¿Allinchu kanman vengakuyqa?

WAKIN runakunam piensanku vengakuspa allin sientekusqankuta. Runakunaqa imapas allin rurakunanta munasqanchikraykum imaynatapas kutichiyta munanchik. Chaymi piñakunchik pipas mana allinta rurawaptinchik otaq niwaptinchikpas. Ichaqa, ¿imaynam kananchik?

Arí, runakunaqa vengakuytam munanchik pipas kamiwaptinchik, maqawaptinchik, tanqawaptinchik, suwawaptinchik otaq huk mana allinkunatapas rurawaptinchik. Chaynata pipas rurawaptinchik, ¿imatam ruranchik? Yaqa llapallanchikmi ninchik: “Imayna rurawasqanman hinam rurasaq”, nispa.

Vengakuy munayqa maypipas kanmi. Estados Unidos nacionpim 13 hinaspa 15 watayoq warmakuna, escuelanpi corregiq profesorninmanta vengakuyta munaspanku abusaq otaq maqakuq kasqanmanta yanqa tumparqaku. Yanqamanta tumpasqa kasqanta yachakuptinpas, mana allin qawasqañam runaqa qeparun. Nueva Orleans lawpi Brenda Mitchell profesoram nin: “Mayqan profesorpas yanqa tumpasqa kasqanmantapacham, mana allin qawasqaña qepan”, nispa.

Wakin runakunapas, llamkayninkuwan mana kusisqa kaspanku otaq llamkayninmanta qarqoruptinkum, patronninmanta vengakuyta munanku. Chaymi computadorapi empresapa documentonkunata dañanku otaq chinkachinku. Wakinñataqmi mana willakunapaq kaq documentokunatapas rantikunku otaq willakunku. Chaymantapas reqsisqa periodicom willakun: “Achka llamkaqkunam empresamanta imatapas suwakunku”, nispa. Chayna mana pasakunanpaqmi, achka empresakuna guardiakunata qayanku, chaynapi llamkay saqeqta oficinankama riysispan tukuy imankunata allichanankama suyananpaq, hinaspa lloqsinanta segurakunanpaqpas.

Mana allin rurarusqanman hina kutichiyqa, astawanmi qawakun familiapura otaq amistadpura kaqkunapi. Rimasqanwan otaq rurasqanwan mana allinta ruraruwaptinchikqa, munanchikmi chaynalla rurayta. Pi amistadninchikpas otaq familianchikpas rimaspan otaq ruraspan sientichiwaptinchik, ¿chaynata kutichinapaqchu tanteayta qallaykunchik? Arí, familianchik otaq  amistadninchik kaptinmi astawan hina kaqllawan kutichiyta munanchik.

Vengakuyqa mana allinpim tukun

Wakin runakunam piensanku vengakuspanku hawka tarikunankuta. ¿Chaynachu kanman? Chaypaqqa qawasun Diosta serviq Jacobpa churinkunamanta. Bibliam willawanchik paninku Dinata, Canaan llaqtamanta Siquem sutiyoq runa abusaruptin, ‘llakikuruspanku ancha piñakurusqankuta’ (Genesis 34:1-7). Simeonwan Leviymi tantearurqaku Siquemta hinaspa familianta wañuchinankupaq. Engañaspankum Siquemtawan chay llaqtapi llapallan qarikunata wañurachirqaku (Genesis 34:13-27).

¿Allicharurqakuchu chayna rurasqankuwan? Qawasunchik imatam taytanku Jacob nirqa churinkupa rurasqanta yacharuspan: ‘Kay llaqtapi yachaq [. . .] runakunawanmi cheqninarachiwankichik [. . .] atacawaspanchikchá wañurachiwasun, wañuchinqakutaqchá wasinchikpi llapallan kaqkunatapas’, nispa (Genesis 34:30). Arí, Simeonwan Leviyqa astawanmi sasachakuyta hatarichirqaku. Chaymantapacham Jacobpa familianqa cuidakunan karqa cheqniqnin runakunamanta. Chayraykuchá Diosqa Jacobta kamachirqa Betel lawman astakunanpaq (Genesis 35:1, 5).

Kay willakuyqa allintam kayta yachachiwanchik: vengakuyqa aswan sasachakuykunatam apamun. Runakunapa nisqanman hinapas, “vengakuyqa aswan vengakuymanmi pusawanchik”. ¡Cheqapmá chay rimayqa!

Cheqninakuyqa mana allinkunatam rikurichin

Mana allin ruraruwasqanchikpi llumpayta piensayqa dañawanchikmi. Huk librom nin: “Piñakuyqa ukunchiktam mana allinta rurawanchik. Tiemponchiktawan kallpanchiktam usuchiwanchik mana allinta ruraruwasqanchikpi piensaspa, paykunata ñakaspa chaynataq imayna vengakunapaq tanteaspapas”, nispa (Pampachanakuy: imaynatam mana allin ruraruwasqanchikta qonqaspa hawkalla kawsachwan). Chaymi Bibliaqa sutillata niwanchik sonqonchikpi cheqninakuyqa ‘tullunchikpi onqoy hina ñakarichikuq’ kasqanmanta (Proverbios 14:30).

Chaymantapas, ¿imaynamá pipas kusisqaqa kanman sonqonpi pitapas cheqnichkaspanqa?  Librokunata qellqaq huk runam nirqa: “Vengakuy allin kasqanta piensaqqa, puntata qawaykuchun achka wata cheqnipakuq runapa uyanta”, nispa.

¿Imatam nichwan huk castamanta otaq huk religionniyoq kasqanrayku wañuchinakuymanta? ¿Manachu wañuchinakuyqa aswan wañuchinakuyman apan, mana haykapipas tukunankama? Qawasunchik terroristakunapa mana allin rurasqankumanta huk warmipa rimasqanta. 18 mozo-sipaskunata bombawan wañurachiptinkum, llakikuspan rabiawan nirqa: “Rurasqankuman hinam chay runakunataqa rurananchik, ichaqa waranqa kutikamaraqmi”, nispa. Chayna rurayqa astawanmá wañuchinakuyta rikurichin.

Ñawi horqoqqa ñawintam horqochikunqa

Runakunam vengakunku Bibliapa kayna nisqanpi hapipakuspanku: “Ñawinta horqoruptinqa paypatapas ñawintam horqorunqaku” (Levitico 24:20). Kayna nisqanwanmi runakuna piensanku vengakunapaq Biblia kallpanchasqanta. Ichaqa qellqachisqam karqa yanqamanta vengakuy mana kananpaq. Qawasun imanasqa chayna nisqanchikmanta.

Huk israelita pitapas maqaspan huknin ñawinta dañaruptinqa, Leyman hinam castigasqa karqa. Chaymi chay runaqa dañaqnintaqa otaq familiantapas munasqanman hinaqa imatapas rurayta atinmanchu. Leypa nisqanman hinam autoridadkunaman otaq juezkunaman chay sasachakuyta allichananpaq rinan karqa. Chaymantapas, chay kamachikuyqa allinmi karqa runamasinta mana dañananpaq, yachasqañamá karqa rurasqanman hina castigasqa kananta. Ichaqa manamá chayllapaqchu karqa.

Manaraq chay kamachikuyta qochkaspanmi, Moisesnintakama Diosqa israelitakunata nirqa: “Runamasikitaqa amam sonqoykipiqa cheqninkichu [. . .]. Amam vengakunkichu nitaqmi cheqnipakunkichu”, nispa (Levitico 19:17, 18). Arí, “ñawinta horqoruptinqa paypatapas ñawintam horqorunqaku” niq kamachikuytaqa, Leypa nisqanman hinam kasukunanku karqa, Jesuspas nirqam: “Diosnikitam kuyanki tukuy sonqoykiwan, tukuy vidaykiwan hinaspa tukuy yuyaynikiwan”, nispa. Nirqataqmi: “Kuyankim runamasikita kikikita hina”, nispa (Mateo 22:37-40). Ichaqa, ¿imatam huk cristiano ruranman mana allinkunata pipas ruraruptin?

Hukkunawan hawka kawsakuymanta

Bibliaqa niwanchikmi Jehová Dios “hawkayay qokuq” kasqanta, niwanchiktaqmi ‘hawka kawsakuyta maskanapaqpas’ (Hebreos 13:20; 1 Pedro 3:11). ¿Allinninchikpaqchu chayqa kanman?

Jesusmanta rimasun, paytam kay Pachapi kachkaptin enemigonkuna qatikacharqaku, uyanpi toqarqaku hinaspa azoterqaku. Manamá chayllachu karqa, huk kaqnin amistadninpas traicionarurqam, qatiqninkunapas saqerurqakutaqmi (Mateo 26:48-50; 27:27-31). ¿Imatam Jesus rurarqa? Apostol Pedrom nirqa: “Insultaptinkupas manam kutipakurqachu, ñakarichiptinkupas manam amenazarqachu, payqa allin arreglo ruraq derechonpi Diospa makinmanmi churakurqa”, nispa (1 Pedro 2:23).

Pedroqa nirqataqmi: “Cristopas ñoqanchikraykum ñakarirqa chaynapi paypa ejemplonta qatinanchikpaq”, nispa (1 Pedro 2:21). Qawasqanchikman hinaqa Bibliam cristianokunata kallpanchan Jesusta qatipakunankupaq, mana allinkunata contranpi  ruraptinkupas. Jesuspas Orqopi Yachachispanmi kaynata nirqa: “Kuyaychik enemigoykichikkunata, mañapuychiktaq ñakarichisuqnikichikkunapaqpas. Chaynapim qamkunaqa kankichik hanaq pachapi kaq Taytapa churinkuna”, nispa (Mateo 5:44, 45).

Lliw cristianokuna chayna kuyakuyniyoq kaspaqa, ¿imatam rurananchik pipas mana allinta ruraruwaptinchik? Proverbios 19:11 niwanchik: “Anaq piñakuq runam yachayniyoq runaqa. Ofiendeqkunata pampachaspanmi alabasqa kanqa”, nispa. Kasukunchiktaqmi kay kamachikuytapas: “Amayá mana allinwanqa vencechikuychikchu aswanqa mana allintayá venceychik allin kaqkunata ruraspa” (Romanos 12:21). Kay pachapi vengakuyllaña munaq runakunaqa, ¡manamá chaynachu kanku! Kuyanakuyqa yanapawanchikmi ‘ofiendewaqninchikta pampachanapaq’, kuyakuyniyoqqa manamá “cheqnikuqchu” (1 Corintios 13:5).

¿Kaywanqa nichkanchikchu pipas mana allinta ruraruwaptinchik mana imatapas ruranamanta? ¡Manamá! “Mana allintayá venceychik allin kaqkunata ruraspa” nispanqa, Bibliaqa manam nichkanchu aguantaspa hinalla ñakarinamantaqa. Atichwanmá defiendekuytaqa. Pipas maqawaptinchik otaq wasinchikman suwa yaykuramuptinqa guardiakunatam qayachwan. Escuelapi otaq llamkasqanchikpi imapas pasawaptinchikqa chaypi kaq autoridadkunatam qayachwan (Romanos 13:3, 4).

Ichaqa yuyarinanchikmi kay pachapi justicia tariyqa sasa kasqanta. Achka runakunam tukuy vidankupi justiciata maskarqaku, ichaqa mana tarispankum hukmanyaspanku llumpayta piñakunku.

Satanasqa anchatam kusikun runakuna cheqninakuspa chaynataq vengakuspa rakinasqa kasqankuwan (1 Juan 3:7, 8). Cristianokunam ichaqa Bibliapa kayna nisqanta kasukunchik: “Amayá pitapas vengakuychikchu aswanqa Señorpa makinman churaychik pay castigananpaq. Paymi Bibliapi nin: Mana allin ruraqkunataqa kikiypunim castigasaq”, nispa (Romanos 12:19). Chaynaqa, Diospi hapipakuspaqa manamá cheqnipakusunchu, piñakusunchu nitaq vengakusunpaschu. Imatapas makinpi saqespaqa, manamá haykapipas hukmanyasunchu (Proverbios 3:3-6).

[11 kaq paginapi suti rikuylla kaq willakuy]

“Diosnikitam kuyanki tukuy sonqoykiwan, tukuy vidaykiwan hinaspa tukuy yuyaynikiwan.” “Kuyankim runamasikita kikikita hina.”

[12 kaq paginapi dibujokuna]

Kuyakuyniyoqqa manam “cheqnikuqchu” (1 Corintios 13:5)