Imaynatam controlakuchwan

QALLARIYPI rimasqanchik Tonyqa hinallaraqmi kawsakuchkanman karqa yanapakuyta chaskikuspanqa. Ichaqa achkata tomachkaspanpas hawka tarikusqanmi piensachirqa allinlla kasqanta. ¿Imanasqataq chaynatañaqa engañakurqa?

Trago tomasqan yuyayninta qalaypaq hukmanyarachiptinmi, imayna piensasqantawan tarikusqanta manaña musyakurqañachu. Astawan tomaptinmi yuyayninpas astawan hukmanyarqa.

Manataqmi sapa kuti llumpay tomay munasqanpas yanaparqachu. Chaynam Albertotapas pasarqa. Qallariypiqa manam viciakurusqantaqa reqsikuyta munarqachu. Paymi nin: “Pakakuspallaymi tomaq kani, llumpayta tomaruspayñataqmi mana kaqpaqpas hapispay sinkarusqayta mana reqsikurqanichu. Arí, sonqoypiqa hinallamá tomayta munarqani”, nispa. Hukkuna nichkaptinkupas Albertowan Tonyqa piensarqakum tomaspa controlakusqankuta. Ichaqa manam chaynachu karqa, paykunataqa tragom controlachkarqa. ¿Imatam ruranmanku paykuna hina tarikuqkuna?

Kallpanchakuy controlakunaykipaq

Llumpay tomasqankuta saqeq runakunamantam, yaqa llapallanku Jesucristopa kayna nisqanta kasukurqaku: “Sichu alleq ñawiki huchallichisuptikiqa horqoruspayá wischuruy, cuerpoykipa huknin partellan chinkaruyninmi allinqa enteron cuerpontin wiñaypaq castigoman [“Gehenaman”, NM] wischusqa kanaykimantaqa”, nispa (Mateo 5:29).

 Kaypiqa rikchanachiywanmi Jesusqa rimachkarqa. Yuyayninchikpim takyachiyta munarqa Dioswan amistadninchikta hukmanyachiq kaqkunata chinkachinapaq. Kay ruray kuchukuruchwanpas hina llumpayta nanawaptinchikpas, yanapawasunmi allinta piensanapaq hinaspa mana trago tomayman wichinapaqpas. Chaynaqa sichu pipas nirusunkiña llumpay trago tomasqaykita, hinaptinqa controlakuyá. * Mana atisqaykita musyakuspaykiqa, amaña qawayllapas qawayñachu. Sasaña kaptinpas aswan allinmi kanqa, vidaykita yanqacharunaykimantaqa.

Ichaqa, ¿imatam nichwan trago vicioman mana wichichkaspa llumpay tomaymanta? ¿Imakunatam rurachwan controlakunapaq?

Maypitaq yanapakuyta tarichwan

1. Diosta sapa kuti mañakuy. Diospi iñiqkunatawan kusichiy munaqkunatam Biblia nin: “Orakuspaykichikyá lliwta Diosman willaychik hinaspayá payman graciasta qoychik. Hinaptinqa Diosninchikmi hawkayachisunkichik runakunapa mana entiendey atinan hawkayaywan. Chaynapim imamantapas mana preocupakunkichikchu nitaq llakikunkichikchu Jesucristowan huklla kasqaykichikrayku”, nispa (Filipenses 4:6, 7). Ichaqa, ¿imatam mañakusqaykipi ninayki chay hawkayayta Dios qosunaykipaq?

Puntataqa reqsikunaykim tragollamantaña kasqaykita hinaspam kallpanchakunayki saqenaykipaq. Chaymantapas saqenaykipaq imayna kallpanchakunaykimanta Diosman niptikiqa, yanapasunkim chaynapi hatun sasachakuykunapi mana kanaykipaq. Arí, Proverbios 28:13 nisqanman hinaqa “huchankuna pakaq runaqa manam allinchu kanqa. Huchanta willakuspa wanakuq runam ichaqa Diospa kuyapayasqan kanqa”. Jesuspas kaynata mañakunapaqmi niwarqanchik: ‘Amayá kachaykuwaykuchu pruebamanqa, aswanqa librawaykuyá Diablomanta’, nispa (Mateo 6:13). Hinaptinqa, ¿imatam rurawaq mañakusqayki sonqomanta kasqanta qawachinaykipaq? ¿Imaynatam tariwaq mañakusqaykikunapa kutichiyninta?

2. Kallpanchakuy Bibliata leespayki. ‘Diospa palabranqa kawsachkanmi hinaspapas atiyniyoqmi, [. . .] piensasqanchikkunatawan munapayasqanchikkunata reqsichiqmi’ (Hebreos 4:12). Tragollapi puriq achka runakunatam yanaparqa Bibliamanta akllasqa textonkunata sapa punchaw leespa yuyaymanayninku. Salmistapa nisqanman hinaqa, “mayna kusisqam mana allin runakunapa consejasqankuna mana chaskiq runaqa. [. . .] Diosllapa tukuy ima yachachisqantam kuyakuyllawanña cumplen chayna runaqa. Tuta punchawmi chayna sumaq yachachisqanpi yuyaymanaykuspan cumplen chayna runaqa”. ¿Imanasqataq chaynata kusikurqa? ‘Tukuy ima rurasqanpas alli-allinpuni haykapipas lloqsisqanrayku’ (Salmo 1:1-3).

Rimasqanchik Albertoqa, Jehová Diospa testigonkunawan Bibliata estudiasqanraykum kallpata tarirqa chay viciota saqenanpaq. Ninmi: “Bibliawan mana yanapachikuspayqa manapunim saqeytaqa atiymanchu karqa, aswanqa wañuruymanñam karqa”, nispa.

3. Controlakuyta yachay. Bibliam willakun manaraq cristiano kachkaspanku wakin sinkakuq runakuna ‘Diosninchikpa espiritunpa yanapakuyninwan’ chuyanchasqa kasqankuta (1 Corintios 6:9-11). ¿Imaynataq chayqa karqa? Chuya espiritupa yanapayninwanmi chay viciota saqenankupaq controlakuyta yacharqaku. Chaymi Diospa Palabran nin: ‘Amayá vinowanqa sinkakuychikchu, [. . .] aswanqa chuya espiritupa huntasqanyá kaychik’, nispa (Efesios 5:18; Galatas 5:21-23). Jesuspas nirqataqmi ‘hanaq pachapi Taytanchik chuya espirituta qowananchikmanta’. Chaymi nirqa: “Mañakuptikichikqa Diosqa qosunkichikmi”, nispa (Lucas 11:9, 13).

 Hinaptinqa, Dios agradayta munaqkunaqa controlakuytam yachananku. Chaypaqqa Bibliatam estudiana hinaspam sapa kuti sonqonmanta mañakuna. Hukmanyaspañataq kayta yuyarisun: “Espirituman hina tarpuqmi ichaqa cosechachkaq hina paymanta wiñay kawsayta chaskinqa. Chaynaqa amayá amirusunchu imapas allin ruraytaqa, mana amiruspaqa tiempo chayaramuptinmi cosechata hina premiota chaskisunchik” (Galatas 6:8, 9).

4. Allin amistadkunata akllay. Proverbios 13:20 nin: “Yachayniyoq runakunawan juntanakuspaykiqa yachayniyoqmi kanki. Sonso runakunawan juntanakuspam ichaqa sasachakuypi kanki”, nispa. Chayna kaptinqa, allinmi kanman manaña llumpay tomanaykimanta amistadnikikunaman willaynikiqa. Ichaqa amayá hukmanyaychu pipas asikusuptikiqa hinaspa hinalla tomanaykipaq hikutasuptikipas. Bibliaqa willakurqañam, mana allin munaykunapi hinaspa tomakuykunapi manaña kay munaqkunamanta runakuna ‘admirakuspanku’ ‘mana allinta rimanankumanta’ (1 Pedro 4:3, 4). Chayna kaptinqa allinpunim kanman chay amistadkunata qepanchayqa.

5. Haykallata tomanaykipaq tanteakuy. Romanos 12:2 niwanchik: “Amayá runakunapa imaynam kunan tiempopi kawsasqallantaqa qatipakuychikchu aswanqa imam piensasqaykichiktayá allinmanña tikraychik [. . .]. Chaynata kawsaspam yachankichik Diospa munasqanta, imam allin rurayta, imam agradonpaq kasqanta”, nispa. Hinaptinqa, ¿munankichu Dios agradayta? Chaynaqa Bibliapa nisqanman hinayá haykalla tomanaykipaq tanteakuy, amayá runakunapa nisqanman hinachu. Ichaqa, ¿imaynatam yachawaq haykalla tomanaykita?

Chayqa manam sasachu: sichu sonsoyachkankiña, ñam llumpaytaña tomarunki.  Hinaptinqa, tomayta munaspaykiqa allintam tanteakunayki mana llumpayta tomanaykipaq. Musyakuytaq haykataña tomasqaykita. Yuyariy: aswan allinmi anchata cuidakuy, kaqllamanta sinkakuyman wichiymantaqa.

6. Niy mana munasqaykita. Huk rimaypiqa “arí” otaq “manam” nisqaykiqa chaynam kanan (Mateo 5:37). Pipas tomanaykipaq hikutasuptikiqa, niy mana munasqaykita. Ichaqa Colosenses 4:6 nisqanman hinam sumaqllata ninayki, chaypim nin: “Kachiwan tupachisqa hina sumaqllañayá kachun rimasqaykichikpas, yachaychikyá sapakamaman imaynam allin contestaytapas”, nispa.

7. Yanapakuyta maskay. Diosman asuykunaykipaq hinaspa chay viciota saqenaykipaq yanapakuq amistadkunata maskay. Bibliam nin: “Chulla runalla kanamantaqa iskay runam aswan allinqa [. . .]. Iskayninkumanta huknin wichiykuptinqa hukninmi wichiqta hatarichinqa”, nispa (Eclesiastes 4:9, 10; Santiago 5:14, 16). Chaynallataqmi Estados Unidospi, Instituto Nacional sobre el Abuso del Alcohol y el Alcoholismo, nin: “Trago tomay munasqaykita mana controlakuyta atispaykiqa, familiaykipa hinaspa amistadnikikunapa yanapakuyninta maskay”, nispa.

8. Tantearusqaykita ama cambiaychu. Santiago 1:22, 25 nin: “Uyarisqaykichikman hinayá ruraychik, uyariqlla kaspaqa kikikichiktam engañakuchkankichik. Ichaqa librawaqninchik alli-allin leypi yuyaymanaqqa hinaspa mana qonqaspa kasukuqqa mayna kusisqam kanqa tukuy ima rurasqanpi”, nispa.

Sinkakuy viciota saqenaykipaq

Arí, manam lliw sinkakuqkunachu chay viciomanqa wichinku. Ichaqa llumpayta otaq sapa kuti tomaqkunaqa tragollamantañam kanmanku. Chayta atipananpaqqa manam kallpallantachu nitaq Bibliapa yanapakuynillantachu necesitan. Albertom nin: “Trago tomayta saqenaypaq kallpanchakuptiymi, llumpay tomanayasqay qalaypaqta tarichiwaq. Chaymi musyakururqani Bibliata  estudiaspaypas, doctorkunapa yanapakuyninta necesitasqayta”, nispa.

Chaynallatam ninku kayna vicioyoq achka runakunapas. * Wakinkuqa allin tarikunankupaq hinaspa Diosta kusichinankupaqmi, hospitalpi kanku llumpay tomay munasqankuta hampikunawanña hawkayachinankupaq. Jesusmi, milagrokuna rurayta atichkaspanpas nirqa: “Sano runakunaqa manam necesitanchu medico hampinanta, ichaqa onqoqkunallam”, nispa (Marcos 2:17).

Imanasqam Diosta kasukuna

Bibliapa sumaq yachachikuyninkunaqa Diosmantam hamun. Payqa kunanpas hinaspa wiñaypaqpas allin kawsananchiktam munan. Albertom 24 wataña trago vicionta saqeruspam yaqa waqastin nin: “Anchatam kusikurqani allinyanaymanta yacharuspay, hinaspa Dios yanapawayta munasqanmanta hinaspa... hinaspa... Payqa entiendewanmi, ñoqapim interesakun chaynataq necesitaptiypas yanapawanmi. Manamá haykapipas agradecekuytaqa atisaqchu”, nispa.

Chaynaqa llumpay tomaq kaspaykiqa otaq chay vicioyoq kaspaykiqa, amayá atipachikuychu. Qam hinam Albertopas chaynataq wakinkunapas sinkakuqllaña karqaku, ichaqa manañam llumpaytaqa tomankuñachu otaq qalaypaqta saqerunku. Paykunaqa manam ñakakunkuchu saqesqankumantaqa, qampas manamá ñakakunkichu.

Pisillatapas tomanaykipaq otaq copachallatapas mana mallinaykipaq tantearuspaykiqa Jehová Diospa kayna nisqanta yuyariy: “Amalaya kamachisqaykunata entiendewaq karqa, hinaptinqa hawkayaynikim mayu hinaraq kanman karqa. Allin ruraynikim lamar qochapi olakuna hinaraq kanman karqa” (Isaias 48:18).

[Willakuykuna]

[8 kaq paginapi dibujo hinaspa recuadro]

 ¿Llumpaytañachu tomachkani?

Tapukuy:

• ¿Astawanchu tomachkani ñawpaqmantaqa?

• ¿Sapa kutiñachu tomachkani?

• ¿Astawanchu munapayachkani?

• ¿Hawkayanaypaqchu otaq sasachakuyniykunata qonqanaypaqchu tomani?

• ¿Pipas niwarqachu llumpaytaña tomasqayta?

• ¿Tomasqayraykuchu sasachakurqani wasiypi, llamkayniypi otaq maypipas?

• ¿Hukmanchu tarikuni semanapi mana tomasqayrayku?

• ¿Piñakunichu hukkuna mana tomaptin?

• ¿Llullakunichu hayka tomasqaymanta tapuwaptinku?

Kay tapukuykunamanta hukllatapas arí nispa reqsikuspaykiqa, kallpanchakuy controlakunaykipaq.

[9 kaq paginapi dibujo hinaspa recuadro]

Allinta tanteakuy

Tragota manaraq tomachkaspa tapukuy:

• ¿Allinchu kanman trago tomayniy icha manachu?

Yuyariy: Mana controlakuyta atispaykiqa, amayá tomaychu.

• ¿Hayka copatam tomasaq?

Yuyariy: Manaraq tragowan atipachikuchkaspayki hayka tomanaykipaq tanteakuy.

• ¿Haykapitaq tomasaq?

Yuyariy: Ama haykapipas tomaychu manejanayki otaq imatapas cuidadowan ruranayki kaptinqa, nitaq Diosmanta yachanayki kaptinpas. Amataq tomaychu wiksayakuruspayki nitaq wakin hampikunata tomaspaykipas.

• ¿Maypitaq tomasaq?

Yuyariy: Ama tomaychu mana allin sitiokunapiqa, nitaq pakallapipas, nitaq tomayta mana allinta qawaqkunapa qayllanpipas.

• ¿Pikunawantaq tomasaq?

Yuyariy: Tomawaqmi controlakuq amistadnikiwan otaq familiaykiwan, ama haykapipas tomaychu sinkaqkunawanqa.

[10 kaq paginapi dibujo hinaspa recuadro]

Paymi atiparqa

Tailandia lawpi yachaq, Supot sutiyoq runam llumpay sinkakuqllaña karqa. Qallariypiqa tutallanpim tomarqa, pisi-pisimantam ichaqa tomarqaña madrugawninpi hinaspa chawpi punchawpipas. Chaymantaqa sapa kutiñam sinkakunanpaq tomarqa. Chayna kachkaspanmi Jehová Diospa testigonkunawan Biblia estudiayta qallaykurqa, hinaspam yacharurqa sinkakuqkunata Dios mana chaskisqanta. Chaymi tomayta saqerurqa, ichaqa manam unaypaqchu. Kaqllamanta tomayman wichiykuptinmi familianqa llumpayta hukmanyarurqa.

Chaywanpas, Jehová Diosta sonqomanta kuyasqanraykum agradayta munarqa. Bibliamanta yachachiqninkunaqa hinallam yanaparqaku, familiantapas kallpancharqakum mana hukmanyarunankupaq hinaspa hinalla yanapanankupaqpas. Hinaptinmi allinta yanaparurqa 1 Corintios 6:10 nisqanpi Diospa munaychakusqanman sinkakuqkuna mana yaykunankumanta willakusqan. Arí, musyakururqam chay viciota imaynatapas saqenanpaq.

Payqa chayta rurananpaqmi allinta tanteakururqa. Chaymi chuya espiritupa, Bibliapa, familianpa hinaspa Dios serviqkunapa yanapayninwan saqeyta atirurqa. Ayllunkunam anchallataña kusikurqaku Jehová Diospa testigon kananpaq bautizakusqanta qawaspanku. Kunanmi Supot runaqa tukuy sonqonmanta Diosta servin hinaspa hukkunatapas yanapan Diosta reqsinankupaq.