Iñiyninkuta qatipakunapaq

“Maymi risqaykimanmi ñoqapas risaq”

RUTWAN Noemiyqa Moab nacionmanmi chakillawan richkanku. Sapallankum tarikunku. Paykunaqa yanqa-yanqallatañam rikurin llumpayta wayramusqanrayku. Rutqa cuentatam qokun ña tutaykamusqantaña. Suegranta qawaspanchá piensapakun “chay tuta maypi puñunankuta maskananpaq”. Anchata kuyaspanmi imatapas rurayta munan payta cuidananpaq.

Iskayninkum llakisqa kachkanku. Unay watakunañam Noemiyqa viuda kachkan hinaspapas Mahalonwan Quelion sutiyoq wawankunam wañukun. Rutpas ancha llakisqam kachkan, qosan Mahalonmi wañukun. Iskayninkum richkanku Belen llaqtaman, chayqa kachkan Israel nacionpim. Ichaqa sapakamachá imamantapas mana chaynallatachu piensachkanku. ¿Imaynanpi? Noemiyqa llaqtanmanmi kutichkan, Rutñataqmi mana reqsisqan llaqtaman richkan familianta, llaqtanta, costumbrenta hinaspa diosninkunatapas saqespan (Rut 1:3-6).

¿Imanasqataq Rutqa chaynata rurarqa? ¿Imanasqataq huklawpi yachananpaq hinaspa Noemiyta cuidananpaq kallpanchakurqa? Rutpa iñiyninqa qatipakunapaqmi, kay yachachikuypim qawasunchik imakunapi qatipakunamanta. Ichaqa yachananchikraqmi imanasqa kay iskay warmikuna Belen llaqtaman risqankumanta.

Llakipi tarikuq familia

Taksalla Moab nacionqa kachkan mar Muerto lawpi intipa qespimunan lawpim, chaypim Rutqa wiñarqa. Chay llaqtaqa tarikunmi wayqokunawan rakinasqa mana ancha sachayoq pampapi. ‘Moab casta runakunapa allpanpiqa’ allinmi kawsaykuna qespiq, Israel nacionpi yarqay tiempo kaptinpas. Chayraykum Mahalonwan familianqa Rutta reqsirurqaku (Rut 1:1).

Israel nacionpi yarqay kaptinmi, Noemiypa qosan Elimelecqa llaqtanta saqespan Moab nacionman ripukurqa, señoranta hinaspa iskay churinkunata pusarikuspan. Chay llaqtaman ripukusqankuqa Diosta servinanpaqchá familianta sasacharqa, israelitakunaqa sapa watam Diospa akllasqan sitioman yupaychaq rinanku karqa (Deuteronomio 16:16, 17). Noemiypa iñiynin allin kaptinpas, qosan wañukuptinmi ichaqa llumpay llakisqa karqa (Rut 1:2, 3).

Kaqmantachá Noemiyqa llakipi tarikurqa wawankuna Moab nacionniyoq warmikunawan casarakuptin (Rut 1:4). Payqa yacharqam Jehová Diosta serviqkunaqa llaqtanpi kaqkunallawan casarakusqanta, chaytam Abrahampas rurarqa churin Isaacta casarachinanpaq (Genesis 24:3, 4). Chaymantapas Diospa qosqan Leyqa nirqañam, huk nacionniyoqwan wawa-churinku casarakuspankuqa taytachakunata yupaychayman wichiykunankumanta (Deuteronomio 7:3, 4). *

 Chayna kaptinpas Mahalonwan Quelionqa Moab nacioniyoq warmikunawanmi casarakururqaku. Chaywan Noemiy llakisqa kaspanpas kallpanchakurqam Rut hinaspa Orfa llumchuyninkunata kuyananpaq. Payqa munarqachá cheqap Diosta llumchuyninkuna yupaychanankuta. Paykunapas Noemiytaqa kuyarqakum. Kimsankupa allin amistad kasqankum familianpi llaki qatiruptinpas yanaparqa. Wawanku manaraq kachkaptinmi Rutpawan Orfapa qosankuqa wañukurqa (Rut 1:5).

Chayna llakisqa kachkaptinqa, ¿yanaparqachu Rutpa religionnin? Manapaschá. Moab nacionpiqa achka dioskunatam yupaychaqku, huknin allin reqsisqa diosninkum karqa Quemos (Numeros 21:29). Yaqachusmi Moab runakunaqa warmachakunata kañarqaku, chayna rurasqankum qawachin religionninpi manchakuypaq mana allinkuna rurasqankuta. Rutqa anchatachá admirakurqa Diosqa llakipayakuq hinaspa kuyapayakuq kasqanmanta Mahalon otaq Noemiy yachachiptin. Jehová Diosqa kuyakuywanmi serviqninkunata kamachin manam manchachispanchu (Deuteronomio 6:5). Rutpa qosan wañukuptinqa yaqapaschá payqa Noemiywan aswan amistadta rurarqaku. Payqa yuyaq suegrantachá uyarirqa tukuy atiyniyoq Diospa tukuy imakuna rurasqanmanta chaynataq llaqtanta kuyakuywan hinaspa llakipayakuywan cuidasqanta willaptin.

Noemiyqa nacionninpi imapas pasasqantam yacharqa. Huk punchawmi negociante runa willarqa Israel nacionpi manaña yarqay kasqanmanta, chayqa karqa Jehová Dios llaqtanta yanapasqanraykum. Belen llaqtaqa kaqmantam sutinman hina “Tanta Wasi” karqa. Chaymi Noemiyqa nacionninman kutinanpaq tantearurqa (Rut 1:6).

Chaynaqa, ¿imatam Rutwan Orfaqa ruranmanku karqa? (Rut 1:7.) Llakipi tarikusqankuraykum paykunaqa suegranwan astawan kuyanakurqaku. Noemiypa sumaq sonqo kasqan hinaspa Jehová Diospi iñisqanchusmi Ruttaqa astawan kallpancharqa kuyananpaq. Kimsan viudakunam Juda nacionman rinankupaq lloqsirqaku.

Kay willakuymi yachachiwanchik lliwta imapas pasawananchikmanta, allin ruraqkunatapas otaq mana allin ruraqkunatapas (Eclesiastes 9:2, 11). Yachachiwanchiktaqmi, llumpay llakipi tarikuspanchikqa hukkunapa yanapakuyninta maskananchikpaq, astawanraq Jehová Diospi Noemiy hina hapipakuqkunapi (Proverbios 17:17).

Rutpa tukuy sonqonwan kuyasqan

Kimsan viudakunapa risqankuman hinam, Noemiyqa llakisqa kachkan. Piensachkanmi iskaynin sipaskunapi, paykunaqa anchatam kuyarqa Noemiypa wawankunata hinaspa paytapas. Manam munanchu astawan ñakarinankuta. Noemiyqa yachanmi Belen llaqtaman chayaruptinku mana imapas qonanpaq kasqanmanta, paykunaqa imatapas saqeruspam richkanku.

 Noemiyqa manaña aguantaspanmi kaynata nin: “Kutikuychikyá sapakama mamaykichikpa wasinman. Tayta Diosyá qamkunata favorecesunkichik imaynam qamkunapas ñoqawan chaynataq wañukuq wawaykunawan rurasqaykichikpi hina”, nispa. Noemiyqa munanmi paykunata Jehová Dios favoreceptin kaqmanta casarakunankupaq hinaspa familiayoq kanankupaq. Bibliaqa nintaqmi: ‘Noemiyqa iskaynintam muchaykarirqa chaymi qaparispa waqarqaku’, nispa. Rutwan Orfaqa maynatachá kuyarqaku suegrantaqa. Iskayninkum kaynata nirqaku “Ñoqaykuqa qanwanmi ripusaqku llaqtaykiman”, nispa (Rut 1:8-10).

Noemiymi ichaqa rinankuta mana munarqachu. Payqa nirqam Israel nacionman riptinku mana yanapay atinanmanta, manam karqachu qosanpas nitaq wawankunapas paykunawan casarakunankupaq. Chaynataqa piensan tukuy imapas hina kaqlla kananmantam. Reqsikuntaqmi paykunapaq mana imatapas ruray atisqanrayku hukmanyasqa tarikusqanta (Rut 1:11-13).

Chaynata niptinmi Orfaqa allinta entienderun, hinaspam tantearun Moabpi familiankunaman kutinanpaq. Chay ruraymi paypaqqa allin rikchakun. Chaymi ancha llakisqallaña  suegranta muchaykuspan kutikurqa (Rut 1:14).

Noemiypa nisqanman hinachu, ¿Rutpas kutikurqa? Bibliaqa ninmi: “Rutñataqmi suegranwan qeparurqa”, nispa. Noemiyqa yaqapaschá kaqmanta riyta qallaykun. Ichaqa Rut hinalla qatisqanmanta cuentata qokuspanmi nirqa: “Waqaya llumchuymasikiqa kutikun llaqtanman hinaspa diosninkunaman, chaynayá qampas kutikuy”, nispa (Rut 1:15). Noemiypa chayna nisqanmantam kayta yachachwan: Orfaqa manam llaqtallanmanchu kutichkarqa aswanqa ‘diosninkunamanwanmi’. Allinmi tarikurqa Quemos diosninta hinaspa huk taytachakunatapas yupaychaspan. ¿Rutpas chaytachu ruranman karqa?

Rutqa kuyarqam Noemiyta hinaspa paypa Diosnintapas. Chaymi mana iskayrayanchu imam rurananmantaqa. Iskayllankuña richkaptinkum Noemiypa ñawinta qawaspan nirqa: “Ama ruegawaychu qanmanta rakikuspa kutikunaypaq. Maymi risqaykimanmi ñoqapas risaq, maymi yachasqaykipim ñoqapas yachasaq, aylluykikunam ñoqapa aylluy kanqa, Diosnikipas ñoqapa Diosniymi kanqa, maypim wañukusqaykipim ñoqapas wañukusaq, chaypitaqmi pampakusaqpas. Sichu kawsananchikkama qanmanta rakikuptiyqa Jehová Diosyá llumpayta castigawachun”, nispa (Rut 1:16, 17, NM).

¡Mana qonqanapaqmi kayna nisqanqa! Rutpa nisqanmanta kimsa waranqa wata pasaruptinpas hinallaraqmi yuyachkanchik. Qawachinmi tukuy sonqonwan kuyakuq kasqanta. Suegranta chaynata kuyasqanraykum Rutqa maymanña riptinpas rirqa. Wañuyllam rakinman karqa. Rutqa munanmi Noemiypa llaqtanpiña kayta hinaspa Moab nacionpi lliw reqsisqankunata saqeyta hinaspa diosninkunatapas. Munantaqmi Noemiypa yupaychasqan Jehová Diosta tukuy sonqowan serviytapas. * Orfam ichaqa mana chaynachu karqa.

Kaqmantam riyta qallaykunku Belen llaqtaman. Chayman chayanapaqqa yaqachusmi huk semana rinanku karqa. Ichaqa iskayninku risqankuraykuchá llakiysinakurqaku.

Kunanpas ñakariykunaqa kanmi. Bibliapa nisqanman hinam kay “tiempokunaqa sasallaña” chaymi tukuy imawan ñakarinchik  (2 Timoteo 3:1). Chaymi ancha allin tukuy sonqomanta kuyanakuyqa. ¿Ima ninantaq chayqa? Chayqa kallpatam qowanchik kay sasallaña tiempota atipanapaq. Hinaspapas manam qepanchanchu kuyasqantaqa chaynataq tukuy sonqonwanmi hinalla kuyan. Ancha allintaqmi casado vidapi, ayllupi, amistadpi hinaspa Diosta serviqmasinchikpipas. Chayna kuyakuyninchik kaptinqa Rutpa allin rurasqantachá qatipakusun.

Belenpi Rutwan Noemiy kasqanku

Pipas ninmanmi tukuy sonqonwan kuyasqanta, ichaqa hukmi rimayqa hinaspa huktaqmi rurayqa. Rutmi ichaqa rurasqanwan qawachirqa Noemiyta hinaspa akllakusqan Jehová Diosta tukuy sonqowan kuyasqanta. Qawasun imayna rurasqanmanta.

Iskaynin viudakunam chayarunku Belen llaqtaman, chayqa kachkan Jerusalenpa sur lawninpim. Noemiy llaqtanman kutiruptin runakunapa admirakusqanmi qawachin, paypas hinaspa familianpas ancha reqsisqa kasqankuta. Warmikunañataqmi qawaspanku tapukunku: “¿Noemiychus wak warmiqá?”, nispa. Sutillatachá rikchayninqa qawachirqa Moab nacionpi kaspan llakikuna pasasqanmanta (Rut 1:19).

Noemiyqa llakinkunatam willarqa familianman hinaspa ñawpaq vecinankunamanpas. Ruegakuntaqmi: “Amaña Noemiywanqa sutichawaychikchu aswanqa Marawanña sutichawaychik tukuy Atiyniyoq Dios sinchita llakichiwasqanrayku”, nispa. ¡Mayna llakisqachá kachkan! Payqa Job hinam Jehová Dios ñakarichisqanta piensarqa (Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26).

Noemiywan Rutqa ñam Belen llaqtapi costumbrachkankuña, hinaptinmi Rutqa piensan kikinpas chaynataq suegranpas imayna vida pasanankumanta. Yacharuntaqmi Israel nacionpi pallapakuy kananpaq Jehová Dios kamachisqanmanta, chayqa karqa wakchakunata yanapanapaqmi. Cosecha tiempopiqa pallapakuqkum cosechaqkunapa usuchisqanta otaq saqesqankuta. Hoqariqkutaqmi chakrapa  patankunapi puchuq kawsaykunatapas (Levitico 19:9, 10; Deuteronomio 24:19-21). *

Cebada cosechanapaq tiempom chayaramurqa (calendarionchikman hinaqa abril killapim karqa). Rutmi chakrakunaman lloqsin pallapakuq, chaypaqqa chakrayoqtaraqmi puntata ninan karqa. Mana piensayllatam Booz runapa chakranman chayarurqa, payqa karqa chakrasapa apu runam hinaspa wañukuq Elimelecpa ayllunmi. Rutqa mana imatapas nispallam pallapakuq yaykunman karqa, ichaqa rutuqkunapa kamachiqnintam ruegakurqa pallapakuq yaykunanpaq. Yaykunanpaq niptinmi Rutqa chaylla pallapakuyta qallaykurqa (Rut 1:22–2:3, 7).

Cebadata rutuptinkuñataqmi Rutqa pallapakuq. Wichisqanta otaq mana rutuspa saqesqankutam huñuq, gavillakunata wataruspanmi huk hawaqman churaq chaymanta cosechananpaq. Chay rurayqa sasallañam karqa, astawanraqmi punchawyamusqanman hinaqa. Chaywanpas Rutqa hinallam mana samaykuspan llamkaq, samaykuqqa sudorninta pichakunanpaq hinaspa imatapas ‘wasipi’ mikunallanpaqmi (yaqapaschá chayqa karqa llamkaqkunapaq llantukunanku sitio).

Rutqa manachá munaqchu allin llamkaq kasqanta hukkuna qawanantaqa. Ichaqa Booz runa rikuruspanmi, rutuqkuna kamachik mozota tapurqa pi kasqanmanta. ¿Imayna runam Boozqa karqa? Payqa karqa ancha iñiyniyoq hinaspa Diostapas ancha kuyaqmi, hinaspam rutuqkunata rimaykuq: “Diosyá qamkunawan kachun”, nispa. Paykunañataqmi yaqa chaynata kutichiqku, rutuqkunaqa yaqapaschá karqaku llamkapakuqkuna otaq huklaw nacionniyoqkunapas. Boozqa Rutpa mayornin kasqanraykum churinta hina nanachikurqa (Rut 2:4-7).

Chaymi “churillay” nispan qayarqa hinaspam nirqa chakrankunapi hinalla pallapakunanpaq chaynataq wasinpi sirvientankunawan kuska kananpaq, chaynapi rutuqkuna mana imatapas rurananpaq. Manataqmi mana mikusqa kanantaqa saqerqachu. Alabaspanmi kallpancharqa. ¿Imanasqa? (Rut 2:8 [NM], 9, 14.)

Rutñataqmi Boozta tapurqa imanasqa huklaw nacionniyoq kachkaptinpas allinta cuidasqanmanta. Boozñataqmi willarqa Noemiyrayku tukuy ima rurasqanmanta yacharusqanta. Noemiyqa allintachá llumchuyninmanta willakurqa Belenpi warmikunaman. Boozqa yacharqataqmi Diosta servinanpaq Rut tantearusqanta, chaymi nirqa: “Tukuy chay rurasqaykimantayá Tayta Dios kutichipusunki, Israelpa yupaychasqan Tayta Diosyá qanman llumpayta pagapusunki. Hamurqankiqa paypa waqaychasqan kanaykipaqmi”, nispa (Rut 2:12).

¡Maynatachá chayna nisqanqa Rutta kallpancharqa! Chaymi mana iskayrayachwanchu Diospa yanapakuyninta Rut maskasqanmanta, payqa maskarqachá mamanpa rapran ukuman yaykuq chiwchi hina amparasqa kayta. Boozpa kallpanchasqanmanta agradecekuspanmi, hinalla tutaykuqkama llamkarqa (Rut 2:13, 17).

Rutpa tukuy imapas iñiywan rurasqanqa qatipakunapaqmi, astawanraqmi kunanqa qollqemanta sasachakuy tiempokunapi. Imayna kaptinpas Rutqa hinallam suegranta yanapanan karqa, chaskikuqtaqmi imatapas qoptinku. Mana penqakuspanmi sasa kaptinpas hinalla llamkarqa suegranta cuidananpaq. Chanincharqataqmi imaynata hinaspa pikunawan llamkananpaq niptinkupas. Ichaqa astawanmi chanincharqa Jehová Diospa waqaychasqanta.

Rut hina tukuy sonqonchikwan kuyakuq kaspanchikqa, ñoqanchikpas paypa humilde hinaspa allin llamkaq kasqantam qatipakusun, chaymantapas hukkunatam yanapasunchik iñiyninkupi. ¿Imaynatam Jehová Diosqa Rutta hinaspa Noemiyta waqaycharqa? Chaymantam yachasun huk kaqninpi kayna yachachikuy lloqsimuptin.

[Willakuykuna]

[23 kaq paginapi recuadro]

Pisilla kaspanpas ancha chaninniyoqmi

Rut libroqa pisillam Jueces libromantaqa, chayna kaspanpas ancha chaninniyoqmi (Rut 1:1). Yaqachusmi iskaynin librokunata Diosmanta willakuq Samuel qellqarqa. Rut libroqa, Bibliapa wakin libronkuna hinam ancha respetasqa. Guerrakunamanta hinaspa wañuchinakuymanta achkallaña willakuykunata wakin librokunapi tarispapas, Bibliata leeqqa kay libropim tarin hawka kawsakuq runakunapa sapa punchaw sasachakuyninpi Jehová Dios interesakusqanta. Rut libroqa pisillapim willawanchik huk familiapi ima pasasqanwan allin yachachikuykunata. Willawanchiktaqmi ayllun wañukusqanmanta, kuyakuymanta, iñiyninmanta hinaspa Diosman sonqo kasqanmantapas.

[24 kaq paginapi dibujo]

Rutqa llumpay llakipi tarikuspanpas Noemiypa yanapakuynintam maskarqa

[24 hinaspa 25 kaq paginakunapi dibujo]

“Aylluykikunam ñoqapa aylluy kanqa, Diosnikipas ñoqapa Diosniymi kanqa”

[26 kaq paginapi dibujo]

Rutqa kikinpa hinaspa Noemiypa mikunanpaqmi sirviente hina anchata llamkapakurqa