1. ¿Imatan munarqan Jehová Dios familiakunapaq?

 ADÁN Evata Jehová Dios casarachishaqtinmi kusikuymanta Adán huk sumaq poesiata rimarqan (Génesis 2:22, 23). Diosqa kusisqa kawsanankutan munarqan. Hinaspapas munarqanmi llapa familiakuna munayninta ruwaspa kawsanankuta. Chaymi Adán Evata nirqan: “Askhata miraychis, kay pachamanpas hunt’aykuychis, chaypi munayniyoq kaychis, kamachiychistaq challwakunata, phalaq animalkunata, kay pachapi puriq, suchuq llapa animalkunatapas”, nispa (Génesis 1:28). Chay llank’ana chaskisqankuqa sumaqmi karqan. Adán Evapas wawankunapas may kusisqachá kawsankuman karqan Diospa kamachisqanta kasukuspaqa.

2, 3. ¿Imatan familiakuna ruwananku kusisqa kawsanankupaq?

² Kay tiempopi familiakunaqa Jehová Diospa munayninta ruwaspan kusisqa kawsanku. Apóstol Pablon nirqan: “Dios sonqo kawsaymi ichaqa tukuy imapaqpas allin, kunan kawsaypipas hamuq kawsaypipas allinninchispaq kasqanrayku”, nispa (1 Timoteo 4:8). Dios sonqo familiakunaqa Bibliaq nisqanman hina kawsaspan “kunan kawsaypipas” kusisqa kanqaku (Salmo 1:1-3; 119:105; 2 Timoteo 3:16). Hukllaña familiamanta Diosta servinman chaypas, aswan sumaq kawsaymi kanman.

³ Kay libropin yacharqanchis familiapi sumaqta kawsanapaq Diospa qosqan kamachikuyninkunata.  Yaqapaschá repararqanki wakin kamachikuykuna yapa-yapamanta rikhurisqanta. ¿Imaraykun yapa-yapamanta rikhurin? Chay kamachikuykuna familiata tukuy imaymanapi yanapasqanrayku. Chayman hina kawsaq familiakunaqa yachankun Dios sonqo kay ‘kunan kawsaypipas [...] allinninchispaq kasqanta’. Chaymi kunan yachallasuntaq tawa kamachikuykunamanta.

4. ¿Imaraykun casado kawsaypi cuerpo kamachiyta yachana?

⁴ Salomonmi nirqan: ‘Thunisqa mana perqayoq llaqta hinan pay kikinta mana mat’iykukuyta yachaq runaqa’, nispa (Proverbios 25:28, Edición 1988; 29:11). Casado ukhupi kusisqa kawsayta munaqkunaqa ‘pay kikinku [...] mat’iykukuytan’ otaq cuerponku kamachiytan yachananku. Phiñakuywan atipachikuypas mana allinkunata munapayaypas llakikuykunatan apamun, chay sasachakuykunata allichayqa sasataqmi kanpas.

5. ¿Imatan ruwananchis cuerponchista kamachinapaq? ¿Imakunapin yanapawasun cuerpo kamachiq kay?

⁵ Adanpa miraynin kasqanchisraykun sasata cuerponchista kamachinchis (Romanos 7:21, 22). Cuerpo kamachiq kayqa santo espirituq rurunmi (Gálatas 5:22, 23). Chayta santo espíritu ñoqanchispi ruruchinanpaqqa Diosmantan mañakunanchis, Bibliaq nisqanman hinan imatapas ruwananchis, cuerpo kamachiq kayta yachaqkunawan huñukunanchis, karunchakunanchistaqmi cuerponkuq munayninta ruwaqkunamanta (Salmo 119:100, 101, 130; Proverbios 13:20; 1 Pedro 4:7). Cuerpo kamachiq kaymi yanapawasun ‘qhelli huchapi puriymanta ayqenanchispaq’, piña chay ruwayman tanqawashasunman  chaypas (1 Corintios 6:18). Cheqnikusunmi k’arak sonqo kayta machaytapas. Imataña hukkuna niwasunman chaypas manan phiñakusunpachachu. Chaymi llapallanchis familiapi kallpachakunanchis cuerponchista kamachinanchispaq (Salmo 119:1, 2).

6. a) ¿Imaninmi Biblia umalli kaymanta? b) ¿Imaynatan qosakuna umallinanku familiapi sumaq kawsay kananpaq?

⁶ Umalli kaytaqa Diospa kamachisqanman hinan qhawarina. Pablon nirqan: “Kaykunatan yachanaykichista munani, Cristoqa llapa qhariq umanmi, qharitaq esposanpa uman, Diostaq Cristoq uman”, nispa (1 Corintios 11:3). Chaypi nisqanmi rikuchin qosakuna familiapi uma kasqanta, warmikuna qosankuta yanapaq kasqanta, wawakunataq tayta-mamanku kasukunanku kasqanta (Efesios 5:22-25, 28-33; 6:1-4). Dios sonqo qosakunaqa allin umallin kananku familiapi sumaq kawsay kananpaq. Manan capataz hinachu familiankuta umallinanku, aswanmi Jesús hina kananku. Jesusqa ‘tukuy imaymanapiña qollana’ kanan karqan chaypas “manan servichikunanpaqchu hamurqan, aswanpas servinanpaqmi” (Efesios 1:22; Mateo 20:28). Qosakunapas sumaqtan warminkuta wawankuta umallinanku, manan munasqankutachu ruwananku (1 Corintios 13:4, 5).

7. ¿Bibliapi ima yachachikuykunan warmikunata yanapan ruwanankuta hunt’anankupaq?

⁷ Dios sonqo warmipas manan qosanta kamachinchu nitaq paychu familianta umallin. Aswanmi tukuy atisqanpi qosanta yanapan. Biblian sut’ita willan qosa warmiq uman kasqanta (Efesios 5:23).  Warmiqa casarakusqanmantapachan ‘[qosanpa] kamachikuy siminpi’ kashan (Romanos 7:2). Hinaspapas qosanta ‘yanapaqmi’ (Génesis 2:20). Qosanpa mana ruway atisqanta ruwaspan warmiqa yanapan (Proverbios 31:10-31). Chaymantapas qosanpa ‘llank’aqmasinmi’ (Malaquías 2:14, NM). Chay textokunapi willasqanmi casadokunata yanapan sapankapas imachus ruwananku kasqanta yachanankupaq, respetanakuspa allinta qhawarinakuspa kawsanankupaqwan.

8, 9. ¿Imaynatan Bibliapi yachachikuykuna familiata yanapanman aswan sumaqta parlarinankupaq?

⁸ Kay libron yapa-yapamanta yachachiwarqanchis parlariy allinpuni kasqanta. ¿Imarayku? Ima sasachakuypas sumaqta parlarispa uyarinaykukuspa allichana kasqanrayku. Yacharqanchismi imayna rimaq imayna uyariq kananchista. Chaymantan Santiago nirqan: “Llapaykichis usqhaylla uyariq kaychis, ichaqa allin yuyaywan rimaychis”, nispa (Santiago 1:19).

⁹ Chaymantapas allintan qhawarikunanchis imayna rimasqanchista. Sumaqta parlarinapaqqa manan k’iriq simikunata rimanachu nitaqmi hukkunata pisichanachu (Proverbios 15:1; 21:9; 29:11, 20). Imamantapas sut’intaña rimasunman chaypas, k’arak simiwan, hatunchakuq hina otaq k’iriq hina rimaspaqa astawanmi hukpa sonqonta nanachisunman. Chaymi allin yuyaywan rimananchis, ‘kachiwan kachichasqata hina’ (Colosenses 4:6). Arí, “qolqepi ch’olqochisqa qori manzana hinan” rimasqanchis simikunaqa kanan (Proverbios 25:11). Sumaq simikunawan rimanankupaq kallpachakuq familiakunaqa aswan kusisqan kawsanku.

10. ¿Ima munakuymi kanan casado kawsaypi?

¹⁰ Kay libropin askha kutita rikhurin “munakuy” nisqa simi. ¿Imayna munakuymantan astawan rimashan? Griego rimaypi a·gá·pe nisqa munakuymantan. Casado kawsaypiqa kananmi griego rimaypi é·ros nisqa munakuy. Kananmi griego rimaypi phi·lí·a nisqa munakuypas hukllachasqa amigontin hina kawsanankupaq. Ichaqa a·gá·pe nisqa munakuymi aswan hatunqa. Chay munakuywanmi munakunchis Jehová Diosta, Jesusta, runamasinchistapas (Mateo 22:37-39). Chay munakuywanmi Jehová Diospas llapa runakunata munakun (Juan 3:16). Ñoqanchispas chay munakuywanmi familianchista munakunanchis (1 Juan 4:19).

11. ¿Imaynatan a·gá·pe nisqa munakuy casarasqakunata yanapan?

¹¹ A·gá·pe nisqa munakuymi casado kawsaypi “tukuy imatapas sumaqta hukllaman tukuchin” (Colosenses 3:14). Arí, chay munakuy kaqtinmi familiapi yanapanakunku, casadokunapas huk hinalla kawsanku. Sasachakuykuna kaqtinpas llapallanku parlarispan allichanku. Chhaynata munanakuqkunaqa machuyapuspapas yanapanakunkun, manataqmi munanakuyninkupas chiriyapunchu. Arí, “pipas munakuqqa [...] manan payllapaq kanantachu munan [...] tukuy imatan muchun, tukuy imatan creen, tukuy imatan suyakun, tukuy imapin pacienciakun. Munakuyqa wiñaypaqmi” (1 Corintios 13:4-8).

12. ¿Imaynapin Jehová Diosta munakuy casadokunata hukllachanman?

¹² Casadokunataqa Jehová Diosta munakusqankun astawan yanapanqa sumaqta kawsanankupaq, manan munanakusqallankuchu (Eclesiastés 4:9-12). ¿Imaraykun chayta ninchis? Apóstol  Juanmi nirqan: “Diosta munakuspanchisqa kamachikusqankunatan kasukunchis, kamachikuyninkunaqa manataqmi sinchi sasachu”, nispa (1 Juan 5:3). Arí, Jehová Diosta kasukuspan tayta-mamakunaqa wawankuta Dios sonqo kanankupaq yachachinku, manan paykunata munakuspallachu (Deuteronomio 6:6, 7). Casadokunapas qhelli huchamantaqa karunchakunanku, ‘qhelli huchapi puriqkunata wasanchaqkunatawan’ huchachaq Diosta munakuspankun manan munanakusqankuraykullachu (Hebreos 13:4). Qosayki otaq warmiyki imapiña huchallikunman chaypas, Diosta munakusqaykin yanapasunki Bibliaq nisqanman hina kawsanaykipaq. Jehová Diosta munakuq paykunapurapas munanakuq familiakunaqa kusisqan kawsanku.

13. ¿Imapin ñoqanchistapas familianchistapas yanapawasun Diospa munaynillanta ruwanapaq decidikusqanchis?

¹³ Cristianoqa Jehová Diospa munayninman hinan  kawsan (Salmo 143:10). Chaymi Dios sonqo kayqa. Diospa munayninta ruwaymi familiakunataqa yanapan aswan allin kaqkunata ruwanankupaq (Filipenses 1:9, 10). Jesusmi nirqan: “Ñoqaqa hamuni churita taytanwan, ususita mamanwan, qhachunta suegranwan t’aqanachinaypaqmi. Runaq awqankunaqa kikin familiallantaqmi kanqa”, nispa (Mateo 10:35, 36). Chaypi nisqan hina, askha cristianokunan familiankuq cheqnisqan kanku. Sasapunichá chhaynapi tarikuyqa. Chaywanpas Jehová Diosta Churin Jesustawanmi astawanqa munakuna manan familiatachu (Mateo 10:37-39). Familianchisña hark’akuqtinpas iñiyninchispi qaqata sayasun chayqa, yaqapaschá Dios sonqo kasqanchista qhawarispa paykunapas iñinkuman (1 Corintios 7:12-16; 1 Pedro 3:1, 2). Manaña iñinkumanchu chaypas manan Diostaqa saqenachu, saqesun chayqa manan allinninchispaqchu kanqa.

14. ¿Imatan mana ruwankuchu Diospa munayninta ruwaq tayta-mamakuna?

¹⁴ Diospa munayninta ruwaq tayta-mamaqa allin yuyaywanmi imatapas ruwanqa. Wakin tayta-mamakunaqa machuyapuspa uywachikunankupaq yuyaywanmi wawankuta educanku. Wawakunaña machuyapuq tayta-mamankuta uywananku chaypas, manapunin wawankuta tanqanankuchu qhapaq kayta maskhayman. Chaypaqraq wawankuta educanqaku chayqa, wawankun iñiyninkupi chiriyapunkuman (1 Timoteo 6:9).

15. ¿Imaynatan Timoteoq mamitan rikuchirqan Dios sonqo kasqanta?

¹⁵ Yachasun Timoteoq maman Eunice cristianamanta (2 Timoteo 1:5). Mana iñiq qosayoqña karqan chaypas, mamitan Loidapiwanmi Timoteota yachachirqanku Dios sonqo kananpaq (2 Timoteo 3:14, 15).  Chaymi Euniceqa mana Timoteota hark’arqanchu wiñay hunt’asqa kashaqtinña Pablowan huk llaqtakunaman predicaq rinanta (Hechos 16:1-5). Kurakña kashaspa Dios sonqo kasqanpin Timoteo rikuchirqan wawa kasqanmantapacha allin uywasqa kasqanta. Wawanmanta ch’usaqchakurqanña chaypas maytachá Euniceqa kusikurqan wawan misionero kasqanmanta, tukuy sonqowan llank’asqanmanta uyarispapas (Filipenses 2:19, 20).

16. ¿Imatan Jesús ruwarqan mamitanrayku? ¿Ima ruwaymi Jesuspaq aswan importante karqan?

¹⁶ Jesusqa Dios sonqo familia ukhupin wiñarqan, kurakña kashaspapas manan hinallatachu mamitanta qhawarparirqan (Lucas 2:51, 52; Juan 19:26). Chaywanpas Jesuspaqqa Diospa munayninta ruwaymi aswan importante karqan. Hinaspapas ch’uya kawsayninta qospan ñanta hina kicharirqan runakuna wañuymanta huchamantawan kacharichisqa kaspa wiñay kawsayniyoq kanankupaq (Marcos 10:45; Juan 5:28, 29).

17. ¿Ima sumaq suyakuymi kashan Diosta kasukuqkunapaq?

¹⁷ Jehová Diosmi Jesusta kawsarichirqan hanaq pachaman ripunanpaq hinaspan tukuy atiyta qorqan, qhepamantaq hanaq pachapi kamachikuqta churarqan (Mateo 28:18; Romanos 14:9; Apocalipsis 11:15). Jesuspa wañusqanwanmi kay pachamanta runakunata akllakurqan paywan kuska kamachimunankupaq. Hinaspapas kasukuq runakunapaqmi ñan hina kicharikurqan kay pacha paraíso kapuqtin chaypi sumaqta kawsanankupaq (Apocalipsis 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4). Chay sumaq willakuykunatan huk runakunaman willamunanchis (Mateo 24:14).

18. ¿Imatan familiakuna mana qonqanankuchu?

 ¹⁸ Apóstol Pabloq nisqan hina, Dios sonqo kaspaqa ‘hamuq kawsaypin’ sumaq kawsayta chaskikusunchis. Chaypiqa aswan kusisqan kawsasunchis. Yachasqanchis hina “kay pachaqa tukukapushanmi, tukuy imaymana mana chanin munayninkunapiwan. Diospa munayninta ruwaqmi ichaqa wiñaypaq kawsanqa” (1 Juan 2:17). Chhaynaqa, tayta-mamaña, wawaña, qosaña, warmiña, wawayoqña mana wawayoqña kaspapas, kallpachakushallasun Jehová Diospa munayninta ruwananchispaq. Sinchi sasachakuypiña otaq cheqnisqaña tarikuspapas amapuni qonqasunchu Diosta serviqkuna kasqanchista. Jehová Diosta kusichinapaq hinapuni tukuy imatapas ruwasun (Proverbios 27:11). Chhaynapin kunan kusisqa kawsasun, qhepa tiempomantaq wiñaypaq kawsasun.