1, 2. ¿Imaraykun Pablo mana admirasqachu kasharqan Jerusalenpi imapichus tarikusqanmanta?

 APÓSTOL Pabloqa librasqan karqan sinchi phiñasqa runakuna ukhumanta, chaywanpas payqa presochasqallan kasharqan. Jerusalenpi imatachus payta ruwasqankuqa manan admirakunapaqchu paypaqqa karqan; chay llaqtaman rishallaqtinraqmi paytaqa nirqanku: “Carcelpin wisq’asqa kanki, imaymanapin ñak’arinki”, nispa (Hech. 20:22, 23). Pabloqa manan allintachu yacharqan imakunapichus tarikunan karqan chayta. Payqa yacharqanmi imaynas Cristoq sutinrayku sufrinan karqan chayta (Hech. 9:16).

² Chaymantapas wakin iñiq profetakunan paytaqa nirqanku imaynas watasqa kanan karqan chayta, imaynas “waj nacionkunamanta runakunaman entregasqa” kanan karqan chaytapas (Hech. 21:4, 10, 11). Manan unayraqchu kasharqan wakin judío runakuna wañuchiyta munasqankuqa, Jatun Juntapi kaqkunapas yaqan paytaqa jap’isqaku. Roma soldadokunañan chaykuna ukhumanta paytaqa librarqanku. Kunantaqmi ichaqa presochasqa kasharqan, chaypin juicio aparikunanta suyakusharqan (Hech. 21:31; 23:10). Chhaynakunapitaq tarikusharqan chayqa, kallpachanatachá Pabloqa munasharqan.

3. ¿Maypin kallpachayta chaskisunman Diosmanta willashanallanchispaq?

³ Tukukuy tiempopitaq tiyashanchis chayqa “pipas Cristo Jesuswan jujllachasqa kaspa Diosta serviqqa qatikachasqallataqmi kanqa” (2 Tim. 3:12). Chhaynataq kay tiempo kashan chayqa, mayninpiqa Pablo jinan munasunchis pillapas kallpachariwananchista, chhaynapi tukuy sonqo Diosta servishanallanchispaq. Chaypi piensaspan allin yuyayniyoq junt’aq kamachiqa qelqakunata apachimuwanchis. Paykunan juñunakuykunatapas preparanku, chaykunawanmi kallpachawanchis (Mat. 24:45). ¡Maytan chaykunamantaqa gracias ninchis ¿riki?! Jehová Diosqa manan munanqachu cheqniwaqninchis runakuna paymanta willananchista jark’awananchistaqa. Imataña ruwanqaku chaypas  manan atinqakuchu, manapunin imaynamantapas Diospa llaqtantaqa sayachiyta atinqakuchu (Isa. 54:17; Jer. 1:19). Kunanqa Pablomanta rimallasuntaq. ¿Chaskinmanchu karqan pay kallpachayta chhaynapi allin willakuykunata willashanallanpaq, cheqnikuq runakunaña jark’asharqanku chaypas Diospa siminta mast’arishanallanpaq? Chaskirqan chayqa, ¿pin chay kallpata qonman karqan? ¿Imaynatan payta chay yanapanman karqan? Chaykunamantan kaypi yachasunchis.

4, 5. a) ¿Pin Pablota kallpacharqan, imanispan kallpacharqan? b) ¿Imaraykun nisunman “allin horapin chay yanapayqa chayamurqan” nispa?

⁴ Bibliapi willasqan jina, Jatun Juntamanta librasqa kasqan tutapin Pabloqa kallpachasqa karqan. Chaypin nin: “Chay tutan Señorqa paypa ladonpi rijurispa nirqan: ¡Kallpachakuy, Pablo! Imaynan Jerusalén llaqtapipas noqamanta lliuman allinta willarqanki, chhaynatan Roma llaqtapipas willamunki”, nispa (Hech. 23:11). Chhaynatan Jesusqa Pablota kallpacharqan. Chaypin rikuchirqan imaynas payqa mana wañunanchu karqan chayta, imaynas Roma llaqtamanpas chayanan karqan chaytapas. Roma llaqtapin payqa Diosmanta willamunan karqan.

⁵ Allin horapin Pablomanqa chay yanapayqa chayamurqan, ¿imarayku? P’unchayamuqtinmi tawa chunka más judío runakuna jurarqanku: “Mayqenninchispas manaraq Pablota wañuchishaqtinchis mijunqapas ujanqapas chayqa, ñakasqa kachun”, nispa. Rikusqanchis jina, juramentota ruwasparaqmi chay runakunaqa rimanakurqanku Pablota wañuchinankupaq. Paykunaq ninakusqankuman jinaqa manachus wañuchinkuman karqan chayqa, ñakasqan kananku karqan (Hech. 23:12-15). Chay runakunaq imachus rimanakusqankutaqa allinpaqmi qhawarirqanku sacerdotekunapas umalliqkunapas. Paykunaqa astawan yachayta munaspallan Pablotaqa Jatun Juntaq ñaupanman pusachimunanku karqan, chaypitaqmi paykunaqa pakallapi suyananku karqan payta wañuchinankupaq.

6. ¿Imaynapin yachakurqan chay runakunaq imachus ruway munasqankuta? ¿Imatan wayna-sipaskuna yachankuman Pabloq sobrinonmanta?

⁶ Chay runakuna imachus ruway munasqankutan yacharurqan Pabloq sobrinon, jinan payqa Pabloman llapa chaykunata willarqan. Pablotaq comandante Claudio Lisiasman chayta willachimurqan (Hech. 23:16-22). Pabloq sobrinonpa sutintaqa manan yachakunchu, ichaqa allintan yachakun mana manchakuq kasqanta. ¡Jehová Diosqa munakunmi chhayna wayna-sipaskunata! Paykunaqa ima munasqankutapas qhepaman churaspan Diospa gobiernonta ñaupaqman churanku. Arí, paykunaqa tukuy atisqankutan yanapakunku Diospa llaqtanpi, kallpachakunkun Diospa siminta llapa runakunaman apanankupaq.

7, 8. ¿Imakunatan Claudio Lisias ruwarqan Pablo allin cuidasqa kananpaq?

 ⁷ Pablota imachus pasananta yacharuspa jinan Claudio Lisiasqa kamachikurqan chay tutapacha Cesarea llaqtaman payta apanankupaq. Chaypaqmi alistachirqan 470 soldadokunata, paykunamanta wakinmi karqanku chakillapi puriqkuna, caballopi puriqkuna, lanzantin puriqkuna ima. Claudio Lisiasqa waranqa soldadokunatan umalliq. Chay kamachisqan soldadokunaqa kamachikuq Felixpa kasqankaman Pablotaqa chayachinanku karqan. a Cesarea llaqtapiqa mana judío runakunan askha karqan. Chaymantapas chaypiqa manan ima ch’aqwaypas faciltachu jatariq; manan Jerusalenpi jinachu religioso runakunaqa imamantapas ch’aqwata jatarichiqku. Chaymantapas chaypin kasharqan Judea provinciapi kamachikuqqa, chaypin kasharqan soldadokunaq cuartelninpas. Chhaynataq karqan chayqa allinchá karqan Pablota chay llaqtaman apachisqankuqa.

⁸ Chaymantapas Romapi kamachikuy kasqanman jinan Claudio Lisiasqa kamachikuq Felixman juj cartata apachirqan. Chaypin willarqan imaraykuchus Pablota apachisharqan chayta. Chay cartapi willakusqanman jinaqa, paysi Pablota librasqa Roma llaqtayoq kasqanta yachaspa, paytaqa judío runakunas wañuchinankuña kashasqa. Chaypin willakullarqantaq imaynas Pablopiqa mana ima juchatapas tarisqachu wañunanpaq jinaqa ni carcelpi wisq’asqa kananpaq jinapas chayta. Chaymantapas nirqanmi: “Chaywanpas chay judiokunaqa kay runata wañuchinankupaqmi rimanakusqaku, chaymi qanman kachamushayki, juchachaqninkunatapas kamachiniñan ñaupaykipi paymanta rimanankupaq”, nispa (Hech. 23:25-30).

9. a) ¿Imaraykun nisunman “Pabloq derechontaqa manan respetarqankuchu” nispa? b) ¿Imakunapi tarikuspan derechonchista respetachikunanchis?

⁹ ¿Cheqaqchu kasharqan Claudio Lisiaspa willakusqan? Payqa manan sut’itachu imatapas willakusharqan, yaqapaschá chayta ruwarqan kamachikuq allinpaq qhawarinanta munaspa. Qallariypi nisqanqa manan cheqaqchu karqan. Manan payqa Roma llaqtayoq kasqanta yacharuspachu Pablota libraqqa jaykurqan. Chaymantapas chay cartapiqa manan willarqanchu imaynas pay kikin kamachirqan “iskay cadenawan watanankupaq” chayta. Ni imaynas kamachirqan Pablota “soq’ashaspalla tapunankupaq” chaytapas (Hech. 21:30-34; 22:24-29). Sut’in kasharqan Pabloq derechontaqa mana respetasqankuqa. Kay tiempopipas igualtan Satanasqa ruwashan, religioso runakunaq sonqontan tanqan Diospa llaqtan contra jatarinankupaq. Paykunaq kausanpin runakunaqa qatikachawanchis, paykunaq kausanpin autoridadkunapas libre willananchista jark’awanchis. Chhaynakunapiña tarikunchis chaypas Pablo jinan noqanchispas autoridadkunaman rinchis derechonchis respetasqa kananpaq.

10. ¿Imakunamantan Pablota tumparqanku?

¹⁰ Cesarea llaqtapiqa presochasqan Pabloqa kapurqan, chaypin “Herodespa kamachikunan wasipi presota jap’irqanku” (Hech. 23:35). Contranpi runakunaq chayamunankaman chaypi preso kasharqan. Pisqa p’unchaymantan uma sacerdote Ananías wakin umalliqkunapiwan jamurqanku. Paykunawan kuskan jamusqa Tértulo sutiyoq abogadopas. Payqa imaymanamantan Felixta alabarqan yaqachá chaytaqa ruwarqan chay kamachikuq allinpaq qhawarinanta munaspa. b Chaymantan Tertuloqa Pablomanta nirqan: “Kay runaqa millay onqoy jinan purishan, judiokunatapas jinantinpin gobierno contra jatarichishan, chaymantapas paymi Nazaret llaqtayoq Jesuspa t’aqanta umallishan. Jinaspapas templotan qhellichayta munashasqa, chaymi noqaykuqa jap’irqayku”, nispa. Juj kaq judiokunapas “chaykunaqa chhaynapunin” nispan nirqanku (Hech. 24:5, 6, 9). Gobierno contra jatariqmanta, mana allin religionta umalliqmanta, templota qhellichaqmantapas tumpasqankuqa manapunin allinchu kasharqan. Chaykuna cheqaq kaqtinqa faciltan Pablotaqa wañuypaq sentenciankuman karqan.

11, 12. ¿Imaynatan Pablo defiendekurqan tumpasqankumanta?

¹¹ Chaymantaqa Pabloñataqmi rimayta qallarirqan, “confianzawanmi favorniypi rimasaq” nispan nirqan. Chaymantapas payqa sut’itan willakurqan imaynas payqa mana templota qhellichasqachu, imaynas mana pitapas gobierno contraqa churasqachu chaykunata. Chaymantapas nirqanmi: “Noqaqa unay watakunamantan Jerusalén llaqtaman kutirqani llaqtamasiy wajcha runakunapaq yanapaykunata apaspay”, nispa. Chay yanapaytaqa aparqan Jerusalenpi wajcha iñiqkunapaqmi. Chaymantapas payqa willakurqanmi imaynas temploman jaykuspaqa ch’uyanchasqaña payqa jaykurqan chayta, willakurqanmi imaynas payqa kallpachakuq “Diospa ñaupanpi runakunaq ñaupanpipas” ch’uya concienciayoq kananpaq chaytapas (Hech. 24:10-13, 16-18).

¹² Ichaqa payqa sut’itan willarqan imaynas ñaupa taytankuq Diosninta servisharqan chayta, khaynatan nirqan: “Paykunaq waj t’aqa nisqanku ñanman jinan noqaqa ñaupa taytaykunaq Diosninta servishani. Chaymantapas noqaqa tukuy sonqon iñini kamachikuy simipi profetakunaq qelqasqanpipas”, nispa. Chaymantapas willakurqanmi imaynas paypas chay runakuna jina chanin runakunapas mana chanin runakunapas wañusqankumanta kausarimpunankuta suyakusharqan chayta. Chaymantataq mana manchakuspa nirqan: “Mana chayqa kaypi  kaqkunayá niwachunku ima mana allintas Jatun Juntaq ñaupanpi kashaqtiy tariwarqanku chayta. Icha, ¿paykunaq chaupinkupi kashaspay, ¡wañusqakunaq kausarimpunanpi iñisqaymantan juzgashawanku! nisqaymantachu juchachashawankupas?”, nispa (Hech. 24:14, 15, 20, 21).

13-15. ¿Imaynatan Pablota qatikusunman autoridaqkunawan rimananchis kaqtin?

¹³ Yaqapaschá qhepaman autoridadkuna contra jatariqmanta pantasqa religionta ch’eqechiqmanta tumpasqa kasunman, chhaynapitaq autoridadkunaman apasqa kasunman. Chhaynapi tarikuspaqa apóstol Pabloq ejemplontan qatikunanchis. Yachamusqanchis jinapas apóstol Pabloqa manan Tértulo jinachu iskay uya karqan, manan yanqachu llunk’upayarqan autoridadkunata. Chaywanpas payqa respetowanmi rimarqan, mana manchakuspataqmi sut’ita imatapas nirqan. Chaymantapas willarqanmi imaynas Asia provinciamanta wakin judiokuna paytaqa tumparqanku templo qhellichaqmanta chayta, “paykunachá jamunkuman noqawan uya-uyapura rimanankupaq” nispan nirqan (Hech. 24:18, 19).

¹⁴ Chaymantapas Pabloqa willarqanmi imapichus creerqan chayta, mana manchakuspan nirqan imaynas payqa kausarimpuyta suyakusharqan chaytapas. Chaymanta rimasqanraykun Jatun Junta ukhupipas ch’aqwa jatarirqan (Hech. 23:6-10). ¿Imaraykun Pablo kausarimpuymanta rimallaqpuni? Kausarimpuymanta yachachikuyqa wasiq cimientacionnin jinan paypaqqa karqan. Payqa allintan yacharqan imaynas Jesusqa wañusqanmanta kausarichisqa karqan chayta. Payta cheqnikuq  runakunaqa manan chaypiqa creerqankuchu (Hech. 26:6-8, 22, 23). Kausarimpuymanta willakuypin Jesuspa qatikuqninkunaqa judío runakunawanqa manapuni imapipas tupachirqankuchu, astawanqa Jesusmanta willakuypin manapuni entiendenakurqankuchu.

¹⁵ Noqanchispas Pablo jinan mana manchakuspa autoridadkunataqa rimapayananchis. ¿Iman chayta ruwananchispaq kallpachawasunman? Jesuspa imachus nisqanmi. Paymi nirqan: “Sutiyraykun llapa runakunaq cheqnisqan kankichis. Tukukuykama aguantaqmi ichaqa salvasqa kanqa”, nispa. Ichaqa, ¿llakikunanchischu autoridaqkunawan imayna rimananchismanta? Manan. Ñaupaq simikunata manaraq nishaspan Jesusqa nirqan: “Juzgana wasikunaman apasqa kankichis chayqa, aman llakikunkichischu imatachus rimanaykichismantaqa, chay ratupin yachankichis imatachus rimanaykichista, chayllatan rimankichis; manan qankunachu rimankichisqa aswanpas santo espiritun”, nispa (Mar. 13:9-13).

16, 17. a) ¿Imaynatan Félix aparirqan Pabloq juicionta? b) ¿Imaraykun Félix mancharikunman karqan, imaraykun wajachimullaqpuni Pablota?

¹⁶ Felixqa allintan yacharqan pikunachus Jesuspi iñiqkuna karqanku chayta, chaytan sut’ita rikuchin Bibliaq willasqanpas. Chaypin nin: “Felixqa allintan yacharqan Señorpa Ñanninmanta, chaymi chay runakunata suyachinanrayku nirqan: Comandante Lisias jamuqtinñan problemaykichis imaynachus kanantaqa sut’inchasaq, nispa. Jinaspa ejercitopi capitanta kamachirqan Pablota wisq’asqata jap’imunankupaq, ichaqa nirqanmi sumaqllata qhawarinankupaq, amigonkunaq atiendenantapas ama jark’anankupaqwan”, nispa (Hech. 24:22, 23).

¹⁷ Chay p’unchaykuna qhepallamanmi Felixqa Pablota wajachimurqan esposan Drusilapiwan, chay warmiqa judía warmin karqan. Paykunaqa “Cristo Jesuspi iñiymanta” willanantan munasharqanku (Hech. 24:24). Chanin kaymanta cuerpo kamachiq kaymanta jamuq juiciomantawan Pablo rimapayaqtinmi ichaqa mancharikurqan Felixqa. ¿Imaraykun mancharikunman karqan? Yaqapaschá payqa imaymana mana allinkunata ruwarqan, chaypaschá conciencian juchachasharqan. Chaymantan Felixqa Pablota nirqan: “Kunanqa ripullayraq, jujpiña tiempoy kaqtin wajachimusayki”, nispa. Felixqa askha kutipin Pablota wajachimurqan, ichaqa manan Diosmanta yachayta munaspachu, aswanpas payqa munasharqan Pablo qolqe qonantan (Hech. 24:25, 26).

18. ¿Imaraykun Pablo Felixta esposantapas rimapayanman karqan “chanin kaymanta, cuerpo kamachiq kaymanta, jamuq juiciomantapas”?

¹⁸ ¿Imaraykun Pablo Felixta esposantapas rimapayanman karqan “chanin kaymanta, cuerpo kamachiq kaymanta, jamuq juiciomantapas”?  Paykuna kikinkun nirqanku Jesucristopi iñiymanta willananta. Pabloqa allintan yacharqan chay runakunaqa millay, mana chanin, qhelli kausaq kasqankuta. Chaymi willasharqan Jesucristota qatikunapaqqa imatas ruwana chayta. Chaymantapas chayta willaspan rikuchisharqan imaynas paykunaq kausayninkuqa manapuni Diospa chanin kamachikuyninkunaman jinachu kasharqan chayta. Chay runaqa allintachá repararqan imaynas llapanchispas ima rimasqanchismantapas ima ruwasqanchismantapas Diosman cuentata qosunchis chayta, repararqankuchá imaynas Diospa juicionqa aswan jatun juicio karqan Pablota juzgasqankumanta chayta. Chaychá Felixqa mancharikurqan.

19, 20. a) ¿Imatan ruwananchis Diosmanta yachayta munashaspapas vidankuta mana cambiayta munaq runakunata tarispa? b) ¿Imaraykun nisunman: “Felixqa manan munarqanchu Pabloq allinnintaqa”, nispa?

¹⁹ Mayninpiqa yaqapaschá kamachikuq Felixta jina Bibliamanta yachay munaq runakunata tarisunchis. Ichaqa manapaschá munanqakuchu vidanku cambiayta, chhayna kaqtinqa allin yuyaywanmi chaykunata qhawarinanchis. Yaqapaschá Pablo jina sut’inta willasunman imatachus Dios munan chayta. Chaypin reparasun imatas piensan, imaynas sonqon kashan chayta. Ichaqa munasqanman jinallachus kausakuyta munan chayqa saqepunanchismi. Pikunachus Diospa munayninman jina kausayta munanku paykunapin yuyayninchista churananchis.

²⁰ Felixmanqa manan imapas qokurqanchu Pabloqa, payqa allin qhawarisqa kaytan munarqan. Chaymi Bibliapi nin: “Iskay watamantan ichaqa Felixpa rantinpi Porcio Festo kamachikuq jaykurqan. Felixqa judiokunaq allin qhawarisqan kayta munaspan presollata Pablota saqerqan”, nispa (Hech. 24:27). Felixqa allintan yacharqan imaynas Jesuspi iñiqkunaqa manapuni gobierno contraqa jatarinkumanchu chayta. Allintan yacharqan imaynas Pablopas mana ley contraqa imatapas ruwarqanchu chaytapas (Hech. 19:23). Chaywanpas judiokuna allinpaq qhawarinanta munaspan payqa presollata Pablota saqerqan.

21. ¿Iman Pablota pasarqan Porcio Festo kamachikusqan tiempopi? ¿Iman payta kallpachanman karqan chhayna sasachakuypi tarikuqtin?

²¹ Hechos libropi 24 capituloq tukuyninpi willasqan jina, Pablotaqa presotan saqerqan kamachikuq Felixqa. Porcio Festo kamachikuq jaykuqtinpas aparikurqanmi juicioqa. Pablotaqa jujñataq jujñataqmi autoridadkunaqa imaymanata tapurqanku, payta imachus pasasqanpin junt’akurqan Jesuspa willasqan. Paymi nirqan: “Sutiyraykun reykunaman kamachikuqkunaman ima apasqa kankichis”, nispa (Luc. 21:12). Pabloqa chay tiempopi aswan jatun autoridadkunamanmi Diosmantaqa willarqan, payqa imapiña tarikurqan chaypas kallpallanpipunin kasharqan manan imay ratupas iñiyninqa pisiyarqanchu. ¿Iman payta yanapanman karqan chaykunata mana manchakuspa aguantananpaq? Jesús Pablota “¡kallpachakuy!” nisqanmi yanapanman karqan.