1, 2. a) ¿Imapin Pablo tarikusharqan? b) ¿Ima tapuymantan yachasunchis?

 PABLOQA Cesarea llaqtapin allin qhawasqa kasharqan. Iskay watañan kasharqan Judeaman kutimusqanmantaqa, kaykamaqa kinsa kutitañan Pablotaqa yaqa jap’irqanku wañuchinankupaq, llaqtamasin runakunallataqmi chaytaqa ruwarqankupas (Hech. 21:27-36; 23:10, 12-15, 27). Pabloqa allintan repararqan, imaynas chay runakunaqa mana jinallachu kanqaku chayta, imaynas wañuchiytapuni munanqaku chayta, chaymi payqa nirqan: “¡Kikin Roma rey aswanpas juzgawachun!”, nispa (Hech. 25:11).

² ¿Acuerdopichu Jehová Dios kashanman karqan Pabloq chay ruwasqanwan? Noqanchispas Pablo jinataq Diosmanta willaspa purishanchis chayqa munasunmanmi chaymanta yachayta riki. ¿Imarayku? Sichus Jehová Dios yanaparqan chayqa, noqanchispas atisunmanmi autoridadkunaman umalliqkunaman riyta, chhaynapi “autoridadkunaq leyninman jina allin willakuykunata defiendenanchispaq tajyachinanchispaq” ima (Filip. 1:7).

3, 4. a) ¿Imaraykun judiokuna munasharqanku Pablota Jerusalenman apamunankuta, imaynapin chay mana junt’akurqanchu? b) ¿Imaynatan Jehová Dios noqanchistapas yanapawashanchis?

³ Judeapi kamachikusqan kinsa p’unchay qhepamanmi Festoqa Jerusalén llaqtata rirqan, chaypin umalli judiokunaqa umalli sacerdotekunapas Pablomanta mana allinkunata willarqanku. a Chay umalliqkunaqa allintan yacharqanku imaynas chay kamachikuqqa judío runakunawan allinta apanakunan karqan chayta. Chaymi chay runakunaqa mana mancharikuspa Festota nirqanku Pablota Cesarea llaqtamanta Jerusalén llaqtaman apachinanpaq, “chaypin noqayku payta juzgasaqku” nispa. Ichaqa ñan paykunaqa rimanakusqakuña ñanpi wañuchinankupaq. Chay kamachikuqqa manan munarqanchu, aswanmi nirqan: “Qankunamanta umalli kaqkunayá noqawan kuska uraykuychis, chhaynapi ima mana allintapas Pablo ruwarqan chayqa,  ñaupanpi rimamunaykichispaq”, nispa (Hech. 25:5). Chhaynapin Pabloqa juj kutitawan wañuymanta librakurqan.

⁴ ¿Imaynatan chaykunata Pablo aguantanman karqan? Jehová Dios Jesuswan yanapachisqanmi paytaqa kallpacharqan. Yachasqanchis jina Jesusmi paytaqa nirqan: “¡Kallpachakuy, Pablo!”, nispa (Hech. 23:11). Kay tiempopipas Pablo jinan noqanchispas imaymana llakikuykunata pasanchis. Manapaschá llapanmantachu Diosqa librawasunchis, ichaqa yachayta “runakunaq mana aypay atisqan atiyta” iman qowasunchis llapa chaykunata aguantananchispaq (2 Cor. 4:7).

5. ¿Imaynatan Festo aparirqan Pablomanta juiciota?

⁵ P’unchaykuna pasasqanman jinan Festoqa, Cesarea “juzgananpi tiyaykurqan”. b Paypa ñaupanpin kasharqan apóstol Pablopas juchachaqnin runakunapas. Chay runakunaq imachus nisqankumantan Pabloqa nirqan: “Manan judiokunaq kamachikuy simin contrapas ni templo contrapas ni Roma rey contrapas juchallikunichu”, nispa. Sut’in kasharqan, Pabloqa manan ima mana allintapas ruwarqanchu. Chhaynataq chayqa, ¿imatan chay kamachikuq ruwanman karqan? Payqa judío runakuna allinta qhawarinanta munaspan Pablota  nirqan: “¿Munawaqchu Jerusalenman rispa chaypi noqaq ñaupaypi juzgasqa kayta?”, nispa (Hech. 25:6-9). ¡Mana allin yuyaywanmá chaytaqa nisharqan! Jerusalenmanchus apachinman karqan chayqa, juchachaqnin runakunachá juezman tukupunkuman karqan, ñaupankupiña chay kamachikuq kashanman karqan chaypas, wañuchinkumanpunichá karqan Pablotaqa, chayta nispaqa manan justiciatachu chay kamachikuqqa ruwasharqan, aswanmi runakunaq allin qhawarinanta maskhasharqan. Paypa ñaupanta kamachikuq Poncio Pilatopas kaqtan ruwallarqantaq Jesuswanpas (Juan 19:12-16). Kay tiempopipas askha juezkunan político runakunaq tanqasqan kaspa Diospa llaqtan contranpi sentenciakunata orqomunku. Chhaynapi tarikuspaqa manan nishutaqa llakikunanchischu.

6, 7. a) ¿Imaraykun Pablo nirqan kikin Roma rey aswanpas juzgawachun nispa? b) ¿Imatan yachasunman Pabloq chay ruwasqanmanta?

⁶ Pabloqa allintan repararqan imaynas kamachikuq Festoqa judío runakunawan allinpi kayta munasharqan chayta, chayqa faciltan paytaqa wañuyman apanman karqan, chaymi payqa Roma llaqtayoq kasqanta valechispa nirqan: “Noqaqa Roma reypa juzgananpin kashani, chaymi kayllapi juzgasqa kanay. Reparasqayki jina, noqaqa manan ima mana allintapas judiokunataqa ruwarqanichu. [...] ¡Kikin Roma rey aswanpas juzgawachun!”, nispa. Chay tiempopiqa pipas chhaynata niqtinqa manañan imatapas cambiakuyta atikunmanñachu karqan, chaymi chay kamachikuqpas nirqan: “Roma rey juzganasuykitataq munanki chayqa, Roma reymanmi rinki”, nispa (Hech. 25:10-12). Pabloqa aswan jatun autoridad chaykuna qhawarinantan munasharqan. ¿Imatan chaymanta yachasunman? Mayqen juezpas autoridadpas leykunaq sutinpi mana allin ruwaykunata ruwaspa allin willakuykuna willasqanchista jark’awasunman chayqa, atisunmanmi aswan jatun autoridadkunaman riyta (Sal. 94:20). c

⁷ Pabloqa mana ima juchanmantan iskay wataña preso kasharqan, ichaqa Roma llaqtamanñan rinan kasharqan. Manaraq ripushaqtinmi ichaqa juj autoridad paywan rimayta munasharqan.

8, 9. ¿Imamanmi rey Agripa Cesarea llaqtata rirqan?

⁸ Kikin Roma rey juzgawachun nispa Pabloq nisqan p’unchaykuna qhepallamanmi, rey Agripa chayamurqan panan Berenicewan kuska. d Paykunaqa kamachikuq Festota napaykuqmi jamusqaku, Romapiqa costumbre karqan chayqa, jinatapunin kamachiqkunaqa mosoq kamachikuqkunata  napaykuq riqku. Chaymantapas rey Agripaqa kamachikuq Festowan allinta apanakuytachá munasharqan, paywan amigontin kaytachá munasharqan, chhaynapi imapas kaqtin yanapanakunankupaq (Hech. 25:13).

⁹ Feston Agripaman willarqan imaynas Pabloqa chaypi preso kasharqan chayta, jinan Agripaqa paywan rimayta munarqan. Qhepantin p’unchaytaq chay iskaynin kamachikuqkunaqa allin p’achasqa may jatunraq jamurqanku jinaspa juzgana wasipi tiyaykurqanku, ichaqa presota jap’isqanku Pabloq imachus rimasqanmi aswan admirakunapaqqa karqan (Hech. 25:22-27).

10, 11. ¿Imaynatan Pablo rikuchirqan Agripa respetasqanta, imakunatan willarqan?

¹⁰ Pabloqa respetowanmi Agripataqa rimapayarqan, ñaupaqtaqa gracias nirqanmi payta uyariy munasqanmanta, chaymantataq nirqan imaynas Agripaqa allinta yachan judiokunaq costumbrenta, ima problemakunapi tarikusqankutapas chayta. Chaymantataq willakurqan imaynas ñaupaqta fariseo t’aqamanta karqan chayta, nirqanmi: “Yachasqayki jina, llapa judiokunamantapas chay t’aqan Dios adoraypiqa aswan junt’aq kanku”, nispa (Hech. 26:5). Chay religionpi kashaspaqa Pablopas llapa fariseokuna jinan suyasharqan Mesías jamunanta. Chaymantan ichaqa allinta entienderqan imaynas Jesusqa  chay suyakusqanku Mesías otaq Cristo karqan chayta. Sut’itan willarqan imaynas Diosqa ñaupa taytankuman prometesqanta junt’arqanña chayta, tumpaqnin runakunapas yacharqankun chay promesamanta. Chaykunata uyarispan Agripaqa astawanraq yachayta munasharqan. e

¹¹ Pabloqa sut’itan willarqan imaynas Jesusta qatikuqkunata ñak’arichirqan chayta, nirqanmi: “Noqaqa Nazaret llaqtayoq Jesuspa sutin contrapin imaymana mana allinkunata ruwayta munasharqani, [...] sinchi phiñasqan Jesusta qatikuqkunapaqqa kasharqani, chaymi karu llaqtakunapiraq paykunata qatikachaq kani”, nispa (Hech. 26:9-11). Manan yanqachu Pabloqa chaytaqa rimasharqan askha runakunan chaytaqa allinta yacharqanku (Gál. 1:13, 23). Rey Agripaqa yaqapaschá nisharqan: “¿Imaraykutaq cambiapurqanri?”, nispa.

12, 13. a) ¿Imanirqanmi Pablo imaynapichus cambiapusqanmanta? b) ¿Imaynapin t’urpunaman jayt’apakusharqan?

¹² Rey Agripaqa chay ratullan chaytaqa yacharqan, Pablon nirqan: “Chayta ruwaspan juj kutin umalli sacerdotekunaq kamachiwasqanman jina Damasco llaqtaman risharqani, chaypipas kaqllatataq ruwanaypaq. Jinan, rey Agripa, chaupi p’unchayta jina ñanta rishaqtiy juj k’anchay janaq pachamanta k’anchaykamuwan, k’anchayninqa intimantapas aswanraqmi kasqa, chay k’anchayqa noqawan kashaqkunatawanmi k’anchaykamurqan. Llapayku pampaman wijch’ukuqtiykutaq juj kunkata hebreo rimaypi  uyarini: Saulo, Saulo, ¿imanaqtinmi qatikachashawanki? Qan kikiykin k’irikushanki t’urpunaman jayt’apakuspayki, niqta. Jinan noqaqa nini: ¿Pin kanki, Señor?, nispa. Jinan payqa nimuwan: Noqaqa Jesusmi kani, noqatan qatikachashawanki”, nispa (Hech. 26:12-15). f

¹³ Pabloqa manaraq chay rijuriyta rikushaspaqa “t’urpunatan jayt’apakusharqan”. ¿Imaninantaq chayri? Chay ladokunapiqa carga apaq animalkunataqa t’urpunawanmi t’urpuqku purinanpaq, chay t’urpunaman jayt’apakuqqa kikillanpas k’irikushanman jinan karqan, chaymi Pablotapas pasasharqan. ¿Imaynapi? Payqa manan reparasharqanchu imas Diospa munaynin chayta, chhaynapin Dios serviyninpi payllataq k’irikusharqan. Ichaqa Damasco llaqtaman riq ñanpin Jesusqa allinta orientarqan, Pabloqa Dios sonqo runan karqan, cheqaq ñanman jaykunallanñan faltasharqan (Juan 16:1, 2).

14, 15. Pabloq willakusqanman jina, ¿imakunapin pay cambiarqan?

 ¹⁴ Pabloqa imaymanapin cambiarqan, chaymanta rimaspan Agripata nirqan: “Noqaqa kasukurqanin chay rijuriypi chaskisqay kamachikuyta. Chaymi ñaupaqtaqa Damasco llaqtapi, chaymantataq Jerusalén llaqtapi, Judea provinciantinpi, waj nacionkunapi ima willarqani: Juchaykichismanta pesapakuspa Diosman kutirikuychis, pesapakusqaykichistataq allin ruwaykunawan rikuchiychis”, nispa (Hech. 26:19, 20). Pabloqa unayñan chay rijuriypi Jesucristomanta chaskisqan kamachikuyta junt’asharqan. ¿Imakunan karqan chayta kasukusqanmanta? Askha runakunan cheqaq yachachikuyman jina kausarqanku, millay kausayninkuta cambiarqanku, honradon kapurqanku. Dioswanpas allin amigontinmi kapurqanku, chhayna runamantaq tukupurqanku chayqa, llaqtankupipas allin runakunan karqanku, kasukuqku respetaqku iman autoridadkunaq kamachikuyninkunatapas.

¹⁵ Pablota cheqnikuq runakunamanqa manan imapas qokurqanchu Pabloq yachachisqan runakunaq allinninpaqchus karqan manachus chayqa. Pabloq nisqanpin chayqa sut’ita reparakun, nirqanmi: “Chayraykun judiokunaqa templopi jap’iwaspa wañuchiytapuni munawarqanku. Ichaqa Diospa yanapawasqanraykun kay p’unchaykama jatunmanpas juch’uymanpas allin willakuykunata willashani”, nispa (Hech. 26:21, 22).

16. ¿Imaynatan noqanchispas Pablo jina willasunman imapichus iñisqanchista juezkunaman autoridadkunamanpas?

¹⁶ Noqanchispas Pablo jinan listollapuni kashananchis pipas suyakuyninchismanta tapuwaqtinchisqa chayman kutichinanchispaq (1 Ped. 3:15). Autoridadkunawanpas juezkunawanpas rimananchis kaqtinqa, imaynan Pabloqa Festotapas Agripatapas rimapayarqan chhaynatan ruwananchis, willananchismi imaynatas Bibliapi yachachikuykunaqa yanapawarqanchis chayta, imaynatas yachachisqanchis runakunatapas yanaparqan chaytapas. Chayta ruwasun chayqa yaqapaschá paykunaq sonqonta llamp’uyachisunchis.

17. ¿Imanirqanmi Festo Pablo imachus willakusqanmanta, imaynapin kay tiempo runakunapas Festo jina kanku?

¹⁷ ¿Imaninkumanmi karqan chay kamachikuqkuna Pabloq chaykuna willakusqanmanta? Defiendekuspa chaykunata rimashaqtinmi Festoqa fuerteta nirqan: “¡Pablo, locoyapushankichus jina! ¡Nishuta estudiasqaykichá locoyachipushasunki!”, nispa (Hech. 26:24). ¿Imaraykun chayta Festo ninman karqan? Payqa Pablo mana yuyayninpichu kananpaqmi piensasharqan. Kay tiempopipas yaqa llapa runakunan Festo jina kanku, paykunaqa imachus willasqanchista uyarispan manapas  yuyayninchispichu kashasunman jinata qhawariwanchis. Yachayniyoqpaq qhawarikuq runakunapas yaqa llapankun mana creeytapas atinkuchu kausarimpuymanta willaqtinchis.

18. ¿Imanirqanmi Pablo Festota, imanirqanmi Rey Agripapas?

¹⁸ Pabloqa allinta piensarispan nirqan: “Ancha respetasqa Festo, manan locoyapushanichu, noqaqa cheqaq kaqtan rimashani, allin yuyaywantaqmi rimashanipas. Rey Agripaqa allintan yachan chaykunata [...]. Rey Agripa, ¿creenkichu qan profetakunaq qelqasqanta? Noqaqa yachanin creesqaykita”, nispa. Chayta tapuqtinmi rey Agripaqa nirqan: “Pisi tiempollapichá qanqa iñirachiwankiman cristianoman tukupunaypaq”, nispa (Hech. 26:25-28). Manan yachakunchu rey Agripa sonqomantachus rimasharqan icha manachus chayta, Pabloq rimasqanqa allintan sonqonman chayarqan.

19. ¿Imanirqanku Festopas Agripapas Pablomanta?

¹⁹ Pablo rimayta tukuqtinmi, chay iskay kamachikuqkunaqa ripushaspanku ninakurqanku: “Kay runaqa manamá imatapas ruwasqachu wañunanpaq jinaqa ni carcelpi kananpaq jinapas”, nispa. Agripataq Festota nirqan: “Kay runaqa libren kapunman karqan, manachus Roma reypa juzgananta mañakunman karqan chayqa”, nispa (Hech. 26:31, 32). Chay kamachikuqkunaqa iskayninkun allinta repararqanku imaynas Pabloqa inocente runa karqan chayta, chhaynataq karqan chayqa yaqapaschá chay kutimantapachaqa sumaqta iñiqkunata qhawarirqanku.

20. ¿Imakunan karqan apóstol Pablo autoridadkunaq ñaupanpi rimasqanmanta?

²⁰ Yachakusqanman jinaqa manachus jina chay kamachikuqkunaqa Diospa gobiernonmanta willakuytaqa jayk’aqpas chaskikunkumanchu karqan. Chhaynaqa, ¿allinchu karqan apóstol Pablo paykunaman rimapayasqan? Arí, allinmi karqan. Reykunaq ñaupanman kamachikuqkunaq ñaupanman apasqa kasqanraykun paykunapas yacharqanku Diospa gobiernonmanta, chay tiempokamaqa manaraqmi pipas paykunamanqa chay willakuytaqa willarqankuchu (Luc. 21:12, 13). Chaymantapas apóstol Pabloq imachus ruwasqanqa allintan yanaparqan llapa iñiqkunata (Filip. 1:12-14).

21. ¿Imakunan kanqa imaña kaqtinpas mana manchakuspa Diosmanta willashallaqtinchis?

²¹ Jark’asqaña kaspapas, qatikachasqaña kaspapas willashallasun Diosmanta chayqa, imaymana bendicionkunatan chaskisunchis. Mayninpiqa yaqapaschá mana jayk’aq chayakusqan autoridadkunamanraq chayasunchis. Chaymantapas llapa chaykunata aguantasqanchismi juj iñiqmasikunata yanapanqa, chhaynapi paykunapas mana manchakuspa aguantanankupaq. Arí, mana manchakuspan llapa runakunaman Diospa gobiernonmanta willakuyta willanqaku.