1-3. a) ¿Ima sasachakuymi iñiqkunata t’aqanachisharqan? b) ¿Imaynatan chaykunamanta yachay yanapawasunman?

 PABLOWAN Bernabewanqa jujmantan Siriapi kaq Antioquía llaqtapi kasharqanku. Paykunaqa may kusisqachá kasharqanku. Jehová Diosmi waj nacionkunamanta runakuna iñinanpaq punkuta kicharirqan (Hech. 14:26, 27). Chay willakuymi llaqtantinpi mast’arikurqan. Askha mana judío runakunan Diospi iñipusharqanku (Hech. 11:20-26).

² Iñiqkuna askhayasqanmanta willakuymi ratulla Judea llaqtaman chayarqan. Ichaqa chaykunaq pasasqanmanta Judeapi iñiqkuna kusisqa kanankumantaqa, jujmantan rimayta qallarirqanku qhari kay qarachata kuchuchikuymanta. Wakin judío iñiqkunan “kuchuchikunankun” nirqanku, wakintaq “manan” nirqanku. ¿Imaynatan judío iñiqkuna mana judío iñiqkunawan kausananku karqan? ¿Obligasqachu kasharqanku mana judío iñiqkuna Moisespa chaskisqan kamachikuyta kasukunankupaq? Chaykunaq kasqanwanmi sinchi ch’aqwa jatarirqan, manapunin rimaspapas tupachirqankuchu. Jinan iñiqkunaqa t’aqanasqa jinaña kasharqanku. ¿Imatan chhaynapi tarikuspa ruwarqanku?

³ Chaykunamanta yachaymi yanapawasunchis imaynatas allin yuyaywan imatapas ruwasunman chaypi, imatachus chhayna sasachakuypi tarikuspa ruwasunman chaytapas.

4. a) ¿Ima yachachikuytan wakin judío iñiqkuna yachachisharqanku? b) ¿Ima tapuykunatan ruwakunanchis?

⁴ Lucasmi nirqan: “Wakin runakunan Judeamanta uraykamuspa iñiqkunata yachachiyta qallarirqanku: Manachus Moisespa chaskisqan kamachikuy simiman jina qhari kayniykichis qarachata kuchuchikunkichis chayqa, manan salvasqachu kankichis”, nispa (Hech. 15:1). Manan yachakunchu “Judeamanta uraykamuq iñiqkuna” fariseokunachus karqanku icha manachus chaytaqa, ichaqa fariseo runakuna jina piensayniyoqmi karqanku. Chaymantapas yaqapaschá paykunaqa Jerusalenpi apostolkuna umalliqkunapas kachashanman karqan jinata chay llaqtaman chayarqanku  (Hech. 15:23, 24). Ichaqa kaypi piensasun, ¿manachu chunka kinsayoq wata ñaupaqta jinaña Jehová Diosqa mana judío runakuna llaqtanman jaykunanpaq punkuta kicharirqan? Chhaynataq karqan chayqa, ¿imaraykutaq wakin judío iñiqkunari munasharqanku mana judío iñiqkuna qhari kayninku qaracha kuchuchikunankuta? (Hech. 10:24-29, 44-48). a

5, 6. a) ¿Imaraykun wakin judío iñiqkuna qhari kay qarachata kuchuchikuyta defiendeqku? b) ¿Imaynapin jujniray qhari kay qaracha kuchuchikuymanta rimanakuy, Abrahanwan Dios rimanakusqanwan? (Willakuyta qhaway).

⁵ Imaymanan chaypaqqa razón kanman karqan. Yachasqanchis jina pipas qhari kaynin qaracha kuchuchikuqqa Jehová Dioswan amigo kasqantan rikuchisharqan. Chaymantapas manaraq kamachikuy simi kashaqtinmi Jehová Diosqa Abrahanta nirqan chayta ruwananpaq (Lev. 12:2, 3). b Kamachikuy simipipas Jehová Diosqa churachirqanmi chayta. Chaymi waj llaqtayoq runapas Pascua Fiestapi participananpaqqa qhari kaynin qarachatan kuchuchikunanpuni karqan (Éx. 12:43, 44, 48, 49). Chaymantapas judío runakunapaqqa pipas qhari kaynin qaracha mana kuchuchikuqqa qhelli runan karqan (Isa. 52:1).

⁶ Judío iñiqkunaqa humilde sonqon kananku karqan Diospa imaymana cambiasqanta chaskikunankupaq. Ñaupa rimanakuymantan mosoq rimanakuyman jaykunanku karqan. Ñaupaqqa pipas judío familiapi naceqqa Diospa llaqtanmantañan karqan, kunanmi ichaqa mana chhaynañachu kapunan karqan. Judío runakunaq tiyasqan llaqtakunapi iñiqkunapas mana manchakuqmi kananku karqan. Mana manchakuspan willakunanku karqan Jesuspi iñisqankuta, mana judío iñiqkunatapas hermanonkuta jinan qhawarinanku karqan (Jer. 31:31-33; Luc. 22:20).

7. ¿Imakunatan mana allintachu entienderqanku Judeamanta jaykumuq runakuna?

⁷ Manan Diospa kamachikuyninqa cambiasharqanchu, aswanpas mosoq rimanakuyqa ñaupaq rimanakuypi imaninantachus Dios nisharqan chayman jinan kasharqan (Mat. 22:36-40). Chaychá apóstol Pablopas qhari kay qaracha kuchuchikuymanta rimashaspa nirqan: “Cheqaq señalachikuypas Diospa espiritunwan sonqopi señalachikuymi, manataq kamachikuy simiman jina señalachikuychu”, nispa (Rom. 2:29; Deut. 10:16). Judeamanta jaykumuq runakunaqa manan allintachu entiendesharqanku chaykunata. Paykunaqa piensasharqankun iñiqkuna qhari kayninku qarachata kuchuchikunankupaq obligasqa kashasqankuta. ¿Paykuna chay cambiokunaman jinachu imatapas ruwankuman karqan?

8. ¿Imaraykun qhari kay qarachata kuchuchikunachus manachus chayta yachakunanpaq Umalliq T’aqata tapukunan karqan?

⁸ Hechos librota qelqaq Lucasmi nin: “Pablowan Bernabewanmi ichaqa chay runakunawan rimaspa manapuni tupachirqankuchu”, nispa. Manapuni acuerdoman jaykuqtinkun umalliqkunaqa rimanakurqanku “Pablota, Bernabeta, wakin iñiqkunatawan Jerusalenpi kaq apostolkunaman umalliqkunamanwan kachanankupaq, chhaynapi chaymanta rimanankupaq” (Hech. 15:2). c ¿Imaraykun chay iñiqkuna rimasqankupi mana tupachirqankuchu? Paykunaqa sapankankun imachus piensasqankuta, imachus yachasqankuta mana cambiayta munasharqankuchu. Chaymi Antioquía llaqtapi umalliqkunaqa iñiq t’aqapi thaj kausay kananpaq ama ima t’aqanakuypas kananpaq Jerusalenpi Umalliq T’aqaman chay sasachakuyta willachimurqanku. Umalliq T’aqa ukhupiqa kasharqanku apostolkuna umalliqkuna ima. ¿Imatan yachasunman Antioquía llaqtapi umalliqkunamanta?

9, 10. ¿Imakunatan yachasunman Antioquía llaqtapi iñiqkunamanta Pablomanta Bernabemantapas?

⁹ Ñaupaq kaq: Confiananchismi Diospa llaqtanta pusariqkunapi. ¿Imaraykun chayta ruwananchis? Chaypaq astawan yachasun Antioquía llaqtapi iñiqkunamanta. Paykunaqa allintan yacharqanku chay tiempopi Diospa llaqtanta pusariqkunaqa llapankupas judío runa kasqankuta. Yachallarqankutaqmi imaynas qhari kay qaracha kuchuchikuymanta sasachakuytaqa Diospa siminman jina allichanankutapas. ¿Imaraykun paykuna tukuy sonqo chhayna kananpi confiankuman karqan? Allintan yacharqanku Jehová Diospuni llaqtantaqa espiritunwan Jesucristowan ima pusarishasqanta (Mat. 28:18, 20; Efes. 1:22, 23). Chhaynatan noqanchispas ima sasachakuypas kaqtinqa Antioquía llaqtapi iñiqkuna jina ruwananchis; Diospa llaqtanta pusariqkunapin confiananchis. Astawanqa Umalliq T’aqapin tukuy sonqo confiananchis, paykunan kay pachapi Diospa llaqtanta pusarishanku.

¹⁰ Iskay kaq: Allinpunin humilde sonqo kaypas pacienciakuq kaypas. Chaypaq juj chhikanta yachasun Pablomanta Bernabemantawan. Paykunaqa espirituq atiyninwanmi juj lado nacionkunapi runakunaman willamunankupaq kachasqa karqanku. Ichaqa manan chayraykuchu nirqanku “noqaykun espirituq kachasqan jamurqayku, noqaykun kaytaqa allichanayku” nispaqa. Aswanmi Diosman chayta saqerqanku (Hech. 13:2, 3). Tiempowanmi apóstol Pablo nirqan: “Jerusalentaqa rirqani janaq pachamanta kamachisqa kasqayraykun”, nispa. Chaywanmi rikuchisharqan imaynas chay qhari kay qaracha kuchuchikuymanta sasachakuytaqa  Diospuni allichasharqan chayta (Gál. 2:2). Kay tiempopipas umalliqkunaqa humilde sonqo pacienciakuq iman kananku. Ima sasachakuypas t’aqanachiq jina kaqtinqa Jehová Diospa simintan t’aqwinanku. Allin yuyayniyoq junt’aq kamachiq apachimusqan qelqakunata iman t’aqwinanku (Filip. 2:2, 3).

11, 12. ¿Imaraykun Jehová Dios imatapas allichananta suyananchis?

¹¹ Mayninpiqa yaqapaschá imatapas Diospa sut’inchananta suyakunanchis kanqa. Yachasqanchis jina Cornelioqa 36 watapin espirituta chaskirqan, payqa manan judío runachu karqan. Ichaqa qhari kay qaracha kuchuchikuymanta sasachakuyqa 49 watapin astawan rijurirqan. Cornelioq iñiqman tukupusqanmanta chunka kinsayoq wata qhepamanñan chayqa karqan. Chay watapin Diosqa chay sasachakuyta allichapurqan. ¿Ichaqa imaraykun chhaytukuy unayta suyanman karqan? Yaqapaschá chaytaqa ruwarqan judío runakuna pisi-pisimanta chay cambioman yachakunankupaq. Yachasqanchis jina Jehová Diosqa Abrahanwanraqmi rimanakurqan llaqtanpi kaqkuna qhari kayninku qaracha kuchusqa kanankupaq. Chaytaqa 1900 watakuna jinan judío runakunaqa ruwasharqanku (Juan 16:12).

¹² ¡May munaypunin kamaqninchis Jehová Diospa yachachisqan kayqa! Diosqa pacienciawan munakuywan iman yachachikun, ancha allintaqmi chay yachachikuyqa (Isa. 48:17, 18; 64:8). Chaymi manapuni imatapas ruwananchischu piensayninchisman munayninchisman jinaqa. Ima cambio kaqtinpas manan chaymanqa k’ulluchakunanchischu. Bibliamanta imapas sut’inchakuqtinpas humilde sonqowanmi chaskikuna (Ecl. 7:8). Sapankanchis allinta qhawarikusun imaynas chaykunapi kashanchis chayta, imatapas reparakusun chayqa Diosmanta mañakusun, Hechos 15 capitulopi nisqanman jinataq imatapas ruwasun. d

13. ¿Imaynatan jujkunaman yachachishaspa rikuchisunman Jehová Dios jina pacienciakuq kasqanchista?

¹³ Yachananchismi jujkunawan pacienciakuyta. Bibliamanta estudiota qoshaspan  astawanqa pacienciakunanchis, paykunamanta wakinqa manan faciltachu saqenku ima costumbrenkutapas. Chaymi tiempota qonanchis Diospa espiritun sonqonkuta tanqarinanpaq (1 Cor. 3:6, 7). Chaymantapas Diospa yanapaynintan mañakunanchis, paymi reparachiwasun imatas ruwasunchis chayta (1 Juan 5:14).

14, 15. a) ¿Imaynatan Antioquía llaqtapi iñiqkuna rikuchirqanku Pablotapas Bernabetapas paykunawan riq wakin iñiqkunatapas respetasqankuta? b) ¿Imaynatan Pablopas compañeronkunapas Fenicia ladomanta Samaria ladomanta iñiqkunata kallpacharqanku?

¹⁴ Lucasmi nillantaq: “Chaymi iñiq t’aqapi kaqkunaqa juj chhikanta paykunata riysispanku kacharparirqanku. Jinan Pablowan, Bernabewan, wakin iñiqkunapiwanqa Fenicia llaqtanta Samaria llaqtanta ima rirqanku, imaynatachus waj nacionkunamanta runakuna Diosman kutirikurqanku chaykunamanta iñiqkunaman lliuta willaspa; chaywanmi iñiqkunaqa anchata kusikurqanku”, nispa (Hech. 15:3). Antioquía llaqtapi iñiqkunaqa juj chhikanta riqsispankun rikuchirqanku Pablota Bernabetapas paykunawan riq iñiqkunatapas munakusqankuta, respetasqankuta Diospas allin qhawarinanta munasqankuta ima. Chaypipas chay iñiqkunaqa juj ejemplon noqanchispaq kallankutaq. Sapankanchismi tapukunanchis: “¿Respetanichu iñiqmasiykunata? ¿Respetanichu umalliqkunatapas?”, nispa. Umalliqkunaqa “rimaspa yachachispa iman allinta llank’anku” (1 Tim. 5:17).

¹⁵ Pablowan Bernabewan juj iñiqkunapiwanqa juj bendición jinan karqanku Fenicia ladopi Samaria ladopi iñiqkunapaqqa. Sapanka llaqtaman chayasqankupin paykunaqa willarqanku imaynas mana judío runakunaqa Diospi iñipusharqanku chayta. Chay llaqtakunapi iñiqkuna ukhupipaschá kasharqanku Estebanta wañuchishaqtinku ayqekuq judío iñiqkunapas. Kay tiempopipas jaqay tiempopi jinan juj lado llaqtakunapi Jehová Dios iñiqmasikunata bendecisqanmanta willakuykunaqa kallpachawanchis. Chay willakuykunan astawanqa kallpachawanchis sasachakuypi tarikuqtinchis. Ichaqa, ¿maypin chay allin willakuykunata willakun? Juñunakuyninchiskunapi asambleakunapi iman. Chay willakuykunan rijurimullantaq hermanokuna vidankumanta willakusqankupi, qelqanchiskunapi ima. Chaykunaqa qelqanchiskunapi jw.org paginapi iman lloqsimun.

16. ¿Imaraykun nisunman “iñiqkunaqa manapunin acuerdopichu kasharqanku qhari kay qaracha kuchuchikuymantaqa” nispa?

¹⁶ 550 kilómetro jina karuta purispankun Antioquiamanta jamuq iñiqkunaqa Jerusalenman chayarqanku. Imaynatachus paykunata chaskirqanku chaymanta willaspan Lucasqa nirqan: “Jerusalenman chayaqtinkutaq iñiqkunaqa, apostolkunapas, umalliqkunapas sumaqta paykunata chaskirqanku; paykunataq lliuta willarqanku imakunatachus Dios paykunawan ruwarqan chayta”, nispa (Hech. 15:4). Chaykunata uyarispan  ichaqa fariseo t’aqamanta wakin iñiqman tukupuqkuna “tiyanankumanta jatarispa nirqanku: Waj nacionkunamanta iñiqkunapas kuchuchikunankun qhari kayninku qarachataqa, kamachinanchismi Moisespa chaskisqan kamachikuy simita waqaychanankupaqpas, nispa” (Hech. 15:5). Chaykunapin reparanchis imaynas iñiqkunaqa mana acuerdopichu kasharqanku chayta. Jujpaqkaman allinta allichananku karqan chay problemataqa.

17. a) ¿Pikunan kasharqanku apostolkunaq tiemponpi Umalliq T’aqapi? b) ¿Imaraykun chay t’aqa umalliqkuna ukhupi kashanman karqan juj umalliqkunapas?

¹⁷ Proverbios 13:10 nishan: “Yuyaychayta maskhaqkunan ichaqa yachayta tarinku”, nispa. Chaypi nisqanman jinan “apostolkunapas umalliqkunapas juñukurqanku” qhari kay qaracha kuchuchikuymanta rimanankupaq (Hech. 15:6). Kay tiempopi Umalliq T’aqa jinan apostolkunapas umalliqkunapas Diospa llaqtanta pusarisharqanku, paykunan ima decisiontapas ruwaqku. Ichaqa, ¿imaraykun juj umalliqkuna apostolkunawan kuska umallishankuman karqan? Yachasqanchis jina apóstol Santiagotaqa wañuchipurqankun. Apóstol Pedropas carcelasqan karqan. Chaykunaraykupaschá apostolkunaqa juj umalliqkunatawan paykuna t’aqaman wajarqanku; chhaynapi Diospa llaqtan tukuy tiempo allin qhawarisqa, allin pusarisqallapuni kananpaq.

18, 19. a) ¿Imakunatan nirqan apóstol Pedro? b) ¿Iman chaypi allinta entiendekurqan?

¹⁸ Lucasmi nillantaq: “Ichaqa manapunin acuerdoman jaykuyta atisharqankuchu, jinan Pedroqa sayarispa paykunata nirqan: Wayqeykuna, yachasqaykichis jina, Diosmi qankuna ukhumanta noqata ajllawarqan waj nacionkunamanta runakuna allin willakuykuna willasqayta uyarispa iñinankupaq. Sonqota reqsiq Diospunin rikuchirqan paykuna chaskisqantaqa paykunamanpas noqanchisman jina santo espirituta qospa. Payqa noqanchistapas paykunatapas igual-llatan qhawariwanchis, chaymi paykunaq sonqonkutapas ch’uyancharqan iñisqankurayku”, nispa (Hech. 15:7-9). Chaymanta rimaspa juj libroq nisqanman jinaqa, manapunis acuerdoman jaykusharqankuchu, yaqapaschá paykunaqa imaymanata maskhashankuman karqan chay sasachakuyta allichanankupaq.  Chaypin reparanchis imaynas iñiqkunaqa jujniraytapuni chaykunamanta piensashasqankuta. Chaymantapas paykunaqa mana imata pakaspan chaykunamanta sut’ita rimarqanku.

¹⁹ Chaymantapas chaykunata nispan Pedroqa yuyarichisharqan imaynas Diosqa mana judío runakunatapas chaskisharqan chayta. Pay kikinpunin chaytaqa rikurqan 36 watapi. Chay watapin Cornelioqa wasinpi kaqkunapiwan Diospa espiritunta chaskirqanku. Chhaynaqa Jehová Diospaqqa igualtaq kapurqan judío runapas mana judío runapas chayqa, ¿pitaq runari kanman t’aqanasqa jina kanankupaq? Chaymantapas pipas ch’uya sonqo runa jina qhawarisqa kananpaqqa Jesucristopin iñinan, manan Moisespa chaskisqan kamachikuytaraqchu junt’anan. Chaytapas allintan Pedroqa sunt’incharqan (Gál. 2:16).

20. ¿Imaynatan qhari kay qaracha kuchusqa kananta munaqkuna “Diosta phiñachiyta munasharqanku”?

²⁰ Diospa simin imatachus nin, santo espiritunpas imaninchus chayman jinan apóstol Pedroqa khaynata rimayta tukurqan: “Chhaynaqa, ¿imaraykun Diosta phiñachiyta munashankichis paykunaman llasa q’epita churayta munaspa? ¿Acaso ñaupa taytanchiskunapas ni noqanchispas chaykunata q’epiyta atirqanchischu? Aswanpas noqanchisqa Señor Jesuspa sumaq sonqo kayninrayku salvasqa kananchispin iñinchis ¿riki?, chayllapitaqmi paykunapas iñinku”, nispa (Hech. 15:10, 11). Razontan apóstol Pedroqa nisharqan, qhari kay qaracha kuchusqa kananta munaqkunaqa “Diostan phiñachiyta munasharqanku”. Chay runakunaqa manan ni paykunapas ni ñaupa taytankupas chay kamachikuytaqa junt’ayta atirqankuchu, chayraykun wañuypaq sentenciasqapas karqanku (Gál. 3:10). Aswanmi paykunaqa Diospa, Jesucristoq khuyapayaynin chaskisqankumantan “gracias” ninanku karqan. Chhaynapin chay runakunaqa Diospa paciencianta tukuyta munasharqanku.

21. ¿Imatan Pablowan Bernabewan ruwarqanku qhari kay qaracha kuchuchikuymanta rimakushaqtin?

²¹ Pedroq rimasqanqa allintachá chaypi iñiqkunata piensarichirqan, chaychá llapanku ch’in kapurqanku. Chayllamanmi Pablowan Bernabewanqa willakurqanku “imaynatas Diosqa waj nacionkunaman rishaqtinku paykunawan señalkunata admirakunapaq kaqkunatawan ruwarqan chayta” (Hech. 15:12). Kunanqa listoñan kasharqanku apostolkunapas umalliqkunapas chaykunamanta parlarinankupaq. Qhari kay qaracha kuchuchikunachus manañachus chaymantan decidinanku karqan, chayqa Diospa munayninman jinan kanan karqan.

22-24. a) ¿Imaynatan kay tiempopi Umalliq T’aqa qatikun ñaupa tiempopi Diospa llaqtanta pusariqkunata? b) ¿Imaynatan umalliqkuna rikuchinkuman Diospa llaqtanpi imapas imayna aparikusqan respetasqankuta?

²² Kay tiempopipas Umalliq T’aqaqa Diospa siminpin maskhan ima yuyaychaytapas. Tukuy sonqotaqmi Diospa espirituntapas mañakunku  (Sal. 119:105; Mat. 7:7-11). Manaraq juñunakushaspankun imakunamantachus rimanqaku chay willakuyta chaskinku. Chaytataqmi sapankanku Bibliaq nisqanman jina Diosmanta mañakuspa ima allinta qhawarinku (Prov. 15:28). Chaykunamanta rimanankupaq juñunakuspankupas Bibliaq nisqanman jinan imatapas qhawarinku. Sapankankutaqmi confianzawan respetowan ima piensasqankutapas rimarinku.

²³ Iñiq t’aqapi umalliqkunapas paykuna jinan imatapas ruwananku. Ichaqa, ¿imatan ruwankuman juñunakuyta tukuspanku imapipas mana acuerdopi kaqtinku? Chhayna kaqtinqa sucursalpi umalliqkunatan tapukunanku; tapukunkumanmi watukuq umalliqkunatapas. Sucursalpi umalliqkuna yanapayta necesitaspaqa Umalliq T’aqatan tapukunanku.

²⁴ Jehová Diosqa bendecinqan llaqtanpi imapas imayna aparikunanta kasukuqkunataqa; chaymi llapanchis yachananchis humilde sonqo kayta, pacienciakuq kayta, junt’aq sonqo kaytapas. Chhayna kasun chayqa thajmi kausasunchis, sumaqtan juj iñiqmasikunawan kausasun, allintataqmi iñiyninchispipas ñauparisunchis. Chaykunamantan astawan yachasunchis qatimuq yachachikuypi.