1-3. a) ¿Ima rijuriytan rikurqan apóstol Pedro? b) ¿Imaraykun allinta yachananchis chay rijuriy rikusqanmanta?

 ÑAN 36 wataña kasharqan. Juj kutinmi Pedroqa wasi patapi kashaspa Diosmanta mañakusharqan, payqa lamar-qocha qayllapi kaq Jope llaqtapin kasharqan. Askha p’unchayñan payqa chay wasipi alojasqa kasharqan, chaypin rikunchis imaynas paypaqqa llapa runapas igual-lla karqanku chayta. ¿Imaraykun chayta nishanchis? Pedroqa qarakuna llamp’uyachiq Simonpa wasinpin alojasqa kasharqan. a Juj judiokunaqa manachá jayk’aqpas chaytaqa ruwankumanchu karqan. Chaywanpas apóstol Pedroqa allintaraqmi yachanan karqan imaynatachus juj runakunata qhawarina chayta. Jehová Diosmi chayta yachachirqan.

² Mañakusqanman jinan apóstol Pedroqa yuyayninpas chinkashanman jina karqan. Chhaynapin juj rijuriyta rikurqan, chay rikusqanta rikuspaqa millasqachá manqen judío runapas kashanman karqan. Payqa juj telatan janaq pachamanta uraykamushaqta rikurqan, chaypin kasharqan leypa prohibisqan imaymana clase qhelli animalkuna, chaykunata ñak’aspa mijunanpaqmi payqa kamachisqa karqan. Jinan apóstol Pedroqa nirqan: “Noqaqa manapunin mijuymanchu ima qhelli kaqtapas ni ima millakuna kaqtapas”, nispa. Chhaynata nishaqtinmi chay kunkaqa nimullarqantaq: “Ama qhelli niychu Diospa ch’uyanchasqan kaqkunataqa”, nispa (Hech. 10:14-16). Kinsa kutikaman chay kunkaqa chhaynata nimurqan, chaywanqa may admirasqachá Pedroqa kasharqan. Ichaqa manan unaychu chhaynaqa karqan.

 ³ ¿Imatan Dios yachachiyta munashanman karqan chay rijuriywan? Chayta yachanapaqqa, chaykuna ñaupaqta qhepatapas imachus pasarqan chaykunatan allinta entiendenanchis. Chaykunataqa yachananchispunin, chaypin allinta reparasun imaynatas Jehová Dios runakunata qhawarin chayta. Gobiernonmanta willanapaqqa pay jinan piensananchis.

4, 5. a) ¿Pin karqan Cornelio? b) ¿Iman pasarqan mañakushaqtin?

⁴ Apóstol Pedroqa manachá yacharqanchu Cesarea llaqtapipas juj runa juj rijuriy rikusqantaqa. Cesarea llaqtaqa Jope llaqtamantaqa 50 kilometropi jinan kasharqan. Chay runaqa Roma ejercitopi umalliq Cornelion karqan, b chay runataqa Dios sonqo runata jinan reqsiq kasqaku. Chaymantapas familiantaqa allintan umallisqa, chaychá wasinpi kaqkunapas llapanku Diostaqa manchakurqanku. Chay runa manaña judiomanchu tukupurqan chaypas, khuyapayaqmi wajcha judío runakunata imaymanapin yanapaqpas. Chaymantapas rogakullaqmi Diosmantaqa (Hech. 10:2).

⁵ Juj kutinmi Cornelioqa las tres tardenta jina Diosmanta mañakusharqan, chayllamanmi juj rijuriyta rikurqan. Chaypin juj angél nirqan: “Mañakusqaykitan Dios uyarin, wajchakuna yanapasqaykitapas rikunmi”, nispa (Hech. 10:4). Chaymantapas angelqa apóstol Pedrota wajachimunanpaqmi kamachirqan, paypa kamachisqanta kasukuspan Cornelioqa apóstol Pedrota maskhamunankupaq willaqkunata kacharqan. Corneliomanqa ñan chayamunanña kasharqan salvacionmanta willakuyqa, chay  kutikamaqa wisq’asqa jinan paykunapaqqa kasharqan chay willakuyqa.

6, 7. a) ¿Jehová Dios uyarinchu sonqomanta mañakuqkunata? b) ¿Imatan yachasunman jujkunawan imachus pasasqanmanta?

⁶ Jehová Diosqa tukuy tiempon uyarin sonqomanta mañakuqkunataqa, chaymantaqa manan iskayananchischu. Chaytan repararqan Albania llaqtamanta juj señora, juj kutinsi chay señoramanqa juj hermananchis Diosmanta willashaspa juj Qhawaq qelqata qosqa. Chay qelqaqa imaynata wawakuna uywaymantan willasharqan. c Chay señoran nin: “Kay pasawasqanqa mana creenapaq jinaraqmi karqan, kunallanmi Diosmanta mañakusharqani imaynatas wawaykunata uywayman chaymanta. Ichaqa chayllamanmi chaymanta rimaq qelqata chaskirqani, chaytapunin munasharqani. Chaymi nirqani: Kayqa Diosmantapunin jamushan”, nispa. Chaymantapachan chay señorapas wawankunapas Biblia estudiayta qallarirqanku. Tiempowanmi qosanpas Biblia estudiayta qallarirqan.

⁷ Askha runakunan chay señoraq willakusqanta jina willakunku. Chaypin chay runakunaqa sut’ita repararqanku mañakusqankuta Dios uyarimusqanta. Chhaynaqa, ¿imatan chaymanta yachasunman? Ñaupaqta, Jehová Diosqa uyarinpunin sonqomanta mañakuqkunataqa (1 Rey. 8:41-43; Sal. 65:2). Iskaypi, angelkunan yanapawashanchis Diosmanta willaytaqa. Chaykunata yachayqa maytan kallpachawanchis (Apo. 14:6, 7).

8, 9. a) ¿Imatan Diospa espiritun Pedroman willarqan? b) ¿Imatan Pedro ruwarqan?

⁸ Wasi patapin apóstol Pedroqa chay rijuriy rikusqanpi piensasharqan. Chayllamanmi Cornelioq kachamusqan runakunaqa tiyasqan wasiman chayarqanku (Hech. 10:17). Apóstol Pedroqa ñan kinsa kutitaña negakurqan qhelli animalkunata mana mijunanpaq. Ichaqa, ¿munanmanchu karqan Cornelioq kachamusqan runakunawan riyta? Chaymantapas, ¿munanmanchu karqan mana judío runaq wasinta jaykuyta? Apóstol Pedroqa piensashallarqanraqmi imachus rikusqanpi, chayllamanmi Diospa espiritunqa imachus ruwananta willarqan. Nirqanmi: “Kinsa qharikunan maskhamushasunki. Uraykuy, jinaspa ama iskayaspa paykunawan riy, noqan paykunataqa kachamushani”, nispa (Hech. 10:19, 20). Apóstol Pedrotaqa janaq pachapi rijuriy rikusqanchá yanapasharqan Diospa santo espiritunpa imachus willasqanta kasukunanpaq.

 ⁹ Apóstol Pedroqa yacharqanmi Diospuni Corneliota payta maskhamunanpaq kamachimusqanta, jinan payqa Cornelioq kachamusqan mana judío runata tiyasqan “wasinpi alojarqan” (Hech. 10:23a). Chaykunata kasukuspan apóstol Pedroqa yanapakusharqan Diospa munaynin ruwakushanallanpaq.

10. a) ¿Imaynatan Dios llaqtanta pusarishan? b) ¿Imakunatan sapankanchis tapukunanchis?

¹⁰ Kay tiempopin Jehová Diosqa munaynin ruwananmanta pisi-pisimanta llaqtanman willashan (Prov. 4:18). Paymi santo espiritunwan “allin yuyayniyoq junt’aq kamachita” pusarishan (Mat. 24:45). Chayraykun mayninpi Bibliamanta juj texto allinta sut’inchakamun otaq Diospa llaqtanpi ima ruwaypas cambiakamun. Chayraykun sapanka tapukunanchis: “¿Imaynatan qhawarini ima cambiokunapas kaqtin? ¿Diospa santo espiritunpa nisqanman jinachu imatapas ruwani?”, nispa.

11, 12. a) ¿Imatan Pedro ruwarqan Cesareaman chayaspa? b) ¿Imatan chaymanta yacharqan?

¹¹ Rijuriy rikusqan qhepamanmi apóstol Pedroqa Cesarea llaqtaman rirqan. Paywanmi kasharqan isqon runakuna, paykunamantan karqanku Cornelioq kachasqan kinsa runakuna Jope llaqtamanta soqta iñiqkuna ima (Hech. 11:12). Cornelioqa maytapunin munasharqan Pedrowan tupayta, chaymi parientenkunata confianza amigonkunata juñuspa Pedrota suyasharqan. Llapa paykunaqa mana judío runakunan karqanku (Hech. 10:24). Juj kutinmi apóstol Pedroqa Cesareapi kashaspa mana judío runaq wasinman mana jaykuyta munarqanchu. Chayraykun payqa nirqan: “Yachasqaykichis jina, judiokunapaqqa manan allinchu waj llaqtayoq runakunaman qayllaykuyqa ni paykunawan juñukuypas. Ichaqa Diosmi juj rijuriyta qhawachispa nimuwan ama pitapas qhelli ninaypaq”, nispa (Hech. 10:28). Chay kutipaqqa Apóstol Pedroqa ñan entienderqanña janaq pachapi rijuriy rikusqanta. Chay rijuriy rikuchisqanwanmi Jehová Diosqa Pedrota yachachisharqan “ama pitapas qhelli ninanpaq” ni waj llaqtayoq runakunatapas cheqnikunapaq.

¹² Cornelioq wasinpi kaqkunaqa may kusisqan Pedrota suyasharqanku. Paykunaqa Diosmantan yachaytapuni munasharqanku. Chaymi Cornelioqa nirqan: “Kaypin llapayku Jehová Diospa ñaupanpi kashayku imakunata ninaykipaqchus pay kamachimurqasunki chayta uyarinaykupaq”, nispa (Hech. 10:33). Diosmanta chhayna yachay munaq runakunata tarispaqa kusisqan kasunman riki. Chhaynachá apóstol Pedropas kasharqan. Chayta paykuna niqtinkun apóstol  Pedroqa rimayta qallarirqan. Jinaspa nirqan: “Kunanraqmi allinta entiendeni Diosqa lliutapas igual-llata rikusqanta, payta manchakuspa allin kaqta ruwaq runakunataqa may nacionmantaña kanku chaypas sumaqta chaskisqantawan”, nispa (Hech. 10:34, 35). Chaypin apóstol Pedroqa allinta yacharqan Jehová Diosqa lliutapas igual-llata qhawarisqanta. Chaykunan Pedrotaqa yanaparqan Jesusmanta llapa runakunaman willananpaq.

13, 14. a) ¿Imaraykun allinpuni karqan 36 watapi Cornelio jinallataq mana judío runakunapas Jesuspa qatikuqninman tukupusqanku? b) ¿Imaraykun mana pimantapas malta piensananchischu?

¹³ “Chaykunata Pedro rimashallaqtinraqmi Diospa siminta llapa uyarishaqkunaman santo espíritu chayamurqan”, chay pasasqanqa mancharikunapaq jinan karqan (Hech. 10:44, 45). Bibliaq nisqanman jinaqa, chay kutillapin manaraq bautizakushaspa Diospa santo espiritunta chaskirqanku. Chaypin apóstol Pedroqa repararqan Jehová Diosqa mana judío runakunatapas allinpaq qhawarisqanta. Chaymi nirqan “bautizasqa kanankupaq” (Hech. 10:48). 36 watapi chaykunaq pasasqanwanmi mana judío runakunallachu allin qhawarisqa karqanku (Dan. 9:24-27). Mana judío runakunaman Diosmanta willasqanwanmi apóstol Pedroqa, janaq pacha gobiernopaq kinsa kaq llaveta usarqan. Chaywanmi juj punku kicharikurqan mana judío runakunapaq, chaymantapachan paykunaqa janaq pachapaq ajllasqa kayta atirqanku (Mat. 16:19).

¹⁴ Kay tiempopi Diosmanta willaqkunapas allintan yachanchis Jehová Diosqa “lliutapas igual-llata” qhawarisqanta (Rom. 2:11). Payqa munanmi “llapa runapas salvasqa kananta” (1 Tim. 2:4). Chayraykun mana pimantapas maltaqa piensananchischu. Aswanpas noqanchisqa llapa runakunaman Diosmanta willananchispaqmi kamachisqa  kanchis. Chayrayku may llaqtamantaña kanku, waj simitaña rimanku, juj religionniyoqña kanku chaypas llapankumanmi Diospa gobiernonmanta willamunanchis.

15, 16. a) ¿Imaraykun wakin judío iñiqkuna apóstol Pedrowan discutirqanku? b) ¿Imakunatan Pedro entiendechirqan?

¹⁵ Apóstol Pedroqa kusisqan kasharqan mana judío runakuna Diospa siminta chaskikusqankumanta. Chayta wakin iñiqkunaman willayta munaspan Pedroqa Jerusalenman kutimpurqan, ichaqa chaytaqa lliuñan Jerusalén llaqtapiqa yachasqaku. Jinan “waj nacionmanta runakuna qhari kaynin qarachata kuchuchikunankuta munaqkunaqa payta phiñakurqanku”. Phiñasqan nirqanku: “¿Cheqachu waj nacionmanta runakunaq wasinman jaykurqanki, jinaspa paykunawan mijurqanki?”, nispa (Hech. 11:1-3). Chay judío iñiqkunaqa manan waj llaqtayoq runakuna iñiqman tukunankutachu jark’akusharqanku, aswanmi paykunaqa munasharqanku chay runakuna Moisespa chaskisqan kamachikuy kasukunankuta, qhari kayninku qarachatapas kuchuchikunankuta. Chay judío iñiqkunaqa chayta ruwallaqtinku Dios chaskinanpaqmi piensarqanku. Kaypi yachasqanchis jina wakin iñiqkunaqa manan kamachikuy simita kacharikuyta munarqankuchu.

¹⁶ ¿Imanirqanmi Pedro chaykunata niqtinku? Hechos 11:4-16 nisqan jina, tawa razonkunatan willarqan Jehová Dios payta yanapasqanmanta. Juj kaq, Jehová Dios juj rijuriy rikuchisqantan willarqan (4-10 versiculokuna). Iskay kaq, espirituq kamachisqantan willarqan (11, 12 versiculokuna). Kinsa kaq, Cornelioman juj angél rijurisqantan willarqan (13, 14 versiculokuna). Tawa kaq, santo espíritu paykunaman uraykamusqantan willarqan (15, 16 versiculokuna). Chaymantan apóstol Pedroqa nirqan: “Chhaynaqa, Señor Jesucristopi creeqkunaman gratislla qowasqanchis qokuynintataq paykunamanpas Dios qoshanman chayqa, ¿imaraykutaq noqari payta jark’ayman karqan?”, nispa (Hech. 11:17).

17, 18. a) ¿Apóstol Pedro ima nisqanwanmi judío iñiqkunata pruebaman churarqan? b) ¿Imanaqtinmi iñiq t’aqapi juj nisqalla kausay sasa kanman? c) ¿Imatan sapanka tapukunanchis?

¹⁷ Apóstol Pedroqa imakunachus willasqanwanmi judío iñiqkunata pruebaman churarqan. Chay willasqanwan judío iñiqkuna ¿cambiankumanchu karqan imayna kasqankuta? ¿Allinpaqchu qhawarinkuman karqan chayllaraq bautizakuq mana judío iñiqkunata?  Chaymantan Biblia nin: “Chaykunata uyarispan paykunaqa manaña Pedrota phiñakurqankuchu, aswanmi Diosta jatunchaspa ninakurqanku: Chhaynaqa, Diosqa munashasqamá waj nacionniyoq runakunapas juchankumanta pesapakuspa kausayman aypanankutaqa”, nispa (Hech. 11:18). Chhayna entiendeq kasqankuraykun iñiqkunaqa juj nisqalla kasharqanku.

¹⁸ Ñaupa tiempopi jinan kay tiempopipas mana facilchu juj nisqalla kayqa. ¿Imarayku? Jehová Diospa llaqtanpiqa “lliu nacionkunamanta, lliu ayllukunamanta, lliu llaqtakunamanta, lliu rimaykunamantawanmi” kanchis, chayraykun mana facilchu (Apo. 7:9). Chaymantapas manan llapanchischu igual uywasqa karqanchis, jujniray costumbrekunayoqtaqmi kanchispas. Chaymi sapankanchis tapukunanchis: “¿Ñachu noqamanta wijch’upuniña jujkuna cheqnipakuyta? ¿Kallpachakunichu juj ladomanta kaqkunata, jujniray costumbrekunayoqta, juj colorniyoqkunatapas sumaqta qhawarinaypaq?”, nispa. Mana judío runakuna iñiqman tukupusqankumanta unay watakuna qhepamanmi Pabloqa apóstol Pedrota anyarqan. ¿Imarayku? Pedroqa judío iñiqkuna chayamuqtinmi paykunata manchakuspa manaña waj nacionkunamanta runakunawan kuskañachu mijurqan (Gál. 2:11-14). Yaqapaschá noqanchistapas chay pasawasunman, chaymi allinta qhawarikunanchis imaynas kashanchis chayta.

19. a) ¿Pikunamanmi Antioquía llaqtapi willarqanku judío iñiqkuna? b) ¿Iman pasarqan chay llaqtapi?

¹⁹ ¿Llapa iñiqkunachu mana judío runakunaman Diosmanta willarqanku? Arí, chaypaq yachasun Siria ladopi Antioquía d llaqtapi imachus pasarqan chayta. Chay llaqtapi hebreo runakunaqa thajmi tiyaqku llapa runakunawan. Chhaynataq karqanku chayqa facilmi iñiqkunapaqqa karqan mana judío runakunaman Diosmanta willayqa. Chayraykun wakin iñiqkunaqa griego rimaq runakunamanwan allin willakuykunata willayta qallarirqanku (Hech. 11:20). Chaypiqa Jehová Diospa yanapayninwanmi “askha runakuna iñipurqanku” (Hech. 11:21).

20, 21. a) ¿Imaynatan Bernabé k’umuykukuq kasqanta rikuchirqan? b) ¿Imaynapin noqanchispas Diosmanta willashaspa Bernabé jina kasunman?

²⁰ Antioquía llaqtapi runakunaqa maytapunin munasharqanku Diospa siminta uyarikuytaqa, chayraykun Jerusalenpi iñiqkunaqa Bernabeta chay llaqtaman kacharqanku. Bernaben ichaqa reparakurqan chay llaqtapi Diosmanta willayqa mana sapallanpaqchu  kasqanta, chaymi apostolkunaqa Saulota nirqanku Bernabeta yanapamunanpaq. Sauloqa tiempowanmi apóstol kananpaq ajllasqa kanan karqan (Hech. 9:15; Rom. 1:5). Bernabé chayta yacharuspaqa manan enemigonta jinachu qhawarirqan, aswanpas k’umuykukuspan reparakurqan yanapanata necesitasqanta. Chaymi Tarso llaqtata rirqan Saulota maskhaq, tarispataq Antioquía llaqtaman pusamurqan. Paykunaqa juj wata junt’an chay llaqtapi iñiqkunata yanaparqanku (Hech. 11:22-26a).

²¹ ¿Imaynatan k’umuykukuq kasqanchista rikuchisunman Diosmanta willashaspa? Allintan reparakunanchis ima ruwaykunatas mana atirusunmanchu chayta. Llapapas manan igualchu kanchis, wakinmi masta imatapas ruwasunman wakintaq menosta. Wakinpaqqa yaqapaschá fácil revistakunata munachiy wakinpaqtaq mana. Chaymantapas yaqapaschá wakinqa facil-llata estudio qoytapas qallarinku wakintaq mana. Chhaynataq chayqa, imachus faltawashanchis chayta reparakusun chayqa, mana manchakuspan yanapayta mañakunanchis. Chayta ruwasun chayqa askha runakunatan yanapasun kusisqataqmi kasunpas (1 Cor. 9:26).

22, 23. a) ¿Imaynatan Antioquía llaqtapi iñiqkuna rikuchirqanku iñiqmasinkuta munakusqankuta? b) ¿Imaynatan noqanchispas rikuchisunman paykuna jina kasqanchista?

²² Antioquía llaqtapin ñaupaqtaqa “Jesuspa discipulonkunata cristiano nispa sutichakurqan” (Hech. 11:26b). Chayqa Diospa munayninman jinan karqan, chaymantapas chay sutin rikuchin imaynas iñiqkunaqa Jesucristoq yachachisqanman jina kausasqankuta. Ichaqa, ¿allintachu apanakushankuman karqan mana judío iñiqkunawan judío iñiqkunapiwan? Arí, paykunaqa allintan kausasharqanku. Chaypaq yachasun 46 watapi yarqay kaqtin imachus pasarqan chayta. e Chay tiempopi chaykunaq pasasqanqa sinchi llakin wajchakunapaqqa karqan, paykunaqqa manan waqaychakunankupaqqa qolqenkupas ni mijuyninkupas kaqchu, wakin judío iñiqkunapas chhayna wajchan karqanku. Chayta yachaspan Antioquía llaqtapi iñiqkunaqa judioña mana judioña karqanku chaypas Judeapi tiyaq iñiqkunaman yanapayta apachirqanku (Hech. 11:29).

²³ Kay tiempopi Diospa llaqtanpipas chhaynatan ruwakullantaq, mayqen iñiqmasipas llakipi tarikun chayqa apuraymi paytaqa  yanapakun, juj nacionpiña tiyan chaypas yanapakunmi paytaqa. Wakin nacionkunapiqa sinchi wayra, terremoto, lamar-qocha iman sinchi llakiman iñiqmasikunata churan. Paykunata yanapakunanpaqmi chay nacionpi sucursalqa imaymanata ruwan. Hermanokunatan juñunku grupo-grupota jinaspa llakipi tarikuqkunaman yanapayta apachinku. Chaykunata ruwaspan rikuchinchis iñiqmasikunata cheqaqtapuni munakusqanchista (Juan 13:34, 35; 1 Juan 3:17).

24. Pedroq rikusqan rijuriyqa ancha allinpunin, ¿imata ruwaspan rikuchisunman chhaynata qhawarisqanchista?

²⁴ Diosta serviqkunaqa ancha allinpaqmi qhawarinchis Jope llaqtapi apóstol Pedroq rikusqan rijuriytaqa. Kaypi yachasqanchis jina Jehová Diospaqqa llapa runapas igual-llan kanchis, chaymi payqa munan llapa runakunaman gobiernonmanta willamunanchista. Chhaynaqa kallpachakusun llapa runakunaman, llapa llaqtakunaman, wajchamanpas qhapaqmanpas allin willakuykunata willamunachispaq (Rom. 10:11-13).