18 YACHACHIKUY
“Diosqa runakuna payta maskhanankutan munan”
Pablon imakunapichus yaqa igualta piensanku chayman jina, jinallataq pikunawanchus rimashan chayman jinan yachachiq
Kay yachachikuyqa Hechos 17:16-34 textokunamantan orqosqa kashan
1-3. a) ¿Imaraykun Pablo sonqo nanasqa jina kasharqan? b) ¿Imakunatan yachasunman Pabloq imaynachus yachachisqanmanta?
APÓSTOL Pabloqa Atenas llaqtapin kasharqan. Chay llaqtapin ñaupaqkunaqa Sócrates, Platón, Aristóteles sutiyoq runakunapas imachus piensasqankuta yachachirqanku. Chay llaqta runakunaqa imaymanapin creeqku, chaypin apóstol Pabloqa purisqanman jina imaymana idolokunawan tuparqan. Templokunapi, plazakunapi, callekunapi iman idolokunaqa junt’a kasharqan. Chay llaqtapiqa imaymana clase idolokunatan adoraqku. Apóstol Pabloqa may llakisqachá, millasqa imaraqchá kasharqan chaykunata rikuspaqa. Payqa allintan yacharqan imaynas Jehová Diospas llapa chaykunata cheqnikusqanta (Éx. 20:4, 5).
2 Ágora nisqa mercado plazaman chayaqtinqa sonqonraqchá Pabloqqa muyurqan. Chay plazaman jaykunapin Hermes diosninkumanta millay p’enqakunapaq estatuakuna sayasharqan. Llapa plazantinpin templokunapas capillakunapas kasharqan. ¿Imatan kunan ruwanqa apóstol Pablo? ¿Imaynatan chhayna runakunaman Diosmanta yachachinqa? ¿Atinqachu sonqonta tiyaykachiyta chhaynapi chay runakunaman Diosmanta munayllata willananpaq? ¿Pillatapas yanapanqachu cheqaq Diospi iñinanpaq?
3 Hechos 17:22-31 textokunapin willashan imaynatachus apóstol Pablo Atenas llaqtayoq runakunata rimapayarqan chayta. Chay rimasqanta tukuy yuyaywan t’aqwirisun. Chaypin reparasun imaynas payqa allin yuyaywan allinta piensarispa yachachirqan chayta. Chaymi yanapawasun noqanchispas allin yuyaywan yachachinanchispaq, runakunata allinta piensarichinanchispaq.
“Mercado plazapi” (Hechos 17:16-21)
4, 5. a) ¿Maykunapin Pablo Diospa siminta willarqan Atenas llaqtapi kashaspa? b) ¿Imayna clase runakunawanmi rimarqan?
4 Apóstol Pabloqa iskay kaq kutipi viajashaspan Atenas llaqtamanqa chayarqan; chayqa karqan 50 watapi jinan. a Pabloqa Silasta Timoteotawan suyashanankaman sinagogaman jaykurqan, chaypin judiokunata yachachirqan allinta piensachispa. Chaymantapas payqa mana judío runakunamanwanmi yachachiyta munasharqan, chaymi Ágora nisqa mercado plazaman jaykurqan (Hech. 17:17). Chay mercado plazaqa moqo patapi jinan kasharqan pisqa hectária jina jatunmi karqanpas. Ichaqa manan común mercado plazachu karqan. Chaykunamanta yachaq runan nin: “Chay plazaqa negocio ruwana plazan karqan, chay plazapin autoridadkunapas ima decisiontapas ruwaqku, chay plazapin rikukuq chay llaqtayoq runakuna ima costumbreyoqchus kaqku chaytapas”, nispa. Chhayna plazakunallapin runakunaqa juñukuqku, chaypin rimaqku ima piensasqankutapas.
5 Chaypin apóstol Pabloqa rimarqan sasa entiendeq runakunawan, chay runakunaqa filósofo nisqa runakunan karqanku. Paykunamanta wakinmi karqan epicúrea nisqa escuelamanta, wakintaq estoica nisqa escuelamanta. b Epicúreo nisqa runakunaqa “kay kausayqa yanqallamantan jamun” nispan niqku. Chaymantapas chay runakunaqa “manan Diostaqa manchakunachu, wañuspaqa manan imatapas reparankichu ima llakiña kaqtinpas chaytaqa aguantallankin” nisqa rimayman jinan kausaqku. Estoico t’aqamanta runakunan ichaqa masta piensaqku imapas imaynapunichus kanan chaypi, imaynatapunichus aparikunan chaypi. Chaymantapas paykunaqa manan piensaqkuchu Dios jujlla kananpaqqa. Chay iskaynin t’aqa runakunaqa manan creeqkuchu kausarimpuy kananpiqa. Jesusta qatikuqkunan ichaqa chaymanta mastaqa yachachiqku. Chhaynaqa chay runakunaq piensayninqa manan igualchu kasharqan Jesusta qatikuqkunaq piensasqanwanqa, manan tupasharqanchu Pabloq yachachisqanwanpas.
6, 7. a) ¿Imaynatan apóstol Pabloq yachachisqanta qhawarirqanku wakin yachaysapa griego runakuna? b) ¿Imaynatan kay tiempopi wakin runakunapas qhawarinku yachachisqanchista?
6 ¿Imaynatan qhawarirqanku chay yachayniyoqpaq qhawarikuq griego runakuna Pabloq willasqanta? Paykunamanta wakinmi nirqanku “yanqa rimaq laqla” nispa. Chayqa griego rimaypiqa “mujukunata pallaq” ninantan nin (Hech. 17:18). ¿Ima ninankutan chaywan nishankuman karqan? Chaykunamanta yachaq runan nin: “Ñaupa tiempopiqa griego rimaypi chayta nispaqa niqku kaypi jaqaypi mujuchakunata pallaq pichinkuchakunamanta. Chaymantan ichaqa chhaynata nillaqkutaq mercadokunapi mijuna puchukunata maskhaq runakunata. Chaymantataq chayta niqku runakunaq rimasqanta uyarispa puriq runata, astawanqa chhaynata niqku pichus chay uyarisqanta t’aka-t’akata comunta rimaq chay runatan”, nispa. Chhaynaqa, chay yachaqpaq qhawarikuq runakunaqa apóstol Pablota chhaynata nispankuqa “jujkunaq rimasqallanta rimashan, copiakushanmi, ignoranten payqa” nispapas nishankuman jinan karqan. Ichaqa manan payqa manchakurqanchu chay runakunata, chaytan allinta yachasunchis kay yachachikuypi.
7 Kay tiempopipas chhaynan wakin runakunaqa kanku, wakinqa Bibliaq nisqanman jina imatapas ruwasqanchisraykun asipayawanchis. Chaypaq rimasun evolución nisqamanta. Wakin profesorkunaq nisqanman jinaqa, chay evolución nisqataqa llapa runas mana imata nispallas chaypi creenan. Diosta serviqkunaqa manataq chaypi creenchischu chayqa, noqanchistaqa mana yachaqta jinan paykunaqa qhawariwanchis. Llapa runakunamanmi qhawarichiwanchis mana yachayniyoqta jina, mujuchakunata pallapakuqkunata jina. Paykunaq nisqanman jinaqa kay pachapi juch’uy kaqkunatas qhawanchis chhaynapi Diospa kamasqanmi ninanchispaq. Chhaynataña rimanku chaypas manan noqanchisqa manchakunchischu, aswanmi tukuy imata kamaq Jehová Diosmanqa sayapakushallanchis; paymi kausay qowaqninchisqa (Apo. 4:11).
8. a) ¿Imaynatan wakin runakuna chaskikurqanku apóstol Pabloq willasqanta? b) ¿Imatan nikushanman Areópago nispa? (Qhaway willakuyta).
8 Wakinqa jujniraytan Pabloq willasqantaqa chaskikurqanku. Paykunan nirqanku: “Waj dioskunamanta rimaq runachus jina”, nispa (Hech. 17:18). Ichaqa, ¿cheqaqtachu apóstol Pablo Atenas llaqtaman waj dioskunamanta willakuyta apashanman karqan? Chhaynachus kanman chayqa wañuypatamanchá payqa churakushanman karqan. Chay tiempo qhepamanmi Sócrates nisqa runapas chaykuna ruwasqanmanta wañunanpaq sentenciasqa karqan. “Waj dioskunamanta rimaq runa” nisqankuraykupaschá apóstol Pablotapas Areópago nisqaman aparqanku, chaypi imakunatas yachachishan chayta willakunanpaq. c ¿Imatan kunan Pablo chaypi ruwanqa? ¿Imaynatan yachachinqa Bibliata mana jayk’aq leeq runakunaman?
“Atenas llaqta runakuna, lliu imaymanapin reparani...” (Hechos 17:22, 23)
9-11. a) ¿Imakunatan apóstol Pablo qhawarirqan runakunawan rimananpaq? b) ¿Imaynatan noqanchispas pay jina ruwasunman Diosmanta willashaspa?
9 Ñaupaqpi yachamusqanchis jina apóstol Pabloqa phiñasqan kasharqan chay llaqtapi nishu idolokuna kasqanwan. Chaywanpas chay llaqta runakunata, “¿imaraykun chay idolokunata adorankichis?” nispa ninanmantaqa, munayllatan paykunata rimapayarqan. Llamp’u simiwan rimaspan paykunaq sonqonta kicharirqan. Nirqanmi: “Atenas llaqta runakuna, lliu imaymanapin reparani qankunaqa juj runakunamantapas astawanraq dioskunata manchakuq kasqaykichista”, nispa (Hech. 17:22). Jujpiqa nisharqan, “qankunaqa Dios sonqo runakunamá kasqankichis” nispan. Allinta piensaykuspan payqa chhayna kasqankumanta “allinmi” nisharqan. Pabloqa allintan yacharqan chay runakuna pantasqa dioskunataña adorarqanku chaypas wakinqa Diospa siminta allinta uyarikunankuta. Payqa yuyarirqanpunichá imaynapichus paypas cheqaq yachachikuyta reqsirqan chayta, chaychá qhepa watakunamanqa qelqarqan: “[Ñaupaqqa], mana yachaspa mana iñispa imatapas ruwasqani”, nispa (1 Tim. 1:13).
10 Imaynas chay llaqtapi runakunaqa dioskunata manchakunku chayta rimasqan qhepamanmi Pabloqa nirqan: “Adorasqaykichiskunata allinta qhawasharqani, chaypin rikumuni juj altarpi: Mana reqsisqa Diospaq nispa qelqasqata”, nispa. Chay textoq nisqanmantan juj runa nirqan: “Griego runakunapas chhayna juj runakunapas churaqkupunin juj altarta: Mana reqsisqa Diospaq nispa. Chaytaqa ruwaqku, paqtapas mayqen mana reqsisqanchis Diostapas ofiendesunman nispa”. Chay altarninku tumpallan Pabloqa Diosmanta allin willakuykunata willarqan. Nirqanmi: “Chay mana reqsispalla adorasqaykichis Diosmantan noqaqa willamushani”, nispa (Hech. 17:23). Chhaynatan payqa allin yuyaywan allinta piensarispa chay runakunata rimapayarqan. Pabloqa manan juj dioskunamantachu ni mosoq diosmantachu rimasharqan, aswanmi willasharqan paykunaq mana reqsisqanku Diosmanta, cheqaq Diosmanta.
11 ¿Imaynatan noqanchispas apóstol Pablo jina ruwasunman Diospa siminta willashaspanchis? Allintan reparananchis imakunapichus runamasinchis creen chayta. Chaypaqqa yaqapaschá qhawarisunman imakunas wasinkupi kashan, imakunawansi churakunku chayta. Chaymantataq piwanchus rimashanchis chayman jina nisunman: “Personaykiqa creyentemá kasqanki, noqamanqa gustawanmi chhayna runakunawan rimayqa”, nispa. Chhaynata nisun chayqa faciltan piwanpas rimasunchis. Manapunin pitapas qhawananchischu imapichus creesqanmantaqa. Yachasqanchis jinapas ñaupaqkunaqa askha iñiqmasikunan pantasqa yachachikuyman sayapakurqanku.
Diosqa, “manan sapankanchismanta karupichu kashan” (Hechos 17:24-28)
12. ¿Imaynatan apóstol Pablo uyariqninkunaq imapichus creesqankuman jina allin willakuykunata willarqan?
12 Pabloqa allintan repararqan imakunatachus yaqa igualta piensanku chayta. Chaymantapas allintan repararqan imaynas chay runakunaqa filósofo nisqa runakunaq yachachisqanman jina imatapas yacharqanku chayta, imaynas Diospa simintapas mana yacharqankuchu chayta. Chayman jinataqmi payqa chay runakunaman Diosmanta yachachirqan. Chaypaqqa kinsa ruwaykunatan ruwarqan. 1) Diospa simin qelqapi imachus nisqanman jinan willarqan, ichaqa manan chay qelqataqa qhawachirqanchu. 2) Paykunawan rimaspaqa manan “qankuna” nirqanchu, aswanmi “noqanchis” nirqan. 3) Llaqtankumanta qelqaq runakunaq qelqasqanmantan rimarqan, chhaynapi imaynas paypa nisqantaqa chay qelqaqkunapas ña rimarqankuña chayta rikuchinanpaq. Kunanqa ñataq yachanchisña imaynatas apóstol Pablo chay runakunaman rimapayarqan chayta chayqa, yachasun imakunatas Atenas llaqtayoq runakuna mana yacharqankuchu mana reqsisqanku Diosmanta chayta.
13. Apóstol Pabloq nisqanman jina, ¿imaynapin llapa imapas paqarimurqan, imatan nisharqan chay nisqanwan?
13 Diospa kamasqanmi tukuy imapas. Apóstol Pablon nirqan: “Paymi kay pachata chaypi lliu kaqkunatapas ruwaq Diosqa, janaq pachaqpas kay pachaqpas Señorninqa. Payqa manan runaq ruwasqan wasipichu tiyan”, nispa (Hech. 17:24). d Chayta nispan Pabloqa rikuchisharqan imaynas tukuy imapas mana yanqallamantachu karqan chayta, imaynas chaykunataqa cheqaq Dios kamarqan chayta (Sal. 146:6). Atenea nisqa idolopas chhayna juj idolokunapas, imayna templopichus imayna capillapichus imayna altarpichus kasqankuman jinan imaynapas qhawarisqa kaqku. Janaq pacha kay pacha Diospaqmi ichaqa, mana chay wasikunaqa imapaschu (1 Rey. 8:27). Apóstol Pabloq chay nisqanpin allinta kayta yachakun: Kamaqninchis Diosmanqa manapunin templokunapi idolokunaqa imapipas igualankumanchu (Isa. 40:18-26).
14. ¿Imaraykun Pablo nirqan “Diosqa manan runaq atiendenantachu suyan” nispa?
14 Diosqa manan runakunaq atiendenantachu suyan. Idolota yupaychaqkunaqa paykunan idolokunaman p’achachiqku nishu valeq p’achakunawan. Mijunakunata tomanakunata iman jaywaqku, chaytapas mijunkuman ujankuman jinata. Pablota uyariq runakuna ukhupiqa karqanpunichá chaykuna ruwayta mana allinpaq jina qhawariq runakunaqa. Pablo jinapaschá paykunaqa piensaqku “Diosqa manan runakunaq atiendenantachu suyan imatapas necesitanman jina” nispa. Kamaqninchis Diosmanqa manan runaq jap’isqantaqa imatapas regalayta atisunmanchu, aswanpas paymi runakunaman “qon kausayta, samayta, tukuy imaymanakunatawan”. Paymi qowanchis intitapas, paratapas, mijuyta wiñachiq jallp’atapas (Hech. 17:25; Gén. 2:7). Tukuy imata qowaqnichis Diosqa manan runakunamantachu imatapas suyan. Runakunaqa chaskikuqkunallan kanchis.
15. ¿Imaynatan apóstol Pablo rikuchirqan imaynas griego runakunaqa juj llaqta runakunawan igual-lla kanku chayta? ¿Imatan chaymanta yachasunman?
15 Diosmi llapa runakunata ruwarqan. Atenas llaqtayoq runakunaqa griego runakuna kasqankuraykun piensaqku juj llaqta runakunamanta aswan allin kanankupaq (Deut. 10:17). Ichaqa chhayna piensayqa Bibliaq yachachisqan contrapin kashan. Apóstol Pabloqa sumaqllatan chayta willarqan chay llaqtayoq runakunaman, paykunatan nirqan: “Diosqa juj runallamantan llapa runakunata ruwarqan”, nispa (Hech. 17:26). Chayta uyariq runakunaqa allintachá chaypi piensarirqanku; Pabloqa ñaupa taytanchis Adanmantan rimasharqan (Gén. 1:26-28). Paymantataq llapa runapas jamunchis chayqa, manan pipas jujkunamanta aswan allinpaqqa qhawarikunanchu. Pabloq rimasqanta uyariqkunaqa allintachá repararqanku chaytaqa. ¿Imatan Pabloq chay nisqanmanta yachasunman? Jujkunata sumaqtaña, munaytaña rimapayananchis chaypas, manan chayraykuchu Bibliapi yachachikuykunataqa pisiman tukuchinanchis. Manan “chaskikunankupaq” nispachu Bibliapi ima nisqantapas pakananchis.
16. ¿Imatan Dios munashan runakunapaq?
16 Diosqa runakuna payta maskhanankutan munan. Pablota uyariq filósofo runakunaqa maytachá rimaqku imapaqchus kay kausay chaymanta. Rimaqkuña manaña chaypas manachá jayk’aqpas paykunaqa entiendeyta atirqankuchu imapaqchus kay kausay chaytaqa. Apóstol Pablon ichaqa sut’ita rikuchirqan imatas kamaqninchis munashan runakunapaq chayta. Paykunatan nirqan: “Diosqa runakuna payta maskhanankutan munan, tutayaqpi llamikachakuspa jinaraq maskhanankutan munan, chhaynapin paytaqa tarinqaku. Chaymantapas payqa manan sapankanchismanta karupichu kashan”, nispa (Hech. 17:27). Chhaynaqa, atikullanmanmi Atenas runakunaq mana reqsisqan Diosta reqsiytaqa (Sal. 145:18). “Sapankanchismanta” nisqanwanmi Pabloqa rikuchisharqan imaynas pay kikinpas Diostaqa maskhanan karqan chayta.
17, 18. a) ¿Imaraykun nisunman “runakunaqa Diosman asuykunanchispaq jinan kanchis” nispa? b) ¿Imakunawanmi Pablo yanapachikuq uyariqninkunaman yachachinanpaq, imatan paymanta yachasunman?
17 Runakunaqa Diosman asuykunanchispaq jina ruwasqan kanchis. Chaymanta rimaspan apóstol Pablo nirqan: “Pay kaqtinmi kausanchis, purinchis, kaypipas kashanchis”, nispa. Pabloq imachus qelqasqanmanta wakin yachaysapakunan nirqanku: “Apóstol Pabloq imachus rimasqanqa Creta llaqtamanta Epiménides runaq imachus nisqanman jina rimarqan, chay runaqa allin reqsisqan karqan Atenas llaqtapi”, nispa. Chaymantapas Pabloqa nillarqantaqmi imaraykus runakunaqa Diosta maskhananchis chayta. Paymi nirqan: “Chaymantan wakin qelqaqkunapas nirqanku: Paypa wawankunan noqanchispas kanchis”, nispa (Hech. 17:28). Runakunaqa Jehová Diospa familianmantapas kasunman jinan kashanchis. ¿Imarayku? Paymi ñaupa taytanchiskuna Adanta Evatawan kamarqan, paykunamantan noqanchisqa jamunchis. Nimusqanchis jina, apóstol Pabloqa allin reqsisqa griego runakunaq qelqasqankuman jinan yachachirqan, chay llaqtapi runakunaqa respetaqkuchá chay runakunaq qelqasqantaqa. Chaychá apóstol Pabloq rimasqantaqa tukuy yuyaywan uyarikurqanku. e Noqanchispas apóstol Pablo jinan allin reqsisqa librokunata usasunman ima yachachikuytapas allinta entiendechinanchispaq. Yaqapaschá chaykunawan uyariqninchiskunata yanapasunman ima costumbrepas ima fiestakunapas maymantas paqarimun chayta allinta entiendenankupaq.
18 Pabloqa allin yuyaywanmi Diosmanta cheqaq kaqta yachachirqan. Juj qelqakunata iman usarqan Diosmanta jujkunawan rimananpaq, chhaynapi allinta entiendechinanpaq. ¿Atenas runakuna ima ruwanankutan apóstol Pablo munashanman karqan? Chaytan qatiqpi yachasunchis.
Llapa runakunatan nishan juchankumanta pesapakunankupaq (Hechos 17:29-31)
19, 20. a) ¿Imaynatan apóstol Pablo ídolo adoraymanta rimarqan? b) ¿Imatan ruwananku karqan Pablota uyariqkuna?
19 Apóstol Pabloqa uyariqninkuna mana allin ruwayninkuta saqepunankutan munasharqan. Chaymi griego runakunaq qelqasqankuman jina nirqan: “Chhaynaqa Diospa wawankunataq kanchis chayqa, manan Diosqa qorimanta, qolqemanta, rumimanta kananpaqchu piensananchis, payqa manan runaq ruwasqankuna jinachu”, nispa (Hech. 17:29). Yachasqanchis jina runakunaqa Diospa ruwasqanmi kanchis, ¿imaynapitaq Diosrí runaq ruwasqan idolori kanman? Chaytan apóstol Pabloqa runakunata mana phiñachiq jinalla allin yuyaywan entiendechirqan. Sut’itan willarqan imaraykus manapuni allinchu idolokunata yupaychay chayta (Sal. 115:4-8; Isa. 44:9-20). Chaymantapas apóstol Pabloqa manan “piensaychis” nirqanchu, aswanmi “piensananchis” nirqan. Chaypin reparanchis paymantawan rimashasqanta, chayraykun imachus rimasqanwanqa mana phiñakurqankuchu.
20 Chaymantan apóstol Pabloqa kallpacharqan ídolo adoraykunata saqepunankupaq, paymi nirqan: “Diosqa tukuy tiempon jinallata qhawarqan runakuna mana yachaspa chaykuna ruwasqankuta, kunanmi ichaqa jinantinpi llapa runakunata nishan juchankumanta pesapakuspa payman kutirikunankupaq”, nispa (Hech. 17:30). Pablota uyariq wakin runakunaqa yaqapaschá admirakurqanku chaykunata uyarispa. Ichaqa apóstol Pabloqa sut’itan rikuchirqan kausayta qoqqa Dios kasqanta, payman cuentata qonanku kasqantapas. Chayraykun paykunaqa Diosta maskhananku karqan, cheqaq kaqta yachananku karqan, chay yachasqankuman jinan kausanankupas karqan. Chaymantapas paykunaqa sut’itan reparananku karqan ídolo adorayqa jucha kasqanta, chaykuna ruwayta saqepunanku kasqantawan.
21, 22. a) ¿Imaynatan Apóstol Pablo yachachisqanta tukurqan? b) ¿Imatan yachasunman apóstol Pabloq nisqanmanta?
21 Apóstol Pabloqa tukuy kallpawan tukuy sonqowan iman yachachisqanta tukurqan. Paymi nirqan: “Payqa ñan churanña juj p’unchayta kay pachantinta ajllasqan runawan chaninta juzgananpaq, chay juicio p’unchayqa chayamunqapunin ajllasqan runata kausarichimpusqanrayku”, nispa (Hech. 17:31). Apóstol Pablo chay juicio p’unchaymanta rimasqanqa allinpunin karqan. Chaymanta yachaymi tanqawanchis cheqaq Diosta maskhananchispaq. Manaña juicio p’unchaypi juzgaq juezpa sutinta nirqanchu chaypas, sut’itan willarqan chay ajllasqa runamanta. Chay runaqa kay pachapi runakunawanmi kausarqan, wañusqamanta iman kausarichisqa karqan.
22 Apóstol Pabloq imachus nisqanqa allintapunin noqanchistaqa yanapawanchis. Noqanchisqa sut’itan yachanchis chay juezqa Señorninchis Jesucristo kasqanta (Juan 5:22). Paytan Jehová Diosqa wañusqamanta kausarichimpurqan. Chaymantapas yachanchismi chay juicio p’unchayqa waranqa wata kananta; chay p’unchayqa ñan chayaykamushanña (Apo. 20:4, 6). Ichaqa manan chay p’unchaytaqa manchakunanchischu, chay tiempopiqa imaymana bendicionkunatan chaskisunchis. Chaypaqmi ichaqa Diosman jap’ipasqalla kananchis, pay sonqollan kananchis. Tukuy chay bendicionkunataqa chaskisunchis Señorninchis Jesús wañusqamanta kausarichisqa kasqanraykun. Chaymantaqa manapunin iskayananchischu.
“Wakin runakunan [...] iñipurqanku” (Hechos 17:32-34)
23. ¿Iman pasarqan apóstol Pabloq yachachisqanwan?
23 Apóstol Pabloq yachachisqantan wakin runakunaqa allinta chaskikurqanku wakintaq mana. Paykunaqa wañusqakuna kausarimpunanmanta uyarispan wakinqa asipayayta qallarirqanku. Wakintaqmi ichaqa nirqanku: “Chay willasqaykitaqa juj kutipipas uyarisaykikun”, nispa (Hech. 17:32). Arí, wakin runakunaqa uyarikuytan munasharqanku Diospa siminta. Biblian nin: “Wakin runakunan ichaqa payman juñukurqanku, jinaspa iñipurqanku. Paykunamanta wakinmi karqan Areópago nisqapi kaq juez Dionisio, Dámaris sutiyoq warmi, juj runakuna ima”, nispa (Hech. 17:34). Kay tiempopipas Diosmanta willaqtinchisqa, chhaynan wakin runakunaqa kanku. Wakinmi noqanchismanta asikunku jinaspa mana allinta qhawariwanchis, wakintaqmi ichaqa sumaqta Diospa siminta chaskikunku jinaspa Diosta servinankupaq kallpachakunku.
24. ¿Imatan yachasunman Areópago nisqapi Pabloq yachachisqanmanta?
24 ¿Imatan apóstol Pabloq yachachisqanmanta yachasunman? Yachamusqanchis jina apóstol Pablo jinan noqanchispas runakuna uyariwananchispaq jina yachachinanchis. Chaymantapas imatas piensanku imatas ruwanku chayman jinan rimayta qallarinanchis. Chaymantapas pantasqa yachachikuykunapi creeqkunawanqa pacienciawan allin yuyaywan iman rimananchis. Chaymantapas yachamurqanchismi, Bibliapi ima yachachikuytapas sut’itan willananchis uyariqninchiskunaman. Sichus apóstol Pablo jina kananchispaq kallpachakusunchis chayqa, allintan Diospa siminta yachachisunchis. Iñiq t’aqapi umalliqña kanchis chaypas kallpachakunanchismi allinta yachachinanchispaq, chhaynapin uyariwaqninchis runakunata yanapasunchis Diosta maskhanankupaq payta tarinankupaq ima (Hech. 17:27).
a Qhaway 162 paginapi “ Atenas, ñaupa tiempopi allin reqsisqa llaqta” nisqa willakuyta.
b Qhaway 164 paginapi “ Epicúreos, estoicos nisqa t’aqakuna” nisqa willakuyta.
c Wichay ladopi jinan kasharqan juj moqo pata, chaytan Areópago nikuq, chaypin kasharqan Atenas llaqtamanta juezkuna. Chhaynaqa, Areópago nispaqa yaqapaschá nikushanman chay kikin moqo patata otaq chaypi kaq juezkunata. Chaykunamanta yachaq runakunaqa manan igualtachu piensanku maymanpunis apóstol Pablota aparqanku chaymanta. Wakinmi ninku “yaqapaschá Pablotaqa aparqanku chay moqo pata qayllaman” nispa. Wakintaqmi ninku, “yaqapaschá aparqanku juezkunaq ñaupanman, ágora plaza mercadoman otaq chay qayllaman” nispa.
d Apóstol Pablo “kay pacha” nispa rimaspaqa griego runakunaq nisqanman jinan rimasharqan, chhaynapi uyariqninkunawan uyarichikunanpaq. Yaqapaschá payqa chay runakunaq imatachus chaymanta piensankuman chayman jina yachachirqan, manataq Biblia chaymanta imachus nisqanmantachu.
e Apóstol Pabloqa rimarqan Los fenómenos nisqa astronomicokunaq qelqanmantan. Chaytaqa qelqarqan estoico t’aqamanta Arato runan. Yaqa kaqllatan llapa griego qelqakunapipas rimallantaq, jujninmi kashan Himno a Zeus nisqa qelqa. Chaytaqa qelqarqan estoico t’aqamanta Cleantes runan.