1-3. a) ¿Imaynatan apóstol Pablota compañeronkunatapas santo espíritu pusarqan? b) ¿Imakunamantan kaypi yachasunchis?

 MACEDONIA provinciapin Filipos llaqtapi askha warmikuna llaqta jawaman lloqsimuqku. Paykunaqa Gangites mayu patamanmi jaykuqku, chaypin Jehová Diosmanta mañakuqku. Arí, paykunaqa Israel llaqtaq Diosnin Jehová Diostan servirqanku (2 Crón. 16:9; Sal. 65:2).

² Filipos llaqtamanta 800 kilómetro karupi jinan kasharqan Listra llaqtaqa, chay llaqtaqa Galacia llaqtaq uranpi jinan kasharqan. Chay Listra llaqtamantan puririmusharqanku kinsa misionerokuna. Kinsa p’unchaypi jinan paykunaqa Asia ladopi kaq jatun llaqtaman apaq ñanman chayarqanku. Chay kinsantin misionerokunaqa karqanku: Pablo, Silas, Timoteo iman. Paykunaqa Éfeso llaqtaman juj llaqtakunaman iman chayayta munasharqanku. Chay llaqtakunapiqa askha runakunan manaraq Jesusmanta willakuyta uyarirqankuchu. Ichaqa manaraq purishaqtinkun Señor Jesusqa santo espirituwan paykunata jark’arqan. Manan munarqanchu Asia distritopi kaq llaqtakunapi willanankuta. Jesusqa munasharqan chaypi llaqtakunata pasaspa Egeo lamar-qochatapas chimpaspa Gangites mayu pataman chayanankutan.

³ Señor Jesús imaynatachus Pablotapas compañeronkunatapas pusasqanmantaqa imaymanakunatan yachasunman, chaykunatan kaypi yachasunchis. Yachallasuntaqmi apóstol Pabloq iskay kaq viajasqanpi imakunachus pasarqan chaytapas, payqa 49 watapi jinan viajayta qallarirqan.

4, 5. a) ¿Iman pasarqan chay kinsantin iñiqkuna Bitinia llaqtaman qayllaykushaqtinku? b) ¿Imatan ruwarqanku chay iñiqkuna, iman karqan chay ruwasqankumanta?

⁴ Manataq Asia lado llaqtakunapi willayta atirqankuchu chayqa,  Bitinia provincia ladomanmi Pablowan compañeronkunapiwanqa ripurqanku. Chay ladoman rinankupaqqa yaqapaschá paykunaqa jallp’a ñannillanta purirqanku. Frigia provincianta Galacia provincianta iman purirqanku, ñan paykunaqa Bitiniaman chayasharqankuña. Chayllamanmi Jesusqa santo espirituwan jark’allarqantaq (Hech. 16:6, 7). “¿Imataq kayri, maymantaq risunchisri?” nispapaschá ninakusharqanku. Paykunaqa yacharqankuña imakunamanta rimanankuta imaynata willayta chaypas, manan yacharqankuchu maypichus willanankuta. Arí, paykunaqa jark’asqan kasharqanku Asia ladopipas Bitinia ladopipas Diosmanta willanankupaq. Ichaqa manan paykunaqa chaywanchu pisiparqanku aswanpas ñaupaqllamanmi rirqanku. Troas llaqtaman chayanankukaman 550 kilómetro karuta purirqanku. Chayta rikuspaqa yaqapaschá pipas ninman “¿imatataq ruwashankuri?” nispa. Ichaqa chayta ruwasqankuqa allinmi karqan. Paykunaqa Macedonia llaqtamanmi chayarqanku, chayman chayaqtinkuqa punkutapas kicharayaqta tarinkuman jinan karqan (Hech. 16:8).

⁵ Chaypi imachus pasarqan chaytapas willanmi Lucasqa, chay kutimantaqa paypas compañarqanmi chay iñiqkunata. Paymi nin: “Tutapin Pablo juj rijuriypi rikusqa Macedonia llaqtayoq qharita chaypi sayashaqta, paymi Pablota rogakuspa nisqa: Macedonia provinciaman jamuspa yanapaykuwayku, nispa. Chay rijuriyta Pablo rikuqtin jinan, noqaykuqa alistakurqayku Macedoniaman rinaykupaq: Diospunichá wajachimushawanchis chay ladokunapi allin willakuykunata willananchispaq”, nispa (Hech. 16:9, 10). a Kunanqa allintañan yacharqanku maypichus Diosmanta willananku karqan chayta. Apóstol Pabloqa may kusisqachá kasharqan, “allinchá mana kutipurqaykuchu” nispachá nisharqan. Paykunaqa tawantinkun apuraylla Macedonia llaqtaman barcopi chimparqanku.

6, 7. a) ¿Imatan yachasunman apóstol Pablowan imakunachus pasasqanmanta? b) ¿Imamantan mana jayk’aqpas iskayananchischu?

⁶ ¿Imatan yachasunman chay willakuymanta? Jesusqa santo espirituwanmi iñiqkunata pusasharqan. Ñaupaqtaqa Asia ladoman rishaqtinkun Jesusqa paykunata santo espirituwan juj ladoman pusarqan. Chaymantataq Bitinia llaqtaman rishaqtinku yapamanta juj ladoman pusallarqantaq. Ultimotataq Troas llaqtaman chayaqtinku chaypi willarqan Macedoniaman rinankupaq. Kay tiempopipas yaqa chhaynatan Señor Jesusqa ruwashallantaq (Col. 1:18). Yaqapaschá unayña munashanchis precursor kayta, maypichus Diosmanta willaqkunata munashanku chayman riytapas. Ichaqa manapaschá reparashanchischu Jesús pusawashanchischus icha manachus chayta. Payqa noqanchis ruwananchistaraqmi suyashan. Noqanchisqa carro jinan kanchis. Manachus puririsun chayqa manan Jesusqa pañamanpas lloq’emanpas q’ewiyta  atiwasunmanchu. Arí, umalliqninchis Jesusqa maymanpas pusawasun noqanchis puririqtinchismi, kallpachakuqtinchis iman.

⁷ Ichaqa, kallpachakunchisña chaypas manan mayninpiqa imapas kanchu, ¿chayraykuchu nisunman “manachá espirituqa yanapawashanchu” nispa? Manan. Yachamusqanchis jina apóstol Pablopaqpas wisq’asqan punkukunaqa kasharqan. Kallpachakusqanman jinan ichaqa tarirqan juj punkuta kichasqata. Chhaynaqa, kallpachakushallasun chayqa, tarisunmi Diospaq llank’ananchispaq juj jatun punkuta (1 Cor. 16:9).

8. a) ¿Imaynan karqan Filipos llaqta? b) ¿Iman pasarqan juñunasqa warmikunaman Diosmanta willaq riqtinku?

⁸ Macedonia provinciaman chayaspan apóstol Pabloqa compañeronkunapiwan Filipos llaqtaman rirqanku. Chay llaqtapi tiyaq runakunaqa Roma llaqtayoq kasqankuwanmi jatunchakuqku. Chaymantapas chay llaqtapiqa Roma soldadokunan tiyaqku. Chay llaqtaqa Macedonia provinciapipas juj juch’uy Roma llaqta kanman jinan karqan. Chay llaqtamanta jawaman lloqsispankun Pabloqa compañeronkunapiwan Gangites nisqa mayu pataman rirqanku. Chaypin tarirqanku Diosmanta mañakunata juj parteta. b Chay p’unchayqa samana p’unchaymi karqan, chaypin warmikunata juñunasqata tarirqanku. Paykunaqa Diosta adoranankupaqmi chaypi juñukusqaku. Chay warmikunaman qayllaykuspan paykunaqa rimapayayta qallarirqanku. Chay warmikunamanta  jujninmi karqan Lidia. Payqa allintan uyarisharqan chay runakunaq rimasqanta “chaymi Jehová Diosqa sonqonta kicharirqan”. Payqa kusisqan kasharqan imachus yachasqanwan, chaymi wasinpi kaqkunapiwan bautizakapurqan. Chaymantataq Pablota compañeronkunatawan wasinpi qhepakunankupaq nirqan (Hech. 16:13-15). c

9. ¿Imaynatan wakin iñiqkuna Pablota qatikunku, ima bendicionkunatan chayrayku chaskinku?

⁹ ¡Apóstol Pabloqa may kusisqachá kasharqan Lidiaq bautizakusqanta rikuspaqa! “Allinpaqchá kay Macedonia provinciamanqa jamurqayku” nispachá nisharqan. Payqa allintan repararqan imaynas Jehová Diosqa paykunata kachaspa chay warmikunaq mañakusqanta kutichimusharqan chayta. Kay tiempopi iñiqkunapas paykuna jinan ruwashanku. Warmiña, qhariña, waynaña, kuraqña, casarasqaña, solteroña kanku chaypas maypichus Diosmanta willaqkunata munashanku chaymanmi astakunku. Arí, mayninqa yaqapaschá sasachakuykunapi tarikunku, ichaqa may kusisqan kashanku Lidiata jina allin sonqoyoq runakunata tarispanku. Chayrayku sapankanchis tapukunanchis: “¿Riymanchu noqapas maypichus Diosmanta willaqkunata munashanku chay llaqtakunaman?”, nispa. Chayta ruwasun chayqa imaymana bendicionkunatan tarisun. Chaypaq yachasunchis Aaron iñiqmasinchismanta. Payqa iskay chunka watanpi jina kashaspan astakusqa centroamericano nisqaman. Paymi nirqan: “Juj llaqtapi Diosta servisqaymi yanapawarqan iñiyniypi astawan ñauparinaypaq, Jehová Diostapas astawan munakunaypaq. Runakunaman Diosmanta yachachiyqa may munaypunin, pusaq runakunamanmi estudiota qoshani”, nispa.

10. ¿Imatan supaykuna ruwarqanku Pablotapas compañeronkunatapas llank’asqankuta sayachinankupaq?

¹⁰ Chay tiempokamaqa supaykunan chay llaqtakunapiqa munasqankuta ruwasharqanku. Chayllamanmi iñiqkunaqa chayarqanku, maytachá Satanasqa chaywanqa colerarqan. Chaychá Pablowan compañeronkunawan imachus ruwasqankutapas jark’ayta munarqanku. Chay iñiqkuna Diosmanta mañakuna nisqaman rishaqtinkun supaypa junt’aykusqan juj warmi paykunaq qhepanta riq. Chay warmiqa imaymanata watuspan patronninkunata qhapaqyachiq. Paymi qapariq: “Kay runakunaqa ancha jatun Diospa kamachinkunan kanku, paykunan willashanku imaynatachus salvasqa kankichis chayta”, nispa. ¿Imaraykun juj millay ángel chhaynata chay warmita rimachinman karqan? ¿Runakunata pantachinanpaqchu kanman karqan? ¿Kay warmiq watusqanqa Cristopi iñiqkunaq willasqanwan igualchá nispa ninankupaqchu kanman  karqan? Manan yachakunchu, ichaqa apóstol Pablon chay warmita ch’innichirqan chay supayta paymanta qarqospa (Hech. 16:16-18).

11. ¿Iman Pablota Silastawan pasarqan supayta qarqosqanku qhepaman?

¹¹ Chay warmiq patronninkunan Pabloq imachus ruwasqanta yacharuspa sinchita colerarqanku, manañan qolqeta ganayta atirqankuchu. Jinan paykunaqa Pablota Silastawan mercado plazaman aysarqanku. Chaypin Roma llaqtaq churasqan autoridadkunaman entregarqanku, chay autoridadkunaqa chay plazapin ima juiciotapas apariqku. Chay runakunaqa chay autoridadkunaq sonqonman chayayta munaspan nacionninkumanta rimayta qallarirqanku: “Kay runakunan llaqtanchista nishuta ch’aqwachishanku, [...] Roma llaqtayoq runakunaq mana chaskinanchis mana ruwananchis costumbrekunatan willashanku”, nispa. Chayta niqtinkun llaqta runakunaqa juj nisqalla chay iñiqkuna contra jatarirqanku, “llaqtapi kamachikuqkunataq kamachikurqanku p’achankuta llik’ispa k’aspikunawan waqtanankupaq”. Chaykuna qhepamantaq carceleroman entregarqanku, “payqa ukhu kaq carcelman paykunata wisq’arqan, chakinkutataq cepopi jap’ichirqan” (Hech. 16:19-24). Chay carcelqa sinchi laqhachá karqan, ñak’aytachá Pablopas Silaspas uyankuta rikunakuqku. Jehová Diosmi ichaqa llapa imachus pasasqanta rikumusharqan (Sal. 139:12).

12. a) ¿Imaynatan Pablopas compañeronkunapas qhawariqku qatikachasqa kayta? b) ¿Imatan kay tiempopipas Satanaspas runankunapas ruwashanku jujkuna cheqnikuwananchispaq?

¹² Jesusqa ñan qatikuqninkunata nirqanña: “Qankunatapas qatikachallasunkichistaqmi”, nispa (Juan 15:20). Jesuspa chay nisqantaqa allintan yacharqanku Pablopas compañeronkunapas, chaymi paykunaqa preparasqa kasharqanku Macedonia provinciapi imapas pasananpaq. Paykunaqa manan Diospa phiñakuyninta jinachu rikurqanku runakunaq paykuna contra jatarisqankutaqa, aswanpas Satanasmi paykunapaq phiñasqa kasharqan. Kay tiempopipas runakunaqa Satanaspa tanqasqanmi imaymanata noqanchis contra ruwashanku, chayraykun escuelapipas llank’anapipas runakunaqa noqanchis contra jatarinku. Wakin llaqtakunapipas religionpi umalliqkunaqa yanqan imaymanamanta tumpawanchis. Paykunaqa juezkunaq ñaupanpin ninku: “Runakunatan engañashanku, mana yachachinatan yachachishanku”, nispa. Wakin partekunapiqa maqanku carcelanku iman iñiqmasikunata. Jehová Diosqa rikushanmi llapa chaykunata (1 Ped. 3:12).

13. ¿Imaraykun carcelero runa tapukurqan “imatan ruwanay salvasqa kanaypaq” nispa?

¹³ Pablowan Silaswanqa unaymantachá cuentata qokurqanku maypichus kashasqankuta. Kuska tuta horaspaq jinaqa ñan cuerponkupas  allin jinaña kasharqan; chaychá paykunaqa “Diosmanta mañakusharqanku” takisharqanku ima. “Chayllamanmi juj jatun terremoto sinchita carcelta chhafchirirqan”. Carceleroqa p’itarqanraqchá, lloqsinanpaqqa llapa carcelpa punkunkunan kichasqa kasharqan. Jinan payqa nirqan: “Lloqsirapunkuchá presokunaqa”, nispa. Payqa allintan yacharqan ima castigotas chaskinan karqan chayta, chaymi espadanta orqokuspa wañuchikuyta munasharqan. Chayllamanmi Pabloqa fuerteta nimurqan: “¡Ama imanakuypaschu, llapaykun kaypi kashayku!”, nispa. Chayta uyarispan payqa Pablota Silastawan tapurqan: “¿Wiraqochakuna, imatan ruwanay salvasqa kanaypaq?”, nispa. Chay runaq salvasqa kananqa manan paykunamantachu kasharqan, aswanpas Jesusmantan. Chaymi paykunaqa nirqanku: “Señor Jesuspi iñiy, chhaynapin qanpas wasiykipi kaqkunapas salvasqa kankichis”, nispa (Hech. 16:25-31).

14. a) ¿Imaynatan Pablowan Silaspiwan yanaparqanku carcelerota? b) ¿Ima bendiciontan chaskirqanku mana pisipaspa aguantasqankumanta?

¹⁴ ¿Tukuy sonqomantachu chay runa chayta tapukushanman karqan? Yaqachus jina chhayna kanman karqan. Chay runaqa manan judiochu karqan, manataq Diospa simintapas yacharqanchu. Cristiano kananpaqqa allintan yachanan karqan imatachus Dios munan chayta, sonqonpitaqmi chaykunata jap’inan karqan. Chaymi Pablowan Silaspiwanqa “Jehová Diospa siminta payman wasinpi llapa kaqkunamanwan willarqanku”. Paykunaqa tukuy yuyaychá Bibliamanta yachachisharqanku, qonqarapurqankuraqchá k’irinkutapas. Carceleron ichaqa repararqan Pablopas Silaspas k’irisqa kasqankuta, jinan jampiyta qallarirqan. Chaymantataq carceleroqa “wasinpi llapa kaqkunapiwan bautizakurqankupacha”. ¡May munaypunin chayqa karqan! Juj bendicionmi karqan Pablopaq Silaspaqpas mana pisipaspa aguantasqankumanta (Hech. 16:32-34.)

15. a) ¿Imatan kay tiempopi wakin testigokuna Pablo jina Silas jina ruwashanku? b) ¿Imaraykun kutinanchispuni runamasinchiskunaq wasinkuta?

¹⁵ Kay tiempopipas askha iñiqmasikunan Pablo jina Silas jina carcelasqa kashanku. Chaypin Diosmanta willashanku, allintataqmi runakunaqa chaskikushankupas. Juj nacionpin iñiqmasikunata tapurqanku maypichus Diosmanta yacharqanku chayta. Pachajmantan tawa chunkan nirqanku “carcelpin” nispa, chay nacionpiqa jark’asqan kasharqan testigokunaq ruwayninqa (Isa. 54:17). Chaymantapas yachamusqanchis jina, carceleroqa terremotoq pasasqan qhepamanñan Diosmanta willakuyta uyarikurqan. Chhaynan kay tiempopi wakin runakunapas kanku, vidankupi imapas pasaqtinñan Diospa siminta uyarikunku. Chaymi noqanchisqa rishanallanchis runamasinchiskunaq wasinkuta.

16. ¿Iman pasarqan Pablota Silastawan jasut’isqanku qhepa p’unchayta?

¹⁶ Jasut’isqanku qhepa p’unchaytan autoridadkunaqa kamachikurqanku  Pablota Silastawan kacharipunankupaq. Pablon ichaqa nirqan: “¿Roma llaqtayoq runakuna kashaqtiyku, mana juiciota ruwaspa lliu runakunaq ñaupanpi waqtaykuspa carcelman wisq’achishawaspankuchu, kunanqa pakallapi kacharipuyta munashawanku? Manan chayqa allinchu kanman. Aswanpas paykuna kikinku jamuchunku pusapuwanankupaq”, nispa. Roma llaqtayoq runakunata castigasqankuta yachaspankun chay autoridadkunaqa mancharikurqanku. Paykunaqa manan chay runakunaq derechonta respetarqankuchu. d Llapa chaykunan ichaqa qonqaylla cambiarqan. Pablota Silastawan llaqta runakunaq ñaupanpi castigaq runakunaqa, chay runakunaq ñaupallankupitaqmi disculpatapas mañakunanku karqan. Chay runakunaqa Filipos llaqtamanta ripunankupaqmi valekurqanku, jinan Pablowan Silaswanqa “ya” nirqanku. Ñaupaqtan ichaqa chay llaqtapi mosoq iñiqkunataraq kallpacharqanku.

17. ¿Imatan Pablomanta Silasmanta mosoq iñiqkuna yacharqanku?

¹⁷ Pablowan Silaspiwanchus ñaupaqta willakunkuman karqan Roma llaqtayoq kasqankuta chayqa, manapaschá waqtasqachu ni carcelasqachu kankuman karqan (Hech. 22:25, 26). Ichaqa chaytachus ruwankuman karqan chayqa, yaqapaschá mosoq iñiqkunaqa ninkuman karqan “qhawariychis Roma llaqtayoq kasqankuraykun paykunaqa mana Jesucristorayku sufriyta munankuchu” nispa. ¿Imaynan qhawarikunkuman karqan mana Roma llaqtayoq wakin iñiqkuna? Mana Roma llaqtayoq runakunataqa manan leyqa pakaykuqchu, paykunataqa imaraykupas jasut’illankumanmi karqan. Chhaynaqa allintan ruwarqanku Pablowan Silaspiwanqa, ejemplotan jujkunaman qosharqanku imaña kaqtinpas aguantanankupaq. Chaymantapas chaykuna qhepaman Roma llaqtayoq kasqankuta willakusqankuqa allinmi karqan, chhaynapi ama mayqen iñiqtapas comunta waqtanankupaq ni carcelanankupaqpas. Chaymantapas llapa chaykunaqa actapin qelqasqa karqan, chhaynapi jamuq tiempopi autoridadkuna allinta piensaykuspa iñiqkunata juzganankupaq.

18. a) ¿Imaynatan kay tiempopi umalliqkuna Pabloq ejemplonta qatikushanku? b) ¿Imaynatan “autoridadkunaq leyninman jina allin willakuykunata” defiendekushan?

¹⁸ Kay tiempopi umalliqkunapas ejemplonkuwanmi iñiqkunataqa yachachinku. Juj iñiqkuna imayna kanankutachá munanku chayman jinan paykunapas ruwanku. Chaymantapas llapa iñiqkunan allinta qhawarinanchis, imay ratus leykunawan yanapachikusunman chayta. Mayninqa chayta ruwana kaqtinqa llaqtapi autoridadkunamanmi rinchis, chaypi mana imapas atikuqtintaq jatun autoridadkunaman rinchis, chay nacionpi mana imapas atikuqtintaq llapa nacionkunata qhawariq  tribunal nisqakunaman rinchis, chhaynapi Diospaq llank’ayninchis aparikushanallanpaq. Ichaqa chaykunataqa ruwanchis manan imatapas cambiayta munaspachu. Aswanpas “autoridadkunaq leyninman jina allin willakuykunata defiendenanchispaq tajyachinanchispaq” iman. Chaytan apóstol Pablopas ruwarqan, chay ruwasqantan willakurqan Filipos llaqtapi carcelasqa kasqanmanta chunka wata qhepaman jina (Filip. 1:7). Juezkunaman risqanchis allinña lloqsinqa manaña chaypas, apóstol Pablo jinan “allin willakuykunataqa” willashanallanchis. Maymanchá Diospa espiritun pusawasun chaymanmi rishanallanchis (Hech. 16:10).