1-4. a) ¿Imamanmi Pablo Jerusalén llaqtata risharqan? b) ¿Imakunapin tarikunan karqan chay llaqtapi?

 PABLOWAN Lucaswanqa may sonqo nanasqachá Mileto llaqtamantaqa puriripurqanku. Manachá facilchu paykunapaqqa karqan Éfeso llaqtapi umalliqkunamanta t’aqarikuyqa. Barcomantapachachá chay iñiqkunaqa qhawarirqanku chay llaqtapi qhepakuq iñiqkunataqa. Paykunaqa viajenkupaq mijuykunatan apasharqanku, apasharqankun Judeapi iñiqkunapaq juñusqanku qolqetapas. Maytachá munasharqanku chaypi kaq umalliqkunaman chay qolqeta entregaytapas, chhaynapi chay ruwanankuta allinta junt’anankupaq.

² Barcota aysaq telakunatan kacharirqanku, barcoqa pisi-pisimantan chay llaqtamanta karuncharikurqan. Chay iskaynin iñiqkunapas puriqmasinku qanchis iñiqmasikunapas llakisqachá qhawarirqanku chay llaqtapi qhepakamuq iñiqkunata. Makinkuwan imachá may llakisqa despedinakurqanku. Barco lamar-qocha ukhuman jaykusqanman jinachá paykunaqa karupi chinkaripurqanku (Hech. 20:4, 14, 15).

³ Kinsa watan apóstol Pabloqa Éfeso llaqtapi umalliqkunawan kuska allinta llank’arqanku. Kunanmi ichaqa Jehová Diospa espiritunpa apasqan Jerusalén llaqtaman ripusharqan. Pabloqa juj chhikantaqa yacharqanmi imakunapichus chay llaqtapi tarikunan karqan chaytaqa. Manaraq ripushaspan chay umalliqkunata nirqan: “Kunanqa santo espirituq apasqanmi Jerusalén llaqtaman rishani chaypi imachus pasawananta mana yachaspa, ichaqa llaqtan-llaqtanpin santo espíritu yapa-yapamanta nimushawan: Carcelpin wisq’asqa kanki, imaymanapin ñak’arinki”, nispa (Hech. 20:22, 23). Imaymanapiña tarikunan karqan chaypas, chay espirituq pusasqanmi Pabloqa Jerusalén llaqtaman risharqan. Chay atiytan payqa kasukusharqan, chaywanpas pay kikinpunin munasharqan chay llaqtaman chayayta. Payqa manan kausaynintachu mana valeqpaq qhawarisharqan. Ichaqa Diospa munayninta ruwaymi paypaqqa aswan importante karqan.

 ⁴ ¿Llapanchischu Pablo jina piensanchis? Arí, llapanchismi chhaynata piensananchis. ¿Imarayku? Diosman entregakushaspaqa juj juramentotan ruwarqanchis paypa munayninta imamantapas ñaupaqman churananchispaq. Pabloq tukuy sonqowan Diosta servisqanmanta astawan yachayqa yanapawasunmi chay juramento ruwasqanchis junt’ananchispaq.

5. ¿Maynintan rirqanku Pablowan compañeronkunapiwan Tiro llaqtaman chayanankupaq?

⁵ Paykunaqa rectotan Cos llaqtaman rirqanku, Barcoqa manan maypipas sayarqanñachu wayraq apasqantaqmi ratulla chayman chayarqanku. Chay llaqtapichus jina paykunaqa juj tuta qhepakunkuman karqan (Hech. 21:1). Chaymantataq Rodas llaqtaman chayarqanku, qhepamantaq Pátara llaqtaman. Chay llaqtaqa Asia Menor nisqapin kasharqan, chay llaqtapin paykunaqa carga apaq borcomanñataq seqarqanku. Jinaspa Tiro llaqtaman chayarqanku, chayqa Fenicia ladopin kasharqan. Chayman  rishaspankun paykunaqa lloq’e ladopi rikurqanku Chipre islata (Hech. 21:3). ¿Imaraykun chay rikusqankuta Lucas qelqanman karqan?

6. a) ¿Imaraykun apóstol Pablo Chipre islata qhawarinman karqan? b) ¿Imapin yanapawasunman Jehová Diospa bendicionkuna qowasqanchispi imayna yanapawasqanchispipas piensay?

⁶ Yaqapaschá Pabloqa Chipre ladota makinwan señalarqan, yuyarirqanpaschá imakunapichus chaypi kashaspa tarikurqanku chaytapas. Ñaupaq kuti viajashaqtinkun isqon wata ñaupaqta jina Bernabewan, Juan Marcoswan kuska chayman chayarqanku, chaypin paykunata jark’arqan Elimas sutiyoq layqa runa (Hech. 13:4-12). Chaypi imachus pasasqanta yuyariyqa allintachá Pablotaqa kallpacharqan jamuq ñak’ariykunata allinta aguantananpaq. Kay tiempopipas sichus Jehová Dios bendicionkuna qowasqanchispi imayna yanapawasqanchispipas yuyaymanasun chayqa, allintan kallpachakusunchis, David jinataqmi nisunchis: “Chanin runaq ñak’ariyninqa askhapunin, chaywanpas Jehová Diosmi chaykunamanta libran”, nispa (Sal. 34:19).

7. ¿Imatan ruwarqanku Pablowan compañeronkunapiwan Tiro llaqtaman chayaspanku?

⁷ Pabloqa anchatan valoraq iñiqmasikunawan tiempo pasariyta, chaychá payqa Tiro llaqtaman chayaspanku jina compañeronkunawan kuska iñiqkunata maskharqanku. Paykunaqa yacharqankun chay llaqtapi iñiqkuna kasqanta, chaymi tarinankukama maskharqanku, paykunawan kuskapaschá chay p’unchaykunaqa qhepakurqankupas (Hech. 21:4). Kay tiempopipas chhaynapunin chayqa, maytaña risun chaypas tarisunpunin iñiqmasinchiskunataqa. ¡May munay bendicionmi chayqa riki! Diosta cheqaqta munakuqkunaqa, cheqaq religionpi kaqkunaqa askha amigokunayoqmi kanku, llapa mundontinpitaqmi amigonkunaqa kashanpas.

8. ¿Imaninantan nishan Hechos 21:4 texto?

⁸ Tiro llaqtapiqa qanchis p’unchaymi paykunaqa qhepakurqanku, Lucasmi willan imachus chay llaqtapi pasarqan chayta. Paymi nin: “Santo espirituq willasqanmi paykunaqa Pablota yapa-yapamanta nisharqanku amapuni Jerusalén llaqtaman wichananpaq”, nispa (Hech. 21:4). ¿Imaninantan chay nishanman? ¿Manañachu Jehová Dios munashanman karqan Pablo Jerusalén llaqtaman rinanta? ¿Chaytachu Tiro llaqtapi iñiqkunawan willachishanman karqan? Manan chayqa chhaynachu. Diosqa ñaupaqmantapachan espiritunwan willachirqanña imakunatas Pablo pasanan karqan chayta. Ichaqa manan jayk’aqpas nirqanchu “ayqekunaykin chaykunamanta” nispaqa. Tiro llaqtapi iñiqkunaqa espirituq yanapasqanmi allinta yacharqanku imakunatas Pablo pasanan karqan chayta. Chaymi paykunaqa kikillankumanta nisharqanku ama Jerusalén llaqtaman rinanpaq. Pillapas jark’asunmanmi amigonchistaqa ima mana allinmantapas riki. Chaywanpas Pabloqa rillarqanmi maychus rinanta, chhaynapi Jehová Diospa munayninta ruwananpaq (Hech. 21:12).

9, 10. a) ¿Imatan Pablo yuyarinman karqan Tiro llaqta hermanokunata llakisqata qhawarispa? b) ¿Imatan kay tiempo runakuna masta munanku, ichaqa imanispan Jesús nirqan?

 ⁹ Hermanokunata llakisqata rikuspaqa yaqapaschá Pabloqa yuyarirqan Jesuswan imachus pasasqanta. Jesustapas jujnin discipulonmi jark’arqan ama sufrinanpaq. Juj kutinmi Jesusqa discipulonkunaman willarqan imaynas payqa Jerusalenman rispa imaymanapi sufrinan karqan chayta, jinan Pedroqa llakisqa payta nirqan: “Señor, qan kikiykita khuyapayakuy, qanqa manapunin imaraykupas chhaynapiqa tarikunkichu”, nispa. Jesustaq kutirispa Pedrota nirqan: “¡Manan uyarisaykichu, Satanás! Jark’aytan munashawanki, qanqa manan Dios jinachu piensanki, aswanpas runakuna jinallan piensanki”, nispa (Mat. 16:21-23). Jesusqa manan taytanpa imachus ruwanan munasqanmantaqa ayqeyta munasharqanchu, imapiña tarikunan karqan chaypas junt’aytapunin chaytaqa munasharqan. Pablopas kaqllatataqmi ruwayta munasharqan. Tiro llaqtapi iñiqkunapas Pedro jinachá amigonpi piensaspa jark’ayta munasharqanku. Ichaqa manan allintachu reparasharqanku imachus Jehová Diospa munaynin kasharqan chayta.

¹⁰ Kay tiempopipas yaqa llapa runakunan mana kallpachakuyta munankuchu imata ruwanankupaqpas, aswanmi facil-llata imatapas munanku. Chaymi paykunaqa munayninkuman jina kaq religionkunata maskhanku. Ichaqa Jesuspa nisqanman jinaqa manan chayqa chhaynachu kanan. Paymi khaynata nirqan: “Pipas qhepayta jamuyta munaqqa pay kikinta negakuchun, jinaspa ñak’arina k’aspinta apaspa qhepayta jamushallachun”, nispa (Mat. 16:24). Jesuspa qhepanta puriymi imamantapas aswan allinqa, ichaqa manan facilchu chayqa. Allintan kallpachakuna pay jina Diospa munayninta ruwanapaq.

11. ¿Imaynatan Tiro llaqtayoq iñiqkuna rikuchirqanku Pablota munakusqankuta payta apoyasqankutapas?

¹¹ Pabloq ripunan p’unchaymi chayamurqan, chay p’unchaytaqa may munakuywanchá paykunaqa yuyarirqanku. Chay p’unchaymi Tiro llaqtayoq iñiqkunaqa munayta Pablota despachapurqanku, rikuchirqankun payta apoyasqankutapas. Paykunaqa llapankun warmi-qhari wawakunantin ima compañarqanku lamar-qocha patakama, chaypin llapanku  qonqoriykupas mañakurqanku jinaspa despedinakapurqanku. Chaymantataq Pablowan Lucaswan compañeronkunapiwanqa barcoman seqapurqanku jinaspa Tolemayda llaqtaman ripurqanku, chay llaqtapi iñiqkunawanmi juj p’unchay ch’isiyaq qhepakurqanku (Hech. 21:5-7).

12, 13. a) ¿Imayna iñiyniyoqmi karqan Felipe, imaynatan Diospaq llank’aq? b) ¿Imaraykun nisunman “Felipeqa allin ejemplon wawakunayoq iñiqkunapaq” nispa?

¹² Chaymantaqa Pablowan compañeronkunapiwanqa Cesarea llaqtamanmi ripurqanku. a Chay llaqtapin “allin willakuykunata willaq Felipeq wasinman” chayarqanku (Hech. 21:8). Pablowan compañeronkunapiwanqa maytachá kusikurqanku paywan tupaspaqa. Iskay chunka wata ñaupaqta jinan apostolkunaqa Felipeta ajllasqaku Jerusalenpi iñiqkunaman mijuyta rakinankupaq. Chaymantapas payqa maypiña kashaspapas Diosmantaqa willallaqpunin, juj kutipas Samaria llaqtapin payqa Diospa siminta llapa runakunaman ch’eqechirqan, qatikachay kaqtinmi payqa chay llaqtaman ripurqan. Chaymantataq Etiopía llaqtapi reynaq kamachin jatun umalliman Diosmanta yachachirqan jinaspa bautizarqan (Hech. 6:2-6; 8:4-13, 26-38). Rikusqanchis jina Felipeqa allintan Diospaq llank’aq.

¹³ Felipeqa Pablowan tupananku tiempopaqpas kaqllan kasharqan. Tukuy sonqollapunin Diospaqqa llank’asharqan, chay tiempopaqqa Cesarea llaqtapin Diosmanta willayta aparisharqan. Razontachá Lucasqa paymanta rimaspa nirqan: “Allin willakuykunata willaq Felipe”, nispa. Chaymantapas Lucaspa willasqanman jinaqa Felipeqa tawa ususikunayoqsi kasqa, paykunaqa profetizaqkunan kasqaku. Chaymi rikuchin imaynas chay ususinkunaqa taytanku jina Dios sonqo warmikuna karqanku chayta (Hech. 21:9). b ¿Imatan chay willakuymanta yachasunman? Felipeqa allin umalliqmi karqan allintan familiata yanaparqan Diosta munakunankupaq. Kay tiempopi familiapi umalliqkunapas allin ejemplon kananku familiankupaq, yanapanankun wawankutapas Diosta serviyta munakunankupaq.

14. ¿Imaraykun nisunman “Pabloq iñiqmasikunata visitasqanqa allinpunin karqan” nispa? ¿Imaraykun Pablota chaskiq iñiqkuna jina kananchis?

 ¹⁴ Pabloqa maymanña chayaspapas maskharqanpunin hermanokunataqa, paykunawanmi tiempota pasaq. Sapanka llaqtapipas iñiqkunaqa may kusisqachá chaskirqanku tukuy sonqowan llank’aq runataqa compañeronkunatapas. Chaypin paykunapura sumaqta kallpachanakuqku (Rom. 1:11, 12). Noqanchispas sichus watukuq umalliqkunata esposankutawan chaskisun chayqa, sumaqtan paykunawan kallpachanakusunchis. Imaynaña wasinchis kanman chaypas paykunataqa sumaqtan chaskinanchis (Rom. 12:13).

15, 16. ¿Ima willakuytan Ágabo apamurqan? ¿Imaynatan chaypi kaqkuna chayta qhawarirqanku?

¹⁵ Felipeq wasinpi Pablo alojakushaqtinmi chayamurqan juj allin respetasqa runa. Payqa profeta Agabon karqan. Chaypi kaqkunaqa allintan payta reqsirqanku. Paymi ñaupaqmantaña willarqan imaynas jinantinpi yarqay kanan karqan chayta. Chayqa pasarqan Romapi Claudio kamachikushaqtinmi (Hech. 11:27, 28). Chhaynataq karqan chayqa yaqapaschá chaypi kaqkunaqa tapukusharqanku: “¿Imamantaq jamushanri? ¿Ima willakuytataq apamushanri?”, nispa. Mana chinkachispan payta qhawasharqanku. Chayllamanmi chay runaqa Pabloq chumpinta chaskirqan, chay tiempopi chumpikunaqa jatunmi p’altataqmi kaq, chaypin apaqku qolqetapas juj cosaskunatapas. Chaywanmi Agaboqa chakinta makinta watakurqan jinaspa nirqan: “Khaynatan santo espíritu nin: Kay chumpiq dueñontan Jerusalén llaqtapi judiokuna khaynata watanqaku, jinaspa waj nacionkunamanta runakunaman entreganqaku”, nispa (Hech. 21:11).

¹⁶ Agaboq willasqanmi sut’ita rikuchirqan imaynas Pabloqa Jerusalentaqa chayanan karqan chayta. Chaymantapas willarqanmi imaynas judiokunaq kausanpi waj nación runakunaq makinman chayanan karqan chaytapas. Chaykunata uyarispan chaypi kaqkunaqa mancharikurqanku. Chay kutipi imachus pasasqanmantan Lucas nin: “Chayta uyarispaykun noqaykuqa chay llaqtapi kaq iñiqmasikunapiwan Pablota rogakurqayku amaña Jerusalén llaqtaman wichananpaq. Pablon ichaqa niwarqanku: ¿Imaraykun khaynata waqashankichis? ¿Icha pisipachiytachu munashawankichis imachus ruway munasqayta amaña ruwanaypaq? Noqaqa manan watasqa kanallaypaqchu listo kashani, aswanpas Señor Jesuspa sutinrayku Jerusalén llaqtapi wañunaypaqwanmi listo kashani”, nispa (Hech. 21:12, 13).

17, 18. a) ¿Imaynatan Pablo rikuchirqan Jerusalenta riytapuni munasqanta? b) ¿Imanirqankun chaypi iñiqkuna Pabloq imachus nisqanta uyarispa?

¹⁷ Chaypi imachus pasasqanpi piensarisun. Llapa hermanokuna, Lucas iman nirqanku amapuni Jerusalenman wichananpaq. Pabloqa may munakuywanchá qhawarirqan paykunata, sonqonraqchá nanarqan paykunata  waqaqta rikuspa. Chaychá nirqan: “Pisipachiytachu munashawankichis”, nispa. Chaywanpas payqa manapunin jark’anankuta munarqanchu, Tiro llaqtapi iñiqkunata jinan nirqan. Valekurqanku waqarqanku chaypas Pabloqa manan kasurqanchu paykunataqa, aswanmi paykunamanqa willarqan imaynas Jerusalenmanqa chayananpuni chayta (Heb. 12:2). Jesús jinan payqa mana manchakuspa ñaupaqllaman risharqan. Pabloqa manan ñak’ariyta munaspachu chaytaqa ruwasharqan, aswanmi payqa Diospa munayninman jina tukuy imatapas ruwayta munasharqan. Wañunanña karqan chaypas payqa allinpaqmi qhawarirqan Cristoq qatikuqnin jina wañuyta.

¹⁸ ¿Imanirqankun chaypi iñiqkuna Pabloq imachus ruway munasqanta yachaspanku? Chaymanta willaspan Lucas nin: “Manapuni kasukuqtinmi noqaykuqa manaña jark’arqaykuchu, aswanmi nirqayku: Chhaynaqa, Jehová Diospa munaynin ruwakuchun”, nispa (Hech. 21:14). Paykunaqa jark’aytapunin munasharqanku Jerusalenta ama rinanpaq, chaymantan ichaqa manaña jark’apurqankuchu. Paykunaqa allintan entienderqanku imaynas Diospa munayninqa ruwakunanpuni karqan chayta, chhaynapin manaña jark’apurqankuchu. Apóstol Pabloqa wañuchisqan kanan karqan, chaymantaqa manan maymanpas ayqeyta atirqanchu. Amigonkunaqa apoyanankun karqan, chhaynapi paypaq juj chhikan fácil kananpaq.

19. ¿Imatan yachasunman Pablo imaynapichus tarikusqanmanta?

 ¹⁹ Pablota imachus pasasqanmantaqa imaymanatan yachasunman. Jujninmi kay, pipas Diospa munayninta astawan ruwayta munashan chayqa, manapunin paytaqa jark’ananchischu imaraykupas. Wañuy patapi Diosrayku tarikushanman chaypas manan chaytaqa ruwananchischu. Chaymantapas wakinqa juj lado llaqtakunaman iman ripuyta munanku chaypi Diosta astawan servinankupaq. Wakinqa yaqapaschá tayta-mamankuta saqenanku chayta ruwanankupaq. Tayta-mamakunaqa manan wawankutaqa jark’anankuchu chay ruwanankutaqa, sasaña paykunapaq kanman chaypas apoyanankun wawankutaqa. Chaypaq rimasun Inglaterra nacionmanta Phyllis hermanamanta. Paypa sapallan ususinsi África ladoman misionera jina ripunan kasqa, ¿imatan chay hermana ruwanman karqan chayta yacharuspa? Paymi nin: “Ususiy ripunanta yachaqtiyqa cuerpoykunaraqmi ras niwarqan, llakisqan kasharqani chhayna karu llaqtaman ripunanta yachaspay. Mayninpin kusisqa kasharqani mayninpitaq sinchi llakisqa kasharqani, Diosmantapas sapa kutillanmi mañakurqani payta entiendenaypaq, chhaynapin payta apoyarqani, manataqmi jark’arqanichu qhepakunanpaq. Noqan yachachirqani Diospa gobiernonta ñaupaqman churananpaq, chhaynaqa imaynapin jark’ayman karqan. Payqa kinsa chunka watañan juj llaqtapi Diosta servimushan, allillanmi kashan. Maytan Jehová Diosta gracias nini khaytukuy watakuna tukuy sonqollapuni kashasqanmanta”, nispa. ¡May allinpunin chhayna hermanokunata tukuy sonqo yanapayqa!

20, 21. ¿Iman rikuchin Pabloqa hermanokunawanpuni kay munasqanta? ¿Imaraykun paykunawan kayta munaq?

²⁰ Chaymantan Pablowan compañeronkunapiwan alistakuspa yapamanta viajayta qallarirqanku. Paykunaqa Jerusalenman chayanankukama, may llaqtamanña chayaqku chaypas, hermanokunatan maskhaqku. Tiro llaqtapi kashaspapas chaypi iñiqkunatan maskharqanku jinaspa paykunawan juj semana chaypi qhepakurqanku, kallpacharqanku iman chay llaqtapi iñiqkunataqa. Tolemaida llaqtaman chayaspapas juj p’unchaymi chaypi iñiqkunawan qhepakurqanku. Cesarea llaqtaman chayaspapas unaymi Felipeq wasinpi karqanku. Chay llaqtamanta ripuqtinpas manan payqa sapallanchu ripurqan, chay llaqtamanta wakin iñiqkunan Jerusalén llaqtakama compañarqanku. Chaypin Mnasón sutiyoq discípulo payta wasinpi chaskirqan, chaymantataq Lucaspa willasqan jina llapa iñiqmasikuna paykunata kusikuywan chaskirqanku (Hech. 21:17).

²¹ Pabloqa maytapuni munaq iñiqmasikunawan tiempo pasayta, paykunawan kaspan payqa kallpata chaskiq. Kay tiempopipas chhaynan. Chay kallpa chaskisqanmi paytaqa yanaparqan imakunatachus pasanan karqan chayta allinta aguantananpaq. Judío runakunan paytaqa wañuchiyta munasharqanku.