1. ¿Imaraykun Silo llaqtapi khuyayta waqashanku?

ISRAEL llaqtaqa llakiq ñit’isqanmi kashan. Filistea runakunawan maqanakamusqankupin 30.000 Israel runakuna wañumurqanku. Ñawpaq kuti maqanakamusqankupipas 4.000 Israel runakunan wañumullarqankutaq. Silo llaqtapi runakunaqa khuyaytan waqaykushanku. Wawakunapas warmikunapas khuyaytan waqaykushanku taytankupas, qosankupas, wawqenkupas, turankupas, wawankupas mana hayk’aq kutimuq wasinkumanta ripusqankurayku (1 Sam. 4:1, 2, 10).

2, 3. ¿Imaynapin Silo llaqtaq kusikuynin tukupurqan?

² ¿Imaynapin chhayna sasachakuypi rikukusharqanku? Chayqa qallarirqan uma sacerdote Elipa wawankuna Ofniwan Fineeswan imachus ruwasqankuwanmi, paykunan Silo llaqtamanta rimanakuy arcata may maqanakusqankuman aparqanku. Chay arcaqa Dios chaypi kasqantan rikuchiq, Israel runakunaqa yuyaykurqankun chay arcata apaspaqa maqanakuypi atipamunankupaq. Ichaqa chay arcaqa manan suerteta qoqchu karqan, chaytaqa waqaychakuq Dios yupaychana wasipi aswan ch’uyapaq qhawarisqa kaqpin. Filistea runakunaqa Israel runakunatan atipamurqanku, arcatapas qechumurqankun, Elipa wawankunapas chaypin wañumurqanku (1 Sam. 4:3-11).

³ Askha watakunañan rimanakuy arcaqa chaypi kasqanwan Silo llaqtata sumaqcharqan. Chaymi Eliqa Filistea runakuna hap’ikapusqankuta yacharqospa tiyananmanta urmaykuspa wañupurqan, payqa 98 watanpiñan kasharqan. Qhachuninpas chay p’unchayllapitaqmi wawata onqokuspa wañupurqan, payqa manaraq wañupushaspan nirqan: ‘Israelmantan Diospa qhapaq atiynin ripun’, nispa. Chhaynapunitaqmi karqan, chay arca manaña kaqtinqa Silo llaqtaq kusikuyninmi tukupurqan (1 Sam. 4:12-22).

4. ¿Imamantan kay capitulopi yachasun?

⁴ Maytachá Samuelqa llakikurqan chaykunata rikuspa. ¿Allin  iñiyniyoqchu Samuel karqan chaykunata atipananpaq? Chaymantapas, ¿atinmanchu Samuel Diospa allin qhawarisqa kanankupaq Israel runakunata yanapayta? Ñoqanchispas ima llakikuykunapipas tarikusunmanmi, sasachakuykunapas iñiyninchispin pisikallpayachiwasunman, chayrayku yachasun Samuelmanta.

5, 6. ¿Imatan Biblia willan Israel runakuna arca qechuchikusqanku qhepaman? ¿Imatan Samuel ruwarqan chay iskay chunka watapi?

⁵ Biblian willawanchis Filistea runakuna arcata hap’ikapusqankurayku mana allinkunapi tarikusqankuta, hinan Israel runakunaman kutichimpurqanku. Chaykamaqa Samuelmantan mana imatapas ninchu, qhepaman paymanta Biblia rimaqtinqa 20 watañan pasarqon (1 Sam. 7:2). ¿Imatan Samuel ruwarqan chay iskay chunka watapi? Chayqa sut’in kashan.

⁶ Manaraq maqanakuy kashasqan tiempomantan Biblia nin: “Samuelpa rimasqantaqa llapa Israel runakunan uyarishallarqankupuni”, nispa. Chaywanmi yachanchis Samuelqa tukuy tiempo Israel runakunata yachachishallasqanta (1 Sam. 4:1). Biblian willan iskay chunka wata qhepamanpas kaqllata ruwashasqanta, sapa watanmi payqa kinsa llaqtakunata riq runakunata yachachiq sasachakuyninkupipas yanapamuq. Chay qhepamantaq Ramá llaqtapi wasinman kutipuq (1 Sam. 7:15-17). Chhaynaqa chay iskay chunka watakunapiqa mana saqespan ruwanankunata hunt’ashallarqan.

7, 8. a) ¿Imatan Samuel nirqan Israel runakunata iskay chunka wataña pusasqan qhepaman? b) ¿Imaynatan Israel runakuna chay nisqanta qhawarirqanku?

⁷ Elipa wawankunaqa mana chaninta ruwaqkunan karqanku, chayta rikuspan Israel runakunaqa iñiyninkupi pisiparqanku, chaypaschá yanqa dioskunata yupaycharqanku. Samuelqa iskay chunka watañan Israel runakunata pusananpaq tukuyta kallpachakurqan, hinan nirqan: “Tukuy sonqoykichismantachus Señor Diosman kutirikunkichis chayqa, Astarot diosakunata wak rikch’aykunatapas wikch’upuychis, hinaspa sonqoykichista wakichikuychis Señor Diosllataña yupaychanaykichispaq, hinan Señor Diosqa Filistea runakunamanta kacharichisunkichis”, nispa (1 Sam. 7:3).

 ⁸ Israel runakunaqa necesitarqankun ‘Filistea runakunamanta kacharichinata’. Israel llaqtamanta soldadokunaqa atipasqan karqanku. Chayta qhawarispan Filistea runakunaqa ima munasqankuta ruwayta munarqanku. Ichaqa Samuelmi Israel runakunata nirqan munaspankuqa Diosman kutirikunankupaq chhaynapi mana ñak’arichisqa kanankupaq. Israel runakunaqa chaytan ruwarqanku hinaspataq “Señor Diosllataña yupaychapurqanku”. Chaywanmi profeta Samuelqa kusikurqan chaymi waqyachirqan Mizpa llaqtapi huñukunankupaq, chayqa karqan Jerusalén llaqtaq wichay lado orqo-orqokunapin. Chaypi ayunaspankun Jehová Diosman rikuchirqanku yanqa dioskuna yupaychasqankumanta mayta pesapakusqankuta (leey 1 Samuel 7:4-6).

9. ¿Imatan Filistea runakuna yuyaykurqanku, imatan Israel runakuna ruwarqanku chayta yachaspa?

⁹ Filistea runakunaqa chaypi huñukusqankuta yachaspan repararqanku Israel runakuna atipanapaq hina kasqankuta. Israel runakunaqa enemigonkuq hamushasqanta yachaspan mancharikurqanku chaymi Samuelta nirqanku Diosmanta yanapayta mañakunanpaq. Hinan profeta Samuelqa huk ofrendata haywaspa Diosmanta mañakurqan. Manaraq chay ofrendatapas haywayta tukushaqtinmi Filistea runakunaqa phawaykamurqanku. Jehová Diosqa Samuelpa mañakusqanta uyarispan “hanaq pachamanta kunununuchimurqan” Filistea runakuna contra phiñakuyninta rikuchinanpaq (1 Sam. 7:7-10).

10, 11. a) ¿Imaraykun Filistea runakuna nishuta mancharikurqanku hanaq pachata Jehová Dios kunununuchiqtin? b) ¿Imapin tukurqan Mizpa llaqtata Filistea runakunaq phawaykusqanku?

¹⁰ Filistea runakunaqa mana imata ruwayta atispan ayqekurqanku. ¿Imaraykun chhaynaniraqta mancharikurqanku? Paykunaqa yachanasqan karqanku yawar unu patapi maqanakunankupaq, manan wawakunachu karqanku hanaq pachaq kunununuyllanwan mamankuq qhepanpi pakakunankupaq. Yaqapaschá mancharikurqanku chay ‘kunununuy’ nishupuni kasqanrayku otaq ruphay k’an kashaqtin kunununusqanrayku. Imaynaña kaqtinpas chay sucedesqanwanmi phawaykuqkunaqa qatiyqachasqa kapurqanku. Israel runakunaqa Mizpa llaqtamanta lloqsimuspan  Filistea runakunata karuta qatirqanku Jerusalén llaqtaq uray ladonkama (1 Sam. 7:11).

¹¹ Chay maqanakuyqa allinpunin karqan Israel llaqta qhepaman imayna kananpaq. Samuelpa juez kasqan tiempopiqa askha maqanakuykunatan Israel runakunaqa atiparqanku, Filistea runakunaq sapanka llaqta hap’ikapusqankutapas chaskikapurqankun (1 Sam. 7:13, 14).

12. ¿Imaraykun Samuelpa sutin rikhurin ‘chaninpi kamachikuqkunawan’ kuska, imaraykun chay ruwayta atirqan?

¹² Askha watakuna qhepamanmi apóstol Pablo rimarqan ‘chaninninpi kamachikuq’ hunt’aq juezkunamanta profetakunamantapas, Samuelpa sutinpas chaypin kashan (Heb. 11:32, 33). Samuelqa chanintan ruwarqan Jehová Diospa ñawpaqenpi hinaspapas yanaparqanmi hukkunapas chhayna kanankupaq. Chaytaqa atirqan sasachakuykunawan mana atipachikusqanraykun, payqa Diospa kamachisqantan ruwashallarqan pacienciawantaqmi suyakurqan mana allin kaqkunata Jehová Dios allichananta. Chaymantapas rikuchirqanmi agradecekuq kasqanta. Mizpa llaqtapi atipasqanku qhepamanmi Samuelqa huk rumita sayachirqan Jehová Dios salvasqanta Israel llaqta yuyarinankupaq (1 Sam. 7:12).

13. a) ¿Imakunatan sonqonchispi wiñachinanchis Samuel hina kanapaq? b) ¿Hayk’aqmantapachan Samuel hina kanapaq kallpachakuna?

 ¹³ Jehová Diospa ñawpaqenpi chanin kanapaqqa Samuel hinan kananchis pacienciayoq, huch’uyyaykukuq, agradecekuq (leey 1 Pedro 5:6). Llapanchispas necesitanchismi chhayna kaytaqa. Samuelpaqqa allinpunin karqan waynallaraq kashaspa chaykunata sonqonpi wiñachiy, payqa wayna kaspa pruebakunapi tarikusqanmantapas aswan sasakunataraqmi atiparqan, yachasun chaykunamanta.

14, 15. a) ¿Ima sasachakuypin Samuel tarikurqan yuyaqña kashaspa? b) ¿Imaraykun nisunman Samuelqa hukniray tayta Elimanta kasqanta?

¹⁴ Samuelqa yuyaqñan kashan. Chaymi Joel, Abías churinkunata juezta churan llaqtaq sasachakuyninkunapi yanapanankupaq. Ichaqa taytankutan mana allinpi qhepachirqanku. Manan taytanku hinachu chanin karqanku, atiyniyoq kasqankuraykun runakunata sarunchaqku, lluk’ichikuqku, chaninchaytapas waqllichiqkun (1 Sam. 8:1-3).

¹⁵ Israel kurak runakunan Samuelwan parlaq rirqanku. Hinaspan nirqanku: “Churiykikunapas manañan qan hinañachu ruwanku”, nispa (1 Sam. 8:4, 5). ¿Yacharqanchu Samuel churinkuna imakuna ruwasqankuta? Bibliaqa manan willanchu. Ichaqa yacharqanmi Eliqa churinkunata mana wanachisqanrayku, Diosmantapas astawanraq churinkunata hatunchasqanrayku huchachasqa kasqanta, chaymi anchata kallpachakurqan allin tayta kananpaq (1 Sam. 2:27-29). Jehová Diospas manan ima mana allintapas Samuelpiqa tarirqanchu.

16. ¿Imaynapin tarikunku mana kasukuq wawayoqkuna? ¿Imaynatan Samuelpa kawsaynin yanapanman tayta-mamakunata?

¹⁶ Bibliaqa manan willallantaqchu imaynatas Samuel sientekurqan churinkunaq millay ruwasqankuta yachaspa. Taytakunaqa allintan yachanku chhaynapi tarikuspaqa p’enqaypi kasqankuta, sonqonkuq nanasqanta phiñasqa ima tarikusqankuta. Kay tiempokunapiqa askha wawakunan taytanku contra sayarinku. Mana kasukuq, mana respetoyoq kaykunan onqoy hinaraq mast’arikushan (leey 2 Timoteo 3:1-5). ¿Qantapas manachu wawayki kasusunki? Chhaynapi tarikunki chayqa, Samuelpa kawsayninmi sonqochasunki yanapasunkitaq imata ruwanaykipaq. Wawankunaña mana chaninta kawsarqanku chaypas payqa hunt’aqllapunin Diosta servisharqan. Wawakunaqa ruwasqaykitan astawan qatikunku manan nisqaykitachu. Hinaspapas hanaq pachapi  Taytayki Jehová Diosmi Samuel hina hunt’aq sonqo kasqaykimanta kusisqa kanqa.

17. ¿Imatan Samuelta mañakurqanku Israelmanta kurak runakuna, imaynatan Samuel chayta qhawarirqan?

¹⁷ Samuelpa churinkunaqa munaynillankutan maskhaqku ichaqa manan yuyaykurqankuchu chhayna kasqankuwan hukkunaq sonqonta waqllichisqankuta. Chay churinkunaq mana allin ruwasqankumanta willasqanku qhepamanmi Israelmanta kurak runakunaqa Samuelta nirqanku: “Reyta churapuwayku, wakin suyukuna hina reyniyoq kanaykupaq”, nispa. Samuelqa askha watakunañan Israel llaqtata Diospa rantinpi juzgasharqan. Kunantaq Israel runakunaqa manaña munasharqankuchu profetalla kamachinanta aswanpas huk reytan mañakusharqanku. Paykunallan mana reyniyoq llaqta karqanku. Chayta uyarispa, ¿phiñakurqanchu otaq sientepakurqanchu Samuel? ¿Imaynatan chay mañakusqankuta qhawarirqan? Biblian nin: “Reyta qowayku nisqankun ichaqa Samuelmanqa mana allinchu rikch’akurqan”, nispa (1 Sam. 8:5, 6).

18. ¿Imatan Jehová Dios Samuelman nirqan llaqtaq mañakusqanmanta?

¹⁸ Samuelqa Jehová Diosmanmi willarqan llaqtanpa mañakusqanta, ¿imatan Dios kutichirqan? Nirqanmi: “Uyarillay llaqtaq mañakusqasuykitaqa, manan qantachu pisichasunki, aswanpas ñoqatan pisichawanku, manaña paykunaq reynin kanayta munaspanku”, nispa. Chaywanmi Jehová Diosqa Samuelta nisharqan ama sientepakunanpaq, manan paytachu pisichasharqanku aswanpas tukuy atiyniyoq Diostan. Chayqa mana respetoyoq kaymi karqan, Jehová Diosqa Samuelwanmi willachirqan reyniyoq kaspaqa mana allinpi tarikunankuta, paykunan ichaqa k’ulluchakuspa nirqanku: “¡Reyniyoq kaytapunin munayku!”, nispa. Chaymi Diosqa huk reyta akllarqan, Samuelqa kasukuqpunin karqan chaymi aceitewan hawiykunanpaq rirqan (1 Sam. 8:7-19).

19, 20. a) ¿Imakunatan Samuel ruwarqan Saulta hawinanpaq Diospa kamachisqanta kasukuspa? b) ¿Imaynatan Samuel Israel runakunata yanapashallarqan?

¹⁹ ¿Sonqomantachu Samuel kasukurqan? ¿Phiñakuychu sonqonpi saphichakuyta qallarirqan? Manan. Pillapas phiñakunmanchá karqan chhaynapi tarikuspaqa, Samuelmi ichaqa mana phiñakurqanchu. Payqa allintan yacharqan Jehová Dios Saulta rey kananpaq akllasqanta chaymi aceitewan hawispa much’aykurqan chaywanmi rikuchirqan sonqomanta respetasqanta yanapay munasqantapas. Hinaspapas Israel runakunatan nirqan:  “¡Qhawariychis Señor Diospa akllakusqanta! Pay hinaqa manan pipas llaqtantinmanta kanchu”, nispa (1 Sam. 10:1, 24).

²⁰ Samuelqa allinkaqkunallapin yuyaykurqan, Diospa akllasqan runapiqa allin kaqkunallatan qhawarirqan manataqmi imapi pisipasqantachu. Payqa manan phiñakurqanchu k’ulluchakuspa huk reyta munaq runakunaq pisichasqanwan, aswanpas yuyaykurqanmi askha watakunaña tukuy sonqonwan Diosta servisqanpi (1 Sam. 12:1-4). Hinaspapas Diospa nisqantan ruwashallarqan, Israel runakunatan anyarqan ama huchaman urmanankupaq kallpacharqantaqmi hunt’aqllapuni kanankupaqpas. Chhaynapin paykunaqa huchankuta reqsikuspa nirqanku paykunamanta Diosman mañakunanpaq. Chaymi Samuelqa nirqan: “Manachus qankunapaq mañapusqaykichis chayqa, ñoqan huchallikusaq, ichaqa amapuni Señor Dios munachunchu. Aswanmi yachachisqaykichis allinkaqta cheqaqkaqtawan”, nispa (1 Sam. 12:21-24).

21. ¿Imatan ruwananchis Diospa llaqtanpi ima ruway munasqanchistapas mana qowaqtinchis?

²¹ Yaqapaschá kallpachakurqanki Diospa llaqtanpi ima ruwaytapas chaskikunaykipaq hinaspataq hukman chay ruwayta qopurqanku. ¿Imaynan sientekurqanki? Samuel hina kasun chayqa manan sonqonchispi wiñachisunchu envidiakuyta phiñakuytapas (leey Proverbios 14:30). Diospa llaqtanpiqa llapa hunt’aq serviqninkunapaqmi kusikunapaq ruwaykuna kan.

22. ¿Imakunatan Samuel repararqan Saulpi?

²² Samuelqa repararqanmi Saulqa allin runa kasqanta. Allin qhawarisqan payqa karqan. Payqa allin rikch’ayniyoqmi karqan, mana manchakuq yuyaysapa. Hinaspapas qallariypiqa huch’uyyaykukuq mana munapayaqmi karqan (1 Sam. 10:22, 23, 27). Chaymantapas llapa runa hinan kawsayninpi imatapas ruwananpaqqa payllamanta decidiyta atirqan (Deut. 30:19). Ichaqa, ¿allintachu decidirqan?

23. ¿Ñawpaqpi imayna kasqantan Saúl manaña rikuchirqanñachu, imaynatan rikuchirqan hatunchakuqman tukupushasqanta?

²³ Ichaqa atiyniyoq kayqa runatan waqllichin, ñawpaqtaqa  huch’uyyaykukuq kaytan chinkachin. Saultaqa chaymi sucederqan. Rey kasqan qhepallamanmi hatunchakuqman tukupurqan, Samuelwan willachisqan Diospa kamachikuyninkunatapas pisicharqanmi. Huk kutinmi Saulqa mana pacienciayoq kaspa Samuelpa Diosman sacrificio haywananta pay haywarqan. Samuelqa chay ruwasqanmantan anyarqan willarqantaqmi churinkuna mana reychu kanankuta. Saulqa manan allinpaqchu qhawarirqan chay nisqanta, astawanraqmi Diosta mana kasukurqanchu (1 Sam. 13:8, 9, 13, 14).

24. a) ¿Imaynatan Saúl rikuchirqan Diospa kamachisqanta mana kasukusqanta? b) ¿Imatan Saúl ruwarqan Samuel anyaqtin, imatan chayrayku Dios ruwarqan?

²⁴ Samuelwanmi Jehová Diosqa Saulman willachirqan Amalec runakunawan maqanakuq rinanpaq, kaqninkuta tukuchimunanpaq, millay rey Agagta wañuchimunanpaqpas. Ichaqa Saulqa manan wañuchirqanchu chay reyta, allin kaqkunatapas apamurqanmi. Samuel anyaqtinqa Saulqa manan rikuchirqanchu huch’uyyaykukuq kasqanta, kutipakurqanmi, huchantapas manan reqsikuyta munarqanchu, chaypin Samuelqa repararqan Saulqa manaña ñawpaqpi hinañachu kapusqanta. Hinaspapas pantasqanmantan llaqtaman tumparqan, nirqantaqmi ovejakunatapas wakakunatapas Diosman sacrificiota haywananpaq apamusqanta. Chayta uyarispan Samuelqa nirqan: “Aswan allinqa kasukuymi ruphachina sacrificiota wak sacrificiotawan haywaymantaqa”, nispa. Mana manchakuspan Diospa huchachayninta willarqan; kamachikuyninmi qechusqa kanan karqan, paymanta aswan allinmi rantinpi kamachikunan karqan (1 Sam. 15:1-33). *

25, 26. a) ¿Imaraykun Samuel waqarqan Saulmanta, imaynatan yuyaykusqanta Dios cambiachirqan? b) ¿Imatan Samuelman Jehová Dios yachachirqan Isaipa wasinta riqtin?

²⁵ Samuelqa llakisqan kasharqan Saulpa chhayna kasqanmanta chaymi tutantin Diosmanta waqyakurqan, qhepamantaq waqarqanraq paymanta. ¡Maytachá llakikurqan hatunchakuq  mana kasukuq Saúl kasqanmanta! Chayllaraq reqsiqtinqa allin runan karqan, kunanmi ichaqa manaña, chaymi Samuelqa manaña Saultaqa rikuytapas munanñachu. Chaykuna anchata llakichisqanta reparaspan Jehová Diosqa yanaparqan imayna yuyaykusqanta cambiananpaq, nirqanmi: “¿Hayk’aqkamataq waqanki Saulmantari? Ñoqan Israelpi rey kananmanta wikch’upuniña. Phaway, hap’isqayki waqraman aceiteta hunt’achimuy, kachasqaykin Belén llaqtapi Isaipa wasinman. Paypa churinkunamantan hukkaqninta akllakuniña”, nispa (1 Sam. 15:34, 35; 16:1).

²⁶ Jehová Diosqa runakunaq mana yanapayninwanpas munaynintaqa hunt’anmanmi, runakunaqa huchayoq kasqankuraykun hunt’aq kashaspapas mayninpi mana chhaynachu kapunku. Pi akllasqan runapas mana kasuqtinqa huktan rantinpi churan. Chaymi profeta Samuelqa manaña waqarqanñachu Saulmanta, Diospa nisqan hina Belentan rirqan Isaipa wasinta chhaynapi huk reyta akllamunanpaq. Chaypin rikurqan Isaipa pusaq churinkuna kasqanta llapankupas rey kanankupaq hinan karqanku. Diosqa nirqanmi ama rikch’ayninta qhawaspachu akllananpaq (leey 1 Samuel 16:7). Hinan apamurqanku aswan wayna kaq David sutiyoq churinta, paytataqmi akllarqan.

27. a) ¿Iman Samuelpa iñiyninta kallpacharqan yuyaqña kashaqtin? b) ¿Imatan niwaq Samuelpa ruwasqankunamanta?

²⁷ Yuyaqña kasqanpin Samuelqa repararqan Davidta Saulpa rantinpi Diospa churasqanqa may allinpuni kasqanta. Saulqa atipachikurqanmi envidiakuywan, cheqnikuspa runa wañuchiq kaywan chaymantataq iñiyninpi waqllipurqan. Davidmi ichaqa iñiyniyoq, mana manchakuq, hunt’aq karqan. Samuelpa iñiyninpas aswan qaqan karqan yuyaqña kaqtinqa. Payqa sut’itan rikurqan ima sasachakuypi kaqtinchispas Jehová Dios yanapaqninchis kasqanta, kawsayninchispi ima mana allintapas huk bendicionmanmi tukuchinman. Samuel wañupuqtinqa llapa runan waqarqan. Payqa yaqa pachak watan hunt’aq kananpaq kallpachakurqan. Kunanpas llapa Diosta serviqkunan tapukunanchis: “¿Samuel hina iñiyniyoqchu kasaq?”, nispa.