1-3. a) ¿Imaraykun Ester manchakurqan qosanpa ñawpaqenman haykuyta? b) ¿Ima tapuykunatan kutichisun?

ESTERQA Susa llaqtapi palacioq pationmanñan chayaykushan, thak kananpaqmi mayta kallpachakushan, ichaqa sasan, chay palacioq imayna ruwasqa kasqallanraqmi admirakunapaq hinaraq. Karullamantaraqmi reparakun palacioq munay tusankuna, chaypi kaq hatun idolokuna, perqankuna sumaqta k’ancharisqanpas, chay perqankunapin dibujasqa hina kashan raphrayoq torokuna, leonkuna, wach’inayoq runakunapas. Chhayna ruwasqa kasqanmi ancha atiyniyoqta reyta qhawarichin, Esterqa chaynintan haykushan “ancha hatun reywan” rimamunanpaq, chay reyqa qosanmi. Chay palacioqa Zagro rit’i orqokunaq qayllanpin sayarichisqa kashan, urantataqmi pasashan sumaq ch’uya unuyoq Coaspes mayu, chaykunan aswan munaytaraq qhawarichin.

² Esterqa hunt’aq sonqowan Diosta serviq judía warmin karqan, payqa manachá hayk’aqpas yuyaykunmanchu karqan Asuero reywan casarakunanpaqqa. * Chay reyqa manan Diospa serviqninkunataqa reqsirqanchu, hukninmi karqan Abraham, payqa huch’uyyaykukuspan Diospa nisqanta kasukurqan hinan Sara esposanpa nisqanta uyarikurqan (Gén. 21:12). Manachus hina imatapas yachanchu Esterpa Diosninmantaqa, judío runakunaman qosqan kamachikuykunatapas. Ichaqa allintan yachan Persia nacionpa kamachikuyninkunamanta, chaypiqa sut’itan willarqan reypa mana waqyachisqan ñawpaqenman haykuqkunaqa wañuchisqa kanankuta, chaytataqmi Esterqa ruwashan. Palacioq pationman haykuspan reypa rikumunanpaq hina sayan, wañuytapas maskhashanman hinan chay ruwasqanqa (leey Ester 4:11; 5:1).

 ³ ¿Imaraykun wañuytapas mana manchakusparaq chay iñiyniyoq warmi reypa ñawpaqenman haykushan? ¿Imatan yachasunman ruwasqanmanta? Chaypaq yachasun imaynapi Persia nacionpi reina kasqanmanta.

4. ¿Imatan yachanchis Esterpa wawa kasqanmanta, imaynapin primon Mardoqueo ususinta hina uywakapurqan?

⁴ Esterqa mana tayta-mamayoqmi karqan. Tayta-mamanmantaqa yachanchis Esterman Hadasa suti churasqallankutan, chayqa hebreo simipi arrayán ninanmi, chayqa yuraq t’ikakunayoq munay sach’an. Tayta-maman wañupuqtinmi Mardoqueo primon khuyapayaspa uywakapurqan, payqa kurakñan karqan. Chaymantapachan ususinta hina uywakapurqan (Est. 2:5-7, 15).

5, 6. a) ¿Imakunatan Mardoqueo yachachirqan Esterman? b) ¿Imatan ruwarqanku sapa p’unchay Esterpas Mardoqueopas?

⁵ Mardoqueowan Esterwanqa Persia llaqtapin tiyapakurqanku, paykunaqa cheqnisqachá karqanku huk Diosta yupaychasqankurayku, huk kamachikuykunata kasukusqankuraykupiwan. Yupaychasqanku Jehová Diosninkuqa khuyapayakuqmi karqan, askha kutipin llaqtanta salvarqan, kay kutipipas ruwallanqataqmi, chaykunamanta primon yachachiqtinqa astawanchá Esterqa taytanta hina primonta munakurqan (Lev. 26:44, 45). Chayraykuchá paykunaqa anchata respetanakuspa kawsarqanku.

⁶ Yaqachus hina Mardoqueoqa Susa palaciopi llank’arqan, payqa huk serviqkunawan kuskan chay punkupi tiyaqpuni (Est. 2:19, 21; 3:3). Sipas kaspa imakunatachus Ester ruwasqanmantaqa pisitan yachanchis, ichaqa primontachá atienderqan, wasipi ruwanakunatapas ruwarqan. Paykunaqa mayu chimpapi kaq wakcha llaqtapipaschá tiyarqanku, Esterqa riqpunichá Susa llaqtapi mercadota, chaypin vendeqku qorimanta qolqemanta alajakunata. Chay kutikunapiqa manachá yacharqanchu qhepaman chaykunawan churakunanta, maypi tiyanantapas.

7. ¿Imaraykun Vasti reinata wikch’upurqanku, iman chay qhepaman pasarqan?

⁷ Huk kutinmi reyqa p’enqaypi qheparqan, chaytan lliw  runa yacharqan. Asuero reymi allin qhawarisqa runakunawan huk hatun mikhuypi kasharqan, chaypin vinowan sumaq mikhunakunawan kusikusharqanku, sumaq rikch’ayniyoq Vasti reinataqmi warmikunawan sapaq fiestapi kamusharqan, hinan reyqa Vasti reinata waqyachirqan ichaqa manan kasumurqanchu. Chhayna p’enqaypi qhepaspan reyqa sinchita phiñakurqan hinan yuyaychaqninkunata tapurqan imata ruwananpaq. Chay qhepamanmi decidirqan Vasti reinaq rantinpi huk reinata churanankupaq. Hinan serviqninkunaqa tukuy suyuntinpi maskhamurqanku sumaq rikch’ayniyoq sipaskunata paykunamantan huk reinata akllakunan karqan (Est. 1:1-2:4).

8. a) ¿Imaraykun Mardoqueo llakikurqan primanmanta? b) Bibliaq nisqanman hina, ¿imaynatan qhawarinanchis sumaq rikch’ayniyoq kayta? (Qhawallaytaq Proverbios 31:30 textota.)

⁸ Esterqa sipasyamusqanman hinan ancha munaycha, chhayna ususiyoq kasqanmantan Mardoqueoqa anchata kusikun. Bibliaq nisqan hina “Esterqa munay siklla sumaq rikch’ayniyoq sipasmi karqan” (Est. 2:7). Ichaqa Mardoqueoqa llakikunchá. Bibliaqa sut’itan willan sumaq rikch’ayniyoq kaymantaqa allin runa kay aswan allin kasqanta. Sichus huk sumaq rikch’ayniyoq warmi mana kallpachakunmanchu yachayniyoq kananpaq huch’uyyaykukuq kananpaqpas chayqa ratollan hatunchakuqman tukupunman (leey Proverbios 11:22). ¿Esterpas hatunchakuqchu kapunman? Tiempowanmi chaytaqa yachakunman.

9. a) ¿Imatan reypa kamachinkuna ruwarqanku Esterta rikuspa, imaraykun llakikunapaq karqan Esterpa ripusqan? b) ¿Imaraykun Mardoqueo hinallata qhawarqan Jehová Diosta mana serviq runawan Ester casarakunanta? (Qhaway recuadrota.)

⁹ Sumaq rikch’ayniyoqta rikuspan Asueroq kamachinkunaqa reypa palacionman Esterta aparqanku (Est. 2:8). ¡May llakikuychá chayqa karqan Mardoqueopaqpas Esterpaqpas! Mardoqueoqa ususinta hinan munakurqan, qosanña rey kanqa chaypas manan munarqanchu  Jehová Diosta mana serviq runawan casarakunanta, ichaqa manan hark’aytaqa atirqanchu. * Mardoqueoqa manaraq apapushaqtinkuchá allinta yuyaycharqan, chaykunataqa Esterqa manachá qonqarqanchu. Susa palacioman apashaqtinkuqa Esterqa tapukunchá imapiraq tarikunanmanta, imayna kawsayniyoq kananmantapas.

10, 11. a) ¿Iman Esterwan kanman karqan sumaqta atiendesqankurayku? b) ¿Imaynatan Mardoqueo rikuchirqan primanmanta llakikusqanta?

¹⁰ Qonqayllan Esterqa huk ladopi rikukurqan, manan hayk’aqpas chhayna kawsaypiqa tarikurqanchu, Persia suyuntinmanta akllasqa sipaskunawanmi kasharqan, paykunaqa manan kaq simillatachu rimarqanku, sapankankupas hukniray uywasqan karqanku. Llapankutan Hegai runa cuidarqan, paymi encargakurqan huk watapi sumaqchasqa kanankupaq, chaypaqmi sumaq q’apaq hawinakunawan hawisqa karqanku (Est. 2:8, 12). ¿Imaynan chay sipaskuna kapurqanku chhayna atiendesqa kaspanku? Yaqa llapankun hatunchakuqman tukupurqanku, hukkunamanta aswan munayllaña kaytan munarqanku. ¿Chhaynachu kapurqan Esterpas?

¹¹ Mardoqueon astawanqa yachayta munarqan imaynapi priman tarikushasqanmanta. Bibliaq nisqan hina sapa p’unchaymi chay sipaskunaq tiyasqanku qayllanman riq, chhaynapi Estermanta yachamunanpaq (Est. 2:11). Chaypi kaq kamachikunaq willamusqanmi paytaqa anchata kusichiq. ¿Imarayku?

12, 13. a) ¿Imaynatan Esterta qhawariqku llapa rikuqkuna? b) ¿Imaraykun Mardoqueo kusikurqan?

¹² Esterpa imayna kasqanqa ancha munaymi karqan Hegaipaq, chaymi aswan sumaqta qhawarirqan. Chayraykun yanapanankupaq churarqan qanchis warmi kamachikunata nirqantaqmi tiyasqanku wasipi aswan allin qhawarisqa ladopi kamunanpaq. Hinaspapas Biblian nillantaq ‘Esterwan llapa tupaqkuna ancha allinta payta qhawarisqankuta’ (Est. 2:9, 15). ¿Imaraykun chhaynata qhawarirqanku? ¿Sumaq rikch’ayniyoq kasqanraykuchu? Manan. Payqa imayna ruwasqanpi rimasqanpin rikuchirqan ancha munayllaña kasqanta, chayqa aswan allinmi munay uyachayoq kaymantaqa.

 ¹³ Biblian Estermanta nin: “Esterqa manan willakurqanchu mirayninmantapas ayllunmantapas, Mardoqueoq ama rimarinanpaq kamachisqanrayku”, nispa (Est. 2:10). Mardoqueoqa yacharqanmi reypa palacionpi wakin runakuna judío kaqkunata cheqnikusqankuta, chaymi kamachirqan judía kasqanta ama pimanpas willananpaq. Esterqa karupiña tarikurqan chaypas yachaywanmi ruwarqan kasukurqantaqmi primonpa kamachisqanta. ¡Mardoqueoqa anchatachá chaywan kusikurqan!

14. ¿Imaynatan wayna-sipaskuna Ester hina kankuman?

¹⁴ Tukuy ratopi kasukuq wayna-sipaskunaqa tayta-mamankuta otaq uywaqninkutan kusichinku. Kay pachapi runakunaqa Diospa kamachikuyninkunatan pisichanku, qhelli kawsaypin  purinku, Diosta serviq wayna-sipaskunaqa mayninpin paykunawan kanku, manataqmi tayta-mamankuq qhawasqallanchu kashanku, chaywanpas atinkumanmi mana allin ruwaykunamanta karunchakuyta, Diospa nisqanman hina kawsaytapas. Kasukuq kaspankuqa Ester hinan hanaq pacha Taytankuta kusichishanku (leey Proverbios 27:11).

15, 16. a) ¿Imatan Ester ruwarqan reypa allin qhawarisqan kananpaq? b) ¿Imaynan Esterpaq kanman karqan reinaman tukupusqan?

¹⁵ Estermanta rimashallasun. Reypa ñawpaqenman rinanpaq tupaqtinqa atirqanmi tukuy alajakunawan churakuyta, chhaynapi ancha sumaq qhawarikunanpaq. Ichaqa huch’uyyaykukuq kaspan Hegaipa qosqallanwan churakurqan (Est. 2:15). Yaqapaschá yuyaykurqan reypa allin qhawarisqan  kananpaqqa mana sumaq rikch’aynillayoqchu kananta, aswanpas huch’uyyaykukuq kay aswan importante kasqanta, chhayna kaytaqa manan pipas rikuchisharqanchu tiyasqan palaciopiqa. ¿Allinchu chhayna yuyaykusqan karqan?

¹⁶ Biblian kutichin: “Reytaq Esterta rikurqospa anchatapuni munakurqan, payta hinaqa manan hayk’aqpas huk warmita munakurqanchu. Chay hinapin Esterqa rey Asueroq sonqonta suwarqan. Chaymi reyqa huk sipaskunamantapas aswan allinta qhawarirqan, hinaspan huk coronata umanman churarqan Vastiq rantinpi reina kananpaq”, nispa (Est. 2:17). Chhaynapin chay huch’uyyaykukuq judía sipasqa reina kapurqan, chay tiempopi aswan atiyniyoq reypa warmin. ¡Esterqa reinan kapurqan! ¿Yachakunmanchu chay kawsayman? ¿Hatunchakuqmanchu tukupunman? Payqa manan hatunchakuqmanchu tukupurqan.

17. a) ¿Imakunapin Ester kasukushallarqan uywaqninta? b) ¿Imaraykun Ester hina kananchis?

¹⁷ Esterqa kasukushallarqanmi uywaqninta manataqmi pimanpas willarqanchu judía kasqanta. Hinaspapas huk kutinmi Mardoqueo yacharqan reyta wañuchiyta munasqankumanta, hinan Esterta kamachirqan reyman willananpaq, chaytataqmi ruwarqan, chhaynapin reyta mana wañuchirqankuchu (Est. 2:20-23). Tukuy tiempon payqa huch’uyyaykukuq kasukuq warmi karqan, chhaynapin rikuchirqan allin iñiyniyoq kasqanta. Ñoqanchispas pay hina kanapaqmi kallpachakunanchis, kay tiempopi runakunaqa mana allinpaqmi qhawarinku kasukuq kayta, paykunapaqqa aswan allinmi imamanpas k’ulluchakuy. Ichaqa Ester hina allin iñiyniyoq kasun chayqa ancha chaninpaqmi qhawarisun kasukuq kayta.

18. a) ¿Imaraykun Mardoqueo mana qonqorikunmanchu karqan Amanpa ñawpaqenpi? (Qhawallaytaq willakuyta.) b) ¿Imaynatan kay tiempopi Diosta serviqkuna rikuchirqanku Mardoqueo hina allin iñiyniyoq kasqankuta?

¹⁸ Tiempoq pasasqanman hinan Amán sutiyoq runa reypa palacionpi atiyniyoq kapurqan. Rey Asueron churarqan qhepa kaq kamachikuqta hina, chhaynapin reyta yanapaqnin yuyaychaqnin kapurqan, nirqantaqmi llapa runapas payman k’umuykunankupaq (Est. 3:1-4). Mardoqueoqa tukuypin kasukurqan reyta, ichaqa Amanman k’umuykukuyqa Diosta pisichay  hinan karqan paypaqqa. Yacharqanmi Amanqa Agagpa mirayninmanta kasqanta, Agagqa Amalec runakunaq reyninmi karqan paytan profeta Samuelqa wañuchirqan (1 Sam. 15:33). Amalec runakunaqa sinchi millaymi karqanku, chhaynapin paykunaqa Jehová Diospaqpas llaqtanpaqpas enemigonkuna kapurqanku, chaymi Diosqa paykunata huchacharqan (Deut. 25:19). * ¿Qonqorikunmanchu hunt’aq sonqo judío runa Amalec runaq ñawpaqenpi? ¡Mardoqueoqa manapunin ruwanmanchu! Chhayna kasqanmi yuyarichiwanchis allin iñiyniyoq Diosta serviq runakunata. Paykunaqa wañuy patapi rikukuspapas nirqankun: “Diostan ñawpaqtaqa kasunayku, manan runakunatachu”, nispa (Hech. 5:29).

19. ¿Imatan yuyaykurqan Amán, imakunatan nirqan reypa sonqonman chayananpaq?

¹⁹ Amanqa sinchitan phiñakurqan Mardoqueoq mana qonqorikusqanwan, chaymi paytapas llaqtamasinkunatapas chinkachinanpaq yuyaykurqan. Reypa kasqanman rispan judío runakunamanta mana allinta rimamurqan, ichaqa manan willarqanchu pikuna chay runakuna kasqanta. Nirqanmi paykunaqa “ch’eqeykusqa wak llaqta runakuna” kasqankuta ‘kamachikuyninkupas sapaq’ kasqanta, huch’uy llaqta kaspapas reypa nisqanta mana kasukusqankurayku manchakunapaq hina kasqankuta. Chaymantataqmi pay kikin qolqeta qoyta munarqan llapa suyuntinmanta chinkachisqa kanankupaq. * ¿Imatan ruwarqan Asuero rey? Selloyoq sortijanta horqokuspan Amanman qorqan, chhaynapi chinkachisqa kanankupaq kamachikuyta horqomunanpaq hinallataq huk kamachikuykunatapas (Est. 3:5-10).

20, 21. a) ¿Imaynan Mardoqueopas huk ladopi kaq judío runakunapas sientekurqanku Amanpa willachisqanta uyarispa? b) ¿Imata ruwananpaqmi Mardoqueo Esterta rogakurqan?

²⁰ Amanqa kamachirqanmi Persia suyuntinpi chay kamachikuyta willakunanpaq, chaypaqmi caballokunapi tukuy ladoman rirqanku, llapa judío runakunapaqmi chay willakuyqa wañuyta aparqan. Jerusalenpi tarikuq judío runakunaqa  imaynaraqchá sientekurqanku chay willakuyta uyarispaqa, paykunaqa Babiloniamanta kutipuspankun Jerusalenpa perqankunata sayarichisharqanku. ¿Imaynatan pakakunkuman llaqtaq perqankunapas manaraq tukusqa kashaqtin? Mardoqueopas paykunapin yuyaykusharqan, hinallataq familiankunapi, Susa llaqtapi kaq amigonkunapipas. Chaymi sinchi llakikuypi kaspa qhasqa p’achawan churakurqan, usphawan umanta hach’ikuspataq llaqtantinta purirqan sinchi llakita qaparispa. Amanmi ichaqa reywan ukyaspa tiyasharqan, manan imapas qokurqanchu llapa judío runakuna ñak’ariypi tarikusqankuqa (leey Ester 3:12-4:1).

²¹ ¿Imatan Mardoqueo ruwanman? Manan hinallachu qhepakunan karqan. Esterpa apachimusqan p’achawanmi mana churakurqanchu. Payqa ñawpaqmantaraqmi huk sucedesqanta mana entienderqanchu: Jehová Diosqa manan hark’arqanchu millay reywan Ester casarakunanta. Mardoqueoqa chayraqmi entienden, chaymi usqhaylla huk willakuyta Esterman apachin, chaypin rogakun Asuero reypa kasqanman rispa “llaqtanrayku valekamunanpaq” (Est. 4:4-8).

22. ¿Imaraykun Ester manchakurqan qosanpa ñawpaqenman haykuyta? (Qhawallaytaq willakuyta.)

 ²² Mardoqueoq apachisqan willakuyta rikuspanmi Esterpa sonqonqa yaqaraq sayarqan. Manan hayk’aqpas chhayna sasachakuypiqa tarikurqanchu, Mardoqueoman kutichimusqanpin sinchi manchasqa kashasqanta willamurqan. ¿Imaraykun chhayna manchasqa kasharqan? Persia suyupi kamachikuyman hinaqa, reypa ñawpaqenman mana waqyachisqa kaspa haykuqkunaqa wañuchisqan kaqku, chaytan primonman qelqamuspa yuyarichirqan. Pipas chhaynata haykuqqa qori varanta rey haywarimullaqtinmi pampachasqa kaq. ¿Khuyapayanmanchu rey Asuero Esterta? Chay reyqa manan khuyapayarqanchu Vasti reinata paypa waqyachisqanta mana kasukusqanrayku. Hinaspapas chay millay reyqa manañapaschá Esterta munakapurqanchu, chaypaschá kinsa chunka p’unchayña mana waqyachinpurqanchu (Est. 4:9-11). *

23. a) ¿Imaynatan Mardoqueo kallpacharqan Esterta allin iñiyniyoq kananpaq? b) ¿Imaraykun Mardoqueo hina kananchis?

²³ Mardoqueoqa sut’ita kutichispan primanta kallpacharqan allin iñiyniyoq kananpaq. Nirqanmi Esterpa yanapayninwanña otaq hukpa yanapayninwanña kaqtinpas Jehová Diosqa judío runakunata salvananpuni kasqanta. Hinaspapas willarqanmi mana imatapas ruwaqtinqa paypas wañuchisqa kananta. Chhaynatan Mardoqueoqa rikuchirqan anchatapuni Jehová  Diospi confiasqanta, payqa promesankunataqa hunt’anpunin manataqmi hinallataqa qhawanmanchu llaqtan chinkachisqa kanantaqa (Jos. 23:14). Chay qhepamanmi Esterta nirqan: “Ichapaschá kay hina sasachakuypi yanapawanaykikupaq reina kashanki”, nispa (Est. 4:12-14). Mardoqueoqa rikuchirqanmi allin iñiyniyoq Diospi confiaq kasqanta, ñoqanchisri, ¿chhaynachu kashanchis? (Prov. 3:5, 6.)

24. ¿Imaynatan Ester rikuchirqan allin iñiyniyoq mana manchakuq kasqanta?

²⁴ Chhaynapin Esterqa entienderqan mana hinallachu qhepakunan kasqanta. Mardoqueotan nirqan payta yanapanankupaq llapa judío runakuna kinsa p’unchay ayunanankupaq. Allin iñiyniyoq mana manchakuq kasqantataqmi rikuchirqan kayta nispa: “Wañuchiwaqtinkuqa hina wañusaqpas”, nispa. Chay nisqantaqa kay tiempopipas rimakunraqmi (Est. 4:15-17). Chay kinsa p’unchaypin astawanraq payqa Diosmanta mañakurqan. Chay p’unchay chayamuqtinmi payqa ancha munayta allichakurqan reypa sonqonta suwananpaq hina, chaymantataq reypa kasqanman rirqan.

25. Reypa qayllanman Esterpa haykusqanmanta willay.

²⁵ Qallariypi rikusqanchis hina Esterqa reypa kasqanmanmi rishan. Sonqonpas nishutan phataqeshan, imakunaraqchá yuyayninmanpas hamun, sapa ratotaqmi Diosmantapas mañakushan. Hinan palacioq pationman haykun. Chaymantapachan rikun Asuero rey kamachikunan tiyananpi tiyashaqta, chukchanpas sunkhanpas sumaq k’ullkusqa hinaraqmi sumaqta warkukamun, chaykunan uyanta qhawarichin Persia runa kasqanta. Allin sonqonpichus kashan icha manachus chayta reparananpaqmi Esterqa allinta qhawashan. ¿Hayk’a tiempomantan qosan repararqan Ester chaypi sayashasqanta? Manan yachanchischu, ichaqa Esterpaqqa wata pasay hinaraqchá karqan. Chaypi kasqanta rikuspan reypa uyanqa huknirayman tukun, manapas creeyta atinmanchu hinaman, ichaqa thak churakuspan qori varanta haywarimun (Est. 5:1, 2).

26. ¿Imaraykun cristianokuna kananchis Ester hina mana manchakuq, imatan qatimuq capitulopi yachasun?

²⁶ Kunanqa atinqan reywan rimayta. Esterqa allin iñiyniyoq warmin karqan, payqa manan wañuytapas manchakurqanchu  Jehová Diospa llaqtanta yanapananpaq. Esterpa ruwasqanqa qatikunapaq hinapunin. Kay tiempopi Diosta serviqkunapas ancha chaninpaqmi qhawarinchis ruwasqankunata. Jesusmi nirqan qatikuqninkunaqa munakuyninkupi reqsisqa kanankuta (leey Juan 13:34, 35). Chay munakuytan mayninpiqa rikuchinanchis Ester hina wañuytapas mana manchakuspa. Ichaqa Estermanta willakuyqa manaraqmi tukunraqchu. Reymanmi willananraq kashan yuyaychaqnin Amanqa millay runa kasqanta, ¿imatan chaypaq ruwanqa? ¿Atinqachu judío runakuna salvayta? Qatimuq capitulopin yachasun.