1, 2. a) ¿Imaynatan rikuchinki Diospa gobiernonpa partenmanta kasqaykita? b) ¿Imaraykun Jehová Diospa testigonkuna mayninpi tribunalkunaman rirqanku?

 SICHUS Jehová Diospa testigon kanki chayqa, Diospa gobiernonpa partenmantan kashanki. Ichaqa chay gobiernoq partenmanta kasqaykitaqa manan mayqen documentowanpas rikuchiwaqchu, aswanpas chaytaqa rikuchinki imaynatachus Jehová Diosta yupaychasqaykiwanmi. Cheqaq religionpi kaqkunaqa manan cheqaq yachachikuykunallapichu creenchis, kasukullanchistaqmi Diospa gobiernonpa kamachisqankunatapas. Chaytaqa tukuy ruwasqanchispin rikuchinchis, hinallataq wawakunata yachachispa, imaynata hampichikunapaq decidispapas.

² Ichaqa manan lliwchu allinpaq qhawarinku Diospa gobiernonpa partenmanta kasqanchista, nitaqmi Diospa kamachikuyninkunatapas respetankuchu. Wakin gobiernokunaqa imaymanatan ruwarqanku manaña Diosta servinanchispaq. Mayninpiqa tribunalkunamanmi rirqanchis mana hark’asqalla Diospa gobiernonpa kamachisqanman hina kawsananchispaq. Ñawpaq tiempopipas Diosta serviqkunaqa mana hark’asqalla Diosta yupaychanankupaqmi enemigonkumanta defendekunanku karqan.

3. Reina Ester kawsasqan tiempopi, ¿imamantan Diosta serviqkuna defendekunanku karqan?

³ Reina Ester kawsasqan tiempopin, Persia gobiernopi llank’aq Hamán runa rey Asuerota nirqan: “Paykunaq kamachikuyninqa sapaqmi, manan wak llaqtakunaqwanpas tupanchu”, nispa (Est. 3:8, 9, 13). Hinan reyta yuyaycharqan llapa judiokunata wañuchinanpaq, chaymi Diosta serviqkunaqa defendekunanku karqan. ¿Yanaparqanchu Jehová Dios siervonkunata? Arí, Esterpas Mardoqueopas judiokuna mana wañuchisqa kanankupaqmi reypa yanapayninta mañakurqanku,  Diostaq chay ruwasqankupi yanaparqan (Est. 9:20-22).

4. ¿Imamantan kay capitulopi yachasun?

⁴ Ñawpaq capitulopi yachasqanchis hina, kay tiempopipas gobiernokunaqa Jehová Diospa testigonkunaq contranpin hatarirqanku. ¿Imakunamantan gobiernokuna Diospa llaqtanta hark’ayta munarqanku? Kay capitulopin yachasun kinsamanta: 1) Huk religión hina reqsisqa kananchispaq derechonchismanta, hinallataq Diospa kamachiwasqanchisman hina yupaychaytapas, 2) Bibliaq nisqanman hina imayna hampichikuyta akllakunanchispaq derechonchismanta, 3) Diospa kamachisqanman hina wawakunata uywanapaq derechonchismantapas. ¿Imaynatan Diosta serviqkuna Diospa gobiernonpa partenmanta kasqankuta defendekurqanku? ¿Imapin tukurqan chay ruwasqanku?

5. ¿Imakunatan ruwayta atinchis huk religión hina inscribisqa kaspa?

⁵ Jehová Diosta yupaychananchispaqqa manan huk religión hina inscribisqa kaytaraqchu necesitanchis. Ichaqa inscribisqa kasqanchismi yanapawanchis mana hark’asqalla huñunakunanchispaq, hatun huñunakuykunata aparinanchispaq, revistakunata ruwaspa huk nacionkunaman apachinanchispaq, wasimasinchiskunata predicananchispaqpas. Jehová Diospa testigonkunaqa askha nacionkunapin huk religión hina inscribisqa kashanku, huk religionkuna hinataq mana hark’asqalla Diosta servishanku. Ichaqa wakin gobiernokunaqa manan munarqankuchu inscribisqa kananchista, Diosta servinanchistapas hark’aytan munarqanku. ¿Imatan ruwarqanchis?

6. 1940 watakuna qallariypi, ¿iman pasarqan Australia nacionpi iñiqmasinchiskunata?

⁶ Australia. 1940 watakuna qallariypin, Australia nacionpi kamachiq runa Testigokunaq ruwasqankuta hark’arqan, ¿imarayku? Paypaqqa Testigokunaq yachachisqankun mana yanapasharqanchu guerra ruwasqankupi. Testigokunaqa manañan huñunakuyta nitaq predicaytapas atirqankuchu, Betel wasitan wisq’arqanku, huñunakuna wasikunatapas hap’ikapurqankun. Hinaspapas manapunin pipas qelqanchiskunataqa hap’inanchu karqan. Australia nacionpi iñiqmasinchiskunaqa askha watan pakallapi Diosta servirqanku, ichaqa 1943 watapi 14 junio killapin Australia nacionmanta  Tribunal Superior nisqa chay hark’asqankuta anulapurqan.

7, 8. ¿Imakunapin Rusia nacionpi iñiqmasinchiskuna tarikurqanku mana hark’asqalla Diosta yupaychayta munasqankurayku?

⁷ Rusia. Gobierno comunistaqa askha watan Jehová Diospa testigonkunata hark’arqan, ichaqa 1991 watapin huk religión hina inscribisqa karqanku. Chay qhepallamanmi Unión Soviética nisqapi tarikuq nacionkunaqa t’aqakapurqanku, hinan Testigokunaqa 1992 watapi Rusia nacionpi inscribisqa karqanku. Ichaqa pisi tiempollamantan Iglesia Ortodoxa Rusa nisqawan hukllachasqa enemigonchiskuna, nishuta phiñakurqanku Diospa llaqtan wiñasqanta rikuspa. 1995 watamanta 1998 watakaman Testigokunaq contranpi 5 kutita denunciata churarqanku. Sapanka kutipitaq fiscalqa Testigokunaq favorninpi decidirqan. Hinan 1998 watapi enemigonchiskunaqa hukmanta Testigokunaq contranpi huk denunciata churarqanku. Qallariypiqa Testigokunan chay juiciota ganarqanku, ichaqa enemigonchiskunaqa huk tribunalmanmi chayta pasachirqanku, chay tribunaltaq 2001 watapi mayo killapi Testigokunaq contranpi decidirqan. Kaq watallapitaqmi octubre killapi hukmanta juiciopi karqanku, hinan 2004 watapi chay tribunal decidirqan Moscú llaqtapi Testigokunaq utilizasqanku corporación manaña inscribisqa kananpaq, hark’arqankutaqmi manaña imatapas ruwananpaq.

⁸ Chayta decidikusqanraykun Testigokunaqa sinchi qatiykachasqa karqanku (leey 2 Timoteo 3:12). Mana allintan tratarqanku, burlakurqankun, qelqankutapas hap’ikapurqankun, huñunakuna wasikunatapas manañan ñawpaqpi hinañachu alquilayta otaq hatarichiyta atirqanku. Imaynaraqchá iñiqmasinchiskunaqa sientekurqanku chhaynapi tarikuspa. Testigokunaqa 2001 watapiraqmi Tribunal Europeo de Derechos Humanos nisqaman denunciata churarqanku, 2004 watapitaq huk documentokunatawan chay tribunalman presentarqanku. Hinan 2010 watapi chay Tribunal nirqan: “Rusia nacionqa Testigokunataqa hark’arqan creesqanku hukniray kasqanraykullan”, nispa. Hinaspapas Testigokunaq contranpiqa manan ima pruebatapas tarirqanchu, chaymi ñawpa tribunalkunaq decidisqankuta anulapurqan. Hinaspapas chay Tribunalqa kaytawanmi repararqan: Testigokunata hark’aspaqa rikuchisharqankun  derechonkuta mana respetasqankuta. Chay Tribunalpa decidisqanqa sut’itan rikuchirqan mana hark’asqalla Diosta servinankupaq derechoyoq kasqankuta. Wakin autoridadkunaqa manan kasurqankuchu chay Tribunalpa decidisqanta, ichaqa Diosta serviqkunaqa ancha kallpachasqan sientekurqanku chay juiciokunata ganasqankurayku.

9-11. ¿Imatan Grecia nacionpi iñiqmasinchiskuna ruwarqanku mana hark’asqalla Diosta yupaychanankupaq? ¿Imapin chay ruwasqanku tukurqan?

⁹ Grecia. 1983 watapin Titos Manoussakis iñiqmasinchis Iráklion (Creta) llaqtapi huk cuartota alquilarqan, ¿imapaq? Chaypi huk t’aqa Testigokuna huñunakunankupaq (Heb. 10:24, 25). Ichaqa pisi tiempollamantan huk ortodoxo sacerdote chay cuartota utilizasqankumanta autoridadkunaman quejakurqan, ¿imarayku? Testigokunaq creesqanku iglesianmanta hukniray kasqanrayku. Hinan autoridadkunaqa juiciota ruwarqanku Titos iñiqmasinchispa contranpi hinallataq chay llaqtapi tiyaq kinsa iñiqmasinchiskunaq contranpipas. Tribunaltaqmi decidirqan multata paganankupaq iskay killa carcelpi kanankupaqwan. Chayta ruwaspaqa manan respetasharqankuchu mana hark’asqalla Diosta yupaychanapaq derechoyoq kasqankuta, chaymi chay iñiqmasinchiskunaqa chay nacionpi tribunalkunaman chayta pasachirqanku, qhepamantaq Tribunal Europeo de Derechos Humanos nisqaman.

¹⁰ 1996 watapin Tribunal Europeo nisqaqa enemigonchiskunaq contranpi decidirqan. Chay Tribunalmi nirqan: “Grecia nacionpa leyninkunaq nisqanman hinaqa Jehová Diospa testigonkunaqa ‘reqsisqa religionmi’ kanku”, nispa. Hinaspapas nillarqantaqmi: “Huk tribunalkunaq decidisqankuqa Testigokunatan hark’asharqan Diosta yupaychanankupaq derechonkumanta”, nispa. Chaymantapas kaytan willarqan: “Grecia gobiernoqa manan decidinanchu religionkunaq creesqanku allinchus icha manachus chaytaqa, imaynata Diosta yupaychanankutapas”, nispa. Hinan Testigokunataqa manaña imamantapas tumparqankuñachu, Diostapas mana hark’asqallan serviyta atirqanku.

¹¹ Chay juiciokunata ganarqankuña chaypas, Grecia nacionmanta iñiqmasinchiskunaqa hukmantan huk juiciopi tarikurqanku. ¿Imarayku? Huk obispo ortodoxon Testigokunaq contranpi quejakurqan “manan reqsisqa religionchu kanku” nispa. Chay juicioqa 12  watan aparikurqan Casandrea (Grecia) llaqtapi, 2012 watapitaq Grecia nacionpi Consejo de Estado nisqa Testigokunaq favorninpi decidirqan. Chay tribunalpa nisqanman hinaqa kanmi leykuna mana hark’asqalla Diosta servinapaq, hinaspapas nirqanmi: “Jehová Diospa testigonkunaqa manan pakapichu yachachinku, chhaynaqa paykunaqa reqsisqa religionmi kanku”, nispa. Kunanqa Casandrea llaqtapi iñiqmasinchiskunaqa mana hark’asqallan huñunakuyta atinku, chaymantan kusisqa kashanku.

12, 13. ¿Imatan Francia nacionpi Testigokunaq contranpi ruwarqanku? ¿Imapin chaykuna tukurqan?

¹² Francia. Wakin enemigonchiskunaqa ‘mana chanin kamachikuykunatan’ churarqanku Testigokunaq contranpi (leey Isaías 10:1). 1995 watakunapin impuesto cobraqkuna Francia nacionpi Testigokunaq corporacionninta investigayta qallarirqanku. Chayta ruwakusqanmanta huk ministro nirqan: “Chay investigacionta ruwaqtinkuqa [...], yaqapaschá chay corporacionqa manaña allintañachu llank’anqa otaq kay nacionpi manaña ima ruwaytapas atinqañachu”, nispa. Impuestota cobraq autoridadkunaqa manan imatapas Testigokunapi tarirqankuchu, chaywanpas hatun multatan churarqanku. Ichaqa Testigokunaqa 2005 watapin Tribunal Europeo de Derechos Humanos nisqaman chayta pasachirqanku. Sichus enemigonchiskunaq ruwasqanku allinpi tukunman karqan chayqa, iñiqmasinchiskunachá sucursalpa edificiokunata vendepunkuman karqan chay multata paganankupaq.

¹³ Tribunal Europeo nisqaqa 2011 watapin 30 junio killapi Testigokunaq favorninpi decidirqan. Chay tribunalqa nirqanmi: “Mana hark’asqalla Diosta servinapaq derecho kasqanraykun gobiernoqa mana decidinanchu religionkunaq creesqanku allinchus icha manachus chaytaqa, imaynata Diosta yupaychanankutapas, aswanpas chaytaqa necesario kallaqtinmi ruwanman”, nispa. Nillarqantaqmi: “Chay multaqa [...] mana imayoqtachá chay corporacionta saqenman karqan, chaypi kaqkunapas manañachá atinkumanchu karqan Diosninku yupaychayta”, nispa. Francia gobiernoqa Testigokunaq corporacionninmanmi llapa impuestokuna cobrasqanta interesniyoqta kutichipurqan, hinaspapas sucursalpa edificionkunata hap’ikapunankupaq kamachikuytan anulapurqan.

14. ¿Imata ruwaspan yanapakuwaq mana hark’asqalla Diosta yupaychananchispaq?

 ¹⁴ Ñawpaq tiempopiqa Esterpas Mardoqueopas mana hark’asqalla Diosta yupaychanankupaqmi defendekurqanku. Kunanpas Diospa llaqtanqa kaqllatan ruwan (Est. 4:13-16). ¿Imata ruwaspan yanapakusunman mana hark’asqalla Diosta yupaychananchispaq? Wakin iñiqmasinchiskunaqa Diosta servisqankuraykun carcelpi otaq qatiykachasqa kashanku, chaymi Diosmanta mañakunanchis paykunata yanapananpaq. Chayta ruwaspan iñiqmasinchiskunata yanapasun kallpachasqa sientekunankupaq (leey Santiago 5:16). ¿Uyarinchu Jehová Dios mañakusqanchista? Arí uyarinmi, juiciokuna ganasqanchismi chayta rikuchin (Heb. 13:18, 19).

15. ¿Imatan Diosta serviqkuna ñawpaqta qhawarinku ima tratamientotapas chaskinankupaq?

¹⁵ Kay tiempopi runakunaqa manan allintachu yawarta utilizanku, ichaqa 11 capitulopi yachasqanchis hina, Diospa gobiernonpa partenmanta kaqkunaqa kasukunkun yawarmanta Bibliaq kamachisqanta (Gén. 9:5, 6; Lev. 17:11; leey Hechos 15:28, 29). Manaña yawarta churachikunchischu chaypas, ñoqanchisqa allin tratamientokunatan chaskiyta munanchis ñoqanchispaq familianchispaqpas, ichaqa chaykunaqa Bibliaq kamachisqanman hinan kanan. Askha nacionkunamanta tribunalkunaq nisqanman hina, runakunaqa derechoyoqmi kanku concienciankurayku otaq imapichus creesqankurayku imayna hampichikuyta akllanankupaq. Ichaqa wakin nacionkunapin Diosta serviqkunaqa problemapi tarikurqanku. Yachasun wakinmanta.

16, 17. a) ¿Imaraykun Japón nacionpi huk iñiqmasinchis violasqa hina engañasqa hina sientekurqan? b) ¿Imaynatan Dios mañakusqanman kutichimurqan?

¹⁶ Japón. 63 watayoq Misae Takeda cristianaqa wasillanpi llank’akuqmi, paymi huk operacionta necesitarqan. Ichaqa Diospa gobiernonpa partenmanta kasqanraykun payqa sut’ita doctorta nirqan ama yawarta churanankupaq. Ichaqa qhepa killakunamanmi yacharqan operashaspa yawarta churasqankuta, hinan payqa violasqa hina engañasqa hina sientekurqan. Chaymi 1993 watapi junio killapi chay hospital contra hinallataq chay doctorkuna contra huk denunciata churarqan. Iñiqmasinchisqa manchalin karqan hinaspapas onqosqan kasharqan, chaywanpas tribunalpin huk hora masraq askha runakunaq ñawpaqenpi defendekurqan, chaywanmi rikuchirqan allin iñiyniyoq  mana manchakuq kasqanta. Wañunanpaq huk killallaña faltashaqtinpas payqa hukmantan tribunalman rirqan. Chay ruwasqanqa ancha admirakunapaqmi. Takeda iñiqmasinchisqa sapa kutillanmi Jehová Diosta mañakurqan chay juiciopi yanapananpaq. Payqa seguron kasharqan Jehová Dios uyarinanmanta. ¿Uyarirqanchu Jehová Dios mañakusqanta?

¹⁷ Kinsa wata wañupusqan qhepamanmi, Tribunal Supremo nisqa 2000 watapi 29 febrero killapi Takeda iñiqmasinchispa favorninpi decidirqan. Tribunalmi nirqan: “Mana munashaqtin yawarta churasqankuqa manan allinchu”, nispa. Nillarqantaqmi: “Runakunaqa derechoyoqmi kanku imatapas decidinankupaq, hukkunaqa chaytan respetananku”, nispa. Takeda iñiqmasinchisqa allintan defendekurqan Bibliaq nisqanman hina tratamientokunata akllakunanpaq, ¿iman karqan chayta ruwasqanrayku? Kunanqa Japón nacionpi Testigokunaqa manañan manchakunkuñachu decidisqankuta mana respetaspa yawarta churanankumanta.

18-20. a) ¿Imatan Argentina nacionpi Corte Suprema decidirqan yawarta ama churachikunapaq documentota utilizaymanta? b) ¿Imata ruwaspan rikuchisun rey Jesucristota kasukusqanchista?

¹⁸ Argentina. Mayninpiqa yaqapaschá desmayasqa tarikuspa mana rimayta atisunmanchu, ¿imatan ruwanku Diospa gobiernon partenmanta kaqkuna chhaynapi tarikuspa? Rantinchispi rimaq documentotan apanchis. Yachasun Pablo Albarracini iñiqmasinchismanta. Paytaqa 2012 watapi mayo killapin suwakuna askha kutita balearqanku. Hospitalman apaqtinkuqa desmayasqan kasharqan, chaymi mana explicayta atirqanchu yawarta ama churanankupaq. Ichaqa tawa watañan payqa huk documentota apasharqan yawarta ama churanankupaq. Iñiqmasinchisqa sinchi k’irisqan kasharqan, chaymi wakin doctorkunapas nirqanku “yawarta churachikuspallan kawsanqa” nispa, chaywanpas respetarqankun chay documentoq nisqanta. Ichaqa Pabloq taytanqa manan Testigochu karqan, chaymi juezkunaq yanapayninwan huk kamachikuyta horqomurqan chay documentoq nisqanta anulapunankupaq.

¹⁹ Pabloq esposanqa huk abogadotan hap’irqan, hinan usqhaylla huk aswan hatun tribunalman chayta pasachirqan. Chay qhepallamantaq chay tribunalqa hukkaq tribunalpa nisqanta anulapurqan, nirqantaqmi chay documentopi Pabloq decidisqanta respetananku  kasqanta. Hinan Pabloq taytanqa Argentina nacionpi Corte Suprema nisqaman chayta pasachirqan. Ichaqa Corte Suprema nisqaqa kaytan nirqan: “[Pabloqa] mana piqpa obligasqallanmi, yuyayninpi kashaspan [chay documentopi] decidirqan yawarta ama churachikunanpaq, chaymantaqa manan iskayasunmanchu”, nispa. Nillarqantaqmi: “Sapanka runaqa atinmanmi huk documentota hap’iyta, chaypin willanman imayna hampichikuy munasqanta [...]. Doctorkunaqa chay documentotan respetananku”, nispa.

²⁰ Kunanqa Albarracini iñiqmasinchisqa qhaliñan kashan. Payqa kusisqan kashan chay documentota hap’isqanmanta, esposanpas kusisqan kashan. Chay documentota hunt’aspan payqa rikuchirqan Diospa gobiernonpi kamachiq Jesucristota kasukusqanta. Qanpas familiaykipas, ¿hunt’arqankichisñachu chay documentota?

21-24. a) ¿Ima sucedesqanraykun Canadá nacionpi Tribunal Supremo nisqa manaraq 16 watanpi kashaq wawakunaq allinninpaq decidirqan? b) ¿Imatan wayna-sipaskuna chaymanta yachankuman?

 ²¹ Canadá. Tribunalkunaq qhawarisqanman hinaqa tayta-mamakunan derechoyoq kanku wawanku imayna hampisqa kananta decidinankupaq. Ichaqa mayninpiqa nirqanmi imayna hampichikuyta wawakunaq decidisqankuta respetanankupaq (Canadá nacionpiqa 16 watanpi kaqkunan mayor edadña kanku). Yachasun April Cadoreth sipaschamanta. 14 watanpi kashaqtinmi hospitalman aparqanku cuerpon ukhupi yawar phawasqanrayku. Ñawpaq killakunallatan payqa huk documentota hunt’asqa sinchi onqosqaña kashaqtinpas yawarta ama churanankupaq. Ichaqa doctorqa manan kasurqanchu April iñiqmasinchispa decidisqanta, hinaspapas huk juezpa yanapayninwanmi huk kamachikuyta horqorqan yawarta churananpaq. April iñiqmasinchisqa nirqanmi: “Violasqa hinan sientekurqani”, nispa.

²² Aprilpas tayta-mamanpas tribunalkunamanmi rirqanku denunciata churanankupaq. Iskay wata qhepamantaq Canadá nacionpi Tribunal Supremo nisqaman chayta pasachirqanku. Aprilqa nirqanmi wawakuna imayna hampichikuyta decidinankupaq hark’aq leyqa mana allin kasqanta, ichaqa Tribunal Supremo nisqan willarqan chay ley allin kasqanta, chaywanpas chay tribunalqa nirqanmi juiciopi gastokunata manaña pagananpaq, chay tribunalqa paypa favorninpin decidirqan, chhaynapin huk wawakunapas decidiyta atinkuman imaynata hampichikunankupaq. Nillarqantaqmi: “Sichus pipas manaraq 16 watanpi kashaspa rikuchin imatapas decidinanpaq allin yuyayniyoq kasqanta chayqa, atinmanmi imaynata hampichikunanpaq decidiyta”, nispa.

²³ Chay juicioqa ancha importanten karqan, ¿imarayku? Chaypin Tribunal Supremo nisqa wawakunaq derechonkuta investigarqan. Ñawpaqpiqa mayqen tribunalpas atirqanmi decidiyta manaraq 16 watanpi kaq wawa imaynatachus hampichikunqa chayta. Ichaqa Tribunal Supremo decidisqan qhepamanmi chayqa cambiarqan, kunanqa tribunalkunan ñawpaqta reparanku manaraq 16 watanpi kaq wawa atinchus kikillanmanta imatapas decidiyta icha manachus chayta, chayman hinan imatapas decidinku.

 ²⁴ Aprilqa kinsa watan juiciopi defendekurqan, chayta ruwasqanmantataq kusisqa kashan, ¿imarayku? Paymi nin: “Yanapakurqanin Diospa sutin hatunchasqa kananpaq, Satanás llulla kasqanta rikuchinaypaqpas, chaymantan kusisqa kashani”, nispa. Kunanqa manañan onqosqañachu kashan, hinaspapas precursora regularmi kashan. ¿Imatan chaymanta yachanchis? Wayna-sipaskunapas rikuchinkun Diosllata kasukuy munasqankuta, chayta ruwaspataq lliwman reparachinku Diospa gobiernonpa partenmanta kasqankuta (Mat. 21:16).

25, 26. ¿Iman pasanman mayqen Testigopas qosanmanta otaq esposanmanta divorciakapuqtin?

²⁵ Jehová Diosqa tayta-mamakunatan kamachirqan paypa kamachisqanman hina wawankuta yachachinankupaq (Deut. 6:6-8; Efes. 6:4). Wawakunata yachachiyqa manan facilchu, astawanqa tayta-mama divorciakapuqtin. Chhayna kaqtinqa manapaschá kaqllatachu piensanqaku wawankuta imayna uywaymanta. Hukninku Testigo kaqtinqa wawantan Bibliaq nisqanman hina yachachiyta munanqa, ichaqa sichus hukninku mana Testigochu chayqa manapaschá kaqllatachu piensanqa. Pipas divorciakapun chayqa casarasqa kawsayninmi chaypi tukupun, ichaqa wawankutaqa iskayninkun uywashanallanku, chaytan Testigokunaqa respetanku.

²⁶ Mayninpiqa yaqapaschá mana Testigo kaq tayta otaq mama wawanwan qhepananpaq huk tribunalman rinman, chhaynapi religionmanta imatachus yachasqanta controlananpaq. Wakinqa ninkun: “Testigokunawan huk wawa uywasqa kanman chayqa, wawaq mana allinninpaqchá kanman, hark’ankumanchá cumpleañokunata fiestakunata ima festejananta, sinchi onqosqa tarikuqtinpas manachá munankumanchu yawar churanankuta”, nispa. Ichaqa yaqa lliw tribunalkunan munanku wawakuna allin kananta, manataqmi runakunaq religionninta qhawaspachu decidinku. Yachasun wakinmanta.

27, 28. ¿Imatan Ohio llaqtapi Tribunal Supremo decidirqan Testigokuna wawankuta uywanankumanta?

²⁷ Estados Unidos. 1992 watapin Ohio llaqtapi Tribunal Supremo nisqapi huk juicio aparikurqan, ¿imarayku? Huk mana Testigo taytan nirqan: “Sichus  waway Testigokunawan uywasqa kanqa chayqa, wawaypa mana allinninpaqmi kanqa”, nispa. Ñawpaqpin huk tribunal chay runaq nisqanta kasuspa decidirqan paywan wawa qhepananpaq. Jennifer Pater iñiqmasinchisqa atirqanmi wawanta visitayta, ichaqa kamachirqankun “amapuni Jehová Diospa testigonkunaq yachachisqanta imaynallamantapas yachachinanpaq”. Chaywanqa kaytapas nishankuman hinan karqan: “Amapunin Bobby wawaykiwanqa imatapas Bibliamanta rimankichu”, nispa. ¿Imaynan sientekurqan Jennifer? Payqa sinchi llakisqan kasharqan, ichaqa nirqanmi: “Chaypin yacharqani pacienciayoq kayta, Jehová Diospi suyakuyta ima. Jehová Diosqa manan hayk’aqpas saqerpariwarqanchu”, nispa. Paypa abogadontaqa Diospa llaqtanmi yanaparqan, hinan Ohio llaqtapi Tribunal Supremo nisqaman chayta pasachirqanku.

²⁸ Tribunal Supremo nisqaqa manan allinpaqchu qhawarirqan ñawpaq tribunalpa nisqanta, aswanpas nirqanmi: “Tayta-mamakunaqa derechoyoqmi kanku wawankuta yachachinankupaq, imakunapi creesqankutapas willanankupaq”, nispa. Chaymantapas Tribunal Supremo nisqanman hinaqa, manan mayqen tribunalpas huk religionpa creenciankunata qhawarispaqa decidinmanchu wawakuna taytanwanchus icha mamanwanchus qhepanqa chaytaqa, aswanpas chaytaqa ruwanman Testigokunaq yachachisqanku wawakunaq mana allinninpaq kallaqtinmi. Chay tribunalqa manan ima pruebatapas tarirqanchu Testigokunaq yachachisqanku wawakunaq mana allinninpaq kasqanta.

29-31. a) ¿Imaraykun Dinamarca nacionpi huk tribunal Anita iñiqmasinchispa contranpi decidirqan? b) ¿Imatan Dinamarca nacionpi Tribunal Supremo decidirqan?

²⁹ Dinamarca. Anita Hansen iñiqmasinchispas chhaynapin tarikurqan. Wawanpa taytanmi huk tribunalman rirqan 7 watayoq Amanda wawanwan qhepakuyta munaspa. 2000 watapin chay tribunal decidirqan Anita iñiqmasinchiswan wawa qhepananpaq, ichaqa Amandaq taytanqa aswan hatun tribunalmanmi chayta pasachirqan, chay tribunaltaq decidirqan taytanwan wawa qhepananpaq. Chay tribunal nisqanman hinaqa, chay wawaq taytanpas mamanpas manataq kaq creenciakunayoqchu karqanku chayqa, taytan aswan allinta decidinman wawanku ima religionpi uywasqa kananta. ¿Imaraykun chay tribunal Anita iñiqmasinchispa  contranpi decidirqan? Jehová Diospa testigon kasqanraykun.

³⁰ Anita iñiqmasinchisqa mayninpin mana ima ruwaytapas atirqanchu, Diosmanta mañakuspapas manan yacharqanchu ima niyta. Ichaqa paymi nirqan: “Romanos 8:26, 27 textoq nisqanmi anchata kallpachawarqan. Tukuy tiempon repararqani Jehová Dios imakunatachus niy munasqayta entiendesqanta. Diosqa manan hayk’aqpas saqerpariwarqanchu, payqa yanapawashallarqanmi”, nispa (leey Salmo 32:8; Isaías 41:10).

³¹ Anita iñiqmasinchisqa Dinamarca nacionpi Tribunal Supremo nisqamanmi chayta pasachirqan. Chay Tribunaltaq nirqan: “Wawapaq imachus allin kasqantan astawanqa investigakunqa, chayman hinañan decidikunqa piwanchus wawa qhepanqa chayta”, nispa. Chaymantapas chay tribunalpa nisqanman hinaqa, manan Jehová Diospa testigonkunaq “imapichus creesqankuta” qhawaspachu yachakunman piwanchus wawa qhepanantaqa, aswanpas imaynatachus taytapas mamapas problemakunata allichasqankuta qhawaspan.  Chay tribunalqa repararqanmi Anita iñiqmasinchis wawanta allinta uyway atisqanta, hinan decidirqan paywan wawa qhepananpaq.

32. ¿Imaynatan Tribunal Europeo nisqa askha tayta-mama Testigokunata defenderqan?

³² Europa ladopi kaq nacionkunapi. Mayninpiqa huk nacionpi aswan hatun tribunalkunapas manan decidiyta atirqankuchu huk wawa piwanchus qhepananpaq. Chaykuna kaqtinmi Tribunal Europeo de Derechos Humanos nisqa chaykunata allicharqan. Iskay juiciokuna aparisqanpin Tribunal Europeo nisqaqa kayta repararqan: Wakin tribunalkunaqa Testigokunaq religionninta qhawaspallan imatapas decidisqaku. Chay tribunalmi nirqan: “Huk runaq religionninta qhawaspalla imatapas decidiyqa manan allinchu”, nispa. Chay tribunalpa decidisqanmi huk iñiqmasinchista yanaparqan, paymi nirqan: “Sonqoymi nanarqan ‘wawaykikunatan mana allinman tukuchishanki’ nispa tumpawasqankumanta. Ñoqaqa aswan allin kaqtan wawaykunapaq munani, chaymi cristiano hina wiñanankuta munani”, nispa.

33. ¿Imaynatan Testigo tayta-mamakuna Efesios 5:15 textoq nisqanta kasukunkuman?

³³ Sichus tribunalkuna mana Testigo taytaman otaq mamaman derechota qonkuman wawata uywananpaq chayqa, Testigokunaqa kallpachakunkun allin yuyaywan ruwanankupaq (leey Efesios 5:15). Testigokunaqa anchatan agradecekunku wawankuta yachachinankupaq derechonkuta respetaqtinku, ichaqa sichus mana Testigo tayta otaq mama wawankunata yachachiyta munan chayqa, atinmanmi chay ruwayta. ¿Maykaman huk Testigo kallpachakun wawankunata yachachinanpaq?

34. ¿Imatan Testigo tayta-mamakuna yachankuman Nehemiaspa tiemponpi judiokunamanta?

³⁴ Yachasun Nehemiaspa tiemponpi imachus pasasqanmanta. Judiokunaqa anchatan kallpachakurqanku Jerusalenpa thunisqa perqankunata hukmanta hatarichinankupaq. Paykunaqa yacharqanku perqakunata hatarichispaqa paykunapas familiankupas enemigonkumanta hark’asqa kanankuta. Chayraykun Nehemías paykunata kallpacharqan: “Maqanakuychis warmiykichisrayku, wawaykichisrayku, wawqeykichisrayku, wasiykichisrayku”, nispa (Neh. 4:14). Chay judiokunaq ruwasqankuqa ancha allinmi karqan. Kunanpas Testigo tayta-mamakunaqa tukuy sonqomantan kallpachakunku wawankuta Diosmanta yachachinankupaq. Paykunaqa yachankun wawankuta escuelapi, tiyasqanku  llaqtapi, televisionpi, hukkunapipas mana allinkunata ruwanankupaq kallpachasqankuta. Chayrayku tayta-mamakuna tukuy atisqaykichista kallpachakuychis wawaykichis Diosta kasukuspa wiñanankupaq, chay ruwasqaykichisqa manan yanqapaqchu kanqa.

35, 36. a) ¿Ima bendicionkunatan Jehová Diospa testigonkuna chaskirqanku juiciokunapi defendekusqankurayku? b) ¿Imata ruwanaykipaqmi decidisqa kashanki?

³⁵ Diospa llaqtanqa anchatan kallpachakurqan mana hark’asqalla Diosta yupaychananpaq, chaymi askha bendicionkunata chaskishan. Askha kutipin tribunalkunaq ñawpaqenpipas runakunaq ñawpaqenpipas rikuchirqanchis imakunapichus iñisqanchista (Rom. 1:8). Chaymantapas askha juiciokunata ganasqanchisraykun mana Testigo runakunaq derechonkutapas astawan respetakurqan. Ichaqa ñoqanchisqa Diospa llaqtanmi kanchis, chayraykun mana leykuna cambiaytachu munanchis nitaqmi hatunchasqa kaytachu maskhanchis. Aswanpas tribunalkunapiqa defendekurqanchis mana hark’asqalla ch’uya Diosta yupaychananchispaqmi (leey Filipenses 1:7).

³⁶ Askha iñiqmasinchiskunan allin iñiyniyoq kasqankuta rikuchirqanku mana hark’asqalla Diosta yupaychanankupaq defendekuspa, ñoqanchispas paykuna hina kananchispaq kallpachakusun. Jehová Diosqa munayninta ruwananchispaqmi yanapawashanchis kallpatapas qowashanchis, chhaynaqa kallpachakushallasun payllata kasukunapaq (Is. 54:17).