1-3. a) ¿Imaynatan llankʼayta qhawarinku askha runakuna? b) ¿Imaninmi Biblia llankʼaymanta? ¿Ima tapuykunatan kutichisun?

ASKHA runakunan kay tiempopi llankʼayninkuta ñakayta hina rikunku, sinchi sasapaqtaq qhawarinkupas. Mana munasqanku llankʼanakunapin llankʼanku, paykunapaqqa pʼunchaypas manan tukukuyta atinchu. Ichaqa manan llakikunankuchu, kallpachakuspaqa atinkumanmi llankʼanankupi imatapas kusikuywan ruwayta.

² Bibliaqa allintan riman llankʼanamanta. Saminchasqas kanchis llankʼanayoq kasqanchismanta llankʼasqanchismanta imata chaskispapas. Chaymi Salomón kayta qelqaran: “Diospa qowasqallanchistaqmi mikhunchisña, ukyanchisña, tukuy llankʼasqanchiswanña qʼochukunchis chaypas”, nispa (Eclesiastés 3:13). Jehová Diosqa anchatan munakuwanchis chaymi munan llankʼasqanchiswan kusikunanchista llankʼasqanchispi tarisqanchiswan sonqopas sonqo kananchistawan. Sichus Jehová Dios hina llankʼayta qhawarisun kamachikuyninkunaman hinataq llankʼasun chayqa munakuyninpin allinta takyasun (leey Eclesiastés 2:24; 5:18).

³ Kay capitulopin kutichikunqa kay tawa tapuykunata: ¿Imatan cristiano ruwanan ‘tukuy llankʼasqanmanta qʼochukunanpaq’? ¿Imakunapin mana llankʼananchu? ¿Imatan ruwanan familianpaq llankʼanantapas Diospaq  llankʼanantapas allinta huntʼananpaq? ¿Ima llankʼanatan aswan chaniyoqpaq qhawarinan? Ñawpaqta ichaqa yachasun ancha allin llankʼaqkunamantaraq: Jehová Diosmanta Jesucristomantawan.

4, 5. ¿Imaninmi Biblia Jehová Diospa llankʼasqanmanta?

⁴ Jehová Diosmi aswan allin llankʼaqqa. Chaymi Génesis 1:1 texto nin: “Qallariypin Diosqa hanaq pachata kay pachatawan kamarqan”, nispa. Kamasqanta tukuspataq niran: ‘Ancha allinmi’, nispa (Génesis 1:31). Arí, tukuy ruwasqanmantan kusisqa kasharan. Chaymi Biblia nin: ‘Señor Diosqa kamasqanwanmi kusikuran’, nispa (Salmo 104:31).

⁵ Jehová Diosqa llankʼashallanmi. Chaymi kay hallpʼata chaypi kaq tukuy imaymana kamasqanmanta pachak-pachak watakuna qhepataña Jesús niran: “Yayayqa llankʼashallanpunin”, nispa (Juan 5:17). ¿Imatan Taytan ruwashan chaymantapacha? Hanaq pachamantapachan runakunata qhawamushan yachachishan ima. Hinaspapas ‘mosoq kamasqa runakunatan’ paqarichin, paykunaqa santo espirituwan akllasqa cristianokunan kanku, paykunan Jesuswan kuska kamachikamunqaku (2 Corintios 5:17). Chaymantapas Diosqa munanmi payta munakuqkuna mosoq pachapi wiñaypaq kawsanankuta, chaymi kunankamapas payqa munayninta huntʼananrayku mana samaspa llankʼashallan (Romanos 6:23). Chay llankʼasqanwanmi kunan millonninpi runakuna Kamachikuyninmanta willakuykunata uyarikushanku, chaywantaq payman asuykamushanku, kawsayninkutapas tʼikrashankun munakuyninpi allinta takyanankupaq, chaykunamantaqa ancha kusisqachá kashan (Juan 6:44).

6, 7. ¿Imakuna ruwasqanpin Jesús rikuchiran kʼuchi llankʼaq kasqanta?

⁶ Jesuspas ñawpa tiempokunamantaraqmi kʼuchi llankʼaq  kasqanta rikuchiran. Manaraq kay Hallpʼata hamushaqtinmi “hanaq pachapi tukuy ima kaqkunatapas, kay pachapi kaqkunatapas” kamaypi Taytanta ‘llankʼaysiran’ (Colosenses 1:15-17; Proverbios 8:22-31). Kay pachapi kashaspapas llankʼashallaranpunin. Huchʼuychanmantapachan carpintería nisqapi llankʼayta yacharan, chaymi suticharanku “carpintero” nispa (Marcos 6:3). Paypa tiemponpiqa manan karanchu kʼaspikunata waqaychanapaq wasikuna, motosierra, aserradora otaq motorwan llankʼaq huk herramientakunapas. Chay tiempopi carpitero kanapaqqa allin kallpayoq allin yachaqmi kananku karan makillawan llankʼana kasqanrayku. Rikushawaqpas hina Jesusta qhawariy sachʼa maskhashaqta otaq pay kikin sachʼa witʼushaqta, kʼaspikuna wantushaqta. Chay kʼaspikunawan wasita chakashaqta, punkukuna ruwashaqta, mesakunata bancakunata otaq imaymana ruwashaqta. Arí, payqa yacharanmi allinta llankʼay kusikunapaq kasqanta.

⁷ Taytanpa kamachisqan llankʼanatapas Jesusqa allintan huntʼaran. Chay llankʼayllapiñan yuyaykuran kinsa wata kuskan. Llapa runakunaman willayta munaspan payqa tiemponta mana usuchispa tutallamanta hatarispa chʼisinkama llankʼaq (Lucas 21:37, 38; Juan 3:2). Jesusqa “llapa llaqtakunata huchʼuy llaqtakunatawan, Diospa qhapaqsuyunmanta allin willakuykunata willaspa” puriran (Lucas 8:1). Karu llaqtakunatan riran qʼosñi hatarinan ñankunata purispa allin willakuykunata llapa runakunaman willananpaq.

8, 9. ¿Imaraykun Jesuspa llankʼasqan mana yanqapaqchu karan?

⁸ ¿Yanqapaqchu karan Jesuspa llankʼasqan? Manan yanqapaqchu karan. Reinomanta allin willakuykunatan chakrapi tarpusqa mukhuta hina saqeran cosechanallapaqña. Taytanpa llankʼana qosqanta huntʼanallanpaqñan payqa kawsaran, chaymi mayninqa mana mikhuqpasñachu chayta huntʼananrayku (Juan 4:31-38).  ¡Ancha kusisqachá Jesusqa kay pachapi llankʼananta tukushaspa Taytanta niran: “Ñoqan kay pachapi hatunchayki, ruwanaypaq kamachiwasqaykitan tukuniña”! nispa (Juan 17:4).

⁹ Arí, Jehová Diospas Jesuspas ‘tukuy llankʼasqankumantan qʼochukuranku’, chaymi paykunaqa allin ejemplo ñoqanchispaq. Paykunata munakusqanchismi kallpachawanchis Diosman ‘rikchʼakuq kananchispaq’ Cristoq “yupinta qatikunanchispaq” ima (Efesios 5:1; 1 Pedro 2:21). ¿Imatan ruwasunman llankʼasqanchispi kusikuyta tarinapaq? Kunanqa chaymantañataq yachasun.

10, 11. ¿Iman yanapawasun llankʼananchiswan kusisqa kananchispaq?

¹⁰ Kay tiempopiqa llapa cristianokunan llankʼananku. Imapiña llankʼanchis chaypas tukuy sonqomantan llankʼana, kusisqataqmi kananchispas. Mana munasqanchis llankʼanapi llankʼaspan ichaqa sasa kanman kusikuyta tariy. Chhayna kaqtinri, ¿imaynatan ‘llankʼasqanchismanta qʼochukusunman’?

¹¹ Allinpaq kasqanta qhawarina. Manapaschá allin llankʼanayoqchu kanchis ichaqa sonqonchispin llankʼananchista allinpaq qhawarinanchis. Jehová Dios llankʼanata imayna qhawarisqanpi yuyaymanaymi yanapawasun chhaynata qhawarinapaq. Familianchista uywanapaq imallapiña llankʼanchis chaypas, chay llankʼasqanchiswanmi huntʼashanchis Diospa kamachikusqanta. Diospa Simin Qelqapunin nin: “Pipas [...] familianta mana uywanchu chayqa, cheqaq iñiymantan tʼaqakapun, mana iñiyniyoq runamantapas aswan millayraqmi kapun”, nispa (1 Timoteo 5:8). Llankʼasqanchiswan Diospa kamachikusqanta huntʼashasqanchista yachaspan huk  llankʼaqmasinchiskunamanta astawanraq kallpachakunchis kusisqataq llankʼanchispas.

12. ¿Imaraykun allin llankʼaq huntʼaq runakunataq kananchis?

¹² Kʼuchi imatapas ruwananchis huntʼaq runataq kananchispas. Cheqaq cristianokunaqa kʼuchi llankʼaqmi kananchis allintataqmi imatapas ruwananchis. Allin llankʼaq kasun chayqa allinninchispaqmi kanqa, patronninchispas munakuwasunmi (Proverbios 12:24; 22:29). Chaymantapas huntʼaq runa kasun manataq tiempota usuchisunchu nitaq qolqetapas suwakusunchu chayqa allin qhawarisqan kasun (Efesios 4:28). 14 capitulopi yachasqanchis  hina, patronninchispas sumaqtan qhawariwasun. Manaña reparankumanchu allin llankʼaq kasqanchista chaypas kusisqan kasun “allin concienciayoq” kasqanchismanta munakusqanchis Diosta kusichisqanchismantawan (Hebreos 13:18; Colosenses 3:22-24).

13. ¿Imatan rikuchisun llankʼananchispi allin kawsayniyoq kaspa?

¹³ Allin kawsayninchiswan Diosta hatunchasun. Llapa cristianokunan kallpachakunchis allin kawsayniyoq kananchispaq, chaytaqa hukkunapas reparankun. Chaywanmi rikuchinchis “qespichiqninchis Diosmanta yachachikuyqa tukuypi sumaqpuni kasqanta” (Tito 2:9, 10). Arí, allin kawsayninchiswanmi cheqaq religionta sumaqpaq qhawarichinchis. ¡Ancha kusikunapaqchá kanman allin kawsasqanchista qhawarispa huk llankʼaqmasinchis Diosninchispi iñipuqtinqa! Chaykunamanta astawanqa Jehová Diospa sonqontan kusichisun hatunchasuntaq kanpas (leey Proverbios 27:11; 1 Pedro 2:12).

14-16. ¿Imakunatan tapukunanchis llankʼanata akllakunanchispaq?

¹⁴ Bibliaqa manan willanchu ima llankʼanan allin ima llankʼanataqmi mana allin chayta. Ichaqa manan chayraykuchu ima llankʼanapipas llankʼasunman. Bibliapi manaña willanchu imapi llankʼananchista chaypas yanapawasunmanmi Jehová Diospa munasqanman hina allin llankʼanata akllakunanchispaq (Proverbios 2:6). ¿Ima llankʼanakunatan Jehová Dios mana allinpaq qhawarin? Chayta yachanapaq iskay tapukuykunata tapukusun.

¹⁵ ¿Huchachanchu Biblia chay llankʼanapi ruwaykunata? Diospa Simin Qelqaqa sutʼitan huchachan suwakuyta, llullakuyta, taytachakuna mamachakuna ruwaytapas (Éxodo 20:4; Hechos 15:29; Efesios 4:28; Apocalipsis 21:8). Chaymi chaykunata ruwanapaq llankʼaykunapiqa mana llankʼanchischu. Ñoqanchisqa Jehová Diostan munakunchis  chaymi mana llankʼananchisraykuqa kamachikuyninkunata pʼakinchischu (leey 1 Juan 5:3).

¹⁶ ¿Huchallikuqmasinkumanchu tukuyman? ¿Mana allinkunata yachachiqmanchu tukuyman? Sichus pipas huk oficinapi runakunata chaskinapaq llankʼanata munachiwasunman chayqa llankʼallasunmanmi, chaypi llankʼayqa manan huchachu. ¿Ichaqa allinchu kanman wiksallapiraq kaq wawakunata wañuchinapaq clínica nisqapi  runakunata chaskispa llankʼay? Manapaschá ñoqanchis kikinchischu wiksapi kaq wawata wañuchisun. Ichaqa, ¿manachu chay clínica nisqapi sapa pʼunchay llankʼaspa Bibliaq contranpi ruwayta yanapakushasunman? (Éxodo 21:22-24.) Manapunin imatapas ruwayta munanchischu munakusqanchis Diosta phiñachinapaq hinaqa.

17. a) ¿Ima yachachikuykunatan allinta tʼaqwirinanchis allin llankʼanata akllakunapaq? ( ¿Llank’aymanchu kay llank’anapi? nisqa recuadrota qhawariy.) b) ¿Imatan ruwananchis conciencianchis allinkaqta akllakuypi yanapawananchispaq?

¹⁷ Chay iskay parrafokunapi tapukuykunata allinta tʼaqwiymi yanapawasun allin llankʼanata akllakunapaq. Ichaqa kanraqmi chaykunamanta astawan yachanapaq, chaykunatapas allintan tʼaqwinanchis. * Manan suyananchisraqchu  allin yuyayniyoq huntʼaq kamachi tukuy ima ruwananchispaq kamachikuykuna churanankuta. Chaytaqa sapankanchismi reparasqanchisman hina akllakunanchis. 2 capitulopi yachasqanchis hina, conciencianchistan allinta yachachinanchis, chaypaqqa Bibliatan sapa pʼunchay tʼaqwinanchis chayman hinataq kawsananchispas. Chayta ruwasun chayqa ‘yuyayninchispin allinkaqta mana allinkaqta reparayta yachasun’. Conciencianchispas yanapawasunmi Diospa munasqanman hina imatapas akllakunanchispaq munakuyninpi allinta takyananchispaqpas (Hebreos 5:14).

18. ¿Imaraykun sasa kanman Diospa munayninta ñawpaqta ruway?

¹⁸ Diospa munayninta ñawpaqta ruwayqa sasan kanman kay ‘tukukuy qaylla pʼunchaykuna sasa tiempokuna’ kasqanrayku (2 Timoteo 3:1). Ñoqanchisqa familianchista uywanapaqmi llankʼananchis, ichaqa sasan llankʼanata tariypas chay llankʼanallapi unayta llankʼaypas. Chaykunata qhawarispan nishuta llankʼanallamanña qokusunman otaq kay pachapi qhapaq kaykuna maskhayman urmasunman hinaspa iñiyninchispi chiriyapusunman (1 Timoteo 6:9, 10). ¿Iman yanapawasun llankʼanarayku ama ‘aswan allin kaqkunata’ saqenanchispaq? Chayta qhawarisun (Filipenses 1:10).

19. ¿Imarayku tukuy sonqowan Jehová Diosman hapʼipakunanchis? ¿Diospi hapʼipakusun chayqa ima toqllamanmi mana urmasunchu?

¹⁹ Jehová Diosman tukuy sonqowan hapʼipakusun (leey Proverbios 3:5, 6). Payqa tukuy sonqomanta hapʼipakunapaq hinapunin, ¿imarayku? Anchata munakuwasqanchisrayku qhawariwasqanchisrayku ima (1 Pedro 5:7). Payqa yachanmi tukuy necesitasqanchista manataqmi maqllachu (Salmo 37:25). Chayrayku ama qonqasunchu Bibliaq kay nisqanta: “Ama qolqe sonqo kaychischu,  kunan imachus kapusunkichis chayllawan kusisqa kawsaychis. Diosmi nirqan: ‘Manan saqerparisqaykichu, manataqmi wikchʼurparisqaykipaschu’”, nispa (Hebreos 13:5). Diospaq tukuy tiempo llankʼaq cristianokunan chaytaqa allinta yachanku. Chayta allinta sonqonchispi hapʼikusun chayqa manan sinchitachu llakikusun familianchista uywananchismanta (Mateo 6:25-32).  Manan llankʼananchisraykuqa predicasqanchista, huñunakuyninchista, Diospaq ima ruwananchistapas haykʼaqpas saqesunchu (Mateo 24:14; Hebreos 10:24, 25).

20. ¿Iman allin ñawiyoq kay? ¿Iman yanapawasun allin ñawiyoq kanapaq?

²⁰ Allin ñawiyoq kasun (leey Mateo 6:22, 23). Allin ñawiyoq kayqa Diospa munayninta ñawpaqta ruwaymi, imachus kapuqnillanchiswan sonqopas-sonqo kaymi. Sichus Diospa munaynin ruwayta ñawpaqta maskhasun chayqa manan allin sueldoyoq llankʼanakunatachu maskhasun nitaq qhapaq kaytachu munasunpas. Nitaq chayllaraq imapas lloqsimuqta —chaytan propagandakunapi rikhurichimunku, ninkutaq “chaykunawanqa aswan kusisqan kawsanki” nispa— rantiypichu afanakusun. ¿Iman yanapawasun allin ñawiyoq kananchispaq? Chaypaqqa manan yanqapaq imatapas manukunanchischu. Manan imatapas sinchitaqa rantinachu chaykunaqa tiemponchistan suwawasunman. Hinaspapas Bibliaq nisqan hina ‘mikhunanchispaq pʼachakunanchispaqpas kapuqninchiswanmi [...] sonqopas-sonqo kashananchis’ (1 Timoteo 6:8). Arí, manan nishutaqa imatapas maskhanachu.

21. ¿Imaraykun allinta qhawarinanchis ñawpaqta imachus ruwananchista? ¿Imatan ñawpaqta ruwananchis kawsayninchispi?

²¹ Diospa munayninta ñawpaqta ruwasun. Manan kay tiempopi wiñay kawsaqchu kanchis chaymi allinta qhawarikunanchis ñawpaqta ima ruwananchistapas. Chayta mana ruwasunchu chayqa yanqapaq ruwaykunapin tiemponchista usuchisun, aswan allin ruwaykunapaqtaq tiemponchis pisi kanqa. ¿Imataq aswan allin ruwaykunari? Kay pachapi runakunapaqqa allin profecionniyoq kaymi allin sueldoyoq kaymi. Jesusmi ichaqa qatikuqninkunata niran: “Diospa qhapaqsuyunta [...] ñawpaqtaqa maskhaychis”, nispa (Mateo 6:33). Chaytan cheqaq cristianokunaqa ruwanchis. Kawsasqanchispi, ruwasqanchispi, imapas munasqanchispin rikuchinchis kay pachapi qhapaq  kaykunamantaqa Diospa Reinon, Diospa munayninta ruwaypiwan aswan allin kasqanta.

22, 23. a) ¿Mayqenmi aswan allin llankʼananchis? ¿Imata ruwaspan rikuchisunman chay llankʼay aswan allin kasqanta? (“ Ancha kusisqan kani chay akllakusqaymanta” nisqa recuadrota qhawariy.) b) ¿Imaynatan kunanmanta ñawpaqman llankʼananchista qhawarisun?

²² Diospa kamachinkunaqa yachankun tukukuy tiempopi kawsasqankuta. Chaymi kallpachakushanku Reinomanta tukuy sonqowan predicanankupaq, yanapashankutaqmi runakunata Jesuspa qatikuqnin kanankupaq (Mateo 24:14; 28:19, 20). Umalliqninku Jesucristo hinan llankʼayshanku runakuna qespichisqa kananpaq. ¿Imaynatan chayta ruwashanku? Yaqa llapa cristianokunan tukuy atisqankuta predicashanku. Hukkunataq tiemponkuta tʼaqashanku precursor kanankupaq misionero kanankupaqpas. Askha tayta mamakunataq Jehová Diospa munayninta ruway aswan allin kasqanta qhawarispa wawankuta kallpachanku precursor kanankupaq, Betel wasipi otaq yupaychana wasikuna sayarichiypi llankʼanankupaq. Chhaynatataq cristianokuna tukuy sonqowan llankʼashanku chayqa, ¡‘tukuy llankʼasqankumantachá qʼochukushanku’! Arí, Jehová Diospa munayninta tukuy sonqowan ruwaspallan saminchaytapas kusikuytapas tarisunman (leey Proverbios 10:22).

²³ Familianchista uywananchisraykun mayninpiqa chʼisiyaqta llankʼananchis. Chhaynaña kaqtinpas atisunmanmi ‘tukuy llankʼasqanchiswan qʼochukuyta’, chaytapunin Jehová Diospas munan. Sichus kamachikusqanman hina imatapas ruwasun chayqa kusisqan llankʼasun. Ichaqa manan qonqananchischu aswan allin llankʼananchista: Reinomanta allin willakuykuna willayta. Chayta ruwaspan rikuchisun Jehová Dios munakusqanchista munakuyninpi takyasqa kay munasqanchistapas.