1-3. a) ¿Imatan yachanchis Proverbios 13:20 textomanta? b) ¿Imaraykun allin amigokunata ajllakunanchis?

 ¿RIKURANKICHU juj wawata tayta-mamanta imayna qhawasqanta? Manaraq rimayta atishaspan tayta-mamanta qhawaspa uyarispa imaymanata yachan. Wiñasqanman jinataq tayta-mamanpa ruwasqanta jina ruwan. Kuraq runakunapas pikunawanchus más tiempota pasanku paykuna jinan piensanku ruwankupas.

² Proverbios 13:20 nin: “Yachayniyoqkunawan puriqqa yachayniyoqmi kapunqa”, nispa. Bibliamanta yachaq runan nin: “Puriymanta rimaspaqa manan juj runawan tiempota pasayllamantachu rimashan aswanpas chay runata munakuymantawanmi”, nispa. Pi runawanchus astawan tiempota pasanchis chay runa jinan kapusunchis, astawanqa chay runata munakuqtinchismi chayqa pasanman.

³ Proverbios 13:20 textopin nillantaq: “Mana yuyaniyoqkunawan puriqmi ichaqa waqllipunqa”, nispa. Kaypipas “puriymanta” rimaspaqa chay runawan amigontin kasqanchismantan rimashan (Proverbios  22:24; Jueces 14:20). Sichus amigonchiskuna Jehová Diosta munakunqaku chayqa, yanapawasunmi Diosta kasukunanchispaq. Chhaynaqa, ¿imaynatan allin amigokunata ajllakusunman? Chaypaq qhawarisun imayna amigokunatas Jehová Dios ajllakusqanta.

4. ¿Imanaqtinmi Diospa amigon kay ancha sumaqpuni? ¿Imaraykun Abrahán “Jehová Diospa amigon” kapuran?

⁴ Ancha jatun kamachikuq Jehová Diosqa munanmi paypa amigon kananchista. May sumaqmi chayqa. Chaywanpas ajllanmi amigonkunata, amigonkunaqa paytan munakunanku paypitaq iñinanku. Yachasun Abrahanmanta, payqa allin iñiyniyoq kasukuq runan karan, chaymi Diospa tukuy ima nisqanta ruwaran, manan manchakuranchu wawanta sacrificiopi jaywaytapas. Iñirantaqmi wawanta kausarichimpunanpi (Hebreos 11:17-19; Génesis 22:1, 2, 9-13). Chhayna kasqanraykun Abrahanqa “Jehová Diospa amigon” kapuran (Isaías 41:8; Santiago 2:21-23).

5. ¿Imaynatan Jehová Dios qhawarin payta kasukuqkunata?

⁵ Jehová Diosqa valoranmi kasukuq amigonkunata. Amigonkunapaqpas Diosta kasukuymi aswan importanteqa (leey 2 Samuel 22:26). Paykunaqa Diosta munakusqankuraykun junt’aq kasukuq ima kanku. Biblian willan Jehová Diosta kasukuqkuna paypa amigonkuna kasqankuta (Proverbios 3:32). Diosqa amigonkunatan invitan wasinpi kanankupaq. Chaywanqa nishan adoray atisqankutan imay ratopipas mañakuy atisqankutawan (Salmos 15:1-5).

6. ¿Imaynatan rikuchinchis Jesusta munakusqanchista?

 ⁶ Jesusmi niran: “Pipas munakuwaqniyqa kasukunqan simiyta, Yayaytaq payta munakunqa”, nispa (Juan 14:23). Chhaynaqa Diospa amigon kanapaqqa Jesustan munakunanchis kasukunanchis ima. Ejemplopaq, predicananchismi, Jesuspa discipulonkuna kanankupaqtaq yachachimunanchis (Mateo 28:19, 20; Juan 14:15, 21). Jesusta munakusqanchisraykun paypa ruwasqanta jina ruwananchis (1 Pedro 2:21). Diosqa kusikunmi Jesuspa ruwasqanta jina ruwanapaq kallpachakuqtinchisqa.

7. ¿Imaraykun amigonchiskuna Diospa amigonkuna kananku?

⁷ Diospa amigonkunaqa iñiyniyoq, kasukuq, junt’aq sonqo, Jesusta munakuq runakunan kanku. Noqanchispas chay jina amigokunatan maskhananchis. Sichus amigonchiskuna Jesusta qatikunku, kallpachakunkutaq Diospa gobiernonmanta predicanankupaq chayqa, yanapawasunmi allin runa kananchispaq Diosta kasukunanchispaqpas.

8. ¿Iman gustasunki Rutwan Noemiwan amigantin kasqankumanta?

⁸ Bibliaqa willanmi wakin runakuna allin amigontin kasqankumanta, jujninmi karan Rutwan suegran Noemiwan. Paykunaqa manan kaq nacionmantachu karanku, jinaspapas Noemiqa Rutpa kuraqninmi karan. Ichaqa iskayninkupas Jehová Diostan munakuranku. Noemí Israel llaqtaman kutimpushaqtinmi Rutqa paywan ripuytapuni munaran, chaymi Noemita niran: “Llaqtaykin llaqtay kanqa, Diosniykin  Diosniy kanqa”, nispa (Rut 1:14, 16). Rutqa anchatan Noemita munakuran, chaymi Israel llaqtaman chayaspa llank’aran amiganta cuidananpaq. Noemipas munakuranmi Rut-ta chaymi allin consejokunata qoran, Rut-taq kasukuran jinaspan Diospa bendecisqan karanku (Rut 3:6).

9. ¿Iman gustasunki Davidwan Jonatanwan amigontin kasqankumanta?

⁹ Davidpas Jonatanpas allin amigontinmi karanku, iskayninkutaqmi Diosta tukuy sonqowan kasukuranku. Jonatanqa 30 watapin Davidpa kuraqnin karan, jinaspapas paymi qhepaman Israelpi rey kanan karan (1 Samuel 17:33; 31:2; 2 Samuel 5:4). Jehová Diosmi ichaqa Davidta ajllaran rey kananpaq, chaywanpas manan envidiakuranchu, aswanmi tukuyta ruwaran Davidta apoyananpaq. Ejemplopaq, David peligropi kashaqtinmi Jonatanqa kallpacharan Diospi suyakunanpaq, vidantapas peligromanmi churaran Davidta yanapananpaq (1 Samuel 23:16, 17). Davidtaq Jonatanman prometeran familianta cuidananpaq, Jonatán wañupuranña chaypas Davidqa cumpliranmi prometesqanwan (1 Samuel 18:1; 20:15-17, 30-34; 2 Samuel 9:1-7).

10. ¿Imatan yachasunman Sadrac, Mesac, Abednegopas amigontin kasqankumanta?

¹⁰ Sadrac, Mesac, Abednegopas amigontinmi karanku, paykunatan Babilonia llaqtaman apapuranku waynachallaraq kashaqtinku. Familiankumanta karupiña kasharanku chaypas yanapanakurankun Diosta tukuy sonqowan kasukunankupaq. Juj kutipipas rey Nabucodonosormi kamachiran qorimanta  ruwachisqan idolota adoranankupaq. Paykunan ichaqa mana kasurankuchu, reytan niranku: ‘Manan diosniykikunataqa adorasaqkuchu, manataqmi ruwachisqayki idolomanpas qonqorikusaqkuchu’, nispa. Imaymana pruebapiña tarikuranku chaypas, kinsantinkun Diosta kasukuranku (Daniel 1:1-17; 3:12, 16-28).

11. ¿Imaynapin Pablowan Timoteowan allin amigontin kapuranku?

¹¹ Apóstol Pablon Timoteota reqsiran, jinaspa repararan Jehová Diosta hermanokunatapas munakusqanta. Chaymi waj nacionkunamanta hermanokunata yanapananpaq yachachiran (Hechos 16:1-8; 17:10-14). Timoteoqa allintan llank’aran, chaymi Pablo niran: “Payqa juj kamachi jina noqawan kuska llank’ashan allin willakuykuna mast’arikunanpaq”, nispa. Pabloqa yacharanmi Timoteo tukuy sonqowan hermanokunata cuidananta. Tukuy sonqowan Jehová Diosta servispankun allin amigontin kapuranku (Filipenses 2:20-22; 1 Corintios 4:17).

12, 13. a) ¿Imaraykun iñiq t’aqapi allinta amigonchiskunata ajllakunanchis? b) ¿Imatan Pablo niran 1 Corintios 15:33 textopi? ¿Imaraykun chayta niran?

¹² Iñiq t’aqapiqa yanapanakunchismi Diospaq junt’aq kananchispaq (leey Romanos 1:11, 12). Ichaqa iñiq t’aqapipas allintan ajllananchis amigonchiskunata. Chaypi hermanonchiskunaqa waj llaqtakunamantan kanku, juj jina kausayniyoqtaq kankupas. Wakinqa chayllaraqmi bautizakuranku, jujkunataq  askha watakunaña Jehová Diosta servishanku. Imaynan frutakunaqa tiempota necesitan poqonanpaq chhaynallataqmi hermanonchiskunapas tiempota necesitanku Dioswan allin amigontin kanankupaq. Chaymi pacienciakuq munakuq ima kananchis, allintataq amigonchiskunata ajllakunanchis (Romanos 14:1; 15:1; Hebreos 5:12-6:3).

¹³ Mayninpin iñiq t’aqapi wakin hermanonchiskuna Bibliaq kamachisqan contra ruwankuman otaq nishuta imamantapas quejakunkuman. Chaymi cuidakunanchis chhayna hermanokunamanta. Chaywanqa  manan admirakunanchischu, apostolkunaq tiemponpipas karanmi chhayna problemakuna. Wakin cristianokunan Jesuspa yachachisqanta iskayachisharanku, chaymi Pablo llapa cristianokunata niran: “Aman piwanpas engañachikunkichischu. Mana allin runakunawan juñukuspaqa allin ruwaykunatan qonqapunkichis”, nispa (1 Corintios 15:12, 33). Timoteotapas niranmi allin amigokunata ajllakunanpaq. Noqanchispas chaytan ruwananchis (leey 2 Timoteo 2:20-22).

14. ¿Imaraykun amigonchiskunata allinta ajllakunanchis?

¹⁴ Jehová Dioswan amigontin kasqanchismi imamantapas aswan valorniyoqqa, chaymi cuidananchis. Sichus pipas iñiyninchispi waqllichiwasunman Diosmantapas t’aqawasunman chayqa, manan paywan amigontin kasunmanchu. Qhelli unuman esponjata challpuspaqa manan limpio unutaqa orqosunmanchu ¿riki? Chhaynallataqmi mana allin ruwaq amigokunawan juñukusun chayqa, manan yanapawasunchu allin kaqta ruwananchispaq. Chaymi allinta amigonchiskunata ajllakunanchis (1 Corintios 5:6; 2 Tesalonicenses 3:6, 7, 14).

15. ¿Imatan ruwanayki iñiq t’aqapi allin amigokunata tarinaykipaq?

¹⁵ Iñiq t’aqapiqa tariwaqmi Diosta tukuy sonqowan munakuq runakunata, paykunaqa amigoykikunan kankuman (Salmos 133:1). Ama llaqtamasillaykitachu nitaq qan jina edadniyoq amigokunallatachu maskhay. Jonatanqa Davidpa kuraqninmi karan, Rut-taq Noemipa sullk’an karan. Biblian niwanchis sonqonchista kicharispa llapa hermanonchiskunata munakunanchispaq (2 Corintios 6:13;  leey 1 Pedro 2:17). Sichus kallpachakunki Dios jina sumaq cualidadkunayoq kanaykipaq chayqa, jujkunan qanwan amigontin kayta munanqaku.

16, 17. ¿Imatan mana ruwananchischu iñiq t’aqapi pipas sintichiwaqtinchis?

¹⁶ Juj familiapiqa manan llapankupas igualchu kanku, sapankan jujnirayta piensanku, jujnirayta imatapas ruwanku. Kaqllataqmi iñiq t’aqapipas, chhayna kasqanchisqa munaymi, chhaynapin imaymanata jujkunamanta yachanchis. Mayninpin ichaqa chhayna kasqanchisrayku mana entiendenakusunmanchu otaq sintichinakusunman. Mayninpitaq phiñasqa tarikusunman (Proverbios 12:18). ¿Chaywanchu desanimakunanchis otaq iñiq t’aqamanta karunchakunanchis?

¹⁷ Manan chaytaqa ruwananchischu. Manan Jehová Dioschu phiñachiwaranchis. Aswanmi payqa kausayta tukuy imaymanatawan qowaranchis. Chaymi munakunanchis kasukunanchispas (Apocalipsis 4:11). Jehová Diosmi iñiq t’aqanmanqa pusamuwaranchis allin iñiyniyoq kananchispaq (Hebreos 13:17). Chaymi manapuni jujkunaq phiñachiwasqanchisraykuqa iñiq t’aqata saqenanchischu (leey Salmos 119:165).

18. a) ¿Iman yanapawasun hermanonchiskunawan allinta kausananchispaq? b) ¿Imaraykun jujkunata perdonananchis?

¹⁸ Noqanchisqa munakunchismi hermanonchiskunata, munanchistaqmi paykunawan sumaqta kausayta. Diosqa manan perfecto kananchistachu  suyan, chaymi noqanchispas mana jujkuna perfecto kanankutaqa suyanachu (Proverbios 17:9; 1 Pedro 4:8). Llapanchispas juchayoqmi kanchis, munakuq kasqanchismi ichaqa yanapawasun perdonanakunanchispaq (Colosenses 3:13). Munakuq runaqa manan juch’uy problemakunata jatunmanchu tukuchin. Pipas sintichiwaqtinchisqa facil-llatan paywan phiñakusunman, chhayna kaspan ichaqa llakisqa renegasqa tarikuspa noqallanchistaq dañota ruwakunchis. Perdonaqtinchismi ichaqa thaj sientekusun, hermanonchiskunawan juj jinalla kausasun, astawanqa Jehová Dioswanmi amigollantin kasunchis (Mateo 6:14, 15; Lucas 17:3, 4; Romanos 14:19).

19. ¿Imaynapi tarikuqtinmi juj hermanowan manaña juñukunanchischu?

¹⁹ Juj munakuq familiapiqa llapankun kallpachakunku sumaqta kausanankupaq. Mayninpin ichaqa jujnin familian contra jatarin, familiantaq sapa kutilla yanapan cambiananpaq chaywanpas manan kasukunchu, jinan wasimanta ripun otaq familiapi umalliq nin ripunanpaq. Chhaynallataqmi iñiq t’aqapipas pasan. Mayninpin juj hermano Diosta mana kasukuspa mana allinkunata ruwan, chaywantaq iñiq t’aqata peligroman churan. Manataq aceptanchu hermanokunaq yanapasqanta. Chaykunawanmi rikuchin Diospa llaqtanpi manaña kayta munasqanta. Jinan decidinman iñiq t’aqamanta ripuyta otaq expulsasqa kanman. Chay pasaqtinqa Biblian niwanchis chay runawan amaña juñukunanchispaq  (leey 1 Corintios 5:11-13; 2 Juan 9-11). Chayta kasukuyqa sasan kanman amigonchis otaq familianchis kaqtinqa. Chaywanpas Jehová Diosta kasukuymi noqanchispaqqa aswan importante kanan (qhaway 8 willakuyta).

20, 21. a) Mana arrepientekuqta expulsaspan Diosqa munakuq kasqanta rikuchin, ¿imaraykun chayta ninchis? b) ¿Imaraykun amigonchiskunata allinta ajllananchis?

²⁰ Mana kasukuqta expulsaspan Diosqa munakuwasqanchista rikuchiwanchis. Diosmi umalliqkunata kamachiran juchanmanta mana arrepientekuqta iñiq t’aqamanta expulsanankupaq. Chaywanmi hermanokunata cuidanku expulsasqa runakunamanta (1 Corintios 5:7; Hebreos 12:15, 16). Expulsaspankun umalliqkunaqa rikuchinku Diospa sutinta kamachikuyninkunatawan munakusqankuta. Diospa nisqanman jina expulsasqakunata trataspan rikuchinchis Diosta munakusqanchista kamachikuyninkuna respetasqanchistapas (1 Pedro 1:15, 16). Jinaspapas chay runata expulsaspan Diosqa munakusqanta rikuchin. Wanachisqa kaspan cuentata qokunman mana allin ruwasqanmanta, jinaspa kallpachakunman cambiananpaq. Askha expulsasqakunan iñiq t’aqaman kutimuranku allin chaskisqataq karankupas (Hebreos 12:11).

²¹ Kaypin yacharunchis amigonchiskunaqa allinninchispaq otaq mana allinninchispaq afectawasqanchista, chaymi allinta ajllakunanchis. Sichus amigonchiskuna Diosta munakunqaku chayqa, yanapawasunmi wiñaypaq Jehová Diosta kasukunanchispaq.