1, 2. a) ¿Ima regalotan Jehová Dios qowaranchis? b) ¿Imatan Jehová Dios qowaranchis allinta kausanapaq?

 DIOSQA sapankanchismanmi kausayta qowaranchis, chayqa sumaq regalon (Génesis 1:27). Payqa kusisqa kausananchistan munan chaymi yachachikuyninkunata qowaranchis allinta decidinapaq. Chay yachachikuykunatan utilizananchis ‘allin kaqta mana allin kaqta reparanapaq’ (Hebreos 5:14). Chayta ruwaspan Dioswan yanapachikushanchis allinta piensananchispaq, chayman jina kausaspataq reparanchis Diospa yachachikuyninkuna allinninchispaq kasqanta, jinaspan astawanraq valoranchis.

² Bibliapiqa manan llapa ruwananchispaqchu kamachikuykuna kashan. Ejemplopaq, wakin tratamientokunapiqa yawartan utilizakun. Chhaynapi tarikuspa, ¿imaynatan Jehová Diospa munasqanman jina decidisunman? Bibliapiqa kanmi yachachikuykuna imaynatas Jehová Dios kausayta yawartapas qhawarisqanmanta. Chay yachachikuykunata entiendespaqa allintan decidisun, conciencianchispas thajmi kanqa (Proverbios 2:6-11). Wakin yachachikuykunata qhawarisun.

3, 4. a) ¿Imaynatan Jehová Dios yawarta qhawarin? ¿Imaynatan chayta rikuchiran? b) ¿Imatan yawarninchis representan?

³ Yawarqa vidanchistan representan chaymi ancha valorniyoq. Diospaqqa vidanchisqa ancha valorniyoqmi. Hermanonta wañuchisqan qhepamanmi Diosqa Cainta niran: “Wayqeykiq yawarninmi pampamantapacha qaparispa mañakamuwan chaninchanaypaq”, nispa (Génesis 4:10). Abelpa yawarninmanta rimaspaqa, kausayninmantan rimasharan.

⁴ Jatun para kasqan qhepamanmi Diosqa Noeta familiantawan niran aychata mijunankupaq, ichaqa niranmi yawarninta ama mijunankupaq (Génesis 9:4). Llapa mirayninkunan chay kamachikuytaqa kasukunanchis. Diospaqqa yawarqa vidanchistan representan, noqanchispas chhaynatan qhawarinanchis (Salmos 36:9).

5, 6. Diospaqqa ancha valorniyoqmi yawarpas kausaypas, ¿imaynatan chayta rikuchiran?

⁵ Moisesman qosqan kamachikuypin Diosqa niran: “Mayqen Israel runapas, [...] ima yawartapas mijunqa chayqa, Señor Diosmi chay yawar mijuq runaq auqan [otaq enemigon] sayarinqa, jinaspan llaqtanmanta payta qarqonqa. Kausaqpa kausayninqa yawarninpin kashan”, nispa (Levítico 17:10, 11).

⁶ Chay kamachikuypin niran animalta mijunankupaqqa yawarninta pampaman jich’ananku kasqanta. Chayta ruwaspan rikuchisharanku chay animalpa kausaynin Jehová Diosman pertenecesqanta (Deuteronomio 12:16). Jehová Diosqa manan animalpa  yawarninta llapanta sut’uchinankutaraqchu munaran. Sichus yawarnin allintaña lloqsiran chayqa, thaj concienciawanmi aychata mijuyta atiranku. Animalpa yawarninta respetaspan kausayta qoq Jehová Diosta respetasharanku. Moisesman qosqan kamachikuypin nillarantaq juchankumanta perdonasqa kanankupaq animalkunata sacrificiopi jaywananku kasqanta (qhaway 19, 20 willakuykunata).

7. ¿Imaynatan David rikuchiran yawarta respetasqanta?

⁷ Yawar ancha valorniyoq kasqantan yachallasunmantaq Davidpa ruwasqanpi. Filistea runakunawan maqanakushaqtinmi soldadonkuna repararanku David sinchita ch’akichikusqanta, jinan vidankuta peligroman churasparaq Filistea runakunaq kasqanman riranku unuta apamunankupaq. Davidmi ichaqa mana ujayta munaranchu, pampaman jich’aspan niran: “¡Amapuni Señor Diospas munachunchu chayta ujanayta! Kay qharikunaq yawarnintapas ujayman jinachá kanman”, nispa (2 Samuel 23:15-17). Davidqa allintan entienderan Diospaqqa yawarpas kausaypas ancha valorniyoq kasqanta.

8, 9. ¿Imaynatan cristianokuna yawarta qhawarinanchis?

⁸ Diosqa manañan ñaupa cristianokunata kamachiranchu animalkunata sacrificiopi jaywanankupaq. Ichaqa kamachiranmi ‘yawarwan mana imatapas ruwanankupaq’. Yawarmanta kamachikuytaqa kasukushanallankun karan. Mana kasukuspaqa qhelli juchatapas ruwashankuman otaq idolokunatapas adorashankuman jinan karan (Hechos 15:28, 29).

⁹ Kunanpas chay kamachikuytan kasukunchis. Yachanchismi kausayqa Diosmanta paqarimusqanta  llapa kausaqkunapas payman pertenecesqanta. Yachallanchistaqmi yawarqa ancha valorniyoq kasqanta, kausayninchista representasqantapas. Chhaynaqa tratamiento chaskinanchispi yawarta utilizakuqtinqa, Bibliapi yachachikuykunatan ñaupaqta qhawarinanchis allinta decidinapaq.

10, 11. a) ¿Imaynatan Diospa testigonkuna qhawarinku yawar churachikuyta, otaq yawarpa tawa importante partenkuna churachikuyta? b) ¿Imatan sapanka cristiano decidinan?

¹⁰ Jehová Diospa testigonkunaqa ‘manan yawarwan imatapas ruwanchischu’. Chaymi mana mijunchischu, ujanchischu, mana cuerponchisman churachikunchischu, mana donanchischu, nitaq aceptanchischu yawarninchista waqaychaspa wajmanta churawananchistapas. Yawarpa glóbulos rojos, glóbulos blancos, plasma, plaquetas partenkunatapas manan churachikunchischu.

¹¹ Wakin tratamientokunapin yawarpa tawa importante partenkunata aswan juch’uy partekunaman t’aqanku. Sapanka cristianon decidinan aceptanqachus chay juch’uy partenkunata icha manachus chayta. Wakin tratamientokunapitaq mana waqaychasqa yawarninchista utilizankuman. Wakinmi kaykuna: hemodiálisis, hemodilución, recuperación de sangre. Chay tratamientokunata chaskinapaqqa sapankanchismi decidinanchis (qhaway 21 willakuyta).

12. a) ¿Imaraykun Dios yachayta munan conciencianchisman jina decidisqanchista? b) Manaraq ima tratamientotapas chaskishaspa, ¿imatan ruwananchis?

¹² Conciencianchisman jina decidisqanchisqa  importanten Diospaqqa. Chaypin Diosqa rikunqa imachus sonqonchispi kasqanta (leey 1 Crónicas 28:9). Chayrayku manaraq ima tratamientotapas chaskishaspaqa Diospa yanapayninta mañakunanchis, astawantaq chay tratamientomanta yachananchis jinaspa conciencianchisman jina decidinanchis. Manan jujkunatachu tapunanchis: “¿Imatan ruwawaq kay situacionpi kaspa?”, nispaqa. ‘Sapankan q’epinchistaqa apananchis’ (Gálatas 6:5; Romanos 14:12).

13. Yawarmanta kamachikuyninkuna yachachikuyninkunapas, ¿imatan Diosmanta yachachiwanchis?

¹³ Diospa kamachikuyninkunaqa allinninchispaqmi munakuwasqanchistan rikuchinpas (Salmos 19:7-11). Ichaqa manan allinninchispaq kasqanraykullachu kasukunchis aswanpas Diosta munakusqanchisraykun. Diosta munakuspan yawarta mana churachikunchischu (Hechos 15:20). Chay kamachikuyqa saludninchistan cuidan. Askhan yachanku yawarta churachikuy peligroso kasqanta, medicokunapas ninkun mana yawarllawan operayqa pacientenkunaq allinninpaq kasqanta. Rikusqanchis jina, Diospa nisqanqa allinninchispaqmi munakuwasqanchistan rikuchinpas (leey Isaías 55:9; Juan 14:21, 23).

14, 15. a) ¿Ima kamachikuykunatan Jehová Dios Israel runakunaman qoran? b) ¿Imatan chay kamachikuykunamanta yachasunman?

¹⁴ Diospa kamachikuyninkunaqa llaqtanpa allinninpaqmi karan. Jehová Diosmi Israel runakunaman  kamachikuykunata qoran ima accidentemantapas cuidakunankupaq. Ejemplopaq, juj runa wasita ruwaspaqa wasiq techontan kanchachanan karan ama pipas urmaykuspa wañunanpaq (Deuteronomio 22:8). Juj kamachikuypas niranmi waqrakuq toroyoq runaqa toronta watanan kasqanta, chhaynapi ama pitapas waqraspa wañuchinanpaq (Éxodo 21:28, 29). Chay kamachikuyta mana kasukuqqa juchayoqmi karan chay runaq wañusqanmanta.

¹⁵ Chay kamachikuykunan yachachiwanchis kausayqa Diospaq ancha valorniyoq kasqanta. Chaymi wasinchispas, carronchispas allin allichasqa kanan, cuidadowantaq carronchista manejananchis, kusirikuykunatapas allintan ajllananchis. Wakinmi vidankuta peligroman churanku astawanqa wayna-sipaskuna, ninkutaq: “Manan imapas pasawanqachu”, nispa. Diosqa manan munanchu chay ruwananchista aswanpas vidanchista jujkunaq vidantapas valorananchista munan (Eclesiastés 11:9, 10).

16. ¿Imaynatan Jehová Dios qhawarin abortayta?

¹⁶ Diospaqqa llapa runakunaq vidanqa ancha valorniyoqmi, manaraq naceq wawaq vidanpas ancha valorniyoqmi. Diosmi kamachiran: ‘Pipas wijsayoq warmita otaq wijsanpi kaq wawata wañuchiqqa juchachasqan kanqa’, nispa. Accidenteña karan chaypas chay runan wañunan karan (leey Éxodo 21:22, 23). Diospaqqa manaraq naceq wawapas juj runañan. Chhaynaqa, ¿imaynatan Dios qhawarinman abortayta? ¿Imaynan sientekun sapa wata millonninpi wawakunata abortasqankuta rikuspa?

17. ¿Iman juj warmiq sonqonta tiyaykachinman Diosta manaraq reqsishaspa wawanta abortasqanmanta?

 ¹⁷ Sichus juj warmi manaraq Jehová Diosta reqsishaspa abortaran chayqa, Diosmi payta perdonanman Jesuspa sacrificakusqanrayku (Lucas 5:32; Efesios 1:7). Sonqomantapuni arrepientekuran chayqa manañan juchachakunanchu ñaupaqpi ruwasqanmanta. Biblian nin: ‘Diosqa khuyapayakuqmi sumaq sonqoyoqmi, imaynan inti lloqsimuyta inti jaykuytawan karunchan, chhaynatan juchanchiskunata karunchawanchis’, nispa (Salmos 103:8-14).

18. ¿Imaraykun mana pitapas cheqnikunanchischu?

¹⁸ Diospa qowasqanchis kausayta, jujkunaq kausayninta respetasqanchispas sonqomantan kanan. Apóstol Juanmi niran: “Pipas wayqenta cheqnikuqqa runa wañuchiqmi”, nispa (1 Juan 3:15). Mana reparakuspallan jujkunata cheqnikuyta qallarisunman, chaymi mana respetowanchu tratasunman, yanqamanta tumpasunman otaq “wañullanmanña” nispa nisunman. Jehová Diosqa yachanmi jujkunata imayna qhawarisqanchista (Levítico 19:16; Deuteronomio 19:18-21; Mateo 5:22). Sichus pitapas cheqnikushanchis chayqa, kallpachakunanchismi chay cheqnipakuyta orqonanchispaq (Santiago 1:14, 15; 4:1-3).

19. ¿Imata ruwaspan rikuchillasunmantaq kausayta valorasqanchista?

¹⁹ Salmos 11:5 texton nin ‘Diosqa maqaylla maqaqkunata cheqnikusqanta’. Sichus peliculapi maqanakuykunata qhawasunman chayqa, maqanakuykuna  munakusqanchistan rikuchishanchis. Jinaspan umanchisman junt’achisunman millay palabrakunata mana allin piensaykunata imagenkunatapas. Chayta ruwanamantaqa allin kaqkunatan umanchisman churananchis. Chhaynapin kausay valorasqanchista rikuchishanchis (leey Filipenses 4:8, 9).

20-22. a) ¿Imaynatan Jehová Dios qhawarin Satanaspa kamachisqan pachata? b) ¿Imata ruwaspan cheqaq cristianokuna rikuchillanchistaq mana kay pacha runakuna jinachu kasqanchista?

²⁰ Satanaspa kamachisqan pachaqa manan respetanchu kausayta. Chaymi Jehová Diospaqqa paykuna juchayoq kanku millonninpi runakuna wañusqankumanta, serviqnin runakuna wañuchisqa kasqankumantapas. Biblian gobiernokunata sutichan ‘manchay phiña animalkuna’ nispa (Daniel 8:3, 4, 20-22; Apocalipsis 13:1, 2, 7, 8). Kay tiempopi runakunaqa armakunata vendespan askha qolqeta gananku. Chaymi sut’ita rikuchin Satanaspuni kay pachata kamachisqanta (1 Juan 5:19).

²¹ Cheqaq cristianokunaqa manan kay pacha runakuna jinachu kanchis. Chaymi politicapi mana participanchischu, guerraman mana rinchischu, manan pitapas wañuchinchischu, manataqmi chayta ruwaq organizacionkunatapas apoyanchischu (Juan 15:19; 17:16). Qatikachawaqtinchispas manan kutipakunchischu. Jesusmi yachachiwaranchis enemigonchiskunata munakunanchispaq (Mateo 5:44; Romanos 12:17-21).

 ²² Religionkunapas juchayoqmi kanku millonninpi runakuna wañusqankumanta. Biblian jatun Babiloniamanta otaq kay pachapi llapa pantasqa religionkunamanta nin: “Chay llaqtapin tarisqa karan profetakunaq yawarnin, ch’uya runakunaq yawarnin, allpa pachapi mana khuyapayaspa wañuchisqa runakunaq yawarninpas”, nispa. Chaychá Diosqa munan chay llaqtamanta lloqsipunanchista. Diosta adoraqkunaqa t’aqakunanchismi pantasqa religionkunamanta (Apocalipsis 17:6; 18:2, 4, 24).

23. ¿Imakunatan ruwananchis jatun Babiloniamanta lloqsipunanchispaq?

²³ Jatun Babiloniamanta lloqsipunanchispaqqa ñaupaq religionpi kasqanchismantan sutinchista borrachinanchis. Jinaspapas rechazananchismi pantasqa religionpa ruwayninkunata. Chay religionkunaqa runakunatan tanqan qhelli juchata ruwanankupaq, qolqe sonqo kanankupaq, politicapi participanankupaqpas (leey Salmos 97:10; Apocalipsis 18:7, 9, 11-17). Chay jawan millonninpi runakuna wañuranku.

24, 25. ¿Imaraykun allin concienciayoq kanchis thajpas sientekunchis?

²⁴ Manaraq Jehová Diosta reqsishaspaqa Satanaspa mana allin ruwayninkunatan apoyaranchis. Ichaqa cambiapuranchismi, Jesuspa sacrificakusqantan aceptaranchis jinaspa Diosman prometekuranchis servinanchispaq. Diospa munayninta ruwasqanchisraykun thaj sientekunchis allin concienciayoqtaq kanchispas (Isaías 1:18; Hechos 3:19).

 ²⁵ Yaqapaschá kausayta mana respetaq organizacionkunata apoyaranchis, ichaqa Diosmi perdonawasunman Jesuspa sacrificakusqanrayku. Kausay valorasqanchistan rikuchinchis Diosmanta jujkunaman yachachispa. Chhaynapin paykunapas Satanaspa kamachisqan pachamanta t’aqakunqaku Dioswantaq amigontin kanqaku (2 Corintios 6:1, 2).

26-28. a) ¿Imatan Jehová Dios Ezequielman kamachiran? b) ¿Imata ruwananchispaqmi Dios kamachiwanchis?

²⁶ Jehová Diosmi profeta Ezequielta kamachiran Jerusalén llaqta thunisqa kananta willananpaq, jinaspapas willananmi karan salvakunankupaq imata ruwanankuta. Sichus Ezequiel mana willanmanchu karan chayqa, paytan Diosqa cuentata mañanan karan (Ezequiel 33:7-9). Ezequielqa runakunaq vidantan valoraran chaymi tukuy atisqanta ruwaran Diosmanta willananpaq.

²⁷ Kunanpas cristianokunaqa willananchismi pisi tiempollamanta kay pacha chinkachisqa kananta, runakunatataq yanapananchis Diosta reqsinankupaq chhaynapi salvakunankupaq (Isaías 61:2; Mateo 24:14). Tukuy atisqanchistan ruwananchis predicananchispaq, chhaynapin Pablo jina nisun: ‘Pipas wañunanmantaqa manapunin juchayoqchu kani, mana upallaspan lliutapuni Diospa munayninmanta willaraykichis’, nispa (Hechos 20:26, 27).

²⁸ Diospa munakuyninpi kanapaqqa limpion kananchis. Chaymantan qatimuq capitulopi yachasun.