1-3. a) ¿Iman Jesuspa qatikuqninkunapaq ancha munaypuni karqan? ¿Imatan Jesús ruwarqan yachachisqanta mana qonqanankupaq? b) ¿Imanaqtinmi mana qonqanchischu allin rijch’anachiy simikunata?

 ¡IMA munaychá karqan Jesuspa yachachisqanta uyariyqa! Jesuspa qatikuqninkunaqa Ancha Allin Yachachiqtan uyarirqanku. Payqa allintan sut’incharqan Diospa simin qelqata, yachachirqantaq imachus cheqaq kasqantapas. Chay tiempopiqa manaraqmi pipas qelqarqanchu Jesuspa yachachikuyninkunataqa, chaymi Jesusqa qatikuqninkunaman yachachirqan yuyayninkupi sonqonkupi allinta jap’inankupaq jina. a Chaypaqmi allinta willarqan rijch’anachiy simikunatapas.

² Rijch’anachiy simikunataqa allintan yuyarikun. Juj allin yachaq runaq nisqan jina, rijch’anachiy simitaqa “rikushasunmanpas jinatan uyarinchis”. Chhaynapin allinta entiendenchis sasa yachachikuykunatapas. Chaymantapas rijch’anachiy simikunaqa sumaqpunin uyarinapaq, allintataq yuyayninchispi tajyachin ima yachachikuytapas.

³ Kay pachapiqa manan pipas karqanchu Jesús jina rijch’anachiy simikunawan Allin Yachachiqqa. Kunankamapas rimashallanchisraqmi chhayna yachachisqanmantaqa.  ¿Imaraykun rijch’anachiy simikunawanpuni Jesús yachachiq? ¿Imanaqtinmi allinpuni karqan chhayna yachachisqan? ¿Imaynatan noqanchispas rijch’anachiy simikunawan yachachillasunmantaq? Qatiqninpin chaykunamanta yachasunchis.

4, 5. ¿Imaraykun Jesús rijch’anachiykunawa yachachiq?

⁴ Bibliaq nisqan jina, Jesusqa paymanta qelqasqa kaqta junt’ananpaqmi rijch’anachiy simikunawan yachachiq. Mateo 13:34, 35 textopin nin: “Chhaynatan Jesusqa imaymana rijch’anachiykunata willaspa runakunata rimapayarqan. Mana rijch’anachiykunawanqa manapunin rimaqchu. Chhaynapin profetaq nisqan junt’akurqan, paymi nirqan: Rijch’anachiy simikunawanmi rimarisaq; qallariymantapacha pakasqa kaqkunatan willasaq”, nispa. Chay profetaq nisqanqa Salmos 78:2 versiculopin tarikun, paytaqa Jehová Diosmi yuyaycharqan chayta qelqananpaq, pachaj-pachaj watakuna ñaupaqta manaraq Jesús kay pachaman jamushaqtin. Chhaynaqa kikin Diosmi munarqan Mesías rijch’anachiykunawan yachachinanta. Chaypin rikunchis Diospaqqa chhayna yachachiyqa ancha allinpuni kasqanta.

⁵ Chaymantapas Jesusqa rijch’anachiy simikunawanmi sut’ita rikuchirqan pikunachus “rumi sonqo” kaqkunata (Mateo 13:10-15; Isaías 6:9, 10). Mayninpin Jesusqa rijch’anachiy simipi rimarqan pikunachus yachaytapuni munarqanku chayta reparananpaq. Cheqaqtapuni yachayta munaqkunaqa k’umuykukuspan tapukuqku chay rijch’anachiy ima ninanchus  chaymanta, jatunchakuqkunan ichaqa mana tapukuqkuchu (Mateo 13:36; Marcos 4:34). Chhaynaqa Jesuspa rijch’anachiy siminkunaqa sut’inchasqan karqan cheqaqtapuni yachay munaqkunaman, jatunchakuq sonqoyoqkunapaqmi ichaqa pakasqa kasharqan. 

6. ¿Imanaqtinmi kusapuni karqan Jesuspa rijch’anachiy siminkuna?

⁶ Jesusqa rijch’anachiykunawanmi yachachiq runakuna tukuy yuyaywan rikushankumanpas jinata uyarinankupaq, allinta yuyarinankupaq ima. Chaymi Jesusqa Orqo Patapi yachachishaspa askha rijch’anachiy simikunata rimarqan, chaymi tarikun kay textopi: Mateo 5:3-7:27. Chaypiqa 50 más rijch’anachiy simikunan kashan. Chay kutipi yachachisqantaqa 20 minutopi jinallan leespa tukurusunman. Chhaynaqa Jesusqa kinsa rijch’anachiy simikunatan sapa minutopi rimarqan. Chaypin rikunchis paypaqqa rijch’anachiykunawan rimayqa ancha allinpuni kasqanta.

7. ¿Imaraykun Jesús jina rijch’anachiy simikunawan yachachinanchis?

⁷ Cristoq qatikuqninkunataq kanchis chayqa, pay jinan rijch’anachiy simikunawan yachachinanchis. Imaynan mijunapas imaymanachakunawan tupachisqaqa sumaq, chhaynallataqmi yachachisqanchispas sumaq kanqa rijch’anachiy simikunawan rimaqtinchisqa. Chhaynapin uyariqninchiskunaqa sasa yachachikuykunatapas allinta entiendenqaku. Chayrayku qatiqninpi allinta t’aqwisunchis imaynas karqan Jesuspa rijch’anachiywan yachachisqankuna chayta. Chaymantapas qhawallasuntaq chayman jina imayna ruwananchista.

8, 9. ¿Mayqenkunan Jesuspa wakin rijch’anachiy siminkuna? ¿Imanaqtinmi allinpuni karqan?

⁸ Jesusqa sut’i entiendey rijch’anachiykunawanmi ancha allin yachachikuykunata yachachiq, pisi rimayllapitaq rimaqpas, chhaynapin uyariqninkunaqa rikushankumanpas jina uyariqku, allintataq entiendeqkupas. Mijunamantapas p’achamantapas mana llakikunankupaqmi rimarqan “phalaq animalkunaq” mana tarpusqankumanta, mana cosechasqankumanta, “campopi lirio t’ikakunaq” mana llank’asqankumanta mana puskasqankumanta ima, jinaspataq sut’incharqan chaykunata Dios cuidasqanmanta. Chhaynaqa phalaq animalkunatapas t’ikakunatapas cuidaq Diosqa, astawanraqmi cuidanqa paypa gobiernonta “ñaupaqta maskhaqkunataqa” (Mateo 6:26, 28-33).  

⁹ Mayninpin Jesusqa imatapas jujpas kanman jinata rijch’anachiq. Chaymi juj kutin k’anchaypas kankuman jina yachachisqankunata nirqan: “Qankunan kay pachapaq k’anchay kankichis”, nispa (Mateo 5:14-16). Paykunaqa yachachisqankuwan imayna kausasqankuwan iman Diospa yachachikuyninkunata k’anchachishankumanpas jina sut’ita reparachinanku karqan, jinallataq runamasinkutapas yanapananku karqan Diosta jatunchanankupaq (Mateo 5:14-16). Jesusqa nillarqantaqmi: “Qankunan kay pachapaq kachi kankichis”. “Noqan uvas sach’aqa kani, qankunataq k’allmakuna kankichis”, nispa (Mateo 5:13; Juan 15:5). Chay rijch’anachiy simikuna rimasqanqa sut’i entiendenapaqmi karqan.

10. ¿Ima rijch’anachiy simikunawanmi yachachisunman?

 ¹⁰ Rijch’anachiykunawan yachachinapaqqa manan askha willakuykunatachu willana, aswanpas imachus rikusqanchis reqsisqanchis kaqkunawanmi tupanachisunman. Sichus rijch’anachiyta munanchis Jehová Diospaqqa pitapas kausarichiyqa mana sasachu kasqanta chayqa, Bibliaq nisqan jinan wañuyta puñuywan tupanachisunman. Nisunmanmi: “Imaynan puñuqtaqa rijch’achillasunman, chhaynallataqmi Diospas wañusqakunata kausarichimpunqa”, nispa (Juan 11:11-14). Sichus entiendechiyta munanchis wawakunaqa allin wiñanankupaq munakunata necesitasqankuta chayqa, juj plantachawanmi paykunata rijch’anachisunman. Biblian nin wawakunaqa “aceituna sach’aq retoñasqan jina” kasqankuta (Salmos 128:3). Jinan nisunman: “Imaynan plantachakunaqa unuta intita ima necesitanku, chhaynallataqmi wawakunapas munakunata sumaq uywanata ima necesitanku”, nispa. Chay jinata yachachiqtinchisqa allintan uyariqninchiskuna entiendenqaku.

11. ¿Imakunatan Jesús rikunmanpuni karqan Galileapi wiñasqanman jina?

¹¹ Jesusqa runakunaq sapa p’unchay ruwasqankumantan askha rijch’anachiy simikunata willaq. Wiñasqan Galilea provinciapiqa askha kutichá mamanta rikurqan maranpi kutashaqta, jak’uman qonchuta (levadurata) churashaqta, lámpara jap’ichishaqta, wasi pichashaqtapas (Mateo 13:33; 24:41; Lucas 15:8). Jayk’a kutitachá challwaqkunatapas rikurqan Galilea qochaman llikankuta wijch’uykushaqta (Mateo 13:47). Chaymantapas rikullarqantaqchá erqekunaq plazapi  pujllasqanta, runakunaq muju tarpusqankuta, casarakuy fiestapi mijusqankuta, chajrapi trigo poqosqantapas (Mateo 11:16; 13:3-8; 25:1-12; Marcos 4:26-29).

12, 13. Samaria llaqtayoq runamanta rimaspa, ¿imanaqtinmi Jesús willarqan “Jerusalenmanta Jericó llaqtaman” riq ñanmanta?

¹² Jesusqa uyariqninkunaq imatachus yachasqankumantan willaq rijch’anachiy siminkunapi. Samaria llaqtayoq allin runamanta willayta qallarispanmi nirqan: “Juj runan Jerusalenmanta Jericó llaqtaman uraykamusharqan, jinan paytaqa suwakuna jap’ispa lliuta ch’utipurqanku maqaykurqanku ima, wañunayashaqta wijch’uspataq pasapurqanku”, nispa (Lucas 10:30). Chaypi nisqan jina, chay runaqa “Jerusalenmanta Jericó llaqtaman uraykamusharqan”. Jesús chayta willashaspaqa Judea provinciapin kasharqan, chayqa manan nishu karupichu kasharqan Jerusalén llaqtamantaqa. Uyariqninkunaqa reqsirqankun Jericó  llaqtaman riq ñanta, yachallarqankutaqmi chay ñanqa manchakunapaq jina kasqanta. Chaypiqa ch’in cheqaskunan karqan, kallarqantaqmi suwakunaq pakakunanpaq jina t’oqokunapas.

¹³ Jesusmi willarqan chay ñanninta juj sacerdote, chaymantataq juj Leví runa pasasqanta. Manan ichaqa mayqenninkupas k’irisqa runataqa yanaparqanchu (Lucas 10:31, 32). Sacerdotekunaqa Jerusalenpi Dios yupaychana wasipin serviqku, Leví runakunataq paykunata yanapaqku. Wakin sacerdotekunapas Leví runakunapas Jericó llaqtapin tiyarqanku Dios yupaychana wasipi mana servishaspankuqa (chay llaqtaqa tarikurqan Jerusalenmanta 23 kilometropi jinan). Chhaynaqa paykunaqa purillaqkun chay ñanninta. Jerusalén llaqtaqa aswan wichaypin kasharqan Jericó llaqtamantaqa, chaymi Jesusqa nirqan: “Suwakunaq jap’isqan runaqa Jerusalenmantan uraykusharqan”, nispa. b Chaypin rikunchis Jesusqa uyariqninkunaq imachus yachasqankumanta willasqanta.

14. ¿Imaynatan uyariqninchiskunapaq jina rijch’anachiy simikunata rimasunman?

¹⁴ Noqanchispas uyariqninchiskunaq imatachus yachasqankumantan rijch’anachiy simipi willananchis. Chaypaqqa yachananchismi wayna-sipaschus, kuraqchus, may llaqtayoqchus, imayna familiayoqchus, ima llank’anayoqchus kasqankuta. Chajra ruwaymanta rijch’anachiy simikunataqa jawa llaqta runakunan aswan  allintaqa entiendenkuman jatun llaqtapi tiyaq runakunamantaqa. Jinallataqmi allin rijch’anachiy simikunata willasunman uyariqninchiskunaq sapa p’unchay ruwasqankumanta: wasinkupi ruwasqankumanta, wawankumanta, imapi pujllasqankumanta, imatachus mijusqankumanta, jujkunamantawan.

15. ¿Imaynapin Jesús allinta yacharqan Diospa kamasqankunamanta?

¹⁵ Jesusqa allintan yacharqan plantakunamanta, animalkunamanta, paramanta, jujkunamantawan, chaymi chaykunamanta rimarqan rijch’anachiy simipi (Mateo 16:2, 3; Lucas 12:24, 27). Wiñasqan llaqtapiqa allintachá qhawarqan Diospa kamasqankunata. Jinaspapas paymi “tukuy imamantapas ñaupaqta kamasqa karqan”, payqa “allin llank’aq maestro jinan” taytanwan kuska tukuy imaymanata kamarqan (Colosenses 1:15, 16; Proverbios 8:30, 31). Chayraykuyá Jesusqa allintapuni yacharqan Diospa kamasqankunamanta, chayman jinataq yachachirqanpas. Qatiqninpin astawan yachasunchis chaymanta.

16, 17. a) ¿Imaynapin yachanchis Jesusqa ovejakunata allinta reqsisqanta? b) ¿Iman rikuchin ovejakuna michiqninkuq kunkanta allinta reqsisqankuta?

¹⁶ Jesusmi qatikuqninkunata nirqan: “Noqan ancha allin michiqqa kani, qankunataq ovejakuna kankichis”, nispa. Payqa allintan reqsirqan ovejakunata. Yacharqanmi ovejakunaqa michiqninkuman allin yachasqa kasqankuta. Yachallarqantaqmi manso kasqankurayku michiqninkuwan pusachikullasqankuta. Ovejakunaqa michiqninkuq “kunkanta reqsisqankuraykun”  qatikunku (Juan 10:2-4, 11). ¿Reqsinkupunichu ovejakuna michiqninkuq kunkanta?

¹⁷ Chaypaq yachasunchis George A. Smith runaq willakusqanmanta, paymi nirqan: “Juj kutinmi chaupi p’unchayta judío runakunaq pozon qayllapi samarqayku, chaymanmi michiqkuna ovejankuta qatimurqanku unuta tomachinankupaq. Ovejakunaqa juj t’aqallamanmi juñukurqanku, chaymi noqaykuqa ninakurqayku: ¿Imaynatataq kay michiqkunari ovejankuta t’aqapunqaku? nispa. Ovejakuna unu tomayta tukuqtinku qhepamanmi ichaqa sapanka michiqkuna maypichus michishasqankuman puriripurqanku, sapankankutaq ovejankuta wajarqanku jinan ovejakunaqa juñu kashasqankumanta t’aqakurqanku michiqninkuq kunkanta uyarispa, chaymantataq qhepanta rirqanku imaynachus jamurqanku jinata”, nispa (Geografía histórica de la Tierra Santa). Jesusqa ovejakunamanta willaspanmi yachachisharqan paywan pusachikunanchista yachachisqanman jina kausananchistapas, chhaynapi “ancha allin michiqpa” qhawarisqan kananchispaq.

18. ¿Maypin tarisunman Jehová Diospa kamasqankunamanta allin yachachikuykunata?

¹⁸ ¿Imaynapin yachasunman Diospa kamasqankunamanta rijch’anachiy simipi rimayta? Chaypaqqa allintan qhawarinanchis animalkunaq imaynachus kasqankuta, imatachus ruwasqankutapas. Bibliapin willashan askha animalkunamanta, wakin textokunapiqa chaykunaq imayna kasqankuwanmi imaymanata rijch’anachikun. Bibliaqa willanmi taruka jina leopardo jina usqhay phawaq kanamanta, mach’aqway jina “allin reparaq kanamanta”, paloma jina “mana imanakuq” mana  kutipakuq kanamanta, jujkunamantawan (1 Crónicas 12:8; Habacuc 1:8; Mateo 10:16). c Qhawaq, ¡Rijch’ariy! revistakunapi, jw.org paginapipas tarinkin “¿Kikillanmantachu paqarimurqan?” nisqa videokunata, juj qelqakunatapas. Chaypin astawan yachasunman Diospa imaymana kamasqankunamanta. Imaynatas Diospa kamasqankunawan imatapas rijch’anachikun chaykunatawan.

19, 20. a) ¿Imatan Jesús sut’incharqan juj sucedesqanmanta willaspa? b) ¿Imaynatan noqanchispas imapas pasasqanmanta willaspa yachachisunman?

¹⁹ Jesusqa imapas pasasqanmantan rijch’anachiy simikunata willaq. Juj kutinmi juj accidentemanta rimaspa  sut’incharqan accidentekunaqa mana Diospa juchanchu kasqanmanta. Khaynatan nirqan: “Siloan torre urmaykamuspa chunka pusaqniyoq runakunata wañuchisqanmantapas, paykunaqa Jerusalenpi tiyaq llapa runakunamantapas aswan juchayoqchá karqanku, nispapaschá nishankichis”, nispa (Lucas 13:4). Chay runakunaqa manayá juchapi purisqankuraykuchu wañuyta tarirqanku, nitaqmi Dioschu wañuyman churarqan, aswanmi paykunaqa qonqaylla chaypi rikukurqanku (Eclesiastés 9:11). Chay runakunaq wañupusqankumantaqa lliumi yacharqanku, chaymi chaymanta willaspa Jesusqa rikuchirqan accidentekunamanta runakunaq yuyaykusqanqa pantasqa kasqanta.

²⁰ Noqanchispas imapas sucedesqanmanta willaspan yachachisunman. Jesús janaq pachapi Reyña kasqanmanta rimashaspanchisqa, willasunmanmi guerrakunamanta, yarqaykunamanta, terremotokunamantapas (Mateo 24:3-14). Sichus rimashanchis mosoq runa kaywan p’achakunapaq imakuna ruwanamanta chayqa, willasunmanmi jujpa chaykuna ruwasqanmanta (Efesios 4:20-24). Chaypaqmi yuyaykusunman iñiqmasinchiskunaq imakuna ruwasqankumanta, chaymantapas jw.org paginapin tariwaq “Bibliaq yanapayninwan cambianku” nisqata, chaypin iñiqmasikuna vidankumanta willakunku.

21. ¿Ima allinkunan kapuwanchis Diospa simin qelqamanta allin yachachiq kaqtinchis?

²¹ Qhawasqanchis jina, Jesusqa Ancha Allin Yachachiqpunin karqan. Kay t’aqapin yacharqanchis paypaqqa “allin willakuykunata willaypas yachachiypas” ancha importante kasqanta (Mateo 4:23). Noqanchispaqpas chay ruwaymi aswan allinqa. Allin yachachiq  kananchispaq kallpachakuqtinchisqa imaymana kusikuykunan kapuwanchis. Yachachispaqa jujkunamanmi ancha allin kaqta qoshanchis, chaymi anchata kusikunchis (Hechos 20:35). Chay allin kaqqa Jehová Diosmanta cheqaq kaqta yachachiymi. Chaymantapas allin yachachiq kaspaqa Ancha Allin Yachachiqpa yupintan qatikushanchis, chaywanmi kusikullanchistaq.