1, 2. a) ¿Imanaqtinmi umallikunaq kachasqan guardiakuna mana jap’irqankuchu Jesusta? b) ¿Imaraykun Jesús ancha allin yachachiq karqan?

 JESUSMI Dios yupaychana wasipi Taytanmanta cheqaq kaqta yachachisharqan, wakin runakunan paypi iñirqanku wakintaq ichaqa jap’ichiyta munarqanku. Religión umalli runakunan sinchita phiñakuspanku Dios yupaychana wasi guardiakunata kacharqanku Jesusta jap’inankupaq. Guardiakunan ichaqa mana jap’imurqankuchu. Jinan umalli sacerdotekunawan fariseokunapiwan tapurqanku: “¿Maytaq chay runari? ¿Imaraykun mana apamurqankichischu?”, nispa. Paykunataq kutichirqanku: “Manan jayk’aqpas uyarirqaykuchu pitapas pay jina yachachiqtaqa”, nispa. Paykunaqa ancha sumaqpaqmi qhawarirqanku Jesuspa yachachisqanta, chaymi mana jap’iyta munarqankuchu (Juan 7:45, 46). a

² Manan chay guardiakunallachu admirakurqanku Jesuspa yachachisqanmantaqa. Ancha askha runakunan juñunakuqku Jesuspa yachachisqanta uyarinankupaqqa (Marcos 3:7, 9; 4:1; Lucas 5:1-3). Pusaq capitulopi yachasqanchis jina, Jesusqa ancha allin yachachiqmi karqan Diospa yachachikuyninkunata ancha allinpaq  qhawarisqanrayku, yachachisqan runakunata munakusqanrayku ima. Jinaspapas allintan yacharqan imaynatachus yachachiyta. Qatiqnin parrafokunapin chaymanta yachasunchis chayman jina ruwananchispaq.

3, 4. a) ¿Imaraykun Jesús mana sasa simikunatachu rimarqan yachachishaspa? b) ¿Imaynatan Jesús yachachirqan Orqo Patapi?

³ Jesusqa atinmanmi karqan yachaysapakunaq rimasqanku simikunawan yachachiyta. Ichaqa allintan yacharqan yaqa llapanku “mana educasqa común runakunalla kasqankuta”, chaymi entiendenankupaq jinallan yachachirqan (Hechos 4:13). Yachallarqantaqmi maykamallachus entiendey atisqankuta, chaymi mana nishu askhataqa yachachiqchu (Juan 16:12). Payqa fácil entiendey simikunallawanmi ancha allin yachachikuykunata yachachirqan.

⁴ Orqo Patapin Jesusqa ancha allintapuni yachachirqan. Chaypi yuyaychaykuna qosqanqa allintachá yuyaymanachirqan uyariqninkunata (Mateo 5:3-7:27). Payqa manan yachaysapa runakunaq rimayninwanchu yachachirqan. Erqechakunapas entienderqanchá chay kutipi yachachisqantaqa. Chaychá runakunaqa “anchatapuni admirakurqanku imayna yachachisqanmanta” (Mateo 7:28). Chay runakuna ukhupiqa kasharqankuchá chajra ruwaqkuna, uywa michiqkuna, challwaqkunapas.

5. ¿Mayqenkunan Jesuspa wakin pisillapi rimasqa ancha allin yachachikuyninkuna?

⁵ Jesusqa pisi rimayllapin ancha allin yachachikuykunata yachachiq. Chaymi yachachisqanqa uyariqninkunaq yuyayninpi sonqonpi ima qhepaq. Chay  tiempopiqa manaraqmi karqanchu qelqa ruwanapaq maquinakuna. Jesuspa wakin yachachikuyninkunan kaykuna: “Amaña pitapas juchachaychischu, chhaynapi mana juchachasqa kanaykichispaq”. “Qhali runakunaqa manan doctorta necesitankuchu, onqosqakunan ichaqa necesitanku”. “Sonqoqa munallanpunin, cuerpon ichaqa mana kallpayoq”. “Roma reypa kaqtaqa Roma reyman qopuychis”. “Qoypin aswan kusikuyqa kan, manan chaskiypichu” (Mateo 7:1; 9:12; 26:41; Marcos 12:17; Hechos 20:35). b Kunankamapas chay rimasqankunaqa ancha allinpunin kashan iskay waranqa wataña pasarun chaypas.

6, 7. a) ¿Imaraykun mana sasa rimaykunawanchu yachachinanchis? b) Nishu askhata yachachinanchismantaqa ¿imaynatan yachachinanchis?

⁶ Jesús jina yachachinanchispaqqa runakunaq entiendesqanku  simikunawanmi yachachinanchis. Yuyarinanchismi Bibliaq yachachikuyninkunaqa mana sasa entiendeychu kasqanta. Jinaspapas Jehová Diosqa humilde sonqoyoq runakunamanmi imachus yuyaykusqanta sut’inchan (1 Corintios 1:26-28). Chaymi allinta yuyaykuspa paykunaq entiendesqanku simikunallapi rimananchis, chhaynapin Diospa yachachikuyninkunata allinta uyarinqaku.

⁷ Chaymantapas runakunaman Bibliamanta yachachispaqa manan nishu askhataqa yachachinanchischu. Manan llapan yachasqanchismantachu rimananchis. Manallataqmi usqhayllachu yachachinanchis. Aswanpas estudianteq imachus necesitasqanman entiendesqanman jinan yachachinanchis. Astawanqa yanapananchis Cristota qatikunanpaq Jehová Diosta yupaychananpaqpas. Chaypaqqa pacienciawanmi yachachinanchis entiendenankama. Chhaynapin Bibliamanta yachasqanta sonqonpi umanpi jap’ispa chayman jina kausanqa (Romanos 12:2).

8, 9. a) ¿Imanaqtinmi Jesús tapuqpuni? b) ¿Imaynatan Jesús Pedrota entiendechirqan pikunachus impuestota paganankuta?

⁸ Jesusqa tapuykunawanmi allinta yachachillaqtaq. Imatapas “chayqa kay jinan” nispa sut’inchananmantaqa tapuqpunin. ¿Imanaqtinmi tapuqpuni? Contranpi jatariq runakunaq sonqonpi imachus kasqanta yachananpaqmi, chhaynapi chayman jina sut’inchananpaq (Mateo 21:23-27; 22:41-46). Juj kutikunapitaq tapuq yachachisqankuna imapichus yuyaykushasqankuta yachananpaq otaq allinta yuyaymanachinanpaq. Chaymi khaynata tapuq: “¿Imaniwaqchistaq?”  “¿Creenkichu qan chayta?”, nispa (Mateo 18:12; Juan 11:26). Chhayna tapusqanwanmi sonqonkuman chayaq.

⁹ Juj kutinmi contribucionta cobraqkuna Pedrota tapurqanku Jesusqa Dios yupaychana wasimanta impuestota paganchus chayta. c Pedrotaq “paganmi” nirqan pacha. Qhepamantaq Jesusqa Pedrota nirqan: “Simón, ¿imaniwaqtaq? ¿Pimantataq kay pacha reykunari impuestokunata cobranku? ¿Wawankunamantachu icha waj runakunamantachu?”, nispa. Pedrotaq nirqan: “Waj runakunamantan”, nispa. Jinaqtinmi Jesusqa nirqan: “Chhaynaqa wawankunaqa manan paganankuchu ¿riki?”, nispa (Mateo 17:24-27). Chhayna tapusqanwanmi Pedrota yuyarichirqan reykunaq familiankunaqa impuestota mana paganankuchu kasqanta, chaytaqa lliu runakunan yacharqanku. Jesusqa Diospa sapan Churinmi karqan, yupaychana wasipiqa Taytantan yupaychaqku, chaymi payqa mana impuestota pagananchu karqan. Qhawarisqanchis jina, Jesusqa allin tapuykunawanmi Pedrota entiendechirqan chhaynapuni kasqanta yuyarinanpaq, otaq qhepaman imatapas tapuqtinku allinta yuyaykuspa kutichinanpaq.

10. ¿Imaynapin wasin-wasinta predicaspa uyariwananchispaq jina tapusunman?

¹⁰ ¿Imaynatan tapuykunawan yachachisunman? Wasin-wasinta predicasqanchispi runakuna uyariwananchispaqqa  tapuykunawanmi rimapayayta qallarisunman. Juj kuraj runa lloqsimuqtinmi respetowan tapusunman: “¿Qhawarisqaykiman jina jujniraychu kay pachapi kausay kapushan?”, nispa. Kutichiwaqtinchistaq nisunman: “¿Imakunatan ruwana kanman sumaq kausay kananpaq?”, nispa (Mateo 6:9, 10). Juch’uy wawakunayoq warmi lloqsimuqtintaq nisunman: “¿Jayk’aqllapas tapukurqankichu wawaykikuna wiñaruqtin kay pachapi imaynas kausay kanqa chayta?”, nispa (Salmos 37:10, 11). Predicashaspa runakunaq wasinta allinta qhawarisun chayqa, uyariwananchispaq jinan imatapas tapusunchis.

11. ¿Imaynatan Bibliamanta yachachisunman allin tapuykunawan?

¹¹ Bibliamanta estudiota qoshaspapas allin tapuykunawanmi runakunaq sonqonpi imachus kasqanta orqosunman (Proverbios 20:5). Yaqapaschá piwanpas estudiashanchis ¿Munawaqchu wiñaypaq kusisqa kausayta? nisqa librota 43 yachachikuyta. d Chaypin rimashan “¿Imaynatan Diosta serviqkuna qhawarinanchis trago ujayta?” nisqamanta. Chay capitulota estudiashaspaqa yaqapaschá Bibliaq nisqanman jina tapusqanchista kutichiwasunman, ichaqa imachus  sonqonpi kasqanta yachanapaqa tapusunmanmi: “¿Imaninkin chaykunamanta? ¿Imaninkin chaykunata Diospa imayna qhawarisqanmanta? ¿Imaynatan chayman jina kausawaq?”, nispa. Ichaqa mana p’enqachiq jinallan sumaqllata tapunanchis (Proverbios 12:18).

12-14. a) ¿Imapaqmi Jesús allin yachaywan rimaq? b) ¿Imaynatan Jesús kutichirqan fariseokunaq tumpasqanman?

¹² Jesusqa ch’uya runan karqan, chaymi runakunawan rimananpaqqa tapuykunawan yachachiq. Pipas contranpi imatapas niqtinqa allin yachaywanmi kutichiq, sut’itataq rikuchiq contranpi rimaqkuna pantasqata rimashasqankuta. Qatikuqninkunaman ima allin yachachikuytapas yachachinanpaqqa allin yachaywanmi rimallaqtaq, chhaynapi iñichinanpaq. Chayta imayna ruwasqantan qatiqninpi qhawarisunchis.

¹³ Supaypa ñak’arichisqan ñausa upa runata Jesús qhaliyachiqtinmi fariseokuna nirqanku: “Kayqa supaykunata kamachiq Belcebupa [Satanaspa] atiyninwanmi supaykunata qarqon”, nispa. Paykunaqa Jesustan nisharqanku Satanaspa atiyninwan supaykunata qarqoshasqanta. Ichaqa pantasharqankun mana yuyayninkupi jinan rimasharqanku. Chaymi Jesusqa nirqan: “Mayqen nacionpas t’aqanasqa kaspaqa tukukapunmanmi, mayqen llaqtapas mayqen familiapas t’aqanasqa kaspaqa chinkapunmanmi. Chhaynaqa Satanaschus payllatataq qarqokunman chayqa, pay kikinmi t’aqanasqa kashanman, chhayna kaqtinqa,  ¿imaynapitaq gobiernonri sayashallanman?”, nispa (Mateo 12:22-26). Chaywanmi Jesusqa nisharqan: “Noqachus kayman Satanaspa runan jinaspa paypa jatarichisqankunata thunishayman chayqa, pay kikinpa contranpin Satanasqa jatarishanman, chhayna kaqtinqa manaraq imapichá ruwasqankunaqa tukukapunman”, nispa. Chhayna yachaywan rimasqanta uyarispaqa manayá pipas payman churapakuyta atirqanchu. 

¹⁴ Jesusqa manan chayllawanchu rimayta tukurqan. Payqa yacharqanmi fariseokunaq wakin yachachisqankuna supaykunata qarqosqankuta, chaymi nirqan: “Noqachus Belcebupa atiyninwan supaykunata qarqoni chayqa, ¿piqpa atiyninwantaq qankunata qatikuq runakunari qarqonku?”, nispa (Mateo 12:27). Chaywanmi Jesusqa nisharqan: “Satanaspa atiyninwan supaykunata qarqoshayman chayqa, qankunaq yachachisqaykichiskunapas paypa atiynillanwantaqchá supaykunataqa qarqoshanku”, nispa. Fariseokunataq ch’inlla karqanku. Manan paykunaqa jayk’aqpas ninkumanchu karqan yachachisqankunaqa Satanaspa atiyninwan supaykunata qarqosqankuta. Chhaynatan Jesusqa fariseokunaq mana allin yuyaykusqankuta sut’incharqan, munaspa mana munaspan paykunaqa reconocenanku karqan pantasqata rimasqankuta. Qhawarisqanchis jina, Jesusqa ancha yachaywanpunin rimarqan, payta uyariq runakunaqa maytachá admirakurqanku chhayna yachachisqanmanta.

15-17. ¿Imaynatan Jesús rimarqan Taytan imayna sonqoyoqchus kasqanta entiendechinanpaq?

¹⁵ Taytanmanta yachachispapas Jesusqa yachaywan  rimaspan iñichiq. Juj allin yachachikuyta entiendechinanpaqqa runakunaq imachus yachasqankumantaraqmi rimaq. Jinaspa rijch’anachiykunawan sut’ita reparachiq imapas imayna kasqanta. Chhaynapin runakunaq sonqonman chayaq.

¹⁶ Juj kutinmi yachachisqankuna Jesusta nirqanku imayna mañakuyta yachachinanpaq. Jinan Jesusqa rimarqan juchasapa tayta-mamakuna wawankuman “allin regalokunata qosqankumanta”, nirqanmi: “Qankunapas millay runaña kashaspapas yachankichismi wawaykichiskunaman allin regalokuna qoytaqa ¿riki? ¿Chaychu janaq pachapi kaq Taytaqa mañakuqninkunaman santo espiritunta mana qonman?”, nispa (Lucas 11:1-13). Chaywanmi payqa kayta qhawarichirqan: Tayta-mamakunaqa pantaq runakunaña kashaspankupas wawankuq imachus mañakusqankutaqa qonkun, tukuy imapi ancha chanin Taytanchisqa astawanraqmi santo espiritunta qonqa tukuy sonqowan serviqninkuna juch’uyaykukuspa mañakuqtinkuqa.

¹⁷ Llakikuykunata imayna atipanamanta rimaspan khaynata nillarqantaq: “Qhawariychis cuervokunata, chaykunaqa manan tarpunkuchu ni cosechankupaschu, manan taqenkupas ni despensankupas kanchu, chaywanpas Diosmi mijuchin. ¿Manachu qankunaqa chay animalkunamantapas astawanraq valenkichis? Qhawariychis lirio t’ikakunaq wiñasqanta, chay t’ikakunaqa manan llank’ankuchu ni puskankupaschu. [...] Chhaynatan Diosqa campopi plantakunata p’achachin, chaykunan kunan kashan, paqarintaq hornoman wijch’uykusqa kanku, ¿chaychu qankunata mana p’achachisunkichisman, pisi iñiyniyoq runakuna?”,  nispa (Lucas 12:24, 27, 28). Qhawasqanchis jina, Jehová Diosqa phalaq animalkunamanpas t’ikakunamanpas manan imatapas faltachinchu, ¿chaychu pay sonqo kaqkunamanqa imatapas faltachinman? Chhayna yachaywan rimaspan Jesusqa uyariqninkunaq sonqonman chayarqan.

18, 19. ¿Imanisunmanmi “Diospiqa manan creenichu payta mana rikusqayrayku” niqkunata?

¹⁸ Noqanchispas predicaspanchisqa Jesús jina rimaspan runakunaman qhawarichinanchis juj yachachikuy pantasqa kasqanta. Jehová Diosmanta yachachispa sonqonkuman chayananchispaqpas chhaynallatataqmi rimananchis (Hechos 19:8; 28:23, 24). Chaypaqqa manan sasa simikunawanchu imatapas sut’inchananchis, aswanpas Jesús jinan runakunaq imachus entiendesqankuman jina rimananchis.

¹⁹ ¿Imaniwaqmi pipas “Diostaqa manan jayk’aqpas rikunichu, chaymi paypiqa mana creenichu” nispa nisuqtiyki? Chaypaqqa rimasunmanmi kay pachapi tukuy ima rikusqanchispas mana yanqallamantachu rijurisqanta. Khaynatan nisunman: “¿Ima nisunmanmi juj ch’inneq pampapi mijuykunawan junt’a kashaq munay wasita rikuspa? ¿Yanqallamantan rijurirqan nisunmanchu? Manan riki. Aswanpas nisunmanchá: ¡Pichá khayna munay wasitaqa ruwarqan chayman mijuykunatapas churarqan!”, nispa. Kay pachapi imaymana plantakuna mijuykuna rikusqanchispas manan yanqallamantachu rijurirqan, jujmi tukuy chaykunataqa churarqan. Chaymi Biblia nin: “Lliu wasipas runaq ruwasqanmi, tukuy iman ichaqa Diospa ruwasqan”, nispa (Hebreos 3:4). Ichaqa chhaynataña rimaqtinchispas manan llapan  runakunachu willasqanchispiqa iñinqaku (2 Tesalonicenses 3:2).

20, 21. a) ¿Imaynatan Jesús jina rimasunman Jehová Diospa imayna kasqanta qhawarichinanchispaq? b) ¿Imamantan qatimuq capitulopi yachasunchis?

²⁰ Predicashaspa otaq juñunakuypi yachachishaspapas Jehová Dios imayna sonqoyoq kasqanta qhawarichinanchispaqqa Jesús jinan rimasunman. Nina infierno yachachikuy pantasqa kasqanta, Jehová Diospaqpas sinchi mana allin kasqanta rikuchinanchispaqmi nisunman: “Juj munakuq taytaqa manapunin wawanpa makintaqa ninapi ruphachinmanchu riki. ¿Chaychu ancha munakuq janaq pacha Taytanchis runakunata nina infiernopi ruphachinman?”, nispa (Jeremías 7:31). Juj iñiqmasinchis llakisqa kashanman chayqa, khaynatan nisunman: “Jehová Diosqa pichinkukunatapas ancha valorniyoqpaqmi qhawarin, ¿chaychu serviqninkunata mana munakunman,  jinallataq qantapas?”, nispa (Mateo 10:29-31). Chhaynapin sonqonkuman chayasunman.

²¹ Jesuspa imayna yachachisqanmantaqa kinsallamantan yacharunchis, chaywanpas allintan entienderqanchis ancha sumaqtapuni yachachisqanta, chaychá chay guardiakunaqa nirqanku: “Manan jayk’aqpas uyarirqaykuchu pitapas pay jina yachachiqtaqa”, nispa. Chaymantapas Jesusqa allin reqsisqan karqan rijch’anachiykunawan yachachisqanpi, qatimuq capitulopin chaymanta yachasunchis.