1-3. ¿Imata Jesús entiendechiyta munarqan Nazaret runakunaman? ¿Imatan chaypaq ruwarqan?

 PREDICAYTA qallarisqan manaraq unaychu kashaqtinmi Jesusqa wiñasqan Nazaret llaqtaman rirqan. Payqa munarqanmi chaypi kaq runakuna paypuni Mesías kasqanta yachanankuta. ¿Imatan ruwarqan Mesías kasqanta reqsichikunanpaq?

² Manan milagrokunatachu ruwarqan wakinña chayta suyasharqanku chaypas. Aswanpas imaynan sinagogaman jaykuq jinatan jaykurqan. Jinaspan Diospa simin qelqata leeq sayarirqan, profeta Isaiaspa qelqasqan k’uyutan jaywarirqanku, chay k’uyuqa jatunmi karqan. Chayta kicharispan Jesusqa maskhayta qallarirqan juj qelqasqata, tarispataq leeyta qallarirqan. Chay leesqanmi kunan kay textopi tarikun: Isaías 61:1-3 (Lucas 4:16-19).

³ Sinagogapi kaqkunaqa allintachá reqsiqku Isaiaspa qelqasqanta, chaymi tukuy yuyaywan uyarirqanku. Jinan Jesusqa paykunata nirqan: “Kunan p’unchaymi kay leesqay qelqa junt’akun”, nispa. Chay qhepamanqa allintachá paykunaman sut’incharqan leesqan profeciata. Uyariqkunaqa jatuntaraqmi qhawarirqanku Jesuspa sumaq rimasqanta uyarispa. Chaywanpas wakinqa milagrotapunin rikuyta munarqanku. Jesusmi ichaqa mana iñiyniyoq kasqankuta rikuchinanpaq  Diospa simin qelqapi wakin willakuykunata mana manchakuspa willarqan. Jinan uyariqkunaqa phiñakuspanku Jesusta wañuchiyta munarqanku (Lucas 4:20-30).

4. ¿Piqpa nisqanman jinan Jesús predicaq? ¿Imatan yachasunchis kay capitulopi?

⁴ Sinagogapi Diospa simin qelqamanta willasqanwanmi Jesusqa rikuchirqan chaypa nisqanman jinapuni predicananta yachachinantapas. Mayninpiqa milagrokunatan ruwarqan Diospa santo espiritunwan kashasqanta rikuchinanpaq. Ichaqa paypaqqa Diospa simin qelqamanta willaymi aswan allinqa karqan. Chaymi qatiqninpi yachasunchis Diospa simin qelqamanta imayna willasqanta, chayman sayapakusqanta, chayta imayna sut’inchasqantawan.

5. ¿Imatan Jesús entiendechiyta munarqan uyariqninkunaman? ¿Imaynatan rikuchirqan rimasqanman jina ruwasqanta?

⁵ Jesusqa munarqanmi uyariqninkuna yachanankuta pimantachus yachaynin jamusqanta, chaymi nirqan: “Yachachisqayqa manan noqaqchu, aswanpas kachamuwaqniypan”, nispa (Juan 7:16). Nillarqantaqmi: “Manan imatapas noqallamantachu ruwani, aswanpas janaq pacha Taytaq yachachiwasqanman jinapunin kaykunataqa rimani”, nispa (Juan 8:28). Chaymantapas nillarqantaq: “Qankunaman imachus nisqaytaqa manan noqallamantachu rimani, aswanpas noqawan jujllachasqa kashaq janaq pacha Taytan kaykunataqa ruwashan”, nispa (Juan 14:10). Chayraykun payqa Diospa simin qelqamantapuni willarqan. 

6, 7. a)¿Maytukuytan Jesús yachachirqan Hebreo Rimay Qelqakunamanta? ¿Imaraykun chay allinpuni? b) ¿Imaynatan kamachikuy simita yachachiqkuna yachachiqku? Ichaqa, ¿imaynatan Jesús yachachiq?

 ⁶ Bibliata allinta t’aqwispaqa sut’itan rikunchis Jesusqa askha kutita Diospa simin qelqakunamanta willasqanta. Hebreo Rimay Qelqakunamantaqa kuskan más librokunamantan rimarqan. Chaywanpas wakinqa ninmanpaschá: “Pisillamá chayqa. Kinsa wata kuskantaq predicarqan chayqa, ¿manachu llapan librokunamanta willanman karqan?”, nispa. Ichaqa Jesusqa llapan librokunamantachá rimarqan, mana qelqasqachu kashan chayllan. Jesuspa rimasqankunaqa wakillanmi Bibliapi qelqasqa kashan (Juan 21:25). Chaykunataqa iskay kinsa horallapin leespaqa tukurusunman. Chhaynaqa ancha allinpuniyá karqan pisi horallapi Diosmanta gobiernonmantawan yachachishaspa chhaytukuy librokunamanta rimasqanqa. Jesusqa juj kutikunapi runakunaman yachachishaspaqa manan jap’irqanchu chay qelqa k’uyukunataqa, chaymi Orqo Patapi yachachishaspa umallanmanta willarqan Hebreo Rimay Qelqakunaq askha nisqankunata.

⁷ Chay jinata yachachispan payqa sut’ita rikuchirqan Diospa simin qelqata mayta respetasqanta. “Payqa Diospa nisqanman jinapunin yachachiq, manataq kamachikuy simita yachachiqkuna jinachu, chaymi runakunaqa anchata admirakurqanku imayna yachachisqanmanta” (Marcos 1:22). Chay yachachiqkunaqa Moisespa chaskisqan kamachikuykuna pataman juj yachachiqkunaq yapaykusqanku kamachikuykunaman jinallan yachachiqku, chaypaqqa ñaupa yachachiqkunaq nisqankutan willaqku. Jesusmi ichaqa mana jayk’aqpas yachachirqanchu chay yapaykusqa  kamachikuykunataqa ni yachachiqkunaq nisqantapas. Aswanpas Diospa siminman jinan yachachiq. Chaymi sapa kutin niq: “Diospa simin qelqan nin”, nispa. Payqa chay jinatan rimaq qatikuqninkunaman yachachishaspa, juj yachachikuy pantasqa kasqanta sut’inchashaspapas.

8, 9. a) ¿Ima nispan Jesús qhatuqkunata qarqomurqan? b) ¿Imanaqtinmi nisunman: “Umallikunaqa manan respetarqankuchu Diospa simin qelqata”, nispa?

⁸ Yupaychana wasimanta qhatuqkunata qarqoshaspan Jesusqa nirqan: “Qelqasqan kashan: Wasiyqa Diosmanta mañakuna wasi nisqan kanqa, nispa. Qankunataq ichaqa suwakunaq t’oqonman tukuchipusqankichis”, nispa (Mateo 21:12, 13; Isaías 56:7; Jeremías 7:11). Juj p’unchay ñaupaqtan Jesusqa chaypi milagrokunata ruwarqan, jinan erqekunaqa chayta rikuspanku alabayta qallarirqanku. Umallikunataq ichaqa phiñasqa tapurqanku: “¿Uyarishankichu kaykunaq imachus nisqankuta?”, nispa. Jinan Jesusqa nirqan: “Arí, uyarishanin. ¿Manachu leerqankichis: Erqechakunan rimasqanwan, ñuñuq wawakunan siminwan jatunchasunki, nisqa kasqanta?”, nispa (Mateo 21:16; Salmos 8:2). Jesusqa chay umallikunatan entiendechiyta munarqan Diospa simin qelqapiqa chay erqekunaq ruwasqanmanta willasqanta.

⁹ Iskay p’unchay qhepatataq umalli runakuna yupaychana wasipi juñukuspanku Jesuswan uyapurarqanku, jinaspa tapurqanku: “¿Piqpa kamachisqantaq qanri kaykunata ruwanki?”, nispa (Mateo 21:23). Jesustaq sut’ita nirqan piqpa kamachisqanchus chaykuna ruwasqanta. Payqa manan mosoq yachachikuykunatachu yachachisharqan, aswanpas Diospa simin qelqaq nisqallantan  yachachisharqan. Sacerdotekunawan kamachikuy simita yachachiqkunawanmi ichaqa manapuni respetasharqankuchu Jehová Diosta ni simin qelqatapas. Chaymi chanillanta Jesusqa paykunata anyarqan (Mateo 21:23-46).

10. ¿Imatan ruwasunman Jesús jina? ¿Ima yanapaykunan kay tiempopi kapuwanchis?

¹⁰ Cheqaq cristianokunaqa Jesús jinan Diospa simin qelqaq nisqanman jina predicanchis. Jehová Diospa testigonkunaqa pachantinpin reqsisqa kanchis tukuy sonqowan Bibliamanta yachachisqanchispi. Chaymi Bibliamanta askha textokuna qelqanchiskunapi rijurin, predicaspanchispas Bibliaq nisqanmantapunin rimanchis (2 Timoteo 3:16). ¡Maytan kusikunchis Bibliamanta runakunaman leespa, ima nisqanta sut’inchaspa, may chaniyoqchus kasqanta rikuchispapas! Manaña Jesús jinachu ch’uya kanchis chaypas, imaymanawanmi yanapachikusunman. Jesuspa tiemponpiqa manaraqmi Bibliaqa junt’asqachu kasharqan, kunanmi ichaqa junt’asqaña kashan, askha rimaykunamantaqmi t’ijrakushanpas, jinaspapas askha qelqanchiskunawanmi yanapachikusunman ima textotapas ratolla tarinanchispaq. Chay jinaqa, willashallasunpuni Bibliaq nisqanta, atikuqtintaq qhawachisunpuni chaypa nisqanta.

11. ¿Imanaqtinmi Jesús allinta defiendenan karqan Diospa simin qelqata?

¹¹ Jesusqa rikurqanmi Diospa simin contra imaymanata rimasqankuta. Payqa yacharqanmi chhaynapuni kananta. ¿Imarayku? Jesusqa yacharqanmi Satanasqa “kay pachapi kamachikuq kasqanta”, “llullakunaq taytan kasqantapas” (Juan 8:44; 14:30). Paypaqmi ichaqa  cheqaqpuni karqan Diospa siminqa, chaymi Yayanmanta mañakushaspa nirqan: “Simiykin cheqaq kaqqa”, nispa (Juan 17:17). Juj kutinmi Saqraqa llullakuspa Jesusta urmachiyta munarqan Salmos qelqamanta juj versiculota q’ewispa. Jesustaq allintapuni defienderqan Diospa siminta, chaymi kinsa kutipi kutichirqan Diospa simin qelqaq nisqanman jina (Mateo 4:6, 7).

12-14. a) ¿Ima ruwasqankuwanmi judío umallikuna mana respetarqankuchu Diospa kamachikuy siminta? b) ¿Imatan Jesús mana manchakuspa ruwarqan?

¹² Jesuspa tiemponpi umallikunaqa Diospa simintan q’ewiqku, pantasqatataq yachachiqkupas. Paykunaqa kamachikuy simipi juch’uy kaqkuna junt’aytan astawan yachachiqku, aswan chaniyoq kaqtataq qonqapuqku. Chhaynapin runakunaq rikunallanpaq ruwayta yachachisharqanku, qonqapusharqankutaq “chanin kayta, khuyapayakuq kayta, junt’aq kaytapas” (Mateo 23:23). Chaymi Jesusqa sapa kutilla Diospa siminman sayapakuspa sut’inchanan karqan imachus cheqaq kasqanta.

¹³ Orqo Patapi yachachishaspan Jesusqa Moisespa chaskisqan mayqen kamachikuytapas willananpaq nirqan: “Uyarirqankichischá”, nispa. Jinaspan “noqan ichaqa niykichis” nispa sut’incharqan chay kamachikuyta. Chaywanqa Diospa kamachikuy simitan defiendesharqan. Kamachikuy simipin qelqasqa kasharqan “aman pitapas wañuchinkichu” nisqa. Jesustaq chayta sut’inchaspa nirqan pitapas cheqnikuqqa chay kamachikuy contra ruwashasqanta. Jinallataqmi qelqasqa kasharqan “aman jujwan pantankichu” nisqa kamachikuy, Jesustaq sut’incharqan juj warmita munapakuspa qhawaqqa chay kamachikuyta p’akishasqanta (Mateo 5:17, 18, 21, 22, 27-39).

 ¹⁴ Jesusqa nillarqantaqmi: “Uyarirqankichischá: Runamasiykitan munakunki, enemigoykitataq cheqnikunki, nisqa rimayta. Noqan ichaqa niykichis: Munakushallaychis enemigoykichiskunataqa, qatikachaqniykichiskunapaqpas mañapushallaychis”, nispa (Mateo 5:43, 44). ¿Bibliapichu “enemigoykitataq cheqnikunki” nisqa kasharqan? Manan. Chaytaqa judío umallikunañan yapaykusqaku, chhaynapin q’ewisqaku Diospa ch’uya kamachikuyninkunata. Chaymi Jesusqa mana manchakuspa sut’incharqan imachus Diospa kamachikuynin kasqanta (Marcos 7:9-13).

15. ¿Imaynatan Diospa kamachikuy siminta Jesús defienderqan judío umallikuna sinchi sasapaq qhawarichishaqtinku?

¹⁵ Judío umallikunaqa Diospa kamachikuy simin contra jatarillaqkutaq nishu sasapaq qhawarichispanku. Juj kutinmi Jesuspa yachachisqankuna samana p’unchaypi chajra ukhunta rishaspanku trigoq umanta p’itispa purin-purin mijurqanku. Jinan fariseokunaqa nirqanku: “Mana ruwanatan ruwashanku”, nispa. Jesustaq kutichispa willarqan Davidwan runankunapiwan Diospa ñaupaqenpi churasqa t’antakunata mijusqankumanta. Chay t’antakunaqa sacerdotekunallapaqmi karqan, chaywanpas Diosqa khuyapayakuyninpin mana jark’arqanchu mijunankuta. Chay willasqanwanmi Jesusqa rikuchisharqan chay fariseokunaqa Diospa khuyapayakuyninta qonqasqankuta (Marcos 2:23-27).

16. ¿Imatan judío umallikuna ruwasqaku t’aqanakuymanta kamachikuywan? ¿Imatan Jesús chaymanta nirqan?

¹⁶ Chaymantapas judío umallikunaqa munasqankuman jinan Diospa kamachikuy siminta q’ewiqku mana junt’anankurayku. Kamachikuy simiq nisqanman jinaqa, qharikunaqa atirqankun warminkumanta t’aqanakuyta “p’enqayta ruwasqanrayku”. Chay “p’enqay  ruway” nisqanqa jatun juchan karqan, familiata p’enqayman churaq jucha (Deuteronomio 24:1). Judío umallikunan ichaqa chay tumpalla qharikunata yachachirqanku imaraykullapas warminkumanta t’aqanakunankupaq, mijunata rupharqachisqankuraykullapas. a Moisespa kamachisqanta q’ewisqankuta sut’inchaspanmi Cristoqa paykunata yuyarichirqan qharipas juj warmillayoq kananta, warmipas juj qosallayoq kananta, nillarqantaqmi wasanchay jucharaykulla pipas t’aqanakuyta atisqanta (Mateo 19:3-12).

17. ¿Imaynatan Jesús jina Diospa siminta defiendesunman?

¹⁷ Cristota qatikuqkunapas Diospa simin qelqamanmi sayapakunchis jujkuna mana allinta chaymanta rimaqtinku. Wakin religionkunapi umallikunaqa mana allinpaqmi qhawarichinku imayna kausanamanta Bibliaq yachachisqankunata, chayta ruwaspankuqa Diospa simin contran rimashanku. Kaqllatataqmi ruwashanku Bibliaq yachachikuyninkunata pantasqata yachachispankupas. Noqanchismi ichaqa iman kaqllata yachachinchis Diospa simin qelqamanta, chaymi sut’ita rikuchinchis Diosqa mana kinsachu kasqanta (Deuteronomio 4:39). Ichaqa llamp’u sonqowan respetowan iman chaytaqa ruwanchis (1 Pedro 3:15).

18, 19. ¿Imaynapin yachanchis Jesusqa allintapuni Diospa simin qelqata sut’inchasqanta?

¹⁸ Janaq pachapi kashaspaqa Jesusqa rikurqanmi Hebreo Rimay Qelqakunata qelqasqankuta. ¡Maytachá kusikurqan Diospa siminta sut’inchananpaq kay pachaman  jamunanta yachaspaqa! Juj kutinmi, kausarichisqa kasqan qhepaman payqa tuparqan Emaús llaqtaman riq iskay yachachisqankunawan. Paykunaqa Jesús kasqanta mana reparaspankun willarqanku munasqa Yachachiqninkuq wañupusqan jawa ukhu sonqomanta llakisqa kashasqankuta. Jinan Jesusqa “paymanta lliu qelqasqata entiendechirqan, Moisespa qelqasqanmanta qallarispa llapallan profetakunaq qelqasqankama”. Jesús chinkarqapuqtintaq ninakurqanku: “¿Manachu ñanpi rimapayashawaqtinchisqa, Diospa simin qelqaq nisqanta llapanta entiendechishawaqtinchisqa sonqonchisraq llanllarirqan?”, nispa (Lucas 24:15-32).

¹⁹ Chay kikin p’unchaypin Jesusqa apostolninkunaman juj runakunaman ima rijurirqan, jinaspan “paykunaq yuyayninta kicharirqan Diospa simin qelqaq imachus nisqanta allinta entiendenankupaq” (Lucas 24:45). Jesuspa chay ruwasqanmantaqa anchatachá paykunaqa kusikurqanku, yuyarirqankutaqchá chhaynatapuni Diospa siminta entiendechisqanta. Jesusqa Diospa simin qelqapi juj qelqasqamanta rimaspaqa allintan chayta sut’inchaq, chhaynapin uyariqninkunaqa allinta entiendeqku.

20, 21. ¿Imaynatan Jesús sut’incharqan Jehová Diospa Moisesman rimaykusqanta?

²⁰ Juj kutinmi Jesusqa saduceo runakunawan rimasharqan. Saduceokunaqa judío runakunamanta juj t’aqan karqanku, sacerdote t’aqawanqa jujllachasqa jinan karqanku, manataq kausarimpuypiqa creeqkuchu. Paykunatan Jesús nirqan: “Wañupuqkunaq kausarimpunanmantaqa, ¿manachu leerqankichis Diospa imachus nisqasuykichista? Paymi nirqan: Noqan kani  Abrahanpa Diosnin, Isaacpa Diosnin, Jacobpa Diosnin, nispa. Payqa manan wañusqakunaq Diosninchu, aswanpas kausaqkunaq Diosninmi”, nispa (Mateo 22:31, 32). Chay qelqasqataqa ancha respetasqanku Moisesmi qelqarqan, chaymi saduceokunaqa allinta chayta yacharqanku. Chaymanta rimaspa Jesuspa sut’inchasqanqa ancha allinpunin karqan.

²¹ Moisesqa Jehová Dioswanqa rimarqan raurashaq t’ankarpa qayllanpin, 1514 watapi jina manaraq Jesús kay pachaman jamushaqtin (Éxodo 3:2, 6). Chay tiempopaqqa Abrahampa wañukapusqanqa 329 watañan kasharqan, Isaacpa wañukapusqantaq 224 wataña, Jacobpa wañukapusqantaq 197 wataña. Chaywanpas Jehová Diosqa “noqan kani” paykunaq Diosninqa, nispan nirqan. Saduceokunaqa yacharqankun Jehová Diosqa mana “wañusqakunaq Diosninchu” kasqanta, aswanpas “kausaqkunaq Diosnin” kasqanta. Chaymi Jesusqa nirqan: “Paypaqqa llapankupas kausashanmi”, nispa (Lucas 20:38). Chhaynaqa, wañukapurqankuña chay Dios sonqo runakuna chaypas Jehová Diospa yuyayninpin kashanku, manataqmi pipas ni imapas qonqachinmanchu. Diosqa kausarichimunqapunin paykunataqa, chaymi paykunamanta riman kausashankumanpas jinaña (Romanos 4:16, 17). Rikusqanchis jina Jesusqa ancha sumaqtapunin yachachirqan, chaychá runakunaqa “admirakurqanku” (Mateo 22:33).

22, 23. a) ¿Imaynatan Jesús jina sut’inchasunman Diospa siminta? b) ¿Imamantan yachasunchis qatimuq capitulopi?

²² Cristianokunaqa Jesús jinan Diospa simin qelqata sut’inchasunman. ¡Ima munaymi chay ruwayqa! Yuyayninchisqa manaña Jesuspa yuyaynin jinachu chaypas, rimasunmanmi runakunaq reqsisqanku textokunamanta,  jinaspa sut’inchasunman entiendenankupaq jina. Yaqapaschá juch’uychankumantapacha yapa-yapamanta nishanku “sutiyki ch’uyapaq jap’isqa kachun”, “gobiernoyki jamuchun” nispa; ichaqa manataq yachankuchu imachus Diospa sutin, gobiernonpas kasqanta (Mateo 6:9, 10). ¡Maytan kusikunchis chaykunamanta entiendenankupaq jina sut’ita yachachispaqa!

²³ Jesús jina cheqaq kaqta yachachinanchispaqqa Bibliaq nisqantan willananchis, chaytan defiendenanchis, allintataq sut’inchananchispas. Jesusqa uyariqkunaq sonqonman chayaqtan yachachiq Diospa siminmanta. ¿Imaynatan chayta ruwarqan? Chaymantan qatimuq capitulopi yachasunchis.