1-3. ¿Maypin Jesús 31 watapi runakunaman sumaqta rimaykurqan? ¿Imanaqtinmi runakuna admirakurqanku yachachisqanta uyarispa?

 JESUCRISTOQA 31 watapin Capernaum llaqtaq qayllanpi kasharqan, chay llaqtaqa Galilea qocha wichay ladowan inti lloqsimuy ladowan tupaypin karqan. Jesusqa tutantinmi Diosmanta ch’inneq orqopi mañakurqan, pacha illarimuqtintaq llapan qatikuqninkunata juñurqan, jinaspan paykunamanta chunka iskayniyoqta ajllarqan apostolninkuna kanankupaq. Askha runakunan payta qatikamusqaku, wakinqa karu llaqtakunamantaraqmi jamurqanku. Paykunaqa orqopi kaq juj pampapin Jesusta suyasharqanku uyarinankupaq, onqoyninkumanta qhaliyachisqa kanankupaqwan (Lucas 6:12-19). ¿Imatan Jesús ruwarqan?

² Orqomanta uraykuspan llapan onqosqakunata qhaliyachirqan. Llapallanku qhaliña kaqtintaq tiyaykuspa yachachiyta qallarirqan. a Payta uyariq runakunaqa maytachá admirakurqanku yachachisqanta uyarispaqa, Jesusqa mana piqpa yachachisqanta jinan yachachirqan. Payqa manan judío umallikunaq yapaykusqanku kamachikuykunaman jinachu yachachirqan, aswanmi Diospa yuyaychasqan Hebreo Rimaypi qelqakunaq nisqanman jina. Sut’intan imatapas willarqan, ima nisqanpas manataqmi sasa entiendeychu  karqan. Chaychá runakunaqa admirasqa kasharqanku yachachiyta tukuqtin. Paykunaqa lliumantapas aswan yachayniyoq runatan uyarirqanku (Mateo 7:28, 29).

³ Jesuspa chay kutipi yachachisqanpas juj kutikunapi yachachisqanpas ruwasqanpas Bibliapin kashan. Ancha allinninchispaqpunin kanqa tukuy yuyaywan chayta t’aqwisqanchisqa. Bibliaq nisqan jina, Jesuspin “allin pakasqa kashan ancha valorniyoq yachaypas entiendeypas” (Colosenses 2:3). Payqa ancha yachayniyoqmi karqan, chaymi atirqan allin yachaywan allin yuyaywan imatapas ruwayta. ¿Imaynapin Jesús chhayna yachayniyoq karqan? ¿Imaynatan yachayniyoq kasqanta rikuchirqan? ¿Imaynapin noqanchispas yachayniyoq kasunman?

4. ¿Imanirqankun Nazaret runakuna Jesuspa yachachisqanta uyarispa? ¿Imaraykun chayta nirqanku?

⁴ Juj kutinmi Jesusqa wiñasqan Nazaret llaqtaman chayarqan predicananpaq. Jinaspan sinagogapi yachachiyta qallarirqan. Ancha sumaq yachachisqanta uyarispankun wakinqa ninakurqanku: “¿Maypitaq kay runari llapa kaykunata yacharamun?”, nispa. Paykunaqa reqsirqankun tayta-mamanta, wayqenkunata, panankunatapas, chaymi yacharqanku wajcha familiallamanta jamusqanta (Mateo 13:54-56; Marcos 6:1-3). Chaymantapas yachallarqankutaqmi yachachiqkunaq risqan escuelakunaman mana risqanta (Juan 7:15). Chayraykuchá chay jinata ninakurqanku.

5. ¿Pimantan Jesús chaskirqan yachayninta?

 ⁵ ¿Imaynapin Jesús ancha yachayniyoq karqan? ¿Mana juchayoq kasqanraykullachu? Manan. Paymanqa jujmi yachayta qorqan. Chaymi Dios yupaychana wasipi yachachishaspa nirqan: “Yachachisqayqa manan noqaqchu, aswanpas kachamuwaqniypan”, nispa (Juan 7:16). Chhaynaqa, kachamuqnin Taytanmantan chay yachaytaqa chaskirqan (Juan 12:49). ¿Imaynapin chayta chaskirqan?

6, 7. ¿Imaynatan Jesús yachayta chaskirqan Taytanmanta?

⁶ Jesusqa Jehová Diospa espiritunwan junt’an kasharqan. Chhaynapin junt’akurqan profeta Isaiaspa willasqan, paymi Mesiasmanta nirqan: “Jehová Diospa espiritunmi payman chayamunqa, chaywanmi allin yachayniyoq, allin reparaq kanqa, chaywanmi allin yuyaychaq jinallataq atiyniyoq kanqa, chaywanmi allinta imatapas yachanqa; yachanqan Jehová Diosta manchakuytapas”, nispa (Isaías 11:2). Chaypi nisqan jina, Jesusqa Diospa espirituntan chaskirqan. Chaychá ancha yachaywanpuni imatapas ruwarqan rimarqanpas.

⁷ Chaymantapas Jesusqa janaq pachapi Taytanwan kasqan tiempopin yachayta chaskillarqantaq. Iskay capitulopi yachasqanchis jina, Jesusqa mana yupay atiy watakunan janaq pachapi kausarqan manaraq kay pachaman jamushaspa, chaypin payqa Diospa imaynachus yuyaykusqanta allintapuni yacharqan. Paywanmi Diosqa tukuy imaymanata kamarqan, kausaqkunatapas mana kausaqkunatapas. Taytanwan kuska “llank’aspaqa” may allintachá Jesusqa rikurqan ancha yachayniyoq kasqanta, chhaynapin paypas ancha yachayniyoq kapurqan. Chaychá Jesustaqa “yachay” nispa  sutichakurqan manaraq kay pachaman jamushaqtinqa (Proverbios 8:22-31; Colosenses 1:15, 16). Kay pachapi kashaspataq Diosmanta chaskisqan yachaywanpuni tukuy imatapas ruwarqan (Juan 8:26, 28, 38). b Chaymi tukuy ima rimasqanpi ruwasqanpipas mana aypay atina yachayniyoq allin yuyayniyoq kasqanta rikuchirqan.

8. ¿Imaynatan Jesuspa qatikuqninkuna yachayta chaskisunman?

⁸ Jesuspa qatikuqninkunapas Jehová Diostan qhawarinanchis yachay qowaqninchista jina (Proverbios 2:6). Diospa yachaynintaqa manan yanqallamantachu chaskisunchis. Chaskinanchispaqqa tukuy sonqowanmi paymanta mañakunanchis, jinan payqa necesitasqanchis yachayta qowasunchis sasachakuyninchiskunata atipananchispaq (Santiago 1:5). Chaymantapas Diospa yachaynintaqa tukuy kallpanchiswanmi maskhananchis “pakasqa qorita jina” (Proverbios 2:1-6). Chaypaqmi Bibliata t’aqwishanallanchis, chaypi yachasqanchisman jinataq kausananchis. Diospa yachayninta chaskinanchispaqqa Churinmantan allinta yachananchis. Chaymi qatiqninpi yachasunchis Jesuspa tukuy imatapas yachaywan ruwasqanmanta.

9. ¿Imanaqtinmi Jesús ancha yachaywanpuni rimarqan?

⁹ Jesusqa ancha yachaywanpunin rimarqan, chaychá askha runakuna payman riqku yachachisqanta uyarinankupaq (Marcos 6:31-34; Lucas 5:1-3). Payqa  allintapunin yacharqan Diospa Palabranta, yachallarqantaqmi ima mana allin ruwaypas maymanta paqarimusqanta. Chaymi yachachikuyninkunaqa ancha sumaq ancha allillanpuni kunankamapas lliu runapaq kashan. Chhaynaqa, astawan yachasun Jesuspa yachaywan rimasqankunamanta, chaypin sut’ita reparasun “Sumaq Yuyaychaq” kasqanta (Isaías 9:6).

10. ¿Imatan Jesús yachachirqan? ¿Imapaqmi chayta yuyaycharqan?

¹⁰ Evangelio librokunapiqa Jesuspa Orqo Patapi Yachachisqanmi aswan jatun rijurin, askha versiculokunapitaq kashanpas. Chay versiculokunapiqa paypa rimasqallanmi kashan. Chay kutipiqa manan imata rimanallamantachu ni ima ruwanallamantachu Jesusqa yachachirqan. Payqa allintan yacharqan imachus sonqonchispi kasqanman jina ruwaq kasqanchista. Chaymi yuyaycharqan llamp’u sonqo kanapaq, chanin kaymanta ch’akichikunapaq, khuyapayakuq kanapaq, thaj kayta maskhanapaq, runamasinchista munakunapaqpas (Mateo 5:5-9, 43-48). Chaykunata ruwasunchis chayqa, sumaq runan kasunchis, allin kaqtataq ruwasunchispas. Chhaynapin Jehová Diospa sonqonta kusichisunchis,  runamasinchiswanpas sumaqta kausasunchis (Mateo 5:16).

11. Juchakuna mana ruwanamanta rimashaspapas, ¿imaynatan Jesús yuyaycharqan?

¹¹ Juchata mana ruwanamanta rimashaspapas Jesusqa allintapunin yuyaycharqan. Payqa manan “aman pitapas wañuchinkichu” nispallachu nirqan, aswanpas sonqonchispi mana phiñasqalla kanapaqmi yuyaycharqan (Mateo 5:21, 22; 1 Juan 3:15). Chaymantapas manan “aman jujwan pantankichu” nispallachu nirqan, aswanpas ama pitapas munapayanapaqmi yuyaycharqan, chhaynapi chay millay juchaman mana urmanapaq. Jinallataqmi yuyaycharqan ama ñawinchiswan qhelli juchaman, juj juchakunamanpas aysachikunanchispaq (Mateo 5:27-30). Qhawarisqanchis jina, Jesusqa allintan yacharqan ima kaqtinchus maymantachus jucha paqarisqanta, chaymi chayman jina yuyaycharqan (Salmos 7:14).

12. ¿Imaynatan qhawarinchis Jesuspa yuyaychasqanta? ¿Imaraykun chhaynata qhawarinchis?

¹² ¡May jatunpunin Jesuspa yachayninqa! Chaychá “runakunaqa anchatapuni admirakurqanku imayna yachachisqanmanta” (Mateo 7:28). Diosta serviqkunaqa ancha allinninchispaqmi qhawarinchis Jesuspa yuyaychasqankunata. Chaymi kallpachakunchis khuyapayakuq, llamp’u sonqo, munakuq kananchispaq; chhaynapi Jehová Diosta kusichinanchispaq. Chaymantapas tukuy atisqanchistan ruwananchis mana allin piensaykunata, k’araq phiñakuyta, qhelli kaqkuna munapayaytapas sonqonchismanta chinkachinanchispaq. Chayta ruwasunchis chayqa manan juchaman urmasunchu (Santiago 1:14, 15).

13, 14. ¿Imaynapin yachanchis Jesusqa imayna kausananta allin yuyaywanpuni ajllakusqanta?

¹³ Jesusqa yachaywanpunin rimarqanpas ruwarqanpas. Allinta yuyaykuspan imatapas ruwarqan, manan pay kikintachu jatunchakurqan, allin kaqtataqmi jujkunapaqpas ruwapurqan. Chhaynapin rikuchirqan yachayniyoq kayqa may allinpuni kasqanta. Chaymi qatimuqninpi yachasunchis imaynatachus “allin yachaywan allin yuyaywan” imatapas ruwasqanmanta (Proverbios 3:21).

¹⁴ Yachayniyoq runaqa allin yuyaywanmi imatapas ruwan. Jesusqa allin yuyaywanmi ajllakurqan imayna kausananta. Payqa atinmanmi karqan imaymanayoq kayta, sumaq wasiyoq kayta, allin llank’anayoq kayta, allin qhawarisqa kaytapas. Ichaqa manan chaytachu ruwarqan. Payqa yacharqanmi chaykunaman qokuyqa “wayrata qatikachay jina” kasqanta (Eclesiastés 4:4; 5:10). Chaykunata maskhanman karqan chayqa, mana yuyayniyoqmi kanman karqan. Aswanmi Jesusqa imachus necesitasqallanwan kausarqan, paymanqa manan imapas qokurqanchu qhapaq kayqa imaymanayoq kaypas (Mateo 8:20). Paypaqqa Jehová Diospa munaynin ruwayllan aswan allinqa karqan. Chayta ruwanankupaqmi jujkunatapas yachachirqan (Mateo 6:22). Jesusqa allin yachayniyoq kaspanmi tukuy tiemponwan tukuy kallpanwan Diospa munayninta ruwarqan, chay ruwaymi paypaqqa aswan allin aswan kusichiq karqan qhapaq kaykunamantaqa (Mateo 6:19-21). Chhaynapin allinta rikuchiwarqanchis imachus ruwananchis kasqanta.

15. ¿Imaynatan tukuy yuyayninchista churasunman Diospa munaynin ruwaypi? ¿Imaraykun chay allinpuni?

¹⁵ Cristianokunapas yachayniyoq kaspankun tukuy  yuyayninkuta churanku Diospa munayninta ruwayllapiña. Chayraykun mana yanqachu qolqeta manukunku, nitaq qhapaq kanankuraykuchu llank’ayllamanña estudiollamanña qokunku (1 Timoteo 6:9, 10). Aswanmi kallpachakunku imachus necesitallasqankuwan kausanankupaq, chhaynapi aswan allinta Diosta servinankupaq. Wakinqa tukuy tiemponkuwanmi predicashanku. Chay ruwasqankuqa ancha allinpunin, chaywanmi Diospa gobiernonta ñaupaqta maskhashanku, aswan kusisqataq kausashankupas (Mateo 6:33).

16, 17. a) ¿Imaynatan Jesús rikuchirqan “k’umuykukuq” kasqanta? b) ¿Imaynapin noqanchispas pay jina kasunman?

¹⁶ Bibliaq nisqan jina, yachayniyoq runaqa “k’umuykukuqmi”, yachanmi maykamallachus imatapas ruway atisqanta (Proverbios 11:2). Jesucristoqa chhaynan karqan, yacharqanmi maykamallachus ruway atinanta, yachallarqantaqmi mana lliu uyariqninchu qatikuqninman tukupunantapas (Mateo 10:32-39). Payqa manan llapa llaqtakunamanchu predicaspa chayarqan, chaymi yachachisqankunaman encargarqan chay llank’ayta aparinankupaq (Mateo 28:18-20). K’umuykukuywantaq qatikuqninkunamanta nirqan: “Noqaq ruwasqaykunatan ruwanqaku, ruwasqaykunamantapas astawanraqmi ruwanqaku”, nispa. Paykunaqa jinantin llaqtakunapin aswan askha runakunata predicananku karqan, aswan unay tiempopitaq chayta ruwananku karqan (Juan 14:12). Chaymantapas Jesusqa yanapachikurqanmi jujkunawan. Ch’inneqpi kashaqtinmi paytaqa angelkuna yanaparqanku, Getsemaní huertapipas juj angelmi kallpacharqan. Wañupunanpaqña kashaqtinpas tukuy sonqonwanmi Diospa yanapayninta valekurqan (Mateo 4:11; Lucas 22:43; Hebreos 5:7).

 ¹⁷ Jesús jinan noqanchispas allinta qhawarikunanchis maykamallachus imatapas ruway atisqanchista. Tukuy sonqowanña tukuy kallpawanña predicayta yachachiyta ima munashanchis chaypas, manan jujkunawan igualakuspachu llank’ananchis, Jehová Diospas manan jujkunawanqa comparawanchischu (Lucas 13:24; Gálatas 6:4; Colosenses 3:23). Chhaynaqa, ruway atisqanchisman jinallan ima ruwananchispaqpas yuyaykunanchis. Diospa llaqtanpi umalliqkunapas manan qonqanankuchu maykamalla ruway atisqankuta, aswanpas qhawarikunankun mayninpi yanapana kallpachana kasqankuta. K’umuykukuq kanqaku chayqa, manan wijch’uykunqakuchu pi iñiqmasinchispas “yanapasayki” niqtinqa. Paykunaqa allintan yachanku Jehová Diosqa mayqen iñiqmasiwanpas “sonqochawananchista” (Colosenses 4:11).

18, 19. a) ¿Imaynapin yachanchis Jesús qatikuqninkunapaq sumaq sonqo kasqanta? b) ¿Imanaqtinmi runamasinchispaq sumaq sonqo kananchis? ¿Imaynatan chayta rikuchisunman?

¹⁸ Santiago 3:17 nisqan jina, Diosmanta jamuq yachayta chaskikuqkunaqa “llamp’u sonqon” kanku. Jesusqa chhaynapunin karqan, payqa llamp’u sonqo kaywanmi yachachisqankunata rimapayarqan. Pantaqña karqanku chaypas, allinkuna ruwasqankutan astawan qhawarirqan (Juan 1:47). Jesusqa confiarqanmi Dios sonqolla kashanankumanta, jinaña jap’inanku tutapi saqerparinankuta yachashaspapas (Mateo 26:31-35; Lucas 22:28-30). Yachallarqantaqmi kinsa kutita Pedroq negananta, chaywanpas paypaqmi Diosmanta mañapurqan, manataqmi iskayarqanchu Diosta servishanallanmantapas (Lucas 22:31-34). Manaraq jap’ishaqtinkun Taytanmanta mañakurqan: “Paykunaqa kasukunkun simiykitapas”, nispa (Juan 17:6). Chaypin  reparanchis allin ruwasqallankuta sonqonpi jap’isqanta. Chaymantapas paykunatan nirqan predicacionta aparinankupaq (Mateo 28:19, 20). Paykunapi confiasqanta rikuspankuqa maytachá qatikuqninkunaqa kallpachakurqanku llank’ay saqesqanta junt’anankupaqqa. 

¹⁹ Cristianokunaqa Jesuspa ruwasqanta jinan ruwananchis. Payqa mana pantaqña kashaspapas pacienciakurqanmi qatikuqninkuna imallapipas pantaqtin, ¿chaychu noqanchis juchasapa kashaspanchis mana sumaq sonqo kasunman runamasinchispaq? (Filipenses 4:5). Iñiqmasinchiskunaq imachallapipas pantasqankuta qhawashananchismantaqa, allin ruwasqankutan qhawananchis, yuyarinanchistaq Jehová Dios paykunata pusamusqantapas (Juan 6:44). Payqa sonqonkupi allin kasqanta rikumuspan pusamurqan. Chayraykun noqanchispas allin kaqkunallata iñiqmasinchispi qhawarinanchis, chayman jinataq sumaqta rimapayananchis, manataqmi qhawashananchischu imachallapipas mayninpi pantasqankuta (Proverbios 19:11). Iñiqmasinchiskunapi allin kaqllata qhawarisunchis chayqa, kallpachakunqakun tukuy sonqowan Jehová Diosta servinankupaq, kusisqataq kanqakupas (1 Tesalonicenses 5:11).

20. ¿Imatan ruwananchis Evangelio librokunapi yachasqanchiswan? ¿Imaraykun chayta ruwananchis?

²⁰ Jesuspa imaymana ruwasqanmanta Evangelio librokunaq willasqanqa qolqemantapas qorimantapas aswan valorniyoqmi, ¿imarayku? Chaypi ancha allin yachay kasqanrayku. Chaymi kallpachakunanchis chaypi yachasqanchisman jina ruwananchispaq. Jesusmi Orqo Patapi Yachachishaspa uyariqninkunata kallpacharqan nisqankunata kasukunankupaq (Mateo 7:24-27). Sichus  paypa nisqanman jina yuyayninchista sonqonchistapas cambiasunchis, chayman jinataq ruwasunpas chayqa, yachayniyoq kasqanchistan rikuchisunchis, cheqaq kusikuytan tarisunchis, wiñay kausayman apaq ñanllapitaq kasunchispas (Mateo 7:13, 14). Chaymantaqa manan imapas aswan allinqa kanchu.