1-3. ¿Iman karqan wakin tayta-mamakuna wawankuta Jesusman apaqtinku? ¿Imatan Jesusmanta chaypi yachanchis?

 PISI semanakunallañan kasharqan Jesús wañuchisqa kananpaq, ichaqa askharaqmi ruwanan kasharqan. Payqa apostolninkunawan kuskan Jordán mayuq inti lloqsimuy ladonpi Perea llaqtapi predicasharqan. Chaymantataq Jerusalén llaqtata rirqan Pascua fiestapaq. Chay kutillatawanñan chay fiestaman rinan karqan, chay qhepallamantaq wañuchinanku karqan.

² Religionpi umallikunawan Jesús rimayta tukuqtinmi askha runakuna wawankuta Jesusman aparqanku. Chay wawakuna ukhupin tarikunkuman karqan wawachakuna, erqechakuna, warmachakuna, waynachakuna, sipaschakuna ima. Griego rimaypi “wawakuna” nisqa simiqa imaymana edadniyoq wawakunamantan riman (Lucas 18:15; Marcos 5:41, 42; 10:13). Yachasqanchis jina, erqekunaqa juñukuspankuqa afantan rimanku, tanqa-tanqaraqmi purinkupas. Jesuspa qatikuqninkunaqa nirqankuchá: “Yachachiqninchispaqa manan tiempon kanmanchu kay erqekunawan rimananpaqqa”, nispa. Chayraykuchá tayta-mamakunata phiñarikurqanku. Ichaqa ¿imanirqanmi Jesús chaymanta?

³ Phiñakurqanmi. ¿Pikunapaqtaq phiñakurqanri? ¿Wawakunapaq? ¿Tayta-mamakunapaq? Manan. Qatikuqninkunapaqmi phiñakurqan. Chaymi paykunata  nirqan: “Jinalla wawakunaqa noqaman jamuchunku, ama jark’aychischu; Diospa gobiernonqa paykuna jina kaqkunapaqmi. Cheqaqtan niykichis: Pipas Diospa gobiernonta mana juj wawa jinachu chaskinqa chayqa, manapunin chaymanqa jaykunqachu”, nispa. Jinan “wawakunata marq’arikuspa paykunaman makinta churaykurqan” (Marcos 10:13-16). Chaypin yachanchis wawakuna munakusqanta, llamp’u sonqo kasqanta, asuykunapaq jina kasqantapas.

4, 5. a) ¿Imaynapin yachanchis Jesusqa asuykunapaq jinapuni kasqanta? b) ¿Imakunamantan yachasunchis kay capitulopi?

⁴ Sichus Jesús phiña runa, mana asirikuq, uma oqariq kanman karqan chayqa, ¿asuykunkumanchu karqan chay wawakuna, tayta-mamakunapas? Manapunichá. Chay tayta-mamakunaqa repararqankun Jesús llamp’u sonqo kasqanta. Jesusqa wawankutan sumaqta munakurqan, sut’itataq rikuchirqan Diospaq ancha valorniyoq kasqankuta, jinaspataq nirqan tukuy imapipas allillan kanankuta. ¡Maytachá chay tayta-mamakunaqa kusikurqanku chayta rikuspaqa! Qhawarisqanchis jina, Jesusqa asuykunapaq jinapunin karqan nishu llakisqaña kasharqan chaypas.

⁵ ¿Pikunapiwanmi Jesusman asuykuqku? ¿Imanaqtinmi runakuna payman asuykullaqku? ¿Imaynapin Jesús jina kasunman? Chaykunamantan kay capitulopi yachasunchis.

6-8. ¿Pikunan mana manchakuspa Jesusman asuykuqku? ¿Imaynatan pay qhawariq runakunata? Ichaqa, ¿imaynatan religionpi umallikuna qhawariqku?

⁶ Evangelio librokunan khaynata willawanchis: “Ancha askha runakuna payta qatikurqanku”, “ancha askha  runakuna payman juñukamurqanku”, “ancha askha runakuna payman jamurqanku”, “askha runakunan Jesuswan risharqanku”, nispa (Mateo 4:25; 13:2; 15:30; Lucas 14:25). Chaypi nisqan jina, Jesusmanqa ancha askha runakunan mana manchakuspa asuykullaqkupuni.

⁷ Chay runakunaqa común runakunallan karqanku. Chaymi religionpi umallikunaqa paykunata qhawariqku mana yachayniyoqkunata jina. Fariseokunawan sacerdotekunawanqa niqkun: “Chay runakunan ichaqa kamachikuy simita mana reqsinkuchu, chaymi ñakasqa kanku”, nispa (Juan 7:49). Chay umallikunaq qelqasqankupipas sut’itan rikukun runa pisichaq kasqankuta. Paykunaqa mana valeqpaqmi qhawariqku mana educasqa runakunataqa, chaymi mana paykunawan mijuqkuchu, manallataqmi paykunamanta imatapas rantiqkuchu, nitaq asuykuqkupaschu. Wakinninkuqa niqkuraqmi: “Yachachisqanchis kamachikuykunata mana reqsiqkunaqa manan kausarichisqachu kanqaku”, nispa. Chaychá runakunaqa mana chay umallikunaman asuykuqkuchu yuyaychachikunankupaq yanapachikunankupaqpas. Jesusmi ichaqa mana chay yachachiqkuna jinachu karqan.

⁸ Aswanmi payqa runakunawan kuska mijuq, paykunatan qhaliyachiq, yachachiq, suyakuytapas qoq. Manaña llapan uyariqninchu Jehová Diosta servirqanku chaypas, sapankatan qhawariq qhepaman Diospa serviqninta jina, rikullarqantaqmi allin kaqta ruway atisqankuta (Mateo 7:13, 14). Payqa manayá chay rumi sonqo fariseokuna sacerdotekuna jinachu karqan. Jesusmanqa wakin sacerdotekunapas fariseokunapas asuykullaqkun. Tiempomanqa paykunamanta askhan  cristiano kapurqanku (Hechos 6:7; 15:5). Wakin qhapaq runakunapas atiyniyoqkunapas maskharqankun Jesustaqa (Marcos 10:17, 22).

9. ¿Imanaqtinmi warmikunapas asuykullaqku Jesusman?

⁹ Warmikunapas mana manchakuspan Jesusmanqa asuykuqku, religionpi umallikunan ichaqa nishuta sarunchaqku. Paykunaqa manan munaqkuchu warmikuna yachachisqa kanankuta; juiciokunapi testigo kanankupaqpas manan wajaqkuchu llullata jina qhawarisqankurayku. Chay umallikunaqa Diosmantan mañakuqku: “Graciastan qoyki, Diosníy, mana warmichu nacesqaymanta”, nispa. Jesusmi ichaqa mana chhaynachu karqan. Paymanqa warmikunaqa asuykullaqkun yachayta munaspanku. Juj kutinmi Lazaroq wasinpi Jesús kashaqtin, Martapas Mariapas Jesuspa ñaupaqenpi tiyaykuspa tukuy yuyaywan uyarisharqan yachachisqanta, Martaqa afanasqan kasharqan mijuna wayk’uypi. Jesusqa “allinmi” nirqanmi Mariata allin kaqta ajllakusqanmanta (Lucas 10:39-42).

10. ¿Imaynatan religión umallikuna qhawariqku onqosqakunata? Ichaqa, ¿imaynatan Jesús qhawariq?

¹⁰ Onqosqakunapas rillaqkun Jesusmanqa. Religionpi umallikunan ichaqa paykunata sarunchaqku. Moisespa chaskisqan Kamachikuy Simiq nisqanman jinaqa, lepra onqoyniyoqkunaqa sapaqpin tiyananku karqan jujkunata mana contagianankupaq, ichaqa manan sarunchasqachu kananku karqan (Levítico, 13 capítulo). Tiempoq pasasqanman jinañan umalli yachachiqkunaqa qelqarqanku lepra onqoyniyoqkunataqa jatun  jisp’ayta jina millakunankupaq. Wakin umallikunaqa rumiwanraqmi ch’aqeqku lepra onqoyniyoqkunata chhaynapi karunchachinankupaq. Chhayna cheqnisqa kaspaqa, ¿mayqenninkupas munanmanchu karqan chay umallikunaman asuykuyta? Manapunin. Jesusmanmi ichaqa mana manchakuspa asuykuqku. Juj kutinmi lepra onqoyniyoq runa Jesusta nirqan: “Señor, munanki chayqa atinkin qhaliyachiwayta”, nispa (Lucas 5:12). Chaypin allinta rikunchis Jesusmanqa mana manchakuspa pipas asuykusqanta. Qatimuq capitulopin yachasunchis chay runaman imanispa kutichisqanmanta.

11. ¿Imaynapin yachanchis llakiq ñit’isqan kaqkunapas Jesusman asuykusqankuta? ¿Imatan chaymanta yachasunman?

¹¹ Juchankumanta sinchi llakisqa kashaq runakunapas rillaqkun Jesusmanqa. Juj kutinmi Jesusqa juj fariseo runaq wasinpi mijusharqan, chayllamanmi juj juchasapa warmi jaykumurqan. Jinaspan Jesuspa chakin qayllapi qonqoriykukuspa waqayta qallarirqan juchankunamanta pesapakuspa. Weqenwanmi chakinta ch’aqchurqan, chujchanwantaq ch’akichirqan. Fariseo runataq chayta rikuspa sonqon ukhupi phiñakurqan, jinaspa mana allinta yuyaykurqan Jesusmanta. Chaywanpas Jesusqa sumaqtan rimaykurqan chay warmiman, nirqantaqmi Jehová Dios perdonapunanta (Lucas 7:36-50). Kunan tiempopipas askha runakunan chay warmi jina llakiq ñit’isqan tarikushanku juchanku jawa, paykunaqa maytan munankuman Dioswan allinpi kapunankupaq yanapaqninku asuykunapaq jina kananta. Qatiqninpin yachasunchis imanaqtinmi Jesús asuykunapaq jina karqan chayta.  

12. ¿Imanaqtinmi runakuna asuykullaqku Jesusman?

¹² Jesusqa Taytan jinapunin imatapas ruwarqan (Juan 14:9). Bibliaq nisqan jina, Taytan Jehová Diosqa “manan sapankanchismanta karupichu kashan” (Hechos 17:27). Payqa serviqninkunaq “mañakusqanta uyariqmi”, jinallataq llapan maskhaqninkunatapas (Salmos 65:2). Ancha Jatunña kashaqtinpas asuykullasunmanmi Diosmanqa, payqa lliumantapas aswan asuykunapaq jinan. Jesusqa Taytan jinan runakunata munakun, chaymantan qatimuq capitulokunapi astawan yachasunchis. Payqa sut’itan rikuchirqan runakunata munakusqanta, chayraykun paymanqa mana manchakuspa asuykullaqku. ¿Imaynatan rikuchirqan runakuna munakusqanta?

13. ¿Imata ruwaspan tayta-mamakuna Jesusta qatikunkuman?

¹³ Runakunaqa ratollan reparaqku sapankankupi Jesús interesakusqanta. Jesusqa sasachakuypi kashaspapas interesakuqmi jujkunapiqa. Ñaupaqpi yachamusqanchis jina, wakin tayta-mamakuna wawankuta payman apaqtinkuqa sumaqtan chaskiykurqan, imaymana ruwanayoqña llakisqaña kashaspapas. Chaywanmi allin ejemplota qorqan tayta-mamakunaman. Paykunaqa imaymana ruwanayoqña kanku chaypas, t’aqanankupunin tiemponkutaqa wawankupaq, chhaynapin wawakunaqa imapas kaqtinqa mana manchakuspa paykunata maskhanqaku yanapachikunankupaq. Sichus imatapas ruwanayki kashaqtin wawaykikuna nisunkiman yanapanaykipaq chayri, ¿imatan ruwawaq? Chay rato mana atiendeyta atiwaqchu chayqa, niwaqmi libre kaqtiykiña atiendenaykita, junt’anaykitaq chay  nisqaykita. Chhaynapin wawaykikuna entiendenqaku pacienciayoq kayqa allinninkupaq kasqanta, paykunata yanapanaykipaqpuni kashasqaykitapas.

14-16. a) ¿Imakaqtinmi Jesús ñaupaq kaq milagronta ruwarqan? ¿Imanaqtinmi milagro karqan chay ruwasqan? b) ¿Imatan Jesús chaywan rikuchisharqan? ¿Imatan tayta-mamakuna chaymanta yachankuman?

¹⁴ Jesusqa khuyapayarqanmi llakikuyniyoq runakunata. Yachasunchis Jesuspa ñaupaq kaq milagro ruwasqanmanta. Payqa Galilea provinciapi Caná llaqtapin kasharqan casarakuy fiestapi, jinan vino tukukapusqa. ¿Imatan Jesús ruwarqan maman María chayta willaqtin? Serviqkunatan nirqan soqta p’uyñukunaman unuta junt’achinankupaq. Chaymantataq nirqan: “Kunanqa juj chhikanta orqospa apaychis casarakuy fiestamanta  encargakuqman”, nispa. Chaymi payman aparqanku. Jinan chay encargakuqqa malliykuspa nirqan: “Ancha allin kaq vinomá”, nispa. Jesusqa unutan vinoman tukuchirqan, chayqa juj milagropunin karqan (Juan 2:1-11). Runakunaqa ñaupaqmantapachan munarqanku imatapas jujman tukuchiyta. Wakinmi munarqanku plomota qoriman tukuchiyta, ichaqa manan atirqankuchu. Jesusmi ichaqa aswan sasata ruwarqan: unutan vinoman tukuchirqan. ¿Imanaqtintaq Jesusri casarakuy fiestapi milagrota ruwarqan vinolla faltashaqtin?

¹⁵ Casarakuqkunaq allinninta maskhasqanraykun. Paykunapaqqa manayá imallachu kanman karqan vinoq pisisqanqa. Israel llaqtapiqa wasiyoqkunaqa sumaqtan atiendenanku karqan invitadokunata. Vino tukukapuqtinqa sinchi p’enqaymi kanman karqan casarakuqkunapaq, qhepa watakunamanpas p’enqakuywanchá yuyarinkuman karqan casarakuy fiestankuta. Chayta yachaspan Jesusqa chay milagrota ruwarqan. Rikusqanchis jina, Jesusqa llakikurqanmi jujkunaq sasachakuyninmanta. Chaychá runakunaqa mana manchakuspa payman willakuqku llakikuyninkuta.

¹⁶ Wawaykikuna kan chayqa anchatan yachawaq Jesusmanta. ¿Imatan ruwanki wawayki juj sasachakuyninmanta willasuqtiyki? ¿“Chayqa manan imapaschu” nispachu mana kasunki? ¿“Chaymantachu llakikunki” nispachu asikunki? Paypa sasachakuyninqa manapaschá imapaschu qanpa sasachakuyniykikunawan tupanachisqaqa, ichaqa manan chhaynachu paypaqqa. Chayrayku, wawaykita munakunki chayqa, ¿manachu kallpachakuwaq llakikusqanta entiendenaykipaq? Wawaykiq sasachakuyninta tukuy yuyaywan qhawarinki  chayqa, mana manchakuspan asuykullasunki imaña kaqtinpas.

17. ¿Imaynapin Jesús rikuchirqan llamp’u sonqo kasqanta? ¿Imanaqtinmi sasa kanman chhayna kay?

¹⁷ Kinsa capitulopi yachasqanchis jina, Jesusqa llamp’u sonqon k’umuykukuqmi karqan (Mateo 11:29). May munaymi llamp’u sonqo kayqa, chayqa k’umuykukuq kaytan rikuchin, santo espirituq ruruchisqanmi, Diospa yachayninwantaq jujllachasqa kashan (Gálatas 5:22, 23; Santiago 3:13). Jesusqa llamp’u sonqollapunin karqan sinchi sasachakuykunapiña tarikuspapas. Ichaqa allin qharin karqan. Bibliamanta allin yachaq runan nin: “Llamp’u sonqo runaqa ch’ila rumi jinan, qaqatan sayan imaña kaqtinpas”, nispa. Llamp’u sonqo kanapaqqa allintan cuerpo kamachiyta yachana phiñakuywan mana atipachikunapaq, chhaynapi munakuywan pitapas qhawarinapaq. Jehová Diospa yanapayninwanqa atisunmi Jesús jina llamp’u sonqo kayta, chhaynapitaq pipas asuykamuwallasun.

18. ¿Imaynapin yachanchis Jesús sumaq sonqo kasqanta? ¿Imaraykun pay jina kananchis?

¹⁸ Jesusqa sumaq sonqon karqan. Tiro llaqtapi kashaqtinmi juj warmi payman jamuspa nirqan: “Ususiymi supaypa sinchi ñak’arichisqan kashan”, nispa. Jesusqa manan imanirqanpaschu. Chaymantataq willarqan imarayku mana yanapayta munasqanta. Chayta nishaqtinpas warmiqa manan ripurqanchu. Jinan Jesusqa juj rijch’anachiy simiwan sut’incharqan imaraykuchus mana yanapayta munasqanta. Ichaqa, ¿phiña uyawanchu kutichirqan? ¿Nirqanchu pay: “Paqtataq, allintan qhawarikunki piwanchus rimashasqaykita”, nispa? Manapunin. Chaymi warmiqa mana manchakuspa  Jesusta rimapayashallarqan wawanta yanapananpaq, manaña pay munasharqanchu chaypas. Allin iñiyniyoq kasqanta rikuspanmi Jesusqa qhaliyachirqan chay warmiq ususinta (Mateo 15:22-28). Qhawarisqanchis jina, Jesusqa allin uyarikuq sumaq sonqon karqan, chaymi runakunaqa payman asuykullaqku mana manchakuspa.

19. ¿Imaynapin yachasunman sumaq sonqochu kashanchis icha manachu chayta?

¹⁹ Runakunaqa ninkun: “Noqawanqa pipas parlallanmi”, nispa. Kamachikuqkunapas ninkun: “Llank’apakuqniykunaqa jamullanmanmi noqamanqa imamantapas rimaq”, nispa. Chaywanmi paykuna yachanku sumaq sonqo uyarikuq kasqankuta. Biblian ichaqa nin: “Askha runan mana tukukuq munakuyninkumanta rimanku, ichaqa, ¿pitaq junt’aq runata tariyta atinman?”, nispa (Proverbios 20:6). Noqanchisqa yaqapaschá kikinchista qhawarikunchis sumaq sonqota munakuqta jina. Ichaqa jujkunan chhaynata qhawariwananchis. Chaypaqqa Jesús jina kananchispaqmi kallpachakunanchis, chhaynapi lliupas asuykuwananchispaq. Apóstol Pablon nirqan: “Lliu runakuna yachachunku allin yuyaywanpuni imatapas ruwaq kasqaykichista”, nispa (Filipenses 4:5). Chayraykun tapukunanchis: “¿Imaynatan jujkuna qhawariwashanku?”, nispa.

20. a) ¿Imaraykun umalliqkuna asuykunapaq jina sumaq sonqo kananku? b) ¿Imanaqtinmi umalliqkunamanta mana mañananchischu mana ruway atinata?

²⁰ Diospa llaqtanpiqa umalliqkunan astawan kallpachakunanku asuykunapaq jina sumaq sonqo  kanankupaq. Paykunaqa Isaías 32:1, 2 nisqantan junt’ayta munanku. Chaypin umalliqkunamanta nin: “Sapankankun wayramanta pakakuna jina kanqaku, sinchi paramanta pakakuna jinan kanqaku, ch’aki jallp’api mayu jinan kanqaku, ch’aki pampapi jatun qaqaq llanthun jinan kanqaku”, nispa. Chay jina kanankupaqqa umalliqkunaqa asuykunapaq jinan kananku. Mayninpin ichaqa sasa paykunapaq kanman chhayna kay, imaymana ruwanayoq kasqankurayku. Chaywanpas paykunaqa t’aqanankupunin tiemponkuta Diospa ovejachankunata michinankupaq (1 Pedro 5:2). Iñiq t’aqapi kaqkunapas manataqmi umalliqkunamantaqa mana ruway atinataqa mañanankuchu, aswanpas umalliqkunaq nisqanman jinan k’umuykukuspa ruwananku (Hebreos 13:17).

21. ¿Imaynan tayta-mamakuna kananku wawanku paykunaman asuykunanpaq? ¿Imamantan qatimuq capitulopi yachasunchis?

²¹ Tayta-mamakunapas asuykunapaq jina sumaq sonqon kananku. Wawankuqa mana manchakuspan paykunaman asuykunanku imatapas willakunankupaq. Chayraykun kallpachakunanku llamp’u sonqo allin uyariq kanankupaq, manan phiñakunankupachachu  wawanku ima mana allin ruwasqankumantapas willakuqtinkuqa, otaq mana allinta yuyaykuqtinkupas. Aswanmi pacienciawan wawankuta uyarinanku, sut’itataq rikuchinanku wawankupaqqa asuykunapaq jina kasqankuta. Llapallanchismi kallpachakunanchis Jesús jina sumaq sonqo kananchispaq. Jesusqa ancha khuyapayakuq kasqanraykun sumaq sonqo karqan, qatimuq capitulopin chaymanta yachasunchis.