ASKHA runakunan noticiakunapi mana confiankuchu. 2012 watapi Estados Unidos nacionpin, runakunata tapurqanku periodicopi, radiopi, televisionpi lloqsimuq noticiakunapi confiankuchus icha manachus chayta. Chunka runakunamantan soqta kutichirqanku “pisillatan confiani” otaq “manan confianichu”, nispa. ¿Allinchu chhaynata yuyaykusqanku?

Askha periodistakuna llank’asqanku empresakunapas nirqankun noticiakuna willasqankuqa confianapaq kasqanta. Ichaqa mayninpiqa manan k’apakchu kanman willasqanku. ¿Imarayku? Yachasunchis wakinmanta:

• NOTICIAKUNATA MUNAYCHAKUQKUNA Hatun empresakunan munaychakunku aswan importante noticierokunata, chaymi chay noticia willaqkunaqa chay empresakunaq munasqanman hina decidinku ima noticiakuna willayta, imayna willayta, askha runakuna rikunanpaq imakuna ruwaytapas. Chay empresakunaqa qhapaqyaytan astawanqa munanku, chayraykun ima decidisqankupas qolqerayku kanman. Chaymi sichus mayqen noticiapas mana qolqeta ganachinanpaq hina kashan chayqa manapaschá willasqachu kanqa.

• GOBIERNOKUNA Noticiakunaqa politicamantan astawanqa riman. Gobiernokunaqa munankun ima ruwasqankutapas runakuna allinpaq qhawarinankuta. Chaymi gobiernokunaqa periodistakunawan rimanakunku ima noticiatapas willanankupaq.

•  PROPAGANDAKUNA Askha nacionkunapin noticiata willaqkunaqa qolqeta necesitanku llank’anankupaq, chaytaqa gananku propagandakunamantan. Estados Unidospi vendekuq revistakunaqa kuskan más qolqetan gananku propaganda ruwasqankumanta, periodicokunaqa aswan mastaraqmi, radiowan televisionwantaq propagandakunallamanta gananku. Propaganda churaqkunaqa manañan noticierokunata contratankuñachu sichus ima vendesqankutapas mana allinta qhawarichin chayqa, aswanpas huk noticierokunapin propagandankuta churanku. Chayta yachaspan periodistakunaqa propaganda churaqkunaq ima vendesqankutapas mana allinta qhawarichiq noticiakunataqa manaña willankuñachu.

• MANA HONRADO KASQANKU Wakin periodistakunaqa mana kaqtan imatapas willanku. Qayna watakunan Japonmanta huk periodista huk noticiata willayta munarqan Okinawa llaqtapi lamar-qochaman haykuq runakuna coral nisqakunata wañuchishasqankumanta. Ichaqa mana imatapas tarispan pay kikin hukta kuchurqorqan fototapas horqorqan. Runakunata engañanapaqqa atikunmi fotokunata huknirayman tukuchikuyta. Chaytaqa allintan ruwanku, chaymi ima cambio ruwasqankutapas mana reparasunmanchu.

• IMAYNA WILLASQANKU Ima noticiapas sut’iña kashan chaypas, imayna willakunanmantaqa periodistamantan kanqa. ¿Imakunatan willanqa? ¿Imakunatan mana willanqachu? Yaqapaschá huk equipo ganachikurqan iskay golkunawan. Chayqa sut’in kashan, ichaqa imarayku ganachikusqankumantaqa munasqanman hinan huk periodistaqa willanman.

• MANAN LLAPANTACHU WILLANKU Huk noticia uyarinapaq hina kananpaqqa periodistakunaqa wakillantan willamunku, sasa entiendena kaqkunataqa manañan willamunkuchu. Chayraykun wakintaqa yapa-yapayuspa willanku hukkunatataq pisiyachispa. Chaymantapas televisionpiqa mayninpin huk minutollapi imatapas willananku, chaymi periodistakunaqa manaña llapantachu willanku.

•  NOTICIATA WILLAQKUNAQA ASKHAN KANKU Kay qhepa watakunapin astawan yapakurqan televisionpi canalkuna, chayraykun runakunaqa huk-hukta qhawanku. Chaymi noticiata willaq canalkunaqa imaymanata ruwanku willasqankuta runakuna qhawanankupaq. Huk libron nirqan: “[Televisionpi] noticierokunaqa qhawanapaq hinan imaymanata churamunku. Hinaspapas televisión qhawaqkunaqa ratollan imawanpas distraekunku chaymi noticiata willaqkunaqa pisillapi imatapas willamunku”, nispa (Media Bias).

• PANTAQMI KANKU Periodistakunapas pantaq runakunan kanku. Imatapas mana allinta qelqaqtinku, comatapas mana churanapi churaqtinkuqa ima qelqasqankupas pantasqatan entiendekunman. Otaq yaqapaschá ima sucedesqanmantapas mana sut’itachu willamurqanku. Chaymantapas sichus huk periodista usqhaylla imatapas ruwanman tiemponpi tukunanpaq chayqa pantanmanmi. “100.000” nispa churananmantaqa yaqapaschá “10.000” nispa churarunman.

• IMAYNA ENTIENDESQANKU Huk noticiata sut’illanta willayqa manan facilchu. Kunan imatapas sut’ipaq qhawarikusqanqa qhepamanmi manaña chhaynachu kanman. Ñawpaqpin creerqanku llapa planetakuna Hallp’aq muyuriqninpi muyushasqanta, ichaqa kunanmi yachanchis planetakuna intiq muyuriqninpi muyusqankuta.

Noticiakunapi willasqankutaqa manan llapantaqa creesunmanchu, ichaqa manan llapa willasqankumantachu iskayananchis. Chaypaqqa allin yuyayniyoqmi kananchis, ñoqanchismantataqmi imatapas decidinanchis.

Biblian nin: “Ninriwan uyarispan allinta mana allinta reparan, mikhunata malliykuspan sumaq mana sumaq kasqanta yachan”, nispa (Job 12:11). Kaypi kashan wakin tapuykuna, chaykunan yanapawasun ima leesqanchistapas uyarisqanchistapas ‘allinta reparananchispaq’:

• ¿PIN NOTICIATA WILLAN? ¿Confianapaq hinachu chay runa otaq llank’asqan empresapas? ¿Imayna kasqanmantan runakuna reqsinku? ¿Pin qolqeta churan llank’anankupaq?

• ¿IMAKUNATAN T’AQWIRQANKU CHAYTA WILLANANKUPAQ? ¿Reparakunchu chay willasqankupi allinta t’aqwimusqanku? Icha, ¿pisillatachu t’aqwimurqanku? ¿Confianapaq hinachu chay t’aqwimusqanku? ¿Hukkunaq yuyaykusqankuman hinallachu chay willasqanku kashan?

• ¿IMARAYKUN WILLANKU? ¿Asirichinallankupaqchu? Icha, ¿yachachinankupaqchu? ¿Imatapas vendeyta otaq imatapas yanapayta munaspachu chayta willamunku?

• ¿IMAYNATAN WILLANKU? ¿Phiñakuspachu, hukkunamanta mana allinta rimaspachu? Chhayna kaqtinqa hukkunata mana allinpi qhepachinallankupaqmi willamushankuman.

• ¿WILLASQANKU TUPANCHU HUKKUNAQ WILLASQANKUWAN? Mana chhayna kaqtinqa allin reparaq kay.

• ¿HAYK’AQMANTAN CHAY WILLASQANKU KASHAN? 20 wata ñawpaqta imapas cheqaqpaq qhawarikusqanqa kunanqa manapasñachá cheqaqpaqñachu qhawarikun. Chaymantapas imapas sucederuqtin hinalla lloqsimuq noticiakunaqa manan llapantapunichu willanku.

Chhaynaqa, ¿confianapaqchu noticiakuna? Rey Salomonmi nirqan: “Pisi yuyayniyoqqa tukuy uyarisqantan creen, yuyayniyoqmi ichaqa thaskisqankunata allinta qhawan”, nispa (Proverbios 14:15).