¿IMAYNAN sientekuwaq qanta otaq pi familiaykitapas “umaykimantan mana allinchu kashanki” nispa doctor niqtin? Chaypaqqa kanmi tratamiento. Astawan yachasun chay onqoymanta. *

“Millonninpi runakunan umankumanta mana allinchu kanku, chayqa familiankutapas llakichinmi. Tawa runamantan huk runa kawsayninpi ima ratopipas umanmanta mana allinchu kanqa. Llaki onqoymi runakunataqa mana valeqpaq qhawarichin, ichaqa astawanqa chhaynata qhawarikunku esquizofrenia onqoywan iskay comportamientoyoq onqoywan kaqkunan. [...] Askhaña umankumanta mana allinchu kanku chaypas paykunapaqqa pisin yanapaykuna” (Organización Mundial de la Salud [OMS]).

OMS nisqanman hinaqa, umankumanta mana allin kaqkunaqa askhas mana yanapayta maskhankuchu p’enqasqa pisichasqa sientekusqankurayku.

Umankumanta mana allin kaqkunapaq kanña tratamiento chaypas, askhan mana hampichisqa kanku. Qayna watan Estados Unidospi 100 runakunamanta 60 mana hampichisqachu karqanku, 8 watamanta 15 watayoqkama kaqkunataqmi 100 wawakunamanta 50 (chayta willan Alianza Nacional de Enfermedades Mentales nisqa).

Profesionalkunaq nisqanman hinaqa “umanmantan mana allinchu” nispaqa nikun yuyayninkuwan mana allin kaqkunatan, paykunaqa manan controlayta atinkuchu imayna sientekusqankuta comportamientonkutapas. Pisi-pisimantan mana hukkunawan kawsayta atipunkuchu, kawsayninchispi ruwaykunatapas manañan ruwayta atinkuñachu.

Umankumanta mana allin kaqkunaqa sapankan hukniray kanku, ima onqoywan kasqankuman hina, imaynapi tarikusqankuman hina. Chayqa pitapas hap’inmanmi qhariña, warmiña, qolqeyoqña, mana qolqeyoqña, ima religionniyoqña kanman chaypas. Manataqmi nisunmanchu “caracterninpi chhayna kasqanraykuchá umanmantaqa mana allinchu” nispaqa. Allin tratamientowan hampichikuspaqa allintan kawsankuman.

Umankumanta mana allin kaqkunaqa rinankun chay onqoymanta yachaq doctorman, chhaynapi imachus ruwanankuta allinta yachanankupaq.

Umankumanta mana allin kaqkunaqa doctorpa nisqanman hinan ruwananku. Yaqapaschá p’enqakuyninkutapas atipasparaq rimananku kanqa. Doctorwan parlayqa yanapanqan onqoyninkumanta allinta entiendenankupaq, kawsayninkupi problemankuta allichayta atinankupaq, tratamientota mana saqenankupaqpas. Chaykunaman familiankuwan otaq amigonkuwan riyqa allintan yanapanqa.

Askha runakunan onqoyninkuman costumbrakapurqanku onqoyninkumanta yachasqanku qhepaman tratamientota chaskisqanku qhepaman ima. Mark nin: “Ñawpaqpiqa manan imatapas yacharqaykuchu umankuwan mana allin kaqkunamanta. Qhepamanmi ichaqa costumbrakapurqayku chay onqoyman, yacharqaykutaqmi ima ruwayta. Doctorpas familiaykupas amigoykupas allintan yanapawarqanku”, nispa.

Claudiapas ninmi: “‘Umaykimantan mana allinchu kashanki’ niwaqtinkuqa, carcelman rinaypaqpas niwashankuman hinan sientekurqani. Chay onqoywan kaqkunaqa wakin ruwaykunatan sasapaq  qhawariyku, chaywanpas atirqanin chaykuna atipayta. Ñoqaqa kasukurqanin doctorpa niwasqanta, manan hukkunamanta karunchakurqanichu, pacienciakurqanitaqmi; chaykunan yanapawarqan”, nispa.

Bibliaqa manan ninchu “allin iñiyqa onqoykunapaq hampin” nispaqa. Ichaqa Biblian askha familiakunata yanaparqan sonqochasqa kallpachasqa kanankupaq. Diosninchisqa munakuq kasqanraykun ‘llakisqa sonqoyoqkunata’ “llakiq ñit’isqan” kaqkunatapas sonqochayta munan, chaytan Biblia willawanchis (Salmo 34:18).

Bibliaqa manan doctorpaq libron hinachu, chaywanpas yanapawasunmanmi mana allin sientekusqanchis ratopi sonqo nanaywan tarikusqanchis ratopipas. Chaymantapas suyakuytan qowanchis; willawanchismi hamuq tiempopi onqoykunapas llakikuykunapas tukupunanmanta. Biblian nin: “Hinan ñawsakunapas qhawarinqa, roqt’ukunapas uyarinqa. Wist’ukunapas taruka hinaraq p’itanqa, upakunapas kusikuymanta takinqa”, nispa (Isaías 35:5, 6).