Soqta watayoq wawan taytanta tapurqan: “¿Papayri wañupullankitaqchu?”, nispa. Chhaynapi tarikuspan taytanqa piensarqan: “¿Wañuymanta willaqtiy entiendewanqachu? ¿Imanispan nisaq?”, nispa.

Wawakunaqa manan mana rimanapaq hinachu qhawarinku wañuymanta rimaytaqa, wakin wawakunaqa wañuchinakuspa imaraqmi pukllankupas. Chayraykun wañuymanta rimayqa mana mana rimanapaq hinachu kanan. Sichus wawayki wañuymanta tapusunki chayqa yachachiy mayqen familiaykichispas wañupuqtin imata ruwananpaq.

Ama niychu “rimaqtiyqa mancharukunqapaschá” nispaqa, aswanpas willaqtiykiqa manañan manchakunqañachu. Ichaqa wañuymanta willaspaqa wakin mana allin piensasqankutan aclaranayki kanqa. Wawakunamanta yachaqkunan ninkun: “Manaraq 6 watayoq wawakunaqa huk ratollapaqmi wañuyta qhawarinku. Chaymi wañuchinakuspa pukllaspaqa huk ratolla wañurunku”, nispa.

Ichaqa wiñasqankuman hinan aswan allinta entiendenku wañuymanta; chaymi tapukunku, llakikunku, manchakunku ima; chayraykun rimanayki paykunawan. Marion Haza doctoran, nin: “Sichus huk wasipi mana rimanapaq hinata wañuymanta rimayta qhawarinkuman chayqa, wawakunaqa sinchi manchakuytan qallarinkuman”, nispa.

“Imatataq nisaqri” ninkipaschá. Yachaqkunaq nisqanman hinaqa wawakunaqa “wañuymanta cheqaqta willanankutas munanku”. Wañuymanta tapukuspankuqa rikuchishankun yachanankupaq preparasqaña kasqankuta.

Rimana kaqtinqa rimay wañuymanta. Ima animaltapas wañusqata rikuspan wawaykita tapuwaq: “¿Ñak’arishankumanchu mayllapipas? ¿Chirichikushanmanchu, yarqachikushanmanchu? ¿Imaynapin yachanchis animalpas runapas wañusqaña kasqankuta?”, nispa (Bibliaq yachachikuynin: Eclesiastés 3:1, 7).

Cheqaqllata willay. Mayqen familiaykipas wañupuqtinqa ama niychu “ripunmi” nispa. Chhaynata niqtiykiqa wawaykiqa ninmanmi “chhaynaqa kutimpullanqachá” nispa. Aswanpas niwaqmi: “Abuelaykiqa wañupunmi, manañan imatapas ruwayta atinmanñachu, manañan paywanqa rimaytapas atisunmanñachu, chaywanpas manan qonqasunchu”, nispa (Bibliaq yachachikuynin: Efesios 4:25).

Entiendechiy mana paychu huchayoq kasqanta. Yaqapaschá wawaykiqa piensan “huchaypin wañupun” nispa, chayraykutaq llakikushanman. Chaymi tapuwaq: “¿Imaraykun chhaynata piensanki?”, nispa. Allinta uyariy rimasqanta, entiendeytaq imayna sientekusqanta. Chaymantapas yaqapaschá wawayki piensanman wañuyqa contagiakuq kasqanta. Ichaqa entiendenanmi mana chhaynachu kasqanta, chhaynapi mana manchakunanpaq.

Kallpachay rimananpaq. Wawaykiq mana reqsisqan familaykiña otaq amigoykiña wañuqtinpas rimallay paykunamanta. Willawaqmi tion, tian, otaq abuelan imayna runa kasqanmanta, asikunapaq hina ruwasqankumantapas. Chhaynapin reparanqaku wañuqkunamanta rimayqa normal kasqanta. Mana rimayta munaqtinqa ama nishuta rimapayaychu, yaqapaschá huk p’unchayña rimapayawaq (Bibliaq yachachikuynin: Proverbios 20:5).