1. ¿Imaraykun Babilonia runakuna Danielta allinpaq qhawarinkuman karqan?

 DANIELTAQA waynallaraq kashaqtinmi llaqtanmanta Babiloniaman presota aparqanku. Waynallaraq Daniel kasharqan chaypas babilonio runakunaqa allinpaqmi payta qhawarirqanku. Allintan repararqanku imaynas Danielqa qhali, allin rijch’ayniyoq wayna karqan chayta. Imaynas payqa allin familiamanta karqan chaytapas (1 Sam. 16:7). Jinan paytaqa ajllarqanku Babiloniapi reypa palacionpi servinanpaq, chaypi llank’ananpaq jinan yachachisqa kanan karqan (Dan. 1:3, 4, 6).

2. ¿Imaynatan Jehová Dios Danielta qhawarirqan? (Ezequiel 14:14).

² Jehová Diosqa munakurqanmi Danieltaqa, ichaqa manan munay rijch’ayniyoq kasqanraykuchu ni imayna familiamanta kasqanraykuchu, aswanpas imayna runachus imayna sonqoyoqchus kasqanraykun. ¿Imaraykun chayta ninchis? Daniel 20 watanpi jinallaraq kashaqtinmi Jehová Diosqa paymanta rimashaspa Noemanta Jobmantawan rimarqan. Chay runakunaqa wañukapunanku p’unchaykaman Jehová Diosta servirqanku, ichaqa paykuna chaupipin churarqan Danielta (Gén. 5:32; 6:9, 10; Job 42:16, 17; leey Ezequiel 14:14). Danielqa unaytan kausarqan, Jehová Diosqa tukuy tiempon paytaqa munakurqan (Dan. 10:11, 19).

3. ¿Imakunamantan kaypi yachasunchis?

³ Kaypin yachasunchis Daniel mana manchakuq kasqanmanta, junt’aq sonqo kasqanmantawan. Chhayna kasqanraykun Jehová Diosqa anchata payta munakurqan. Ñaupaqtan yachasunchis imas mana manchakuq kay, imas junt’aq sonqo kaypas chayta. Yachasunmi imakunapi tarikuspas Daniel chhayna kasqanta rikuchirqan chaytapas. Chaymantataq yachasun imaynapis Daniel chhayna kayta yacharqan chayta. Chaymantataq rimasunchis imaynatas noqanchispas Danielta qatikusunman chayta. Kay yachachikuy wayna-sipaskunapaqña kashan chaypas llapanchismi Danielmantaqa imaymanata yachasunman.

4. ¿Imapi tarikuspan Daniel rikuchirqan mana manchakuq valiente kasqanta?

⁴ Valiente runakunaqa manchakunkumanpaschá, chaywanpas  ruwashallankun allin kaqkunataqa. Danielqa wayna kasqanmantapachan mana manchakuq valiente karqan. Iskay kutipi chhayna kasqanta rikuchisqanmanta yachasun. Ñaupaq kutipiqa Jerusalenta babilonio runakuna thunisqankumanta iskay wata qhepamanchus jina chayta rikuchinman karqan. Chay kutipiqa rey Nabucodonosormi mosqoyninpi juj jatun idolota rikusqa. Jinan chay reyqa Babiloniapi llapa yachayniyoq runakunata Danieltawan nirqan imatachus mosqokurqan, imaninanchus chay mosqokusqan chayta willanankupaq. Mana atiqtinkuqa wañunankun karqan (Dan. 2:3-5). Askha runakunan wañuy patapi kasharqanku. Danielqa manan jinallachu karqan, aswanmi “reyman rispa astawan tiempota mañakurqan mosqokusqan imachus kasqanta sut’inchananpaq” (Dan. 2:16). Chayta ruwanapaqqa allin iñiyniyoqmi kana karqan, mana manchakuqmi kana karqan. ¿Imarayku? Bibliaq willasqanman jinaqa chay kutikamaqa Danielqa manachus jina pimanpas ima mosqoytapas willanmanraqchu karqan. Danielqa apurayllan Sadracwan, Mesacwan, Abednegowan b ima rimarqan. “Paykunatan valekurqan reypa mosqokusqanta janaq pacha Dios sut’inchananpaq khuyapayakuyninta rogakunankupaq” (Dan. 2:18). Jehová Diosqa uyarimurqanmi paykunaq mañakusqankuta, Danieltan yanaparqan Nabucodonosorpa mosqokusqanta sut’inchananpaq. ¡Chhaynapin Danielwan amigonkunapiwanqa wañuymanta librakurqanku!

5. ¿Imapi tarikuspan Daniel rikuchillarqantaq mana manchakuq valiente kasqanta?

⁵ Rey Nabucodonosorman jatun idolomanta willasqan qhepa tiempomanmi Danielqa rikuchinallantaq karqan mana manchakuq valiente kasqanta. Yapamantan Nabucodonosorqa mosqokullarqantaq, kay kutipiqa ancha jatun sach’atan mosqokusqa. Chaypin Danielqa mana manchakuspa chay reyman willarqan ima ninanchus mosqokusqan chayta. Willarqanmi imaynas locoman tukupunan karqan chayta, imaynas rey kasqanmantapas askha wata wijch’usqa kanan karqan chaytapas (Dan. 4:25). Nabucodonosorqa yaqapaschá ninman karqan: “Danielqa contraypin churakushan, wañuchiychis kay runata”, nispa. Chaywanpas Danielqa mana manchakuspan chay reyman willarqan llapa imachus willananta.

6. ¿Iman Danielta yanapanman karqan mana manchakuq valiente kananpaq?

⁶ ¿Iman Danielta yanapanman karqan tukuy tiempo chhayna mana manchakuq kananpaq?  Paypaqqa allin ejemplochá karqanku papanpas mamitanpas. Paykunaqa Diospa llapa kamachisqantan kasukuqku. Danielmanpas allintan yachachirqanku Diospa llapa kamachisqankunata (Deut. 6:6-9). Danielqa manan Diospa leyninpi chunka kamachikuykunallatachu yacharqan, payqa allintan yacharqan ima mijunakunatas Israel runakunaqa mijunanku karqan chayta, imakunatas mana mijunankuchu karqan chaytapas (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13). c Chaymantapas payqa allintan yacharqan Diospa llaqtanmantaqa; yacharqanmi imas pasan Diosta mana kasukuqtinku chaytapas (Dan. 9:10, 11). Chaymantapas payqa tukuy kausasqan tiempopin allinta repararqan imaynas Jehová Diospas angelninkunapas payta serviqkunataqa yanapanpuni chayta (Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19).

7. ¿Imakunan Danielta yanapallanmantaq karqan mana manchakuq kananpaq? (Qhaway kay parrafopaq dibujota).

⁷ Danielmanqa gustaqmi profetakunaq qelqasqanta estudiay, chay profetakunamanta jujninmi kashan Jeremías. Chay estudiasqanpin Danielqa repararqan imaynas Babiloniapiqa mana unayñachu kananku karqan chayta (Dan. 9:2). Chay profetakunaq qelqasqan imaynachus junt’akusqanta rikuspachá Danielqa astawanraq Jehová Diospi confiarqan. Pipas Jehová Diospi tukuy sonqo confiaqqa manan imatapas manchakunchu (tupanachiy Romanos 8:31, 32, 37-39 textokunawan). Chaymantapas Danielqa rimallaqmi Jehová Dioswanqa (Dan. 6:10). Willakullaqmi juchankunatapas, imaynachus tarikusqantapas; mañakullaqmi yanapaytapas (Dan. 9:4, 5, 19). Danielqa pisi-pisimantan yacharqan mana manchakuq kayta, manan payqa chhaynañachu nacerqan. Chaypaqqa tukuy sonqon estudiaq, Dioswanpas rimallaqmi, tukuy sonqotaqmi paypiqa confiaqpas.

8. ¿Iman yanapawasunman mana manchakuq valiente kananchispaq?

⁸ Papanchispas mamitanchispas mana manchakuq valiente runaña kankuman chaypas, chhayna kananchispaqña kallpachawasunman chaypas, chay valiente kayqa manan herencia jinachu. Aswanmi sapankanchis kallpachakunanchis chhayna kananchispaq. Chayqa ima ruwaytapas yachay jinan. Chaypaqqa chay yachaqtan allinta qhawananchis pay jinataq ruwananchis. Chaytan ruwana mana manchakuq kanapaqpas. Chhayna kaq runakunatan allinta qhawananchis paykuna jinataq ruwananchis. ¿Imatan yachasunman Danielmanta? 1) Allintan Bibliata estudiananchis, 2) Jehová Dioswanmi allin amigontin kananchis, chaypaqqa tukuy sonqomantan paywan parlananchis, 3) tukuy sonqon Jehová Diospi confiananchis, payqa yanapawasunpunin. Chaykunatachus ruwasun chayqa manan manchakusunchu imatapas, ima pruebaña jamunqa chaypas atipasunmi.

9. ¿Imakunan kanqa mana manchakuq kaqtinchis?

⁹ Mana manchakuq kayqa allinpunin. Chaypaq yachasunchis Alemania nacionpi Ben d sutiyoq hermanomanta. Paypa escuelanpiqa lliupas evolución nisqapis creeqku, Bibliaq willasqanqa yanqa kananpaqsi piensaqku. Juj kutinsi Bentaqa nisqaku llapa compañeronkunaq ñaupanpi imaraykuchus Diospa kamasqanpi creen chayta willananpaq. Payqa mana manchakuspas chayta allinta explicasqa. ¿Iman karqan chayta ruwasqanmanta? Paymi nin: “Profesorniyqa tukuy yuyaymi uyariwan, preparakusqay papeltapas copiata orqochimuspan llapa compañeroykunaman rakirqan”, nispa. Compañeronkunari, ¿ima ninkumanmi karqan? Paymi nillantaq: “Llapankun allinta uyariwanku, admirasqan qanmanta kashayku nispa iman niwanku”, nispa. ¿Imatan chay hermanomanta yachasunman? Sichus  mana manchakuspa iñisqanchismanta rimasun chayqa respetasqan kasun. Chaymantapas yaqapaschá jujkunaqa astawan Diosmanta yachayta munanqaku. Chhaynaqa mana manchakuq valiente kasun.

10. ¿Iman junt’aq sonqo kay?

¹⁰ Hebreo rimaypiqa junt’aq sonqo kay nisqa simiqa “munakuy”, “k’askakuy” “pay sonqo kay” ninantan nin. Bibliapiqa mayninqa Diosninchis kamachinkunata munakusqanmanta rimaspan “junt’aq sonqo” nin. Maynintaq kamachinkuna payta munakusqankumanta rimaspa chayta nin (2 Samuel 9:6, 7). Jehová Diosqa pay sonqollapuni kananchistan munan. Tiempoq pasasqanman jinan astawanraq payman k’askakunanchis. Chaytan Danielpas ruwarqan, chaytan kaypi astawan yachasunchis.

11. ¿Imaynatan Daniel Dios sonqo kasqanta rikuchirqan kuraqña kashaspa? (Qhaway tapanpi kaq dibujota).

¹¹ Danielqa tukuy kausasqan tiempon rikuchirqan junt’aq sonqo, Dios sonqo kasqanta. Ichaqa 90 más watanpi kashaqtinmi astawan chayta rikuchinan karqan. Chay tiempopaqqa Media runakuna Persia runakuna iman Babiloniata kamachisharqanku, reytaq kasharqan Darío. Reypa palacionpi llank’aq wakin runakunaqa cheqnikurqankun Danielta, manan respetarqankuchu Jehová Diostapas. Jinan chay runakunaqa Daniel wañunanta munaspa juj kamachikuyta firmachirqanku rey Dariowan. Danielqa reypichus confian ichari Diospichus chaytan rikuchinan karqan. Payqa chay kamachikuypa nisqanman jinan 30 p’unchay Jehová Diosmanta mana mañakunanchu karqan. Danielqa manan kasurqanchu chayta, aswanmi payqa Diospi confiasqanta, Dios sonqo kasqanta rikuchirqan. Jinan paytaqa leonkunaq kasqan t’oqoman wijch’uykurqanku, Jehová Diosqa librarqanmi chaymanta (Dan. 6:12-15, 20-22). ¿Iman yanapawasunman Daniel jina Dios sonqo runa kananchispaq?

12. ¿Imatan Daniel ruwarqan Diosman allin jap’ipasqa kananpaq?

¹² Diosman jap’ipasqa kanapaqqa pay sonqo kanapaqqa, paytan tukuy sonqo munakuna. Danielpas chhaynatan Diostaqa munakurqan, chaymi manapuni paymantaqa t’aqakurqanchu. Chaypaqqa yaqapaschá payqa Diospa imayna kasqanpi allinta piensaq (Dan. 9:4). Chaymantapas Danielqa imakunatas Jehová Dios llaqtanpaq paypaqpas ruwarqan chaykunapin allinta piensarqan (Dan. 2:20-23; 9:15, 16).

13. a) ¿Imakunapin kay tiempopi wayna-sipas iñiqkuna rikuchinanku Dios sonqo kasqankuta? Juj ejemplota willay. (Qhaway kay parrafopaq fotota). b) Videopi rikukusqan jina, ¿imanisunmanmi Jehová Diospa testigonkuna pipas warmipura qharipura kaymanta tapuwaqtinchis?

 ¹³ Wayna-sipaskunapas Daniel jinan Diosta mana respetaq, mana kasukuq runakuna chaupipi kashanku. Chay runakunaqa yaqapaschá paykunata pisichankuman, p’enqayman ima churankuman. Wakinqa Jehová Diosta saqenankupaq imapaschá tanqankuman. Chaymi pasasqa Australia nacionpi tiyaq Gabriel sutiyoq iñiqmasitapas. Chicollaraq kashaqtinsi escuelanpi profesora llapankuta tapusqa: “¿Imatan ruwawaqchis mayqen amigoykichispas qharikunan gustawan nisuqtiykichis? ¿Amigaykichispas warmikunan gustawan nisuqtiykichis?”, nispa. Chaymantas profesoraqa nisqa paykunata apoyaqkunaqa juj ladoman churakunankupaq, mana apoyaqkunataq juj kaq ladoman churakunankupaq. Gabrielmi nin: “Llapankun paykunaq favorninman churakurqanku, noqawan juj kaq testigollawanmi mana”, nispa. Chay qhepamanqa Dios sonqo kasqansi allinta pruebaman churasqa kasqa. Paymi nillantaq: “Unayraqmi faltasharqan chay p’unchay clases tukunanpaq, llapa compañeroykun, profesora imaraq imaymanata k’amiwarqanku; asipayawarqankun, pisichawarqankun. Tukuy atisqaytan ruwarqani imapichus creesqayta pacienciallawan willanaypaq. Ichaqa manan uyariyta munawarqankuchu”, nispa. ¿Imaynan Gabriel tarikunman karqan? Paymi nillantaq: “Manan kusikunapaqchu pipas k’amisqasuykiqa, ichaqa kusisqan kasharqani Diospa junt’aq sonqo kasqaymanta, imapichus creesqaypi qaqata sayasqaymantapas”, nispa. e

14. ¿Imatan ruwasunman Dios sonqollapuni kananchispaq?

¹⁴ Sichus Daniel jina tukuy sonqo Jehová Diosta munakusun chayqa, manan paymanta kacharikusunchu, pay sonqollapunin kasun. Diosta munakusqanchis astawan yapakunanpaqqa astawanmi payta reqsinanchis, chaypaqqa llapa kamasqankunamantan allinta yachananchis (Rom. 1:20). Waynakuna sipaskuna, imaymana yanapaykunan kashan Jehová Diosta astawan munakunaykichispaq, payta respetanaykichispaqpas. Chaykunamanta jujninmi kashan: “¿Kikillanmantachu paqarimurqan?”, nisqa. Chaypin kashan juch’uy videokuna qelqakuna ima, chaykunata qhaway. Chaymantapas kashanmi ¿Es la vida obra de un Creador?, El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis, nisqa qelqakunapas. Chay qelqakunamanta rimashaspan Dinamarca nacionmanta Esther sutiyoq sipas hermana nirqan: “Noqamanqa gustawanmi chay qelqakuna imaynachus yachachisqan. Chaypiqa manan imapichus creenaykimantachu rimashan, aswanpas imaymana allin yachachikuykunan kashan qan kikiyki cuentata qokunaykipaq”, nispa. Isqon parrafopi rimamusqanchis Ben sutiyoq hermanopas nillantaqmi: “Chay qelqakunan noqataqa yanapawarqan allin iñiyniyoq kanaypaq, allintan reparachiwarqan imaynas Diospuni tukuy imatapas kamarqan chayta”, nispa. Chay qelqakunata estudiaspaqa Apocalipsis 4:11 textopi nisqanta jinachá qanpas ninki, chaypin nin: “Qanqa, Jehová Diosniyku, alabaytapas, jatunchaytapas, atiytapas chaskinaykipaq jinapunin kanki, tukuy imatapas qan kamasqaykirayku”, nispa. f

15. ¿Imatawanmi ruwananchis Jehová Diosta astawan munakunanchispaq?

¹⁵ ¿Imatawanmi ruwasunman Jehová Diosta astawan munakunanchispaq? Jesustan allinta reqsinanchis. Chaytan ruwasqa Alemania nacionmanta Samira sutiyoq hermanapas. Paymi nin: “Jesusta allinta reqsispan Jehová Diostapas allinta reqsirqani”, nispa. Pay sipasllaraq kashaqtinqa, manas faciltachu entiendesqa imaynas Jehová Dios chayta, Jesuswansi ichaqa  mana chhaynachu kasqa. Paymi nillantaq: “Noqamanqa gustawaqmi Jesús imayna kasqan, payqa munakuqmi wawakunata, facilmi kaq paywan amigota ruwaypas”, nispa. Payqa astawan Jesusta reqsisqanman jinas astawan Jehová Diostapas munakusqa. ¿Imaynapi? Paymi nillantaq: “Pisi-pisimantan allinta entienderqani imaynas Jesusqa taytan jina chayta, Dios jinapunin imatapas ruwaq. Chhaynapin allinta repararqani: Jehová Diosqa wawantaqa kay pachamanqa kachamurqan payta noqanchis allinta reqsinanchispaqmi”, nispa (Juan 14:9). Waynakuna sipaskuna, ¿qankunapas Jesusta allinta reqsinaykichispaq kallpachakuwaqchis chayri? Chayta ruwankichis chayqa Jehová Dioswanmi allin amigontin kankichis. Chaymantapas astawanmi payta munakunkichis, pay sonqotaqmi kankichispas.

16. ¿Imaraykun allinpuni junt’aq sonqo kay? (Salmos 18:25; Miqueas 6:8).

¹⁶ Junt’aq sonqo runakunaqa allin amigokunayoqmi kanku (Rut 1:14-17). Chaymantapas Jehová Diospaq junt’aq sonqo kasun chayqa thajmi kausasun. ¿Imarayku? Palabranpi nisqan jina, paypas noqanchispaqqa junt’aq sonqon kanqa (leey Salmos 18:25; Miqueas 6:8). Pay kikinmi munashan amigon kananchista. ¿Manachu kusikunapaq tukuy imata kamaq Dioswan amigo kay? Manan ima pruebapas, ni mayqen enemigopas, ni wañuypas paymantaqa t’aqawasunmanchu (Dan. 12:13; Luc. 20:37, 38; Rom. 8:38, 39). May allinpunin Daniel jina Diospaq junt’aq sonqo kayqa, pay sonqollapuni kayqa.

17, 18. ¿Imakunatawanmi Danielmanta yachasunman?

¹⁷ Kaypiqa yacharqanchis Daniel mana manchakuq valiente kasqanmanta, Diospaq junt’aq sonqo kasqanmanta imallan. Ichaqa imaymanatan paymantaqa yachasunman. Jehová Diosqa imaymana rijuriykunatan Danielmanqa rikuchirqan. Payqa yacharqanmi profeciakuna sut’inchaytapas, chay profeciakunamanta wakinqa ñan junt’akunña, wakinqa chayraqmi junt’akunqa. Chay profeciakunapin willashan imakunas jamuq tiempopi pasanqa chayta.

¹⁸ Jamuq yachachikuypin yachasunchis Danielpa willasqan iskay profeciakunamanta. Chay profeciakunata allinta entiendesun chayqa waynapas kuraqpas allin yuyaywanmi imatapas ruwasunchis. Chaymantapas chaykuna entiendeyqa yanapawasunmi mana manchakuq valiente kananchispaq, Dios sonqo kananchispaqpas. Chhaynapitaq allin preparasqa kasunchis llapa ima pruebapaqpas.