1. ¿Imaraykun wakin sach’akuna jina kananchis? (Qhaway kay parrafopaq dibujota).

 RIMAYPIN ninku: “Q’ewikuq sach’ataqa manan may wayrapas p’akinmanchu”, nispa. Chay nisqankuqa cheqaqmi, q’ewikuq sach’aqa sinchitaña wayramunman chaypas manan p’akikunmanchu. Chay sach’a jinan noqanchispas kananchis. Iñiyninchispi wiñarinanchispaqqa chay sach’a jinan q’ewirikunanchis, llamp’u sonqotaq kananchispas. Chhayna kasun chayqa faciltan ima cambiomanpas yachakusun, respetasunmi jujkunaq imayna piensasqankutapas, ima decisión ruwasqankutapas.

2. ¿Imayna kaymi yanapawasunman ima cambioña kaqtinpas facilta chayman yachakunanchispaq? ¿Imakunamantan kaypi yachasunchis?

² Jehová Diosta serviqkunaqa manan tercochu kananchis, aswanpas humilde sonqo khuyapayakuq iman kananchis. Chhayna kasqankun wakin iñiqkunataqa yanaparqan ima cambiomanpas facilta yachakunankupaq, chaytan kaypi yachasunchis. Ñaupaqtan ichaqa yachasunchis Jehová Diosmanta Jesusmantawan, chhaynapi paykunaq ejemplonta qatikunanchispaq.

3. ¿Imaraykun nisunman “Jehová Diosqa imapas imaynachus kasqanman jinan munayninta ruwan” nispa?

³ Bibliaq nisqan jina, Jehová Diosqa “jatun qaqa jinan”, paytaqa manan imapas kuyurichinmanchu (Deut. 32:4). Chaywanpas payqa llamp’u sonqollan entiendekuqllan, chayman jinataqmi imatapas ruwan. ¿Imaraykun chayta ninchis? Kay pachapiqa qallariymantapachapas imaymanan cambiashan, chaykunaman jinan payqa imatapas ruwan chhaynapi munaynin junt’akunanpaq. Jehová Diosqa payman rijch’akuqtan kamawarqanchis, chaymi noqanchispas atillasunman ima cambioña kaqtinpas chayman yachakuyta. Chaypaqmi payqa palabran Bibliapi imaymana yuyaychaykunata qowarqanchis, chhaynapi imatapas allinta piensaykuspa ruwananchispaq, ima sasachakuytapas allin yuyaywan allichananchispaq.  Chaymantapas Jehová Diosqa allinta rectota purinatan munan; chhaynaña chaypas payqa llamp’u sonqon, entiendekullanmi. Chaytan rikuchin imayna kasqan, kamachikuyninkuna ima.

4. ¿Imaynatan Jehová Dios rikuchirqan entiendekuq kasqanta? (Levítico 5:7, 11).

⁴ Jehová Diospa kamachikuyninkunaqa chaninmi, allinmi; payqa entiendenmi imaynapichus wakin runakuna tarikunku chayta, chayman jinataqmi kamachikuyninkunatapas qon. Chaypaq rimasun imanirqanchus sacrificio jaywaymanta chayta. Israel runakunaqa wajchapas qhapaqpas manan igualtachu chaytaqa jaywananku karqan, wajchakunaqa atisqankuman jinallan qonanku karqan; sapankan imaynapichus tarikusqanman jina jaywanan karqan (leey Levítico 5:7, 11).

5. ¿Imaynatan Jehová Dios rikuchirqan juch’uyaykukuq kasqanta khuyapayakuq kasqantapas?

⁵ Chaymantapas Jehová Diosqa juch’uyaykukuq khuyapayakuq iman. Juch’uyaykukuq kasqantan rikuchirqan Sodoma llaqtata thunipunan kashaqtin. Chay kutipin Jehová Diosqa angelninkunawan Lotman willachirqan orqo-orqo wichayman ripunankupaq, Lotmi ichaqa sinchita manchakurqan chay wichayman riyta. Chaymi Jehová Diosta rogakurqan Zóar llaqtaman ripunankupaq, chay llaqtaqa juj juch’uy llaqtachan karqan; chaytapas thunipuytan Diosqa munasharqan. Diosqa yaqapaschá kasuchikunmanpuni karqan Lotwan, ichaqa manan chaytachu ruwarqan. Aswanpas Lotpa imachus mañakusqanman jinan ruwarqan, manataqmi Zóar llaqtataqa thunirqanchu (Gén. 19:18-22). Khuyapayakuq kasqantan Jehová Diosqa rikuchirqan Nínive llaqta runakunawan imachus ruwasqanpi. Payqa chay runakunaq llaqtantan thunipuyta munasharqan, chay runakunaqa sinchi millaymi karqanku. Ichaqa ñaupaqtan profetan Jonasta kacharqan paykunaman chayta willamunanpaq, chay profetaq willasqanta uyarispan chay runakunaqa juchankumanta pesapakurqanku. Jinan Jehová Diosqa paykunata khuyapayarqan, manataqmi imanarqanpaschu (Jon. 3:1, 10; 4:10, 11).

6. ¿Iman rikuchin Jesuspas Jehová Dios jina kasqanta?

⁶ Jesuspas Jehová Dios jinan, chhayna kasqanqa kay pachapi kashaqtinmi sut’ita rikukurqan. “Israelpi chinkasqa ovejakunallaman kachamusqa” karqan chaypas, payqa yanaparqanmi juj runakunatapas. Juj kutinmi juj llaqtayoq warmi valekurqan ususinta qhaliyachinanpaq, chay ususinqa “supaypa sinchi ñak’arichisqanmi” kasharqan. Jesusqa khuyapayarqanmi chay warmita, jinan ususinta qhaliyachipurqan (Mat. 15:21-28). Chaymantapas Jesusqa munakuq perdonakuq iman karqan. Juj kutinmi payqa nirqan: “Pipas runakunaq ñaupanpi negawaqniytaqa […], noqapas negallasaqtaqmi”, nispa (Mat. 10:33). Yachasqanchis jina Pedroqa kinsa kutitan Jesusta negarqan. Ichaqa, ¿negarqanchu Jesús Pedrota? Manan. Jesusqa allintan yacharqan Pedroqa arrepientesqa kasqanta, Dios sonqo runa kasqantapas. Chaymi kausarimpusqan qhepamanqa Pedroman rijurirqan, chay kutipiqa willarqanpunichá payta perdonapusqanta munakusqantapas (Luc. 24:33, 34).

7. ¿Jujkuna imayna qhawariwananchistan munasunman? (Filipenses 4:5)

⁷ Yachamusqanchis jina, Jehová Diospas Jesuspas entiendekuqmi kanku. Jehová Diosqa noqanchispas paykuna jina kananchistan munan  (leey Filipenses 4:5, willakuy). Yaqapaschá imaynachus kashanchis chayta yachananchispaq tapukusunman: “¿Imaynatan noqata jujkuna qhawariwanku, sumaq sonqota, entiendekuqta jinachu? Icha, ¿mana uyakuq, mana kasukuq tercota jinachu? ¿Munasqayman jinachu imatapas ruwakunanta munani? Icha, ¿jujkunaq rimasqantapas uyarinichu?”, nispa. Llamp’u sonqochus kasun, entiendekuqchus kasun, jujkunatapas uyarisunchus chayqa, astawanmi Jehová Diosmanpas Jesusmanpas rijch’akusun. ¿Imakunapin rikuchillasunmantaq entiendeq llamp’u sonqo kasqanchista? Imaymana cambiokuna kaqtinmi, chaymantapas jujkuna mana piensasqanchisman jinachu imatapas ruwaqtinkun, chayta rikuchillasunmantaq. Chaykunamanta astawan yachasunchis.

8. ¿Imakunata ruwaymi yanapawasunman vidanchispi imapas cambiaqtin? (Qhaway willakuyta).

⁸ Vidanchispi imapas cambiaqtinqa ñaupaqpi rimamusqanchis q’ewikuq sach’a jinan kananchis. Yaqapaschá qonqay imapas pasawasunman, qonqaypaschá onqopusunman, mana qolqeyoq imapaschá rikukusunman, gobiernokuna imapaschá ima mana allinmanpas churawasunman. Chaykunapi tarikuspaqa manapaschá imanakuytapas atisunmanchu, llaki imapaschá qatiriwasunman (Ecl. 9:11; 1 Cor. 7:31). Jehová Diospa llaqtanpi cambiokuna kasqanpas yaqapaschá llakichiwasunman. Ichaqa, ¿iman yanapawasunman ama chaykunawan pisipananchispaq? 1) Chay cambiokunamanmi usqhaylla yachakunanchis; 2) manan chay sasachakuyllapichu yuyayninchis kanan; 3) allin kaqkunapin piensananchis; 4) jujkunata yanapaypin yuyayninchis kanan. b Chaytan wakin hermanonchiskunapas ruwarqanku, paykunamantan kunan yachasunchis.

9. ¿Imatan juj casarasqa misionero hermanokuna ruwarqanku qonqay sasachakuykunapi tarikuspanku?

⁹ Cambiokunamanmi usqhaylla yachakunanchis. Emanuele sutiyoq hermanomanta, esposan Francescamantawan yachasun. Paykunaqa misionero jinan juj nacionman kachasqa karqanku, maychus rinanku llaqtapis paykunaqa juj simita rimayta yachashasqaku, hermanokunawan imas reqsinakushasqaku. Chayllamansi qonqay coronavirus onqoy chay llaqtaman chayasqa, jinaspa manaña juñunakuyta atisqakuchu. Francescaq mamitanpas qonqayllas wañukapusqa. Hermana Francescaqa maytas munasqa familianwan kayta, ichaqa chay millay onqoyraykus mana viajayta atisqakuchu. ¿Iman chay hermananchista yanapanman karqan chay sasachakuyta aguantananpaq? Qosanwan kuskas mañakusqaku Jehová Diospa yanapayninta. Paqarinmanta minchhamanta ama nishuta llakikunankupaqsi mañakusqaku. Jehová Diosqa uyarimusqas paykunaq mañakusqankuta, llaqtanwansi imaymanata qochisqa. Chaymantapas juj hermanos juj videopi nimusqa: “Sichus carcelpi kashaspa ñaupaqpi imakuna ruwasqanchispi piensasun chayqa, astawanmi llakikusun. Chaymi carcelpi kashaspaqa imakunatachus ruwayta atisunman chaykunapi piensananchis, jinan kusisqa Diosta servisunchis”, nispa. c Chaymantapas tukuy atisqankutas kallpachakusqaku celularninta wajaspa Diosmanta willanankupaq, estudiota qonankupaq ima. Chaymantapas hermanokunaq kallpachasqantas sumaqta chaskikusqaku. Juj wata junt’as paykunamanqa juj hermana sapa p’unchay munay textokunata apachisqa. ¿Imatan chaymanta yachasunman? Sichus cambiokunaman usqhaylla yachakusun chayqa, imachus ruway atisqanchiswanmi kusisqa kasun.

10. ¿Imatan juj hermana ruwarqan mosoq cambioman yachakunanpaq?

¹⁰ Manan sasachakuyllapichu yuyayninchis kanan, aswanpas allin kaqkunapin piensananchis. Rumania nacionmanta Christina sutiyoq hermananchismanta yachasun. Payqa Japonpin tiyan, payqa inglés simita rimaq iñiq t’aqapis yanapakushasqa.  Chaymantas ichaqa chay iñiq t’aqata chinkachipusqaku, ichaqa payqa manas chayllamanchu yuyayninta churasqa; aswanpas tukuy atisqantas kallpachakusqa mosoq iñiq t’aqanpi yanapakunanpaq. Chay iñiq t’aqaqa japonés rimaypis kasqa. Payqa llank’ananpi juj compañerantas valekusqa japonés rimayta astawan yachachinanpaq. Paykunaqa Bibliawan Kusisqa kausay nisqa qelqawan imas yanapachikusqaku. Chaykunata ruwaysi hermananchis Christinata yanapasqa japonés simita aswan allinta rimananpaq, llank’aqmasinpas astawansi Bibliamanta yachayta munasqa. ¿Imatan chaymanta yachasunman? Ima cambioña kaqtinpas allin kaqkunapi piensasunchis chayqa, imaymana bendiciontan chaskisunchis.

11. ¿Imatan juj casarasqa warmi-qhari ruwarqanku pisi qolqeyoq tarikuspanku?

¹¹ Jujkunata yanapaypin yuyayninchis kanan. Juj casarasqa warmi-qharimanta rimasun. Paykunaq tiyasqanku nacionpiqa prohibisqan kashanchis; chay nacionpi imaymana problemakuna kasqanwanmi llank’anapas pisiyapurqan, chay hermanokunapas mana llank’anayoqsi rikukapusqaku. ¿Imatan ruwankuman karqan usqhaylla chay cambioman yachakunankupaq? Ñaupaqtaqa manañas ñaupaq kutikuna jinachu imaymanata rantikuqku, aswanpas gastonkutas pisiyachisqaku. Chaymantapas manas chay sasachakuymanchu yuyayninkuta churasqaku, aswansi jujkuna yanapayman; tukuy atisqankutas kallpachakusqaku Diosmanta willanankupaqpas (Hech. 20:35). Hermanonchismi nin: “Diosmanta willaypitaq yuyayniyku kasharqan chayqa, manañan tiempo karqanchu ima llakipipas piensanaykupaq. Diospa munayninta ruwaypin ocupasqa kasharqayku”, nispa. ¿Imatan chaymanta yachasunman? Ima cambioña chayamuwasun chaypas yanapashanallanchismi jujkunataqa. Astawanqa Diosmanta willaymanmi tiempota qonanchis.

12. ¿Imaynatan Diosmanta willaypi Pabloq ejemplon yanapawasunman?

¹² Diosmanta willashaspaqa pikunawanchus rimashanchis chayman jinan willananchis. Yachasqanchis jina rimapayasqanchis runakunaqa manan igualtachu piensanku, jujniraymi sapankapas kanku. Apóstol Pabloq ejemplonmi chaypiqa allinta yanapawasunman, paytan Jesusqa churarqan “waj nacionkunapaq apóstol” kananpaq (Rom. 11:13). Askha nacionkunapi purisqanpin payqa rimarqan judío runakunawan, griego runakunawan, yachayniyoqkunawan, campo llank’aqkunawan, autoridadkunawan, reykunawan ima. Paykunaq sonqonman chayananpaqmi Pabloqa “imaymanata ruwarqan imaymana clase runakunata yanapananpaq” (1 Cor. 9:19-23). Chaymantapas Pabloqa imayna costumbreyoqsi kanku, imakunapis creenku chayman jinan willaq. ¿Imatan chaymanta yachasunman? Diosmanta willaypi imapas allin lloqsiwananchispaqqa yachanan pikunawanchus rimashanchis chayman jina rimayta. Sapanka runatan rimapayananchis imaynachus kanku, imapichus piensanku chayman jina.

13. ¿Imaraykun allinpuni jujkunaq imatapas imaynachus qhawarisqankuta respetay? (1 Corintios 8:9).

¹³ Llamp’u sonqochus entiendeqchus kasun chayqa, respetasunmi jujkunaq imayna piensasqankutapas. Chaypaq kaykunapi piensarisun: Wakin hermanakunamanqa gustanmi pintakuy, wakinmantaq mana. Wakin hermanokunaqa tomallankun juj chhikanta alcoholniyoq ujanakunata, wakinmi ichaqa mana. Chaymantapas sapanka hermanon jujnirayta qhawarin imayna jampichikuytapas. Chaykunapi tarikuspaqa, chaykunata rikuspaqa, manan piensasqanchisman jina imatapas ruwanankutachu munananchis. Manan “khaynan kanan, jaqaynan kanan” ninanchischu. Chaytachus ruwasunman chayqa, jujkunatan pisipachisunman, t’aqanakuyta iman jatarichisunman; chaymi manapuni chaytaqa ruwananchischu (Leey 1 Corintios 8:9; 10:23, 24). Diospa yuyaychayninman jinachus imatapas ruwasun chayqa, manan chhaynakunapiqa tarikusunchu, aswanmi thaj kausay kananpaq yanapakusun. Kunanqa ima  iskay ruwaykunapis Diospa yuyaychaynin yanapawasunman chayta qhawarisun.

14. ¿Bibliapi ima yuyaychaykunan yanapawasunman imayna p’achakunanchispaq sumaqchakunanchispaqpas?

¹⁴ P’achamanta imayna sumaqchakuymantawan. Jehová Diosqa manan willanchu imaynatapunis p’achakuna chaytaqa, aswanmi chaypaq imaymana yuyaychaykunata qowanchis. Ichaqa p’achanchisqa Diosta jatunchananpaq jinan kanan, chaymantapas “p’enqakuywan allin yuyaywan” iman p’achakunanchis (1 Tim. 2:9, 10; 1 Ped. 3:3). Chaymantapas manan munasunmanchu imayna p’achakusqanchista jujnirayta qhawanankutaqa. Bibliapi yuyaychaykunaqa allintan yanapanman umalliqkunatapas, chhaynapi ama ima kamachikuytapas churanankupaq. Chaypaq yachasun juj iñiq t’aqapi hermanokunamanta. Chaypi wayna hermanokunaqa chujchankutas juch’uyllata rutuchikuqku, ichaqa t’iski umallas puriqku, chhaynas moda nisqa kashasqa. Umalliqkunaqa yanapaytas munashasqaku chay wayna hermanokunata, ichaqa manas ima kamachikuytapas churayta munashasqakuchu. Jinas watukuq umallita tapukusqaku, paysi nisqa: “Ñaupaqmanchus yachachiq seqawaq, uyariqkunataq imayna kasqaykipi masta yuyayninkuta churankuman, manataq yachachisqaykipichu; chhayna kaqtinqa, ¿allinchu kashanman p’achakusqayki, imayna allichakusqaykipas?”, nispa chay hermanokunata ninankupaq. Chhaynallatan umalliqkunaqa chay hermanokunata yanaparqanku, manataqmi juj kamachikuytaraqchu churarqanku. d

15. ¿Bibliapi ima kamachikuykunan yuyaychaykunan yanapawasunman saludninchista imayna cuidananchispaq? (Romanos 14:5).

¹⁵ Saludninchista imayna cuidaymanta. Sapanka iñiqmantan chayqa kanqa (Gál. 6:5). Ichaqa ima tratamientotapas chaskinapaqqa allintan qhawarina, yaqapaschá yawarwan ima kashanman. Chaymantapas manan layqa cosaskunawanqa jampichikunachu (Hech. 15:20; Gál. 5:19, 20). Chaykunamanta imapas jujniray kaqtinqa  sapankanchismantañan kanqa imayna jampichikunanchispas. Wakin iñiqmasikunaqa mal ima karuspaqa doctormanmi riyta munanku, paypa nisqanman jinallan imatapas ruwayta munanku. Wakintaq ichaqa qorachakunawan juj jampikunawan ima jampikunku. Wakinqa yaqapaschá nisunman: “Kayqa khaynan kanan, jaqaynan kanan”, nispa. Ichaqa respetananchismi juj hermanokuna saludninkuta imayna cuidasqankuta. Chaypaqqa kaykunapin allinta piensananchis: 1) Diospa gobiernollanmi onqoykunataqa wiñaypaq chinkachipunqa (Isa. 33:24); 2) sapanka iñiqmi allinta qhawarinan imachus paypaq allin chaymanta (leey Romanos 14:5); 3) manan pimantapas maltaqa piensananchischu, nitaqmi jark’ananchischu ima ruwanankutapas (Rom. 14:13); 4) libreña kanchis imayna jampichikunanchispaq chaypas, noqanchispura munanakuspa juj sonqolla kausaymi aswan allinqa (Rom. 14:15, 19, 20). Chaykunaman jina imatapas ruwasun chayqa, sumaqtan iñiqmasinchiskunawan kausasun, iñiq t’aqapi thaj kausay kananpaqtaq yanapakusun.

16. ¿Imaynatan umalliqkuna rikuchinkuman llamp’u sonqo entiendekuq kasqankuta? (Qhaway kay parrafopaq fotokunata).

¹⁶ Umalliqkunapas ejemplon kananku llamp’u sonqo kaypiqa (1 Tim. 3:2, 3). Yaqapaschá mayqen umalliqpas kuraqña kasqanrayku ima nisqantapas kasukunata munanman, ichaqa manan chayqa allinchu kanman. Jehová Diospa espiritunqa yanapanmanmi mayqen umalliqtapas imapas imayna ruwakunanta ninanpaq. Manachus Diospa siminpa contranpi imapas kashan chayqa, llamp’u sonqo umalliqkunaqa apoyanankun wakin umalliqkunaq imachus nisqanta. Jujniraytaña chay decisionta qhawarinkuman chaypas apoyanankupunin.

17. ¿Ima bendicionkunatan chaskisun entiendekuq kaspa llamp’u sonqo kaspapas?

¹⁷ Sichus llamp’u sonqo kasun entiendekuqtaq kasunpas chayqa, imaymana bendiciontan chaskisunchis. Iñiqmasinchiskunawanmi sumaqta kausasunchis, iñiq t’aqapi thaj kausay kananpaq iman yanapakusunchis. Chaymantapas Diospa llaqtanpiqa imaymana clase, imaymana costumbreyoqmi kanchis, juj sonqollataqmi kausanchispas; chhaynapin chay llaqtaqa munay rikukun. Chaymantapas aswan kusisqaqa kanchis Jehová Dios jina llamp’u sonqo entiendekuq kaspan.