1, 2. ¿Imaraykun nisunman “noqanchispas Lotpa tiemponpi jinan kausashanchis” nispa?

 KAY TIEMPOPIQA astawanraqmi sinchi qhelli kausay yapakushan. Chaykunata rikuspaqa yaqapaschá ñaupa tiempopi Lot jina kashanchis. Payqa janaq pacha Dios jinan millay ruwaykunataqa rikuq, chaymi “payqa mayta llakikuq millay kausaq runakunaq mana p’enqarikuspa juchallikusqankuta rikuspa” (2 Ped. 2:7, 8). Lotqa sonqomantan Jehová Diosta munakurqan, respetarqanmi payta, chaymi payqa millakuq chay tiempopi qhelli kausayta. Kay tiempopipas paypa tiemponpi jinan kausashanchis. Runakunaqa manan respetankuchu Diosta ni ima kamachisqantapas. Chhaynaña kausay kashan chaypas, sichus Diosninchista munakusun respetasuntaq kanpas chayqa, manan kay pacha runakuna jinachu imatapas qhawarisun (Prov. 14:2).

² Chaypaqqa manan sapallanchischu kashanchis. Jehová Diosmi Proverbios libropi allin yuyaychaykunata consejokunata ima qowarqanchis. Chay yanapaykunawanqa qharipas, warmipas, waynapas, sipaspas, kuraqkunapas atillasunmi Diospa munayninman jina kausaytaqa.

3. ¿Imaraykun sonqonchista waqaychakunanchis? (Proverbios 17:3; qhaway kay parrafopaq fotokunata).

³ Noqanchisqa allintan sonqonchista waqaychakunanchis. ¿Imarayku? Jehová Diosmi sonqokunata t’aqwishan. ¿Imaninantaq chayri? Payqa allintan yachan imas sonqonchispi kashan chayta, imas ukhunchispi kashan chayta (leey Proverbios 17:3). Paypa simintachus sonqonchispi waqaychakusun chayqa, munakuwasunmi payqa. Chaymantapas sonqonchispichus paypa simin, yuyaychaynin kanqa chayqa, manan chaymanqa jaykunqachu Satanaspa piensayninqa ni kay pacha runakunaq piensayninpas (Juan 4:14; 1 Juan 5:18, 19). Astawanchus Diosninchista reqsisun chayqa, astawanmi payta munakusun, astawanmi respetasunpas. Tukuy sonqochus payta munakusun chayqa, manan munasunchu sonqon k’iriyta, manan munasunchu ima jucha ruwaytapas. Ima tentacionña jamuwasun chaypas, “¿imaraykutaq munakuqniy kamaqniy Diospa sonqontari k’iriyman?” nispan nisunchis (1 Juan 4:9, 10).

4. ¿Imaynatan juj hermanata yanaparqan Jehová Diosta manchakusqan?

 ⁴ Croacia nacionpi Marta b sutiyoq hermanamanta rimasun. Paytaqa qhelli jucha ruwaymansi cuerpon aysayta munasqa. Paymi nin: “Manan allinchu piensayniy kasharqan. Juchamanmi cuerpoy aysayta munawasharqan. Sasan noqapaqqa kasharqan. Ichaqa Jehová Diosta manchakusqaymi yanapawarqan”, nispa. ¿Imaynatan payta chay yanapanman karqan? Martaq nisqaman jinaqa, Diosta manchakusqanraykus tapukusqa: “Chayta ruwasaq chayri, ¿imaynataq kasaq? ¿Imataq noqamanta kanqa?”, nispa. Ima tentacionña chayamuwasunman chaypas, pay jinan noqanchispas ruwananchis. Juchata ruwasunman chayqa, Jehová Diostan llakichisunman, manataq atisunmanchu wiñaypaq payta serviyta (Gén. 6:5, 6).

5. ¿Imatan yachasunman Leo sutiyoq hermanota imachus pasasqanmanta?

⁵ Jehová Diosta manchakuq runaqa manan pisi ruwaykunata jinachu qhawarin mana allin ruwaykunata, ni mana allin runakunawan juñukuytapas. Chaymi pasasqa Leo sutiyoq hermanowan, payqa Congo nacionpin tiyan. Bautizakusqanmanta tawa wata kashaqtinsi mana allin runakunawan juñukuyta qallarisqa. “Manataq noqachu mana allinkunata ruwashani chayqa, manachá Diosqa noqawanqa phiñakunmanchu” nispas payqa nisqa. Ichaqa pisi-pisimantan amigonkuqa mana allinman payta apasqaku. Chhaynapin machayman qhelli ruwaykunaman ima jaykusqa. Tiempowanmi payqa tayta-mamanpa yachachisqanta yuyarisqa, ñaupaqpi kusisqa kausasqanta iman yuyarisqa. Chhaynapin payqa yuyayman kutispa umalliqkunaq yanapayninwan jujmanta Jehová Diosta servipusqa. Kunanqa chay hermanonchisqa umalliqmi kapun precursor especial jinataqmi Diosta servishan. Kusisqan payqa kashan.

6. ¿Imakunamantan kaypi yachasunchis?

⁶ Kunanqa yachasunchis Proverbios 9 capitulomanta, chaypin willashan iskay warmikunamanta. Jujninmi tupan yachayniyoq kaywan, jujnintaq  mana yuyayniyoq kaywan (tupanachiy Romanos 5:14; Gálatas 4:24 textokunawan). Satanaspa kamachisqan kay pachapiqa warmiwan kaypi, qhariwan kaypi, pornografía nisqapi imallan runakunaqa masta piensanku (Efes. 4:19). Chhaynataq kay mundopi runakuna kashanku chayqa, astawanraqmi yachananchis Jehová Dios manchakuyta, mana allinkunamanta karunchakuytapas (Prov. 16:6). Proverbios 9 capitulopiqa imaymanatan warmipas qharipas yachasunman. Chaypi tupanachisqan iskay warmikunaqa llapa “mana yuyayniyoqkunatan” rimapayashan. Wasinkuman jaykuspa chaypi sumaqta mijunankupaqpas invitashanman jinan kashan (Prov. 9:1, 5, 6, 13, 16, 17). Ichaqa, ¿imapin tarikunku sapanka wasiman jaykuqpas? Chaytan kaypi qhawarisunchis.

7. Proverbios 9:13-18 nisqanman jina, ¿imapin tarikunqa “mana yuyayniyoq warmiq” invitasqanta kasukuq runa? (Qhaway kay parrafopaq dibujota).

⁷ “Mana yuyayniyoq warmiq” imachus nisqanmanta ñaupaqta rimasun (leey Proverbios 9:13-18). Payqa mana p’enqarikuspan nin: “¡Llapa mana yachayniyoqkuna, kayman jamuychis!”, nispa. Paywan juj ratu kusirikunankupaqmi invitan chay mana yachayniyoqkunata. ¿Imapitaq tarikun paypa wasinman jaykuqkunari? Bibliaq nisqan jina, paykunaqa “wañusqan kashanku”. Proverbios libropiqa askha kutitan riman chhayna warmikunamantaqa. Jujnin partepin rimashan “mana allin kausaypi puriq” warmimanta “qhelli kausaypi puriq” warmimantawan. Chaypin nillantaq: “Wasinman riyqa wañuyman riy jinan”, nispa (Prov. 2:11-19). Jujnin partepin rimashallantaq imaynas “mana allin kausaypi puriq” warmimantaqa cuidakuna chaymanta. Chaypin nillantaq: “Chakinkunaqa wañuymanmi pusaykusunki”, nispa (Proverbios 5:3-10).

8. ¿Imatan ruwananku kanqa “mana yuyayniyoq warmiq” kunkanta uyariqkuna?

⁸ “Mana yuyayniyoq warmiq” kunkanta uyariqkunaqa sapankankun qhawarinanku kanqa kasukunqakuchus manachus chayta. ¿Imaynataq chayri kanman? Kaypi piensarisun: Pi warmipas otaq qharipas paywan kanapaq niwasunman chayri, ¿imatan ruwasun? Jayk’aqllapas pornográfica nisqa rijuriwasun chayri, ¿imatan chaypipas ruwasun?

9, 10. ¿Imaraykun qhelli kausaymanta karunchakunanchis?

⁹ Imaymanan razón kan qhelli ruwaykunamanta karunchakunapaqqa. Proverbios libropi nisqan jina “mana yuyayniyoq warmiqa” “suwasqa unuqa misk’illañan” nispan nin. Ichaqa, ¿imamantataq rimashan “suwasqa unu” nispari? Bibliapiqa casarasqa warmi-qhariq puñusqantan tupanachin ch’akiyta thasnuq unuwan (Prov. 5:15-18). Casarasqa warmi-qharikunaqa libren kashanku kuska puñuspanku sumaqta pasarinankupaq. “Suwasqa unun” ichaqa, otaq mana casarasqa kashaspa warmiwanpas qhariwanpas kaymi ichaqa mana allinchu. Chayta ruwaqkunaqa Diospa kamachikuyninkuna contrapin ruwashanku. Chaymantapas qhelli juchata ruwaqkunaqa  pakallapin chayta ruwanku, imaynan suwapas pakallapi suwakun jinata. Chay “unuta suwakuyqa” yaqapaschá paykunapaqqa misk’i jina kanman, ichaqa engañakushankun. ¿Imarayku? Kamaqninchis Jehová Diosqa rikushanmi llapa ima ruwasqankutapas. May llakipunin paymanta t’aqakuyqa, ajenjo jinaraqmi chayqa jayan (1 Cor. 6:9, 10). Ichaqa manan chayllapaschu.

¹⁰ Qhelli kausaypi puriqqa yaqapaschá p’enqasqa tarikunman, mana valeqpaq jinapaschá qhawarikunman. Chaymantapas yaqapaschá mana munashaspa onqoq ima rijurinman, familiayoqkunaqa familianta imapaschá sinchi llakiman churanman. Chhaynaqa manapunin allinchu kanman “mana yuyayniyoq warmiq” invitasqanta kasukuyqa. Qhelli ruwaykunaman urmaqkunamanta wakinqa manan Diosllamantachu t’aqakunku, onqoykunata iman tarinku, chhaynapitaq wakinqa wañuyta tarinku (Prov. 7:23, 26). Proverbios 9 capitulopi kaq 18 versiculoq tukuyninpin nishan: “Chay warmiq wajasqankunaqa Sepulturapin kashanku”, nispa. Chhaynapitaq tukunku chayqa, ¿imaraykutaq askha runakunari kasukunku paypa invitasqanta? (Prov. 9:13-18).

11. ¿Imaraykun manapuni allinchu kanman pornografía nisqata qhaway?

¹¹ Pornografía nisqawanmi yaqa llapapas apachikunku, chayqa lliu ladopin rijurin. Wakinqa “manan chayqa imanasunkipaschu” nispan ninku. Ichaqa manan chhaynachu. Chaytachus qhawawaq chayqa vicion jap’isunkiman, mana allinkunapin tarikuwaq, mana valeqpaq jinataqmi qhawarikuwaqpas. Chaypi rijuriq millay ruwaykunaqa manan yuyayniykimantaqa faciltaqa chinkanmanchu, sasapunin chayta chinkachiyqa. Chaymantapas pornografía nisqata qhawaspaqa manan “aycha cuerponchistaqa” wañuchishasunmanchu, aswanmi astawanraq rijch’arichishasunman (Col. 3:5; Sant. 1:14, 15). Pornografía nisqa millay ruwaykunata qhawaqkunaqa faciltan qhelli jucha ruwayman urmanku.

12. ¿Imatan ruwasunman qhelli ruwaykuna maypipas rijuriwaqtinchis?

¹² ¿Imatan ruwasunman celularpipas computadorapipas chhayna juj maquinakunapipas pornografía nisqa rijuriwaqtinchis? Manapunin chaykunataqa qhawananchischu. ¿Iman chaypaq yanapawasunman? Jehová Diospa munakuyninpin piensananchis, manapunin imapas kanmanchu paywan amigo kay jinaqa. Kanmi wakin fotokuna dibujokunapas. Chaytaqa manapaschá wakinqa pornografía nisqapaq jinachu qhawarinkuman. ¿Qhawasunmanchu chaykunata? Manapunin. Chaykunapas mana allin yuyaykunatan umanchispi rijurichinman. Manapunin munasunmanchu sonqollanchispipas qhelli jucha ruwaytaqa (Mat. 5:28, 29). Tailandia nacionmanta David sutiyoq umalliq hermanon nin: “Noqaqa sapa kutillanmi tapukuni: ¿Munanmanchu Jehová Dios kaykuna qhawanayta? Fotolla dibujolla kashan chaytapas, ¿allinpaqchu qhawarinman?, nispa. Chhaynata piensasqaymi yanapawan amapuni sonqoy chaykunaman aysawananpaq”, nispa.

13. ¿Iman yanapawasunchis allin yuyaywan imatapas ruwananchispaq?

¹³ Jehová Diosninchistachus manchakusun, manachus munasun sonqon k’iriytapas chayqa allin yuyaywanmi imatapas ruwasun. Proverbios 9:10 textopi nisqan jina, “yachayniyoq kanapaqqa Jehová Diostaraqmi manchakuna”. Chaytan sut’ita rikuchishan Proverbios 9 capituloq qallariyninpi. Chaypin rimashan “cheqaq yachaymanta”, hebreo rimaypiqa juj warmiwanmi chaytapas rijch’anachishan.

14. ¿Ima invitacionmantan willashan Proverbios 9:1-6?

¹⁴ (Leey Proverbios 9:1-6). Chaypin tarikun kamaqninchis Jehová Diospa invitacionnin, paymantan paqarimun cheqaq yachayqa (Prov. 2:6; Rom. 16:27). Chaypiqa juj jatun wasimantan Proverbios libroqa rimashan, chay wasiqa qanchis columnakunayoqmi. Chaymi rikuchin imaynas Jehová Diosqa sumaq sonqo qoykukuq Dios chayta. Payqa sumaqtan chaskin consejonkunata yuyaychasqankunata uyarikuq runakunataqa.

15. ¿Ima invitaciontan Dios qowanchis?

¹⁵ Jehová Diosqa sumaq sonqo Diosmi, askhanpin imaymana allinkunata qowanchis. Chaytan  sut’ita rikuchishan Proverbios 9 capitulopi willasqan warmi; nimusqanchis jina chay warmiqa “cheqaq yachaywanmi” tupan. Chaypi nisqan jina, chay warmiqa tukuy imatan listota preparan, aychapas vinopas liston kashan (Prov. 9:2). Tawa, pisqa versiculokunapi nisqan jina, “cheqaq yachaymi” mana yuyayniyoqkunata nin: “Jamuychis, t’antayta mijuychis”, nispa. Chay warmiq invitasqantaqa kasukunanchismi. ¿Imarayku? Jehová Diosmanta jamusqanrayku. Payqa mana allinkunamantan wawankunata waqaychayta munan, yachaytan qoyta munan. Manan munanchu sufrispa imapas yachananchista, pesapakuspa kausananchistapas. “Payqa allin kaqta ruwaqkunapaqmi allin yachayniyoq kayta waqaychan” (Prov. 2:7). Jehová Diosta manchakusun chayqa, munasqantan ruwasun, simintapas kasukusunmi, chayta ruwaspan kusisqa kausasun (Sant. 1:25).

16. ¿Imatan Alain ruwarqan Jehová Diosta manchakusqanrayku, imaynapin allin karqan chay ruwasqan?

¹⁶ Jehová Diosta manchakuyqa yanapawasunpunin allinta imatapas ruwananchispaq. Chaypaq yachasunchis Alain sutiyoq umalliq hermanomanta, payqa profesormi. Paymi nin: “Llank’anapi wakin compañeroykunaqa pornografía peliculakuna allin kananpaqmi piensanku. Warmi-qhari puñuymanta alumnokunata yachachinapaqpas allinmi kanman, nispan ninku”, nispa. Ichaqa payqa manan chhaynatachu piensan. Imachus ruwasqanmanta rimaspan nillantaq: “Jehová Diosta manchakusqayraykun manapuni munarqanichu chaykuna qhawayta; juj profesorkunamanpas willarqanin imaraykus mana qhawanichu chayta”, nispa. Chayta ruwaspan payqa kasukusharqan “cheqaq yachaypa” consejonta, “allin reparaq kaywanmi pusachikusharqan” (Prov. 9:6). Wakin compañeronkunaqa admirasqas qhepasqaku paypa imachus ruwasqanwan, jinas Biblia estudiayta qallarisqaku, juñunakuykunamanpas ririsqakus.

17, 18. ¿Ima bendicionkunatan chaskikunku “cheqaq yachayta” kasukuqkuna, imatan chaskinqaku jamuq tiempopipas? (Qhaway kay parrafokunapaq dibujota).

¹⁷ Chay warmikunamanta rijch’anachiywanmi Jehová Diosqa yachachiwanchis imatas ruwananchis kusisqa kausananchispaq chayta. “Mana yuyayniyoq warmiq” invitasqanta kasukuqkunaqa qhelli kausaypin puriyta munanku, chaywanmi paykunaqa misk’illikunkuraq. Paykunaqa chay ratullan aychankuta kusichiyta munanku, manan piensankuchu imas paykunamanta qhepaman kanqa chaypi. Bibliapi nisqan jina paykunaqa “Sepulturapin” tukunqaku (Prov. 9:13, 17, 18).

¹⁸ Ichaqa, ¿imataq pasanqa allin yachaypa invitasqanta kasukuqkunawanri? Paykunaqa kusisqan kanqaku. Askhan kanqa Diosmanta jamuq sumaq mijunankupas (Isa. 65:13). Jehová Diosmi profeta Isaiaswan qelqachirqan: “Tukuy yuyaywan uyariwaychis: Allin mijunata mijuychis, alimentoyoq mijunakunata, sumaq mijunakunata mijuychis”, nispa (Isa. 55:1, 2). Jehová Diospa chay nisqantan kasukunanchis, chhaynapin paypa munakusqanta munakusun, cheqnikusqantataq cheqnikusun  (Sal. 97:10). Chaymantapas Proverbios 9 capitulopi willasqan jujnin warmiq kamachinkuna jinan kananchis. Paykuna jinan wajakunanchis: “¡Llapa mana yachayniyoqkuna, kayman jamuychis!”, nispa. Chayta ruwasun chayqa, imaymana bendiciontan chaskisunchis, uyariwaqninchis runakunapas chaytan chaskinqaku. Ichaqa manan kunallanchu chaytaqa chaskisunchis, jamuq tiempopipas imaymana allinkunatan chaskisunchis. Chhaynaqa “allin reparaq kaywan pusachikusun”, chhaynapin wiñaypaq kausasunchis (Prov. 9:3, 4, 6).

19. Eclesiastés 12:13, 14 nisqanman jina, ¿imatan sapankanchispas ruwananchis? (Qhaway “ ¿Imaraykun Jehová Diosta manchakuy allinninchispaq kanman?” nisqa willakuyta).

¹⁹ (Leey Eclesiastés 12:13, 14). Tukukuy p’unchaypiñan kausashanchis, chaymi kausayqa sinchi millaypuni kashan. Chhaynaña kausay kashan chaypas, noqanchisqa Jehová Diosta manchakuspan kausananchis, chayta ruwasun chayqa ch’uyan sonqonchispas yuyayninchispas kanqa. Chaymantapas Diosninchis Jehová Diosta munakusqanchisrayku, payta respetasqanchisrayku ima llapa runakunata invitasun “cheqaq yachayta” maskhanankupaq, chayman jina kausanankupaqtaq yanapasun.