Noqaqa 1927 watapin nacerqani, Estados Unidos nacionpi Chicago llaqta qayllapi. Noqaykuqa pisqan kayku: Jetha, Don, noqa, Karl, Joy ima. Llapaykun Diosta tukuy sonqoykuwan serviyta munaq kayku. Kuraq hermanay Jethaqa 1943 watapin Galaad escuelaman rirqan iskay kaq clase nisqaman. Hermanoy Donta Karlta Joyta imataq Brooklyn llaqtapi Betelman invitarqanku. Jujninqa 1944 watapin jaykurqan juj kaqtaq 1947 watapi, jujtaq 1951 watapi. Paykunaq ejemplonqa allintan noqataqa yanapawarqan.

Papaywan mamitaywanqa leellaqkupunin Bibliataqa, paykunaqa munakuqkun Diosta. Noqaykumanpas yachachiwarqankun Diosta munakuytaqa. Primera Guerra Mundial nisqaman risqan qhepamanmi ichaqa papayqa manaña respetapurqanñachu religiontaqa. Chaytan repararqani mamitay iglesiaman rinaykupaq niqtin. Papay allillan chayamusqanraykun mamitayqa papayta nirqan: “Noqanchisqa iglesiamanqa rillaqpunimá kanchis, jakuyá risun”, nispa. Papaytaq nirqan: “Jakuyá apasayki, ichaqa manan noqaqa jaykusaqchu”, nispa. Jinan mamitayqa nirqan: “¿Imarayku?”, nispa. Papaytaq nirqan: “Guerrapi kamushaqtiyqa enemigoq soldadonkuta armankuta iman religionpi umalliqkuna bendeciqku. Kaq religionllamantataq kasharqayku chayri, ¿imaynapitaq chaytari ruwaqku? ¿Iskaynin ladomanta kaqtachu Dios apoyanman?”, nispa.

Mamitay iglesiaman rishanankaman wasiykuta iskay Testigokuna chayamusqaku. Paykunan papayman munachirqanku Luz nisqa iskay librokunata. Chay librokunaqa Bibliapi kaq Apocalipsis libromantan rimasqa. Papaymanqa gustarqanmi chay librokuna, jinan chaskikullarqan. Chay librokunata rikuspan mamitayqa leeyta qallarirqan. Juj kutinmi mamitayqa llaqtaykupi lloqsimuq periodicopi juj willakuyta tarisqa. Chay Luz nisqa librowansi Bibliamanta yachachikunan kasqa. Chaypaqqa juj wasitas rina kasqa. Chay wasiman riqtinsi juj kuraq señora chaskisqa. Mamitayqa chay librokunata qhawachispas nisqa: “¿Kaypichu yachachishanku kay librokunamanta?”, nispa. Chay señorataqsi nisqa: “Arí kaypin, jaykumuy wawáy”, nispa. Jawa kaq semanataqa noqatawan hermanoykunatawanmi mamitayqa pusawarqanku. Chay kutimantapachan noqaqa mana faltakuspa chay juñunakuykunaman rirqani.

Juj kutinmi chhayna juñunakuypi kashaqtiyku chay juñukuyta apariq hermano leechiwarqan Salmos 144:15 textota. Chaypiqa Diosta serviqkuna kusisqa kanankumantan willashan. Chay texton sonqoyman chayawarqan. Gustawarqanmi 1 Timoteo 1:11 textopi nisqanpas.  Chaypiqa Jehová Dios kusisqa kasqanmantan willashan, Efesios 5:1 textotaq Diosta qatikunamanta willashan. Jinan nirqani: “Kunanqa kamaqniyta servisaq, kusisqa paypa munayninta ruwasaq. Piraqtaq Diospaq llank’ayta atinman”, nispa. Chay piensayqa umallaypin kaq.

Juñunakuykunaqa Chicago llaqtapiraqmi aparikuq. Chay llaqtaqa tiyasqayku llaqtamantaqa 32 kilometrospi jinan kasharqan. Chaywanpas sapa juñunakuymanmi riq kayku, allintañan Bibliamantapas yachasharqani. Juj kutinmi hermanay Jethaqa juñunakuypi makinta oqarirqan participananpaq. Imachus nisqanta uyarispan nirqani: “Noqapas yacharanimá chaytaqa, ¿imaraykutaq makiytari mana oqarirqanichu?”, nispa. Chaymantapachan astawanraq juñunakuykunapaq preparakurqani, noqapas participanaypaq. Hermanoykunapas noqapas llapaykun iñiypi ñauparisharqayku. Noqaqa 1941 watapin bautizakapurqani.

Noqaqa yuyashallanin 1942 watapi aparikusqan asambleata. Chay asambleaqa Ohio ladopi kaq Cleveland llaqtapin aparikurqan. Chay asambleataqa Estados Unidospiqa pisqa chunka jawapin telefonontakama uyarirqanku. Noqaykuqa llapa familiantinmi asamblea cercapi kaq campamento nisqapi kasharqayku. Hermanokunan carrokunaq aysananpaq wasikunata preparasqaku. Chay tiempopin aparikusharqan Segunda Guerra Mundial nisqapas, askha runakunataqmi cheqnikuqku Jehová Diospa testigonkunatapas. Chayraykun hermanokunaqa tutapiqa campamento nisqamanta jawaman senqayoqta carronkuta sayachiqku. Sapanka carropin juj hermano kanan karqan, chay campamento nisqapi hermanokunata cuidanankupaq. Imapas kaqtinqa luzninkutan jap’ichinanku karqan, jinaspa bocinankuta tocananku karqan, chhaynapi jujkunapas apuray yanapaq jamunankupaq. Chaykunata rikuspan noqaqa nirqani: “Waooo, Jehová Diospa llaqtanpiqa tukuy imapas allin ruwasqamá kashan, listomá imapaqpas kashan”, nispa. Ichaqa manan imapas pasarqanchu, tranquilon puñurqanipas.

Watakuna qhepamanmi chay asambleata yuyarirqani. Chaypin cuentata qokurqani imaynas mamitayqa mana imamanta llakikuspa thaj kasharqan chayta. Payqa Jehová Diospi llaqtanpi iman tukuy sonqo confiarqan, manapunin jayk’aqpas chay ejemplotaqa qonqasaqchu.

Manaraq chay asamblea chayamushaqtinmi mamitayqa precursora kapurqan. Jinan chay asambleapiqa tukuy tiempowan Diosta serviymanta yachachikuykunata tukuy yuyay uyarirqan. Wasiman kutimushaqtiykun payqa niwarqanku: “Noqaqa maytan munayman precursoralla kayta, ichaqa noqapaqqa manan facilchu kashan precursora kaypas wasipi ruwanakunata atiendeypas”, nispa. Jinaspa tapuwarqanku payta yanapayta atiykumanchus icha manachus chayta. Jinan nirqayku: “Yá”, nispa. Sapankaykutan niwarqanku tutamantan manaraq mateta tomashaspayku jujta otaq iskay cuartota limpianaykupaq. Escuelaman ripuqtiykun payqa llapanta qhawaq allinchus kashan icha manachus chayta, chaymantataq predicaq riq. Imaymana ruwaypiña ocupasqa kasharqan chaypas manan payqa jayk’aqpas qonqawaqkuchu. Escuelamanta wasiman kutipuqtiykuqa noqaykuwan kuskan payqa chaypi mijuq. Mayninqa escuelayku qhepatan paywan kuska predicaq riq kayku, chaypin allinta yacharqani imas precursor chayta.

Noqaqa 16 wataypi kashaspan precursor regular kapurqani. Papay manaraq Testigochu karqan chaypas tapuwallaqpunin imaynachus predicacionpi riwarqan chayta. Juj kutinmi payman willarqani: “Kallpachakushaniña chaypas manan pitapas tarinichu Bibliamanta estudiayta munaqta”, nispa. Iskayniykun ch’in  kapurqayku, chayllamanmi tapurqani: “¿Munawaqchu noqawan Bibliata estudiayta?”, nispa. Jinan papayqa juj chhikanta piensarispa niwarqan: “Manan razón kanchu manan ninaypaq, estudiasunyá”, nispa. Papaymi ñaupaq estudiantey karqan, noqapaqqa ¡may munaymi chayqa karqan!

Noqaykuqa “La verdad os hará libres”, nisqa librotan estudiarqayku. Estudiasqaykuman jinan repararqani imaynas papayqa yanapawasharqan allin estudiaq kanaypaq, allin yachachiq kanaypaqpas chayta. Juj ch’isinpas juj parrafota leesqayku qhepamanmi niwarqan: “Arí chaytan libroqa nishan, ichaqa, ¿imaynapitaq qanri yachanki chay nisqan cheqaqchus kashan icha manachus chayta?”, nispa. Manan imaniyta atirqanichu, jinan nirqani: “Kunanqa manan imaniykimanpaschu, jujpi estudiaspanchis astawan chaymanta yachasun”, nispa. Nisqayman jinan ruwarqani. Bibliapin chaymanta rimaq textokunata tarirqani. Chaymantapachan yacharqani astawan estudiayta, estudiota qonaypaq preparakuytapas. Chayqa iskayniykutan yanapawarqanku, chhaynapin astawan iñiyniykupi wiñarirqayku. Papayqa yachasqanman jinan kausayta qallaripurqan, jinan 1952 watapi bautizakapurqan.

Noqaqa 17 wataypi kashaspan wasiymanta ripurqani. Chay tiempollataqmi kuraq hermanaytapas a Galaad escuelaman invitarqanku, Don hermanoytataq Betelman invitarqanku. Iskayninkupas kusisqan servisharqanku Jehová Diosta, noqapas paykuna jinan Diosta serviyta munasharqani. Chaymi solicitudta junt’arqani Betelpaq Galaad escuelapaq ima. Diospa makinmanmi llapa imatapas saqerqani, ichaqa 1946 watapin Betelman invitawarqanku.

Betelpi kasqay tiempopiqa imaymanapin llank’arqani, imaymana ruwaytan yacharqani. Yacharqanin librokuna imprimiyta, contabilidad nisqa apaytapas. Yachachiwarqankun imaynatas juj lado nacionkunaman imatapas apachikun, imaynatas chaskikun chaykunata. Betelpiqa sapa tutamantanmi Diosta adoray nisqa programa aparikun, juj programakunapas aparikunmi. Chaykunaqa allintan yanapawarqan kay 75 wata Betelpi kasqay tiempopi.

Karl sutiyoq sullk’a hermanoymantapas imaymanatan yacharqani. Payqa 1947 watapin Betelman chayamurqan. Payqa allintan Bibliata estudiaq, allintan yachachiqpas. Juj kutinmi discursota qonaypaq paypa yanapayninta mañakurqani. Askhatañan qelqakunata tarirqani, ichaqa manan imayna ruwayta atisharqanichu. Jinan nirqani: “Kaykunatan tarini, ichaqa manan imayna ruwayta atishanichu”, nispa. Jinan payqa tapuwarqan: “Joel, ¿imamantataq rimaytari munashanki?”, nispa. Tapuwaqtin jinan llapanta entienderqani. Imamantachus rimasaq chaymanta rimaq qelqallatan ajllanay karqan, wakintaqa juj ladomanmi churapurqani. Manan jayk’aqpas qonqasaqchu chaypi imachus yachasqaytaqa.

Betelpi kusisqa kanaykipaqqa tukuy atisqaykitan ruwanayki predicaq lloqsinaykipaq. Chayta ruwanki chayqa imaymana munay ruwaykunan pasasunki, willarisaykichis  imachus juj kuti pasawarqanku chayta. Juj kuti ch’isinmi Nueva York llaqtapi Bronx nisqa ladopi predicasharqayku. Qallarishaspan juj hermanopiwan rirqayku juj señoraq wasinta. Payqa juj p’unchaymi sumaqta chaskikuwarqanku La Atalaya revistata ¡Despertad! revistatawan. Paywan rimayta qallarishaspan nirqayku: “Kay tutan llapa runakunaman willamushayku juj sumaq willakuyta, Bibliamanta willakuyta”, nispa. Jinan payqa niwarqanku: “Bibliamantataq chayqa jaykumuychis”, nispa. Diospa gobiernonmanta jamuq tiempomantapas rimaq textokunatan payman leepurqayku. Jujpi kutinaykupaqqa wakin familiankunatawanmi payqa invitasqa, tiempowanqa qosanpiwanmi payqa Jehová Diosta servipurqanku.

Casarakuytaña munasharqani chaypas chunka wata qhepamanraqmi esposata tarirqani. “¿Imataq yanaparqan allin esposata tarinanpaqri?” nishankichispaschá. Noqaqa Diospa yanapaynintan mañakuq kani. Chaymantataq tapukuq kani: “¿Casarakuspari imatataq ruwasaq, imaynatan Diosta servisaq?”, nispa.

1953 watapin asamblea qhepata reqsinakurqani Mary Aniol sutiyoq hermanawan. Payqa hermanaywan kuskan Galaad escuelaman risqaku, compañerantinmi kashasqakupas. Paykunataqa Caribe ladomanmi kachasqaku chaypi misionera kanankupaq. Maryqa imaymanatan willawarqan misionera kaymanta, imaynatas Bibliamanta estudiota qon chaykunamantapas. Reqsinakusqaykuman jinan repararqayku imaynas iskayniyku tukuy tiempoykuwan Diosta serviyta munasharqayku chayta. Jinan 1955 watapi abril killapi casarakapurqayku. Maryqa Diospa regalonpunin noqapaqqa karqan, juj allin ejemplon karqan. Payqa maypiña kaspapas imata ruwananpaqña kamachiqtinkupas kusisqallan kaq. Tukuy kallpanwanmi llank’aq, jujkunatapas sumaqtan qhawariq, Diospa munaynin ruwaytapas ñaupaqmanmi churaq (Mat. 6:33). Kinsa watan watukuq umalli jina servirqayku. Chaymantaqa Betelpi servinaykupaqmi niwarqanku, chayqa 1958 watapin karqan.

Marymantaqa imaymanatapunin yacharqani. Casarakusqayku qhepallamanmi rimanakurqayku Bibliata kuska leenaykupaq, t’aqa-t’aqapin leenayku karqan. 15 versiculota leespan chaymanta rimaq kayku, tapurinakuqmi kayku imaynatas chay textoman jina ruwaykuman chayta, chaymantataq qatiqta leeq kayku. Maryqa Galaad escuelapi imakunatachus yacharqan chaykunatan willawaq, willawaqmi misionera kashaspa imakunapichus tarikurqan chaytapas. Chaykunan yanapawarqan allin yuyaywan imatapas ruwanaypaq, allin yachachiq kanaypaqpas. Yanapawarqanmi hermanakunata sumaqta yanapanaypaqpas (Prov. 25:11).

Maryqa 2013 watapin wañukapurqan. ¡Maytan munashani paraisopi paywan tupayta! Chay p’unchay chayamunankamaqa Diosllapin confiasaq. Astawanmi paymantapas yachayta munani (Prov. 3:​5, 6). Noqaqa piensallanipunin imatas Diospa gobiernonpi ruwasaq chaypi. Chaypi piensaqtiymi mayta sonqoy kusikun. Chay tiempoqa ancha jatun yachachiqninchis Diosqa imaymanakunatachá yachachiwasun, astawanraqchá paytaqa reqsisunchis. Kaykamaqa imaymanatañan Jehová Diosqa yachachiwashan, imaymanapin rikuchiwan may munakuq kasqantapas. Manan imaynamanta “gracias” niyta atinichu.