1929 watapin 22 diciembre killapi, Bélgica nacionpi Noville llaqtachapi nacerqani. Chayqa Bastoña ladopin kashan, chaytan reqsikun Ardenas lado nispa. Llaqtayta yuyarispaqa anchatan kusikuni, chaypiqa papaywan mamitaywan wayqeywan iman tiyarqayku. Wayqeywanqa sapa p’unchaymi wakakunata ch’awaq riq kayku, chaymantapas cosechay tiempopin chajrapi yanapakuq kayku. Llaqtaypiqa pitapas yanaparina kaqtinqa llapaykun juj nisqalla yanapanakuq kayku.

Papaypa sutinmi Emile, mamitaypaqtaq Alice. Paykunaqa catolicon karqanku, chaymi sapa domingon misaman riqku. Tiempowanmi ichaqa vidayku cambiapurqan. 1939 watapin Inglaterra nacionmanta precursorkuna wasiyman jamusqaku, paykunan papayman ¡Despertad! revistata munachirqanku. Chay qhepallamanmi papayqa Biblia estudiayta qallarirqan. Chaykamaqa allintan vecinokunawanqa apanakuq kayku, Biblia estudiasqaykuta yacharuspa, iglesiamanpas manaña ripusqaykuta yacharuspan ichaqa sinchita cheqnikapuwarqanku. Paykunaqa askha kutitan papayta mat’ipayarqanku amaña Bibliata estudiananpaq, aswanpas iglesiaman kutipunanpaq; papayqa askha kutin chaymanta rimaspa paykunawan discutirqan.

Papayta k’amisqankuta rikuspan sonqoy nanawaq. Chayraykun chay kutipi ch’askakunata qhawasqay qhepamanqa tukuy sonqomanta Jehová Diosmanta mañakurqani; rogakurqanin amaña vecinokuna chhayna millayta cheqnikuwanankupaq. Chay mañakusqay qhepamanqa manañan imanispapas niwarqankuchu. ¡Chaymi thaj kapurqani! Chaypin sut’ita repararqani Jehová Diosqa mañakusqayta uyarisqanta.

1940 watapi, 10 mayo killapin Alemania soldadokuna Bélgica ladoman chayamurqanku. Chaymi chaypi tiyaq runakunaqa juj nacionkunaman  ayqekurqanku. Noqaykupas Franciaq uray ladomanmi ayqekurqayku. Chaypin ayqekushaspa Alemania soldadokunaq Francia soldadokunaq chaupinpi rikukapurqayku.

Chaykuna qhepaman wasiyman kutipuqtiykuqa manañan imaykupas chaypiqa kasqañachu, imaymana cosasniykutan apapusqaku, alqochallaykuñan suyawashasqaku. Chaykunata rikuspan nirqani: “¿Imaraykutaq chhayna guerrakunari kan?”, nispa.

Chay tiempopin visitamuwasqaku hermanonchis Emile Schrantz. a Payqa precursormi umalliqtaqmi kasqapas, payqa sumaqtan kallpachawarqanku. Bibliawanmi yachachiwarqanku imaraykus runakuna sufrinchis ñak’arinchis chayta. Payqa Bibliawanpunin llapa tapukusqaykuta explicawarqanku. Chaypin repararqani Jehová Diosqa munakuq Dios kasqanta, anchatan noqapas paytaqa munakapurqani.

Manaraq guerra tukushaqtinraqmi yapamanta askha hermanokunata reqsirqani. 1943 watapin agosto killapi José-Nicolas Minet hermano wasiykuman jamurqan, chaypin juj munay discursota qorqan, tukuspataq tapuwarqanku: “¿Pikunan bautizakuyta munankichis?”, nispa. Jinan papay tioy ima makiykuta oqarirqayku, chay qhepamantaq wasiykuq ladonpi kaq mayuchapi bautizakapurqayku.

1944 watapi diciembre killapin Alemania soldadokunaqa jujmanta Bélgica nacionman phawaykurqanku. Chay maqanakuyqa Ardenas ladopin aparikurqan. Noqaykuqa chaypaq chimpallanpin tiyarqayku, chaymi wasiykuq pampan t’oqopi juj killa pakakurqayku. Juj p’unchaymi chaymanta lloqsimurqani uywaykuman mijuchiq. Chayta ruwashaqtiymi qonqaylla wasiy pataman bombakuna chayamurqan, jinaspa mijuykuna waqaychanaykuq techonta q’alata volachipurqan. Chaypin animalkunaq ladonpi kashasqa Estados Unidosmanta juj soldado, paymi qaparimurqan: “Pampaman wijch’ukuy”, nispa. Chaymi noqaqa ladonman phawaspa pampaman wijch’ukurqani, paytaq casconwan umayman churawarqan, chhaynapi ama k’irikunaypaq.

Guerra pasaytaqa Lieja llaqtapi kaq iñiq t’aqapi hermanokunawanmi juñunakullaq kayku, chay llaqtaqa tiyasqayku llaqtamantaqa 90 kilometrospi jinan kasharqan. Tiempowantaq Bastoña llaqtapi juñukuyta qallarirqayku. Noqaqa impuestokunata cobraq wasipin llank’ayta qallarirqani, chaymantapas  Abogado kanaypaqmi estudiarqani. Tiempowantaq notarioq secretarion kapurqani. 1951 watapin Bastoña llaqtapi asambleata aparirqayku, chaypiqa pachaj runakunan juñukurqayku. Chay asambleapin reqsirqani Elly Reuter hermanata. Payqa precursoran kasqa, 50 kilometrosta jinan bicicletallanpi jamusqa. Paywanmi reqsinakuyta qallarirqani, jinaspa casarakunaykupaq rimarqayku. Paytaqa Galaad Escuelamanmi invitasqaku, ichaqa willakurqanmi imaraykus manaña riyta atinmanchu chayta. Diospa llaqtanta pusariq hermano Nathanmi sumaqllata nimusqa: “Yaqapaschá tiempowanqa qosaykiwan kuska jamuwaqchis”, nispa. Noqaykuqa 1953 watapin febrero killapi casarakapurqayku.

Chay watallapitaqmi “Sociedad del Nuevo Mundo” nisqa asambleaman rirqayku, chayqa Nueva York llaqtapin Yankees Estadiopi aparikurqan. Chaypin juj hermanota reqsirqani, paymi Estados Unidos nacionpi juj allin llank’anata munachiwarqan. Manaraq imatapas nishaspan Jehová Diospa yanapayninta mañakurqayku, chhaynapin mana chaskikurqaykuchu chay llank’anataqa, aswanpas Bélgica nacionmanmi kutipurqayku. Chaypin Bastoña llaqtapi juj juch’uy iñiq t’aqapi yanapakurqayku. Juj wata qhepamanmi waway Serge nacerqan, ichaqa qanchis killachallayoqraq kashaspan juj onqoywan wañukapurqan. May sonqo nanasqan chaywan kasharqayku, llapantan chayta Jehová Diosman willakurqayku; payqa sumaqtan sonqochawarqanku.

1961 watapin octubre killapi juj llank’anata tarirqani, chay llak’anawanqa atirqanin precursor kayta. Ichaqa chay p’unchayllataqmi Bélgica sucursalmanta wajamuwasqaku, chaypin niwarqanku watukuq umalli jina yanapakunaypaq. Noqan ichaqa nirqani: “¿Manachu ñaupaqta precursor jinaraq llank’aruyman?”, nispa. Paykunataq “ya, allinmi kanman” niwarqanku. Pusaq killan precursor karqani, chay qhepamantaq 1962 watapi setiembre killapi watukuq umalli jina yanapakuyta qallarirqani.

Iskay wata qhepamanmi 1964 watapi, octubre killapi invitawarqanku Bruselas llaqtapi kaq Betelpi yanapakunaykupaq. Chaypiqa imaymana bendicionkunatan chaskikurqayku. 1965 watapin hermano Nathan Belgicapi Betelta visitamuwarqanku, chay qhepallamanmi niwarqan chay sucursalmanta encargakuq kanaypaq. Chay qhepamantaq Galaad Escuelaman invitawarqanku 41 clase nisqaman. Chunka kinsayoq wataña pasarurqan chaypas hermano Nathanpa nisqanqa junt’akurqanmi. Chay Escuelamanta graduakusqayku qhepamanqa Bélgica nacionpi Betelmanmi kutimpurqayku.

Watakunaq pasasqanman jinaqa abogado jinan Europa ladopi juj nacionkunapi ima yanapakurqani, chhaynapi hermanokuna ama jark’asqalla Jehová Diosta servinankupaq (Filip. 1:7). Chay llank’aypi yanapakuspan 55 más nacionkunapi askha autoridadkunawan rimarqani. Ichaqa autoridadkunawan rimaspaqa manan allin experienciayoq abogado jinachu presentakuq kani, aswanpas Diosta serviq runa jinallan riq kani. Jehová Diospa yanapaynintaqa mañakullaqpunin kani, noqaqa allintan yacharqani “reypa yuyayninqa mayu unu jina Jehová Diospa makinpi kasqanta. Maychus munasqanmanmi payqa pusan” (Prov. 21:1).

 Juj kutinmi Parlamento Europeo nisqamanta jujnin kaq runawan rimayta munasharqani. Paywan rimanaypaqqa askha kutitañan solicitudta apachisharqani, manataqmi chaskiwasharqanchu; jujpin ichaqa chaskiwarqan. Ichaqa niwarqanmi: “Pisqa minutollan kanqa, manan chaymanta masqa”, nispa. Kaq ratun k’umuykuspa Diosmanta mañakurqani. Chay ruwasqayta rikuspan payqa mancharisqa niwarqan “¿imatan ruwashanki?” nispa. Noqataq mañakuyta tukuspa nirqani: “Diospa kamachin kasqaykiraykun personaykimanta Diosta gracias nishani”, nispa. Paytaq: “¿Imatataq chaywanri nishawanki?” niwarqan, jinan Romanos 13:4 textota payman leechirqani. Paymanqa gustarqanmi chaypi imachus nisqan, chaymi pisqa minutulla rimanaykumantaqa kuskan horata rimarqayku. Chaypiqa imaymanamantan rimarqayku, “respetanin Diosmanta willasqaykichista”, nispa iman niwarqan.

Diospa llaqtanqa askha juiciopin Europa ladopiqa tarikurqan. Wakin juiciokunaqa Diosmanta willasqanchis jark’asqa kasqanraykun karqan, wakintaq wawakunamanta impuestokunamanta ima karqan. Wakin juiciokunapiqa yanapakurqanin, chaypin sut’ita rikurqani imaynas Jehová Diosqa chay juiciokunapi yanapawanchis chayta. Kunankamaqa 140 más juiciokunatañan Europa ladopiqa gananchis.

1990 watapin central mundialmanta Philip Brumley hermanonchiswan, Italia nacionmanta Valter Farneti hermanonchiswan ima llank’arqayku Cuba nacionpi hermanonchiskuna ama jark’asqa kanankupaq, libre Diosta servinankupaq. Bélgica nacionpi kaq Cuba nacionmanta embajada nisqamanmi juj cartata qelqarqani. Chay qhepamanmi chaypi encargakuqwan juñukurqani, chaypin rimarqayku Cuba nacionpi Diosta serviqkuna ama jark’asqa kanankupaq. Ichaqa ñaupaq kutikunaqa manan imamanpas chayarqaykuchu.

Chay qhepamanqa Jehová Diospa yanapayninwanmi permisota qochikurqayku Cuba nacionman 5000 Bibliakunata apachinaykupaq. Chay Bibliakunaqa allillanmi chayarqan chay nacionman, llapantan hermanokunaman rakikurqan, chaypin repararqayku Jehová Dios bendeciwashasqankuta. Chay qhepamanpas jujmantan permisota mañakurqayku 27.500 Bibliakunata apachinaykupaq, chay kutipipas qowarqankun permisotaqa. ¡Chay kutipiqa may kusisqan noqaqa kasharqani Cuba nacionpi hermanokuna Bibliata chaskisqankumanta!

Askha kutitan Cuba naciontaqa viajarqani hermanonchiskuna ama jark’asqalla Diosta servinankupaq. Chay nacionpiqa askha autoridadniyoq runakunatan reqsimurqani, paykunawanqa allintan reqsinakurqayku.

1994 watapin Ruanda nacionpi tutsi runakunata wañuchiyta qallarirqanku. Chay kutipiqa juj millón más runakunatan wañuchirqanku. Wakin hermanonchiskunatapas wañuchipurqankun. Diospa  llaqtanpiqa ratullan imaymanata ruwakurqan chaypi hermanonchiskunaman yanapaykunata chayachikunanpaq.

Kigali llaqtaman chayaspan qelqanchiskuna t’ijrana wasiman rirqayku. Chayqa t’oqo-t’oqollañan kashasqa balaq chayasqanwan, qelqakuna waqaychana wasipas chhaynallataqmi kashasqa. Chaypiqa mancharikuytaraqmi imaymanata willawarqanku. Wakin hermanokunataqa machetewan p’anaspas wañuchisqaku. Chhaynapiña tarikusharqanku chaypas hermanonchiskunaqa munanakushallarqankun, atisqankuman jinan yanapanakushasqakupas. Chaypin reqsirqayku tutsi nisqa t’aqamanta hermanota. Paytaqa hutus nisqa hermanonchiskunas juj t’oqopi pakasqaku ama wañuchinankupaq, chay t’oqopiqa 28 p’unchaysi kasqa. Chay kutipin juj juñunakuyta aparirqayku Kigali llaqtapi, chaypiqa 900 más hermanokunatan sonqocharqayku kallpacharqayku ima.

Chay qhepamanqa Zaire nacionmanmi rirqayku (chay nacionpa sutinmi kay tiempoqa República Democrática del Congo nisqa), chaymanmi Ruandamanta wakin hermanonchiskunaqa ayqekamusqaku. Chayqa kashan Goma llaqta ladopin. Chayman chayaspaqa manan pi hermanonchistapas tarirqaykuchu, jinan Jehová Diosmanta mañakurqayku mayqen hermanollatapas tarinaykupaq. Chayllamanmi juj runa noqaykuman asuykamuwarqanku, jinan tapurqayku: “Reqsinkichu mayqen testigollatapas” nispa. Paytaq “arí noqan testigo kani” niwarqanku. Chaymantataq Comité de Socorro nisqapi yanapakuq hermanokunaman pusawarqanku. Chay hermanokunawanqa sumaqtan kallpachanakurqayku. Chaymantataq chaypi kashaq 1.600 runakunawan juñukurqayku, jinaspa Diospa siminwan sonqocharqayku kallpacharqayku ima. Chaymantapas Umalliq T’aqaq apachimusqan cartatan leerqayku. Chay cartapin nirqan: “Wayqeykuna panaykuna, noqaykuqa mañakushallaykun qankunapaqqa, Jehová Diosqa manan jayk’aqpas saqesunkichischu”, nispa. Chay cartaq nisqanqa anchatan hermanonchiskunata kallpacharqan. Arí, Jehová Diosqa manan paykunataqa saqerparirqanchu, paypa yanapayninwanmi kunanqa 30.000 más runakunaña Jehová Diosta kusisqa servishanku.

2011 watapin esposay Elly wañukapurqan, paywanqa 58 watañan casarasqa kasharqayku. Sapa mañakuspaqa llapa llakikuyniytan Jehová Diosman willakuni, payqa sumaqtan sonqochawan. Chaymantapas jujkunaman Diospa gobiernonmanta willasqaymi yanapawan.

Kunanqa 90 más wataypiñan kashani, ichaqa yanapakushaniraqmi juñunakuykunapi. Chaymantapas Departamento Asuntos legales nisqapin Bélgica Betelpi yanapakushani. Chaypiqa willallanin experienciayta hermanokunaman, chaymantapas Betelpi tiyaq wayna-sipas hermanokunatan kallpachani. ¡Chaywanmi may kusisqa kashani!

Chikullaraq kashaspa Jehová Diosmanta mañakusqaymantaqa ñan 84 wataña pasarun, payta reqsiyqa may munaypunin. Jehová Diosqa uyarirqanmi llapa mañakusqayta, ¡chaymantan may kusisqa kashani! (Sal. 66:19). b