1. ¿Imanishanmi juj ángel, imatataq ruwananchis?

 JUJ angelchus rimapayasunkiman chayri, ¿uyariwaqchu? Uyarisunmanmi ¿riki? Kay tiempopin juj ángel “llapa nacionkunata, ayllukunata, rimaykunata, llaqtakunatawan” rimapayashan. ¿Imatataq chay angelri nishan? “Diosta manchakuychis, payta jatunchaychis, […] payta adoraychis, paymi cielota, jallp’a pachata, lamar-qochata, pujyukunatawan kamaqqa” nispan nishan (Apo. 14:​6, 7). Chhaynaqa llapanchismi Jehová Diosta adorananchis. Payllan cheqaq Diosqa, payta adoranapaqmi kichakurqan espiritual templo nisqa. ¡Ancha munaypunin chaypi adorayqa!

2. ¿Iman Jehová Diospa espiritual templon? (“ Manan chaychu” nisqa willakuytawan qhaway).

² Ichaqa, ¿imataq espiritual templori? ¿Maypin Bibliapi chaymanta rimashan? Chay temploqa manan cheqaq wasichu, manan cheqaq templochu. Aswanmi chhaynata nikun imayna adorananchispaqchus Jehová Dios kamachiwanchis chayta, chaypaqqa Jesuspa sacrificio ruwasqanmi cimiento jina kashan. Ñaupa tiempopin apóstol Pablo willarqan imaynatas chay adoración aparikunan chayta; chayqa kashan Hebreos libropin, chaytan payqa Judapi tiyaq iñiqkunaman apachirqan. b

3, 4. ¿Imaraykun apóstol Pablo llakisqa kasharqan hebreo iñiqkunamanta, imaynatan yanaparqan?

³ ¿Imaraykun apóstol Pablo Judapi hebreo iñiqkunaman qelqanman karqan? Yaqapaschá chaypaqqa iskay razón karqan. Ñaupaq kaq, kallpachaytachá paykunata munasharqan. ¿Imarayku? Chaypi iñiqkunaqa yaqa llapankupas judiokunan karqanku, chayman jinataqmi yachachisqa karqanku. Chhaynataq  karqan chayqa, yaqapaschá judío umallikunaqa chay iñiqkunata asipayaqku burlakuqku ima. ¿Imaraykun chayta ruwankuman karqan? Chay iñiqkunaqa manan judiokuna jinañachu Diosta adorarqanku. Paykunaqqa manan karqanchu templonku, manan karqanchu sacrificiokunata jaywanankupaq altarninkupas ni sacerdotenkupas. Chhaynataq karqan chayqa, Cristota qatikuqkunaqa yaqapaschá pisi kallpa kasharqanku (Heb. 2:1; 3:​12, 14). Wakinqa yaqapaschá ñaupaqpi imayna adorasqankuman kutiyta munasharqanku.

⁴ Iskay kaq, chay carta apachisqanpin Pabloqa chay hebreo iñiqkunata reparachisharqan imaynas paykunaqa pakasqa jina yachachikuykunata entiendenankupaq mana kallpachakusharqankuchu chayta, imaynas Diospa siminpi kaq khamuna mijunakunata mana khamusharqankuchu chayta (Heb. 5:​11-14). Qelqasqanpi reparakusqanman jinaqa, wakinqa yaqachus jina Moisespa chaskisqan kamachikuyman jinallaraq kausashanman karqan. Chayraykun Pabloqa allinta explicarqan imaynas kamachikuyman jina sacrificioqa mana llapantachu juchataqa pichan chayta. Chayraykun kamachikuy simiqa mana valeqman jina tukupurqanpas. Chaykuna qhepamanmi Pabloqa willarqan imakunas chay pakasqa jina yachachikuykuna chayta. Willarqanmi imaynas Jesuspa sacrificio ruwasqanqa “aswan allin” suyakuyta apamurqan chaytapas, imaynas chay suyakuy astawan Diosman qayllaykachikun chaytapas (Heb. 7:​18, 19).

5. ¿Imatan allinta entiendenanchis, imarayku?

⁵ Pabloqa allintan chay hebreo iñiqkunaman explicarqan imaynas Cristota qatikuspa Jehová Diosta adorasqankuqa aswan allin karqan judío jina adorasqankumantaqa chayta. Chaymantapas willarqanmi imaynas judío religionpa adorasqanqa imakunachus jamunan karqan chaykunaq llanthullan karqan chayta. Nirqantaqmi: “Chay llanthuqmi ichaqa Cristo karqan”, nispa (Col. 2:17). Yachasqanchis jinapas llanthuqa llanthullan, llanthullapiqa manan allintachu reparanki chay llanthuqpa imayna kasqantapas. Chhaynan karqan judiokunaq Diosta adorasqankupas. Paykunaq imayna adorasqankuqa imachus jamunan karqan chaypa llanthullanmi karqan. Chaymi noqanchisqa allinta entiendenanchis imayna adoranatas Jehová Dios munan chayta, imatas ruwana juchanchis perdonasqa kananpaqpas chayta. Chhaynapin noqanchisqa paypa munasqanman jina adorasunchis. Kunanqa “llanthuta” tupanachisun, otaq ñaupa tiempo judiokunaq imaynachus adorasqanta tupanachisun “llanthuqwan”, otaq Jesusta qatikuqkunaq adorasqanwan. Chaypaqqa t’aqwirisun Hebreos libropi imatachus nishan chayta, chhaynapin allinta  yachasunchis imas chay espiritual templo chayta, imatas noqanchis chaypi ruwananchis chaytapas.

6. ¿Imapaqmi karqan yupaychana karpa?

⁶ Llanthu. Pabloqa Moisespa ruwachisqan yupaychana karpamantan rimarqan chay espiritual templomanta explicananpaq. Chay karpataqa 1512 watapin ruwakurqan, manaraq Jesús jamushaqtin (qhaway “Llanthuwan llanthuqpiwan” nisqa willakuyta). Chay karpataqa “tupana karpa” nikullaqtaqmi, chaypin Israel runakunaqa juñukuqku Diosta adoranankupaq, sacrificiokunata jaywanankupaq ima (Éx. 29:​43-46). Ch’inneq ladopi purishaspaqa chay karpataqa paskallaqkun maymanchus rishanku chayman apanankupaq (Éx. 25:​8, 9; Núm. 9:22). Paykunaqa yaqa pisqa pachaj wata jinan chay karpapi Diosta yupaycharqanku, chaymantan ichaqa Jerusalén templopi yupaycharqanku. Chay karpaqa imachus qhepaman jamunan karqan chaypa llanthunmi karqan, Jesusta qatikuqkunaq tiemponpin chayqa chayamunan karqan.

7. ¿Jayk’aqmantapachan qallarirqan espiritual templo nisqa?

⁷ Llanthuq. Yupaychana karpaqa “janaq pacha kaqkunaq” llanthullanmi karqan, Diospa espiritual templonpa rijch’aynillanmi karqan. Chaymanta rimashaspan apóstol Pabloqa nirqan: “Chay karpaqa imakunachus kunan tiempopi kashanña chaykunaq rijch’aynillanmi karqan”, nispa (Heb. 8:5; 9:9). Chaykunata apóstol Pablo qelqashaqtinqa Diospa espiritual templonqa ñan kasharqanña, chay temploqa qallarirqan 29 watapin. Chay watapin Jesusqa bautizakurqan, jinaspa santo espirituwan ajllasqa karqan. Chaymantataq “ancha jatun uma sacerdote” jina Jehová Diospa espiritual templonpi serviyta qallarirqan (Heb. 4:14; Hech. 10:​37, 38). c

8, 9. Hebreos 7:​23-27 nisqanman jina, ¿imapin jujniray kanku Israelpi uma sacerdotekunawan ancha jatun uma sacerdote Jesuswan?

⁸ Llanthu. Uma sacerdoteqa llaqtaq sutinpin Diospa ñaupanman jaykuq. Ñaupaq uma sacerdoteqa Aaronmi karqan, paytan Jehová Diosqa churarqan yupaychana karpata inaugurakushaqtin. Chay sacerdotekunamanta rimashaspan apóstol Pablo nirqan: “Chay [ . . . ] sacerdotekunaqa wañuq kasqankuraykun jujñataq-jujñataq jaykurqanku sacerdote kanankupaq”, nispa (leey Hebreos 7:​23-27). d Chaymantapas chay uma sacerdotekunaqa juchasapakunataq karqanku chayqa, paykunaq juchankumanta iman sacrificiokunata jaywaqku. Jesusmi ichaqa mana chaykunataqa ruwananchu karqan, chaypin jujniray kanku ancha jatun uma sacerdote Jesuswan Israelpi uma sacerdotekunawanqa.

⁹ Llanthuq. Uma sacerdotenchis Jesusqa “cheqaq karpapin [ . . . ] servishan, chay karpataqa Jehová Dios kikinmi jatarichirqan, manan runachu” (Heb. 8:​1, 2). Chaymantapas Pabloq nisqan jina, Jesusqa “wiñaypaq kausaqmi, chaymi payqa mana necesitanchu pipas rantinpi jaykuqta. Chaymantapas payqa [ . . . ] mana ima juchayoq, mana ima qhelliyoq iman, t’aqasqan kashan juchasapakunamantapas”. Chaymantapas Jesusqa manan Israelpi uma sacerdotekuna jinachu “sapa p’unchay” juchankunamanta sacrificiokunata jaywanan. ¿Imanisunmanmi altarmantapas sacrificiokunamantapas? Qatimuqpi chaykunamanta yachasun.

10. ¿Imawanmi tuparqan cobre altarpi jaywakusqan sacrificiokuna?

¹⁰ Llanthu. Yupaychana karpaman jaykuna punku patiopin kasharqan cobremanta ruwasqa  juj altar, chaypin Jehová Diosman sacrificiokunata jaywaqku (Éx. 27:​1, 2; 40:29). Ichaqa chay sacrificiokuna ruwakusqanqa manan runakunataqa ch’uyamanqa tukuchiqchu (Heb. 10:​1-4). Chay sacrificiokuna ruwakusqanqa qhepaman jamuq sacrificioq rijch’aynillanmi karqan. Chay sacrificion llapa runakunata wiñaypaq ch’uyanchanan karqan.

11. ¿Ima altarpin Jesús cuerponta jaywarqan sacrificiota jina? (Hebreos 10:​5-7, 10).

¹¹ Llanthuq. Jesusqa yacharqanmi imapaqchus Jehová Dios kay pachaman kachamurqan chayta. Payqa runakunarayku wañunanpaqmi jamurqan (Mat. 20:28). Chaymi bautizakushaspaqa Jehová Diosman presentakurqan munayninta ruwananpaq (Juan 6:38; Gál. 1:4). Chayqa juj altarpipas sacrificiota jaywashanman jinan karqan, chay altarqa Jehová Diospa munayninwanmi tupan; Jehová Diosqa wawan Jesús ch’uya vidanta sacrificiopi jaywanantan munasharqan. Chaytan Jesusqa ruwarqan, payqa “juj kutillatan ofrendapi” cuerponta jaywarqan, chhaynapi paypi iñiqkunaq juchanta wiñaypaq pichapunanpaq (leey Hebreos 10:​5-7, 10). Kunanqa chay yupaychana karpa ukhupi imakunachus kasqanmanta rimasunchis, imakunawansi chaykuna tupan chaymantawan rimasunchis.

12. ¿Pikunan jaykuyta atiqku yupaychana karpapi cuartokunaman?

¹² Llanthu. Yupaychana karpa ukhupas Jerusalenpi ruwakusqan templo ukhupas yaqa igual-llan karqan. Chay ukhupin kasharqan “ch’uya cuarto” “ch’uyay-ch’uya cuartopiwan”, chaykunataqa juj cortinan t’aqarqan (Heb. 9:​2-5; Éx. 26:​31-33). Ch’uya cuartopin kasharqan qori candelero, incienso q’apachina altar, Diospaq t’aqasqa t’anta churana mesa ima. Chay ch’uya cuartomanqa  ajllasqa sacerdotekunallan jaykunanku karqan imachus ruwanankuta ruwanankupaq (Núm. 3:​3, 7, 10). Ch’uyay-ch’uya cuartopiqa qorimanta ruwasqa rimanakuna arcan kasharqan, chay arcan rikuchirqan Jehová Dios chaypin kashasqanta (Éx. 25:​21, 22). Chay ch’uyay-ch’uya cuartomanqa uma sacerdotellan jaykuq. Chaymantapas Jucha Pampachay P’unchayllapin payqa chayman jaykunan karqan, chayqa watapi juj kutillatan aparikuq. Chayman jaykuspaqa animalkunaq yawarnin apaykusqan jaykuq, chhaynapi llaqtaq juchanta paypa juchantawan pampachachinanpaq (Lev. 16:​2, 17). Tiempowanmi Jehová Diosqa santo espiritunwan sut’ita rikuchirqan imawanchus chay yupaychana karpapi kaqkuna tuparqan chayta (Heb. 9:​6-8). e

13. ¿Imawanmi tupan ch’uya cuartopas ch’uyay-ch’uya cuartopas?

¹³ Llanthuq. 144.000 iñiqkunan santo espirituwan t’aqasqa karqanku, paykunaqa Jehová Diospa wawankuna jinan kanku. Paykunan sacerdotekuna jina Jesuswan kuska janaq pachapi servinqaku (Apo. 1:6; 14:1). Yupaychana karpapi ch’uya cuarto nisqaqa tupan, kay pachapiraq kashaq chay ajllasqa iñiqkuna Diospa wawankuna jina chaskisqa kasqankuwanmi (Rom. 8:​15-17). Ch’uyay-ch’uya cuartotaq tupan Jehová Diospa tiyasqan janaq pachawan. Ch’uya cuartota ch’uyay-ch’uya cuartotawan t’aqaq “cortinaqa” Jesuspa aycha cuerponwanmi tupan. Chay aycha cuerponmi paytaqa jark’arqan ancha jatun uma sacerdote jina espiritual temploman jaykunanta. Chay aycha cuerponta runakunarayku sacrificiopi jaywaspan Jesusqa punkuta jina kicharirqan ajllasqa cristianokuna janaq pachaman jaykunankupaq. Janaq pachaman jaykunankupaqqa chay ajllasqa cristianokunapas aycha cuerponkutaqa saqepunankun karqan (Heb. 10:​19, 20; 1 Cor. 15:50). Kausarimpusqan qhepamanqa espiritual templopi kaq ch’uyay-ch’uya cuartomanmi Jesusqa jaykurqan. Tiempowanqa janaq pachapaq ajllasqa iñiqkunapas chaymanmi chayananku karqan, chaypi Jesuswan juñukunankupaq.

14. Hebreos 9:​12, 24-26 nisqanman jina, ¿imaraykun Jehová Diospa espiritual templon aswan jatun?

¹⁴ Kaykama yachamusqanchisman jina, Jehová Diosta imayna adorananchispaq imaymana ruwasqanqa ancha allinpunin. Chayqa Jesuspa sacrificio ruwasqanman jina, sacerdote kananpaq churasqa kasqanman jinan kashan. Israelpi uma sacerdotekunaq jaykusqan ch’uyay-ch’uya cuartoqa runakunaq ruwasqallanmi karqan; chaymantapas chay uma sacerdoteqa animalkunaq yawarnin apaykusqan jaykuq. Jesusmi ichaqa janaq pachaman jaykurqan, kikin Jehová Diospa ñaupanman. Chaypin payqa sacrificio ruwasqanta entregarqan, chhaynapi “juchata chinkachinanpaq” (leey Hebreos 9:​12, 24-26). Jesuspa sacrificio ruwasqanqa llapa sacrificiomantapas aswan jatunmi, chay sacrificion runakunaq juchantaqa jujpaqkama pichan. Kunanqa qhawarisun imaynas llapanchis libre kashanchis Jehová Diospa espiritual templonpi yupaychanapaq chayta. Janaq pachamanña ripusun kay pachapiña tiyasun chaypas, llapanchismi paytaqa chaypi yupaychayta atisunman.

15. ¿Pikunan llank’aqku yupaychana karpapi kaq patiopi?

¹⁵ Llanthu. Yupaychana karpata ruwashaspaqa ruwallarqankutaqmi juj patiotapas. Chay patioqa cercasqan kasharqan, chay ukhupin sacerdotekunaqa imachus ruwanankuta ruwaqku. Chay patiopin kasharqan cobremanta ruwasqa jatun altar, chaypin paykunaqa ofrendakunata ruphachiqku. Chaypin kashallarqantaq cobremanta ruwasqa juj jatun puruña, chaypi unuwanmi sacerdotekunaqa maqchikuqku imachus ruwanankuta junt’anankupaq (Éx. 30:​17-20; 40:​6-8). Qhepakunaman ruwakusqan templokunapiqa karqanmi jawa kaq patio nisqapas, chaypiqa mayqen runapas Diostaqa adorallanmanmi karqan.

16. ¿Pikunan kashanku espiritual templopi kaq sapanka patiopi?

 ¹⁶ Llanthuq. Kay pachapiraq kashaq janaq pachapaq ajllasqa cristianokunaqa Jehová Diospa espiritual templonpi kaq ukhu kaq patiopin servishanku. Yupaychana karpapi jinallataq templopi kaq cobre puruñaqa imaynas paykunaqa iñiyninkupipas imayna kausasqankupipas ch’uya kananku chaytan yuyarichin. Ichaqa llapa iñiqkunan chaypiqa allinta piensananchis. Jesuspa wayqenkunata apoyaq ancha askha runakunamanta kaq iñiqkunari, ¿maypitaq Diosta adorashanku? Chaypaq yuyarisun apóstol Juanpa imachus rikusqanta. Paymi chay runakunata rikurqan “tronoq ñaupanpi” kashaqta, Jehová Diosta chaypi “tuta-p’unchay” servishaqta. Chhaynaqa paykunaqa espiritual templopi kaq jawa kaq patiopin Jehová Diosta servishanku, kay pachapin chay ancha askha runakunaqa servishanku (Apo. 7:​9, 13-15). May munaymi Jehová Diosta espiritual templonpi adorasqanchisqa ¿riki? Sapankan maypichus kananchispi kashanchis.

17. ¿Ima sacrificiokunatan Jehová Diosman jaywasunman?

¹⁷ Llapanchispas atisunmanmi Jehová Diosman sacrificiokuna jaywaytaqa. ¿Imaynatan chayta ruwasunman? Tiemponchista, kallpanchista, imachus kaqninchista iman qonanchis paypa gobiernonta apoyananchispaq. Chaymantapas apóstol Pablo hebreo cristianokunata nisqan jina, Diosman qosun “jatunchay sacrificiotan, chay sacrificioqa paypa sutinmanta siminchiswan lliu runaman willaymi” (Heb. 13:15). Jehová Diosman imapas allin kaqta qosun chayqa, llaqtanpi kasqanchismanta agradecido kasqanchistan rikuchisun.

18. Hebreos 10:​22-25 nisqan jina, ¿ima ruwaykunatan manapuni jayk’aqpas saqenanchischu? ¿Imatan mana jayk’aqpas qonqananchischu?

¹⁸ (Leey Hebreos 10:​22-25). Hebreo iñiqkunaman carta apachisqanpin apóstol Pabloqa imaymanakunata yuyaycharqan, chaykunataqa ruwananchispunin noqanchispas. Paypa nisqan jina, Jehová Diosmantaqa mañakunanchispunin, Diospa gobiernonta suyakusqanchismantapas rimashanallanchispunin, juñunakuykunatapas manapunin saqenanchischu, jujkunawanpas kallpachanakushananchismi; “Diospa p’unchayninqa cercapiñataq kashan chayqa astawanmi chaykunata ruwashananchis”. Chaymantapas Apocalipsis libropi tukukuy capitulokunapin Jehová Diospa angelninqa nin: “¡Diosllatapuni yupaychay!”, nispa. Iskay kutitan payqa chayta nishan, chaywanmi rikuchishan chay ruwayqa ancha allinpuni kasqanta (Apo. 19:10; 22:9). Amapuni qonqasunchu Jehová Diospa espiritual templonmanta pakasqa yachaykuna yachasqanchistaqa, ni ima munaysi kamaqninchis Diosta adoray chaytapas.