1. ¿Imakunatan mayninpi tapuwasunman escuelapipas llank’anapipas compañerokuna?

 YAQAPASCHÁ jayk’aqllapas escuelapi otaq llank’anapi mayqen compañeroykipas imapichus creesqaykimanta tapurqasunki. ¿Chhaynapi tarikuspa imaynan karqanki? Yaqapaschá chhikan manchasqa, yaqa llapatapas chayqa pasawanchismi. Ichaqa runakunaq chaykuna tapukusqankupin reparasun imatas piensan imaynatas qhawariwanchis chayta. Paykunataq tapukushanku chayqa, facilmi kanqa Diosmanta willananchispaqpas. Ichaqa kanmi wakin runakuna colerasqa renegasqa chaymanta tapukuqkuna, chaywanqa manan admirakunanchischu. Yaqapaschá paykunaqa noqanchismanta rimasqanku ima cuentotapas creespa chayta ruwashanku (Hech. 28:22). Chaymantapas “tukukuy p’unchaykunapin” kausashanchis, chay p’unchaykunapiqa “mana uyakuq k’ullukuna”, “sinchi k’araq sonqokuna” iman runakunaqa kanan karqan (2 Tim. 3:​1, 3).

2. ¿Imaraykun allin llamp’u sonqo kay?

² Yaqapaschá nishanki: “¿Imaynapitaq pipas renegasqa colerasqa imatapas tapukuqtinri sumaqta rimapayayman?”, nispa. Chaypiqa llamp’u sonqo kaymi yanapasunki. Llamp’u sonqo runaqa manan faciltachu imawanpas phiñakun, turiyankuña k’aminkuña chaypas tranquilollan kan (Prov. 16:32). Yaqapaschá nishanki: “Noqapaqqa sasachus jina kanman chhayna kayqa”, nispa. Ichaqa atillawaqmi chhayna kaytaqa. ¿Imaynata? ¿Imakunan yanapasunkiman pipas imapichus creesqaykimanta discutiyta munaqtin thajlla kanaykipaq? Wawaykikuna kan chayri, ¿imaynatan paykunatapas yanapawaq imapichus creesqankumanta sumaqllata rimanankupaq? Chaykunamantan kaypi yachasunchis.

3. ¿Imaraykun nisunman “llamp’u sonqo runakunaqa fuerten kanku” nispa? (2 Timoteo 2:​24, 25).

³ Wakinqa mana kallpayoq qheweta jinan qhawarinku llamp’u sonqo runakunataqa, ichaqa manan chayqa chhaynachu. Llamp’u sonqo kanapaqqa sonqonchispin kallpata fuerzata jap’inanchis. Chaymantapas llamp’u sonqo kayqa santo espirituq jujnin rurunmi (Gál. 5:​22, 23). Mayninqa griego rimaypi “llamp’u sonqo” nispaqa salqa caballota mansoyachiymantan rimashan. Chaypi piensariy, caballoqa mansoñan kapun ichaqa fuerten. Noqanchisri, ¿imaynatan llamp’u sonqotaq fuertetaq kasunman? Noqallanchisqa manan chhayna kaytaqa atisunmanchu; Diospa espirituntan mañakunanchis, chhaynapin yachasun llamp’u sonqo kayta. Ichaqa manan chaytaqa mana atikuqpaq jinachu qhawarinanchis. Askha hermanokunan rikuchirqanku chhayna kasqankuta. Jujkuna paykunawan discutiyta munaqtinkun sumaqllata rimapayarqanku, chhayna kasqankuta rikuspan juj runakunapas admirasqa qhawarirqanku paykunata (leey 2 Timoteo 2:​24, 25). Chhaynaqa, ¿imatan ruwawaq llamp’u sonqo runamanta reqsisqa kanaykipaq?

4. ¿Imatan yachasunman Isaacmanta?

⁴ Bibliapiqa askha llamp’u sonqo runakunamantan rimashan. Paykunamanta jujninmi kashan Isaac. Juj kutinmi payqa Filistea runakunaq tiyasqan Guerar ladopi tiyasharqan. Chay Filistea runakunan payta envidiakurqanku, jinaspa papanpa kamachinkunaq t’oqosqan unu pozokunata jallp’awan junt’achipurqanku. ¿Imatan Isaac ruwanman karqan? Paykunawan discutinanmantaqa karumanmi astakapurqan, jinaspa juj unu pozokunata t’oqochirqan (Gén. 26:​12-18). Filistea runakunaqa chaypi unutapas qechupakurqankun, “noqaykuqmi” nirqankun. Chaywanpas Isaacqa manan phiñakurqanchu, thajllan kasharqan (Gén. 26:​19-25). ¿Iman Isaacta yanapanman karqan sapa ratuña renegachiqtinkunpas thajlla kananpaq? Papanpa, mamitanpa ejemplonchá. Abrahanqa llamp’u sonqo runan karqan, Sarapas “thaj” warmi, “llamp’u sonqo” warmin kaq (1 Ped. 3:​4-6; Gén. 21:​22-34).

5. ¿Imaraykun tayta-mamakuna wawankuman yachachinanku llamp’u sonqo kayta? Juj ejemplota willay.

⁵ Diosta serviq tayta-mamakunaqa wawankutapas yachachinankun llamp’u sonqo kanankupaq. Chaypaq yachasun Maxence sutiyoq waynamanta, payqa chunka qanchisniyoq watanpin kashan. Paypa escuelanpiqa Diosmanta willasqan llaqtakunapipas millay qhelli simikunatas rimanku. Paytas ichaqa papanwan mantanpiwan yachachisqaku munay llamp’u sonqo kananpaq. Papanwan mantanpiwanmi ninku: “Wawaykuqa allintan yachan imaynas kallpata jap’inan ama usqhaylla phiñakunanpaq chayta, ama pimanpas kutipakunanpaq chaytapas”, nispa. ¡May munaymi chayqa! Chay waynaqa llamp’u sonqo runan.

6. ¿Imaraykun nisunman “Diosmanta mañakuspaqa atisunmi llamp’u sonqo kayta” nispa?

⁶ Kaypi piensay: Juj runas Jehová Diosmanta mana allinta rimanman, simin qelqamantapas millaytas rimanman, ¿imatan ruwawaq chhaynapi tarikuspa? Diospa espiritunta mañakuy, chhaynapi sumaqllata rimapayanaykipaq. ¿Mana allinta piensaykuspa rimaruwaq chayri? Chhaynapi tarikuspapas Jehová Diosmanta mañakuy jujpiqa allinta piensaykuspa rimanaykipaq. Chaytachus ruwasun chayqa Jehová Diosqa qowasunmi espiritunta kallpanta, chhaynapi qallunchista watarinanchispaq llamp’u sonqo kananchispaqpas.

7. ¿Imaraykun allinpuni kanman umanchispi textokunata jap’iy? (Proverbios 15:​1, 18).

⁷ Bibliapi wakin textokunapas yanapawasunmanmi ima sasapiña tarikuspapas llamp’u sonqolla kananchispaq, sumaqllata rimananchispaqpas. Diospa espiritunmi yanapawasun chay textokunata yuyarinanchispaq (Juan 14:26).  Proverbios libropipas askhan llamp’u sonqo kanapaq consejokunaqa kashan (leey Proverbios 15:​1, 18). Chaymantapas chay libropiqa willashanmi imaraykus sasapiña tarikuspapas allinpuni llamp’u sonqo kay chayta (Prov. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15).

8. ¿Imapin allinta piensananchis pipas imapichus creesqanchismanta mana allinta rimaqtin?

⁸ Allin reparaq kayqa allinpunin (Prov. 19:11). Allin reparaq runaqa piña imapichus creesqanmanta mana allinta rimaqtinpas, ñaupaqtaqa allintan piensarin. Chaypaq kaypi piensasun: Juj orqota karumanta qhawarinki chayqa puntachallanmi rikukun, yaqa llapapas ladonpi kaq orqokunaq pakasqanmi kashan. Chhaynan runakunaq tapukuyninpas, manan yachanchischu imaraykupunis tapushawanchis chaytaqa. Chaymi manaraq imatapas rimashaspa allinta piensarinanchis imaraykuchus chaykunata tapukushan chaypi (Prov. 16:23).

9. ¿Imaynatan Gedeón rikuchirqan allin reparaq kasqanta llamp’u sonqo kasqantapas?

⁹ Gedeonmanta rimasun. Juj kutinmi Efraín ayllu runakuna phiñasqa payman ayparqanku. “¿Imaraykun qanlla mana willarikuspa Madián runakunawan maqanakuq rirqanki?” nispan rirqanku. Ichaqa, ¿iman chay runakunaq sonqonpi kashanman karqan? ¿Imaraykupunin chhaynata phiñakunkuman karqan? ¿Jatunchakuqchu kankuman  karqan? Imaynaña karqan chaypas Gedeonqa allin reparaq kaspan sumaqllata paykunata rimapayarqan, respetarqanmi imaynachus piensasqankuta. Chhaynapin “Efraín runakunaq phiñakuyninqa thasnupurqan” (Juec. 8:​1-3).

10. ¿Iman yanapawasunman pipas imapi creesqanchismantapas tapuwaqtinchis sumaqllata rimapayananchispaq? (1 Pedro 3:15).

¹⁰ Yaqapaschá noqanchistapas llank’anapi otaq escuelapi mayqen compañeropas imatapas tapuwasunman; qharipura kaymanta, manaraq casarakushaspa tiyaymanta imapaschá tapuwasunman. Arí, allintan runamasinchismanqa willananchis imapichus creenchis chayta, chaywanpas repetananchismi paykunaq piensaynintapas (leey 1 Pedro 3:15). Imatapas phawaylla rimanamantaqa yaqapaschá piensarisunman imaraykus chayta tapukushan chaypi. Manaña chayta reparasunchu chaypas, sumaqllatan llamp’u sonqowan paytaqa rimapayananchis. Chayta ruwasun chayqa yaqapaschá pay kikin reparakunqa ima sonqowansi tapukushan chayta. Llapanchismi kallpachakunanchis runamasinchistaqa sumaqta llamp’u sonqowan rimapayananchispaq. Millaytaña rimapayawasunman chaypas, sumaqtan paykunataqa rimapayananchis (Rom. 12:17).

11, 12. a) ¿Imapin piensananchis runakunaq ima tapukusqankutapas manaraq explicashaspa? (Qhaway kay parrafokunapaq fotota). b) ¿Imatan ruwasunman tapukusqanman tumpalla piwanpas allinta rimananchispaq? Juj ejemplota willay.

¹¹ Yaqapaschá llank’anapi jujnin llank’aqmasi tapuwasunman: “¿Imaraykun mana fiestaykichista ruwankichischu?”, nispa. ¿Imatan ruwasunman chhaynapi tarikuspa? Manaraq imatapas nishaspan kaykunapi piensananchis: ¿Mana jayk’aq kusirikuqta jinachu qhawarishawasunman? ¿Llank’aqkunata t’aqanachiqta jinachu qhawarishawasunman? Imaynaña chaypas, yaqapaschá paytaqa nisunman: “Kusikunin compañeronchiskunapi piensasqaykimanta, noqapas maytan munani paykunawan sumaqta apanakunanchista”, nispa. Chhaynata niqtinchisqa yaqapaschá sonqon tiyaykunqa, munanqapaschá Bibliaq yachachisqanta uyarikuytapas.

¹² Chhayna juj tapuykuna kaqtinpas yaqapaschá chayta jina ruwallasunmantaq. Kaypi piensallasuntaq, yaqapaschá escuelapi mayqen compañeropas nisunkiman: “¿Manachu Jehová Diospa testigonkuna chaskillankuman qharipura kaqkunata, warmipura kaqkunatapas?”, nispa. ¿Imatan ruwawaq chhaynapi tarikuspa? Manaraq imatapas nishaspa kaykunapi piensariy: ¿Testigokunata mana allinta reqsisqanraykuchu chayta nishanman, icha jujnin amigonchu otaq juj familianchu chhaynata kausaq kashanmanpas? ¿Qharipura warmipura kaqkunata cheqnikunanchispaqchu piensashanman? Imaynaña chaypas, yaqapaschá paytapas nisunman: “Noqaykuqa llapa runakunapin piensayku, respetaykun sapankaq imayna piensasqantapas ima ruwasqantapas”, nispa (1 Ped. 2:17). b Chhaynata nisun chayqa, yaqapaschá uyarikullanqa Bibliamanta imachus willasqanchista.

13. ¿Imaynatan yanapawaq “Diospi creeyqa yanqan” niq runata?

¹³ Pipas manan noqanchiswan acuerdopichu kanman, nitaq piensasqantapas cambiayta munanmanchu chayri, ¿nisunmanchu: “Ah, yachaniñan imapichus piensasqanta”, nispa? (Tito 3:2). Yaqapaschá escuelapi mayqen compañeroykipas nisunkiman: “Yanqan Diospi creeyqa”, nispa. ¿Niwaqchu: “Payqa evolución nisqapichá creen, allintachá chaymantaqa yachan”, nispa? Manachá, yaqapaschá payqa mana ni chaypiqa piensallarqanpaschu. Chayrayku evolución nisqamanta rimapayanaykimantaqa, piensarinanpaq jina imatapas niy. Yaqapaschá jw.org paginapi kaq Diospa kamasqanmanta willaq mayqen videotapas otaq qelqatapas apachiwaq. Chayta ruwaqtiykiqa yaqapaschá facil-lla kanqa paywan  rimanaykipaq. Respetowan sumaqta rimapayanki chayqa cambianqapaschá piensayninta.

14. ¿Imaynatan Niall jw.org paginawan yanaparqan Testigokunamanta jujniray piensaq compañeronta?

¹⁴ Niall sutiyoq waynamanta yachasun, payqa jw.org paginawansi yanapachikusqa jujnin compañeronta yanapananpaq. Paymi nin: “Escuelapin juj compañeroy karqan, payqa sapa kutillanmi niwaq: Qanqa manan creenkichu cienciapi, qanqa cuentokuna willaq libropin creenki, nispa”. Chay compañeronqa manas munaqchu imapichus creen chayta willanantapas, jinas Niallqa niq: “Jaykuy jw.org paginapi “Bibliawan cienciawan” nisqaman”, nispa. Tiempowansi Niallqa compañeronta reparasqa jujnirayta, chaypi yachachikuytapas leenman karqan jinas kasqa; jinas confianzawan imaynapichus kausay paqarirqan chaymanta rimapayasqa. Noqanchispas yaqapaschá kallpachakusunman pay jina ruwananchispaq.

15. ¿Imaynatan tayta-mamakuna wawankuta yachachinkuman sumaqllata pitapas rimapayanankupaq?

¹⁵ Tayta-mamakunaqa yachachinankun wawankuta pipas imatapas tapuqtinqa sumaqllata rimapayanankupaq (Sant. 3:13). Wakin tayta-mamakunaqa familiapi Diosta adorananku p’unchaymi chayta ensayanku. Imakunatachus escuelankupi compañeronkuna tapukunkuman chaypin piensanku, imaynatachus rimanankupaqtaqmi ensayanku. Chaymantapas paykunaqa respetowan rimanankupaq uyarichikunankupaq jina rimanankupaqmi wawankuta yachachinku (qhaway “ Ensayasqaykichisqa yanapanqan familiaykita” nisqa cuadrota).

16, 17. ¿Yanapanmanchu wayna-sipaskunata familiapi ensayay? ¿Imarayku?

¹⁶ Familiapi ensayankichis chayqa, yanapanqan wawaykikunata imapichus creesqankuta allinta willanankupaq. Ichaqa manan chayllachu, yanapanqan pay kikinpas chay creesqanpi qaqata sayananpaq. Internetpi jw.org paginapi  “Jóvenes” nisqapin kashan “Ponlo por escrito” nisqa, chayqa wayna-sipaskuna iñiyninkupi qaqata sayanankupaq jinan ruwasqa kashan. Chayqa yanapanmanmi imapichus creesqankuta sonqonkumanta willanankupaqpas. Chaykunata jinallataq “Wayna-sipaskunaq tapukusqan” nisqata familiapi estudiasun chayqa, llapallan allinta yachasun imapichus creesqanchista runamasinchiskunaman munayllata willananchispaq.

¹⁷ Matthew sutiyoq waynamanta yachasun, paytaqa allintas yanapan familiapi ensayasqanku. Familiapi Diosta adorananku p’unchaysi piensanku imakunamantas compañeronkuna tapukunkuman chayta, chayman jinataqsi estudianku. Paymi nin: “Allintan piensariyku imakunas escuelapi kanman chaypi, jinaspa chaymanta rimaq yachachikuykunata maskhayku, chayman jinataq ensayayku. Imaraykuchus imapipas creeni chayta allinta umaypi sonqoypipas jap’ini chayqa, facilmi noqapaqqa chaykunamanta llamp’u sonqollawan rimay”, nispa.

18. Colosenses 4:6 nisqanman jina, ¿imaynan rimayninchis kanan?

¹⁸ Allintaña sut’itaña imatapas willasunman chaypas, manan chayllachu. Respetowan llamp’u simiwan iman runamasinchistaqa rimapayananchis (leey Colosenses 4:6). Imapichus creesqanchismanta piwanpas rimayqa bolatapas wijch’ushasunman jinan. Noqanchismantan kanqa kallpawanchus wijch’usun icha despaciollawanchus chayqa. Despaciollawan wijch’usun chayqa facil-llatan jap’inqa, pujllashallanqan noqanchiswan. Chhaynan Diosmanta yachachiypas, sichus sumaqllata rimapayasun respetowantaq rimapayasunpas chayqa faciltan uyarikunqaku. Ichaqa pipas discutiyta burlakuyta ima munanqa chayqa, t’aqakapunanchismi chay runamantaqa (Prov. 26:4). Ichaqa manan nishuchu kanku chhayna runakunaqa, yaqa llapapas uyarikuqmi kanku.

19. ¿Iman yanapawasunman imapichus creesqanchista llamp’u sonqowan yachachinanchispaq?

¹⁹ Kaypi yachasqanchis jina, llamp’u sonqo kayqa allinpunin. Pipas sasa rimanakunata tapusunki chayqa, mana allintapas qanmanta rimanqa chayqa, Jehová Diospa yanapayninta mañakuy sumaqllata rimanaykipaq. Llamp’u sonqolla kanki chayqa, manan piwanpas yanqa discutinkichu. Manaña rimasqaykichispi tupachinkichischu chaypas thajllan kanki. Pitapas respetowan rimapayasun sumaqllatataq rimapayasunpas chayqa, yaqapaschá noqanchismantapas Bibliamantapas imachus piensasqanta cambianqa. Chhaynaqa, “listollapuni kashasun pipas [imamantapas] tapukuwaqtinchisqa […] llamp’u sonqowan ancha respetowan” chayta kutichinanchispaq (1 Ped. 3:15). ¡Kallpachakuy llamp’u sonqo jinallataq fuerte kanaykipaq!