1, 2. a) ¿Imatan cristianokuna allinta qhawarinanchis? ¿Imarayku? b) ¿Imakunamantan kay estudiopi yachasun?

CRISTIANOKUNAQA allintan qhawarinanchis ima noticiapas o willakuypas cheqaqchus icha manachus chayta (Prov. 3:21-23; 8:4, 5). Manachus chayta ruwasun chayqa faciltan Satanaspas runankunapas piensayninchista cambiankuman (Efes. 5:6; Col. 2:8). Cheqaqchus icha manachus chayta yachanapaqmi ichaqa llapanta imatapas chay informacionmanta yachananchis. Chaychá Proverbios 18:13 textopas nin: “Manaraq allinta uyarishaspa simita kutichiqqa mana yuyayniyoqmi, mana p’enqakuqtaqmi”, nispa.

² ¿Imaynapin yachasunman ima noticiapas o informacionpas cheqaqchus icha manachus chayta? ¿Imakunan chaykuna yachananchista jark’awasunman? Chaytan kay estudiopi yachasun. Yachallasuntaqmi Bibliapi ima textokunas, ima ejemplokunas yanapawasunman chaytapas.

3. ¿Imaraykun allinta piensananchis Proverbios 14:15 textopi? (Kay paginapi dibujota qhaway.)

³ Kay tiempopiqa facilmi imatapas yachayqa. Lliupin  kashan imaymana noticiakuna informacionkuna ima. Internetman jaykunki, televisiontapas jap’iyachinki chayqa, imaymanakunan chaypi kashan. Wakinqa correopi mensajekunapi iman imaymana noticiakunata apachinakunku. Mayqen amigonchispas ima noticiatapas apachimuwasun chayqa, yachananchista munaspapaschá chayta ruwashan. Ichaqa kanmi engañayta munaspa mensajekunata otaq noticiakunata apachiq runakunapas. Allintan chaykunamantaqa cuidakunanchis. Proverbios 14:15 texton nin: “Pisi yuyayniyoqqa tukuy uyarisqantan creen, yuyayniyoqmi ichaqa thaskisqankunata allinta qhawan”, nispa.

4. a) ¿Imaynatan Filipenses 4:8, 9 texto yanapawasunman allin yuyaywan ima leesqanchistapas ajllakunanchispaq? b) ¿Imaraykun sut’inta rimaq informacionkunata maskhananchis? “( Sut’inta rimaq informacionkuna” nisqa recuadrota qhaway.)

⁴ Allin yuyaywan imatapas ruwayta munanchis chayqa, manan comuntachu imatapas leenanchis o qhawananchis (leey Filipenses 4:8, 9). Manan tiempota usuchinanchischu internetpi yanqa rimaykunata qhawaspa ni yanqa noticiakunata o correokunata leespapas. Astawanqa manan jaykunanchischu apóstata runakunaq paginanman. Chay runakunaq siminqa mana chaninmi, chaymantapas falsotan imatapas rimanku. Paykunata kasuspa imatapas ruwasunman chayqa sonqo nanaypin tarikusunman. Amapuni jayk’aqpas nisunchu, “noqataqa manan imapas pasawanqachu” nispaqa (1 Tim. 6:20, 21).

5. ¿Ima yanqa willakuytan uyariranku israelitakuna? ¿Iman pasaran paykunawan?

⁵ Yanqa rimaykunata creeyqa manapunin allinchu kanman. Chaypaq yachasun Moisespa tiemponpi israelitakunamanta. Chay tiempopin Moisesqa 12 israelitakunata kachasqa prometesqa allpata qhawaq rinankupaq. Paykunamanta chunkan mana allin willakuyta apamusqaku. Arí, yapa-yapayuspan imaymanakunata willakuranku (Núm. 13:25-33). Chayta uyarispan israelitakunaqa manaña ni puririytapas munarankuchu (Núm. 14:1-4). Manañan munarankuchu Josuepa Calebpa siminta uyariytapas, paykunaqa Dios sonqo runakunan karanku (Núm. 14:6-10). Yaqapaschá israelitakunaqa niranku: “Yaqa llapa kachasqakunataq chhaynata rimashanku chayqa chhaynapunichá kanman”, nispa. Diospi confianankutaqa chay iskaynin runakunaq siminta uyarinankutapas yanqa cuentokunatan chay runakunaqa creeranku.

6. ¿Imaraykun mana mancharikunanchischu Diospa llaqtanmanta ima mana allin noticiatapas uyarispanchis?

 ⁶ Yaqapaschá jayk’aqllapas uyarisun Diospa llaqtanmanta ima yanqa willakuytapas. Chaykuna pasaqtinqa manan creenanchispachachu. ¿Imarayku? Bibliapi willasqan jina Satanasmi chaykunataqa ruwachishan. Paymi Diosta serviqkunataqa yanqamanta tumpashan (Apo. 12:10). Chaymantapas, Jesús kikinpunin willaran imaynatas Diosta serviqkunaqa yanqamanta tumpasqa kananku karan chayta (Mat. 5:11). Chhaynaqa amapuni Diospa llaqtanmanta ima willakuytapas creesunpachachu.

7. ¿Imakunatan tapukunanchis manaraq jujkunaman ima noticiatapas apachishaspa?

⁷ Ima mensajetaña o noticiataña chaskinchis chaypas, ¿apuraychu chayta jujkunaman apachinchis? Ima willakuytaña o ima allin experienciataña uyarinchis chaypas, ¿noticiata willaq runakuna jinachu apuray chayta ch’eqechinchis? Chayta ruwashanchis chayqa kaytan tapukunanchis: “¿Cheqaqchu kashanman kay noticia? ¿Allintachu yachani imamantachus rimashan chayta?”, nispa. Mana allinta yachaspa ima noticiatapas jujkunaman apachisunman chayqa, yaqapaschá falso noticiakunata apachishasunman. Chaymi jujkunaman apachishanamantaqa borrapunanchis chay noticiakunata.

8. a) ¿Imatan wakin llaqtakunapi cheqnikuwaqninchis runakuna ruwaranku? b) ¿Imaynatan paykunata mana reparaylla yanapashasunman?

⁸ Kallantaqmi juj razón chay falso noticiakunamanta cuidakunanchispaq. Juj ladokunapiqa manan libretachu hermanonchiskuna predicanku, wakin partekunapiqa  prohibisqan kashanku. Chhaynataq kashan chayqa, yaqapaschá cheqnikuwaqninchis runakunaqa ima falso willakuykunatapas ch’eqerichinkuman. Chaymi pasaran qayna unay watakunapas Unión Soviética nisqa ladopi. Chaypin KGB nisqamanta policiakunaqa llullakuspa niranku: “Allin reqsisqa umalliqniychiskunapas qankuna contran jataripunku”, nispa. Chay falso willakuytan hermanokuna ukhupi ch’eqerichisqaku. * Chayta creespan wakin hermanokunaqa lloqsipuranku Diospa llaqtanmanta. Yaqa llapankuña kutimpuranku chaypas, wakinqa manan jayk’aqpas kutimurankuñachu (1 Tim. 1:19). ¿Imatan ruwasunman ama chaykuna pasananpaq? Manan jayk’aqpas mana allinta yachashaspaqa ima noticiatapas ni mensajetapas jujkunaman apachinanchischu. Manataqmi imatapas creenanchispachachu.

9. ¿Iman mayninpi pantasqata imatapas entiendechiwallasunmantaq?

⁹ Mayninpiqa yaqapaschá ima noticiatapas o willakuytapas partellanta cheqaqta willanqaku otaq mana junt’asqatachu willanqaku. Chhayna kaqtinqa manapaschá allintachu entiendesun chay noticiata, jujta imapaschá entiendesun. ¿Imatan ruwasunman mana chay pasawananchispaq? (Efes. 4:14.)

10. a) ¿Imaraykun Israel runakuna yaqa guerraman jaykuranku? b) ¿Imaynapin chay tatipuran?

¹⁰ Josuepa tiemponpi israelitakunawan imachus pasasqanta yachasun (Jos. 22:9-34). Jordán mayuq paña ladon Canaán llaqta chimpapin tiyaranku wakin israelitakuna. Wakintaq Jordán mayuq lloq’e ladon Galaad llaqta chimpapi, paykunan karanku Rubén ayllu, Gad ayllu, Manasés aylluq kuskanninpiwan. Chay kinsantin ayllu runakunan Jordán mayu cercapi juj altarta perqasqaku. Chayta yacharuspan Canaán lado chimpapi tiyaq israelitakunaqa “Diospa contranpichá jatarishanku” nispa chay kinsantin ayllu runakunawan maqanakunankupaq preparakusqaku (leey Josué 22:9-12). Ichaqa manaraq maqanakuq rishaspan paykuna ukhumanta allin yuyayniyoq runakunata kachasqaku imapunichus pasaran chayta yachamunankupaq. Chay kinsantin ayllu israelitakunaqa manan sacrificio jaywanankupaqchu chayta perqasqaku. Aswanmi qhepa wiñay runakunapas Jehová Diosta serviq kasqankuta yuyarinankupaq. Maytachá Canaán ladopi tiyaq israelitakunaqa kusikuranku manaraq imatapas ruwashaspa imapunichus pasaran chayta allinta yachasqankumanta.

11. a) ¿Iman pasaran Mefibosetwan? b) ¿Imatan David malta ruwaran?

¹¹ Mayninpiqa yaqapaschá pipas noqanchismanta mana kaqta rimanman o waki-wakillanta imatapas rimanman. Chaymi pasaran rey Davidpa tiemponpi Mefibóset sutiyoq runawanpas. Paymanmi Davidqa abuelon Saulpa llapa allpankunata qopusqa (2 Sam. 9:6, 7). Tiempoq pasasqanman jinan Mefibosetmanta mana allin willakuyta Davidqa uyarisqa. Jinan Davidqa chayta creespa llapa allpankunata qechupusqa (2 Sam. 16:1-4). Mefibóset kikinwan rimaspañan  Davidqa cuentata qokuran mana allin ruwasqanta. Allpankunatapas manañan llapantachu qopuran (2 Sam. 19:24-29). Sichus David chay willakuy chaskisqan cheqaqchus manachus chayta allinta tapukunman karan chayqa, manan chay injusticia pasanmanchu karan.

12, 13. a) ¿Imatan Jesús ruwaran paymanta mana kaqta rimaqtinku? b) ¿Imatan ruwasunman pipas noqanchismanta mana kaqta rimaqtin?

¹² ¿Imatan ruwasunman pipas yanqa tumpawaqtinchis? Jesús jinan kananchis. Bibliaq willasqan jina paytapas bautizaq Juantapas imaymanamantan tumpaqku (leey Mateo 11:18, 19). ¿Imatan Jesús ruwaran? Chay yanqa rimaq runakunaman imatapas explicashananmantaqa, llapa runakunatan kallpacharan imaynachus kausasqanpi imakunachus ruwasqanpi yuyayta churanankupaq. Chaymantataq niran: “Runaqa imatapas allinta ruwasqanwanmi rikuchinqa yachayniyoq kasqanta”, nispa.

¹³ ¿Imatan yachasunman Jesuswan imachus pasasqanmanta? Kanqapunin noqanchismanta mana allinta rimaq runakunaqa. ¿Imatan ruwasunman chay pasaqtin? Manan llapa rimasqankumanchu respuestata qoshananchis. Aswanmi imaynachus kausasqanchiswan rikuchinanchis yanqa rimasqankuta. Chhaynapin Jesuspa ejemplonta qatikusunchis.

14, 15. ¿Imaraykun mana noqallanchispichu confiakunanchis?

¹⁴ ¿Iman jark’awallasunmantaq imatapas allinta yachananchista? Juchasapa runa kayninchismi. ¿Imaynapitaq chayri jark’awasunman? Yaqapaschá unayña Diosta servishanchis. Allin yuyaywan yachaywan imapaschá imatapas ruwanchis. Wakinqa chayta rikuspapaschá respetawanchis. Ichaqa yaqapaschá chay mana allinman apawasunman. ¿Imaynapi?

¹⁵ “Experienciayoqmi kani, jujkunapas respetawankun” nispapaschá noqallanchispi confiayta qallarisunman. Imaña pasaqtinpas, yaqapaschá manaraq imatapas allinta yachashaspa nisunman “yachaniñan chaytaqa” nispa. Chhaynata piensashasunman chayqa, manan allinchu kashanman. Bibliapipunin nin: “[Ama] qan kikiykiq yuyayniykimanqa k’askakuychu”, nispa (Prov. 3:5, 6; 28:26).

16. Kay ejemplopi willasqanchis jina, ¿imatan Tomás rikuran juj restaurantepi? ¿Imatan pay piensaran?

¹⁶ Chayta allinta entiendenapaq kaypi piensasun, Tomás sutiyoq umalliqsi juj restauranteman chayan. Chayllamansi rikurun Juan sutiyoq umalliqta, ichaqa manas sapallanchu kashan. ¡Juj warmiwansi chaypi cenashan! Chay warmiqa manas esposanchu. Sumaqtas paykunaqa chaypi pasashanku, abrasanaykunku imas. Jinas Tomasqa nin: “Kay runaqa esposantamá riki engañashan”, nispa. Chaymantataqsi llakisqa nin: “¿T’aqanakunqakuchu imaynataqri? ¿Wawankunari? ¿Imataq  paykunamantari kanqa?”, nispa. Tomasqa manas Juanllatachu chhaynapi rikushan, jujkunatapas ñas rikusqaña chhaynapi tarikuqta. ¿Imatan qan ruwawaq karan chhaynapi tarikuspayki? ¿Tomás jinachu piensawaq karan?

17. a) ¿Imatan Tomás yacharan? b) ¿Imatan chaymanta yachasunman?

¹⁷ Kaypi piensallasuntaq, ¿razonwanchu Tomás chayta piensasharan? ¿Allintachu yacharan imapunichus pasasharan chayta? Kasqan tutas Tomasqa Juanta wajan. Chayraqsi yachan chay warmiqa panan kasqanta. Unayñas Juanqa mana tupasqachu chay pananwan. Manas unaychu chay llaqtapipas qhepakunan kasqa. Chaysi Juanqa phaway-phawayllaña juj restauranteman invitasqa. Esposanqa manas riyta atisqachu. Chaykunata uyarispas Tomasqa p’enqarikapun. “¡Allipaqchá kayta mana pimanpas willaranichu!”, nispas nin. ¿Imatan chaymanta yachasunman? May tukuy unayña Diosta servishanchis chaypas, imata piensanapaqpas, allintan imatapas yachananchis.

18. ¿Iman tanqawasunman hermanonchismanta malta piensanapaq?

¹⁸ Mayqen hermanowanpas mana allintachu apanakunchis chayqa, yaqapaschá paymanta ima mana allin willakuytapas creesunpacha. Chaymi manapuni hermanonchiskunataqa cheqnipakunanchischu. Mana chayqa mal-llapaqmi qhawarisun ima ruwasqankutapas (1 Tim. 6:4, 5). Chhaynaqa wijch’usun sonqonchismanta ima cheqnipakuytapas phiñakuytapas. Bibliaq nisqan jina, munanakuspan noqanchisqa kausananchis sonqomantataqmi perdonanakunanchispas (leey Colosenses 3:12-14).

19, 20. a) ¿Bibliapi ima yuyaychaykunan yanapawasunman allin yuyaywan ima informaciontapas ajllakunanchispaq? b) ¿Imatan qatimuq estudiopi yachasun?

¹⁹ Kaypi yachasqanchis jina, kay tiempopiqa manan facilchu imapas cheqaqpunichus icha manachus chayta yachay. ¿Imarayku? Falso noticiakunata runakuna ch’eqechisqankurayku, waki-wakillanta imatapas willasqankurayku, juchasapa runakuna kasqanchisrayku ima. ¿Iman yanapawasunman allin yuyaywan imatapas ajllakunanchispaq? Bibliapi yuyaychaykunan. Jujninmi kashan Proverbios 14:15 textopi; chaypi nisqanman jinaqa manan imatapas creenanchispachachu. Jujnintaq kashan Proverbios 18:13 textopi; chaypi nisqanman jinaqa allinta yachaspan imatapas rimananchis. Jujkaqtaq kashan Proverbios 3:5, 6 textopi; chaypi nisqanman jinapas, may unayña Diosta servishanchis chaypas manan piensaynillanchispiqa confiakunanchischu. Chay yuyaychaykunata kasukusun chayqa manan comuntachu imatapas leesun ni apachisun. Aswanmi allinta rimaq sut’inta rimaq informacionkunata maskhasun.

²⁰ Wakinqa yaqapaschá jujkunaq imaynachus kasqanta qhawaykuspa nisunman “allinmi chay runaqa” o “manan allinchu” nispa. ¿Imaynapin chay pasanman? Kinsa razonkunan chaypaq kanman. Chaykunamantan astawan yachasun qatimuq estudiopi.