1, 2. a) ¿Imaynapin casarakuy rijurimuran? b) ¿Imatan casarakuymanta yachankumanpuni karan Adanwan Evawan? (Kay paginapi dibujota qhaway.)

LLIU runapas casarakunkun. Ichaqa, ¿imaynapitaq casarakuyri rijurimuran? ¿Imapaqtaq casarakunari? Chaykunata allinta yachasun chayqa, allintan casado kausayta qhawarisun. Ñaupaqtaqa Adantan Diosqa kamaran, paytan kamachiran animalkunaman sutita churananpaq. Chaypin Adanqa rikuq llapa animaltapas parejayoqtakama, “runapaqmi ichaqa paypaq jinapuni yanapaqnin mana karanchu”. Chaymi Diosqa Adanta misk’ita puñuchiran, jinaspa jujnin waqtanninta orqoran. Chay waqtanninwanmi juj warmita kamapuran, jinaspa Adanman pusamuran esposan kananpaq. Chhaynapin rijurimuran casarakuyqa (leey Génesis 2:20-24). Kaypi yachasqanchis jina, Jehová Diosmi rijurichiran casado kausaytaqa, paypa regalonmi chayqa.

² Chaykuna pasasqanmanta unay watakuna qhepatan Jesuspas rimallarantaq Edén huertapi Diospa imachus nisqanta, Diosmi nisqa: “Chayraykun runaqa taytantapas mamantapas saqepunqa, jinaspa esposanman jujllachakapunqa, iskayninkutaq juj aychalla kapunqaku”, nispa (Mat. 19:4, 5). Diosqa Adanpa waqtanninmantataq Evata kamaran chayqa, paykunaqa yacharankuchá tukuy tiempopas kuskalla kananku munasqanta. Arí, payqa manapunin munaranchu casarasqakunaqa  divorciakapunankuta ni iskay kinsa esposayoq otaq qosayoq kanankutapas.

3. ¿Imapaqmi astawanqa Diosqa runata casarachisqa?

³ Adanqa kusisqan kasharan esposanwan, paytan suticharan “Eva” nispa. Payqa Adanpa mana ruway atisqankunapi yanapananpaq jinan kamasqa karan, chhaynapi familiapi sumaqta kausanankupaq (Gén. 2:18). Diosqa mastaqa runata casarachiran kay pachaman junt’anankupaqmi, chhaynapi paraisoman tukuchinankupaq (Gén. 1:28). Wawakuna munakunkumanña karan tayta-mamankuta chaypas, tiempowanqa saqepunankun karan paykunapas casarakuspa sapaq familiayoq kanankupaq.

4. ¿Imapin tarikuran Adán Evaq casarakuynin?

⁴ Adanwan Evawanqa manan Jehová Diosta kasukurankuchu chaymi fracasapuranku casarakuyninkupi. ‘Ñaupaq mach’aqwaymi’ Evata engañaran ‘allin kaqta mana allin kaqta reqsichiq sach’aq’ rurunta mijunanpaq. Chay mach’aqwayqa Satanasmi karan. Paypa nisqanman jinaqa, chay sach’aq rurunta mijuspaqa payllamantas Evaqa decidikunman karan imas allin kaq mana allin kaqpas chayta. Chaymi Evaqa qosantapas mana tapurispa mijuran chay sach’aq rurunta, chhaynapin payqa rikuchiran Adanta mana respetasqanta. Adanpas esposan qoykuqtinmi mijullarantaq chay ruruta, chaywanmi paypas rikuchiran Jehová Diosta mana kasukuq kasqanta (Apo. 12:9; Gén. 2:9, 16, 17; 3:1-6).

5. ¿Imatan yachasunman Adán Evaq Jehová Diosta imachus nisqankumanta?

⁵ Jehová Diosmi Adanta Evatawan tapuran imachus ruwasqankumanta, jinan Adanqa esposanman tumparan: “Kausaysiwananpaq qowasqayki warmin sach’a ruruta qowan, jinan mijurani”, nispa. Evataq mach’aqwayman tumparan (Gén. 3:12, 13). Manan paykunaqa reqsikurankuchu imachus ruwasqankuta; mana kasukuq k’ullun karanku. Chaymi Diosqa paykunata juchachapuran. ¿Imatan casarasqakuna yachankuman Adán Evaq imachus ruwasqankumanta? Casado kausayninkupi sumaqta kausayta munanku chayqa, kasukunankun Jehová Diosta, reqsikunankutaqmi ima mana allin ruwasqankutapas.

6. ¿Imaynatan explicawaq Génesis 3:15 textota?

⁶ Chaykunataña Satanás ruwaran Edén huertapi chaypas, Jehová Diosqa juj sumaq suyakuytan qoran llapa runakunapaq. Chay ñaupaq profecian rijurin Génesis 3:15 textopi (leey). Chay profeciaq nisqanman jinaqa Diosmi ‘warmiq mirayninwan’ Satanasta chinkachipunqa. Ichaqa ¿pitaq chay warmiri? “Warmi” nispaqa nikun janaq pachapi kaq ancha askha kasukuq angelkunatan, paykunamantan Bibliapi riman Diospa esposanpas kanman jinata. Paykunamanta jujnintan Diosqa ajllaran Satanaspa imachus ruwasqankunata chinkachinanpaq, Adán Evaq imachus pierdesqankuta kasukuq runakunaman wajmanta qopunanpaqwan. Arí, kasukuq runakunaqa Diospa munayninman jinan kay pachapi wajmanta kausanqaku (Juan 3:16).

7. a) ¿Iman pasaran casado kausaypi Adán Evaq mana kasukusqankumantapacha? b) ¿Imatan Dios munan qosakunamanta esposakunamantapas?

⁷ Adán Evaq mana kasukusqanku causan rijurimuran casado kausaypi imaymana sasachakuykuna. Evapas llapa warmikunapas  sinchi nanaywanmi onqokunanku karan. Qosankuq munakuywan rikunallankutan suyanankupas karan. Chaymantapas qosankun kamachinanku karan, maltrananku imaraqmi karanpas; chaypunin kunan tiempokunaqa pasashanpas (Gén. 3:16). Ichaqa, Diosqa munan qosakuna munakuq uma kanankutan, esposakunapas qosankuta respetanankutan (Efes. 5:33) (qhaway “astawan yachanapaq” nisqa recuadrota). Casarasqakuna sumaqta qhawarinakunqaku chayqa, pisin kanqa ima problemankupas.

8. ¿Imaynan karan casado kausay Adanpa tiemponmanta Noepa tiemponkama?

⁸ Manaraq wañupushaspan Adanwan Evawanqa wawakunayoq karanku (Gén. 5:4). Kuraq wawankun karan Caín, payqa juj familianwanmi casarakuran. Cainpa familianmantan karan Lamec, Bibliaq willasqanman jinaqa paymi ñaupaqtaqa iskay warmiyoq kasqa (Gén. 4:17, 19). Adanpa tiemponmantapacha Noepa tiemponkamaqa pisi runakunallan Jehová Diosta serviranku. Paykunamanta wakinmi karan Abel, Enoc, Noé, paypa familian ima. Bibliaq willasqanman jinaqa Noepa tiemponpis wakin angelkuna “runakunaq ususinkunata sumaq rijch’ayniyoq kasqanta qhawarispa, lliumanta ajllarikuspa pi munasqankuwan” casarakusqaku. Diosqa manan chaypaqchu angelkunataqa kamasqa, chaymi wawankuqa jatuchachaq millay runakuna karanku, paykunatan Biblia sutichan, “nefilim”, nispa. Chay tiempokunapi ‘runakunaqa sinchi mana allinmi’ karanku, tukuy tiempon mana allinkunallapi piensaqkupas (Gén. 6:1-5).

9. ¿Imatan Jehová Dios ruwaran Noepa tiemponpi mana kasukuq runakunata? ¿Imatan chaymanta yachasunman?

⁹ Jehová Diosmi willachiran jatun para unuwan llapa mana kasukuq runakunata kay pachamanta chinkachipunanta. Noemi chayta willaran lliu runakunaman, chaymi paymanta Bibliaqa nin: “Chanin kaqmanta willaq”, nispa (2 Ped. 2:5). Runakunan ichaqa mana kasukurankuchu, aswanmi paykunaqa afanasqa kasharanku imaymana ruwanankupi casarakuypi ima. Jesuspa willasqanman jinaqa, chhaynas noqanchispa tiemponchispipas kanan kasqa (leey Mateo 24:37-39). Noepa tiemponpi jinan noqanchispas willashanchis Diosqa kay millay kausayta tukuchispa sumaq kausayta apamunanmanta, runakunan ichaqa mana kasukunkuchu. ¿Imatan yachasunman Noepa tiemponpi imachus pasasqanmanta? Manan casarakuypi ni wawakunayoq kaypichu mastaqa afanakushananchis, aswanpas tukuy yuyaytan churananchis Jehová Diospa p’unchayninman.

10. a) ¿Imaynatan qhawariqku ñaupa tiempo runakuna qhelli ruwaykunata? b) ¿Imaynapin Abrahanwan Sarawan casado kausaypi allin ejemplo karanku?

¹⁰ Noepas kinsantin wawankunapas juj esposallayoqmi karanku. Jatun paraq chayamusqan qhepamanmi ichaqa, askha runakuna iskay kinsa warmikunayoq kapuranku. Wakin llaqtakunapiqa comuntan runakunaqa jujwan-jujwan qhelli ruwaykunapi puriqku, hasta diosninkuta adoranankupaq imaraqmi chaykunata ruwaqku. Abrahanwan esposan Sarapiwan Canaán llaqtaman astakuqtinkupas imaymana  qhelli ruwaykunatan runakunaqa ruwasharanku, manan respetapurankuñachu casado kausaytapas. Chaymi Jehová Diosqa chinkachipuran Sodoma Gomorra llaqtakunatapas. Abrahanqa manapunin chay runakuna jinachu karan, payqa allin uman karan familianpaq, esposan Sarapas repetowanmi payta qhawariq, chhaynapin payqa allin ejemplo karan (leey 1 Pedro 3:3-6). Abrahanqa Diosta munakuq warmiwanmi wawan Isaacta casarachiran, Isaacpas chaytan ruwaran wawan Jacobwan. Jacobpa wawankunan karanku Israel llaqtapi chunka iskayniyoq ayllukuna.

11. ¿Imaynatan kamachikuy simi yanaparan Israel llaqta runakunata?

¹¹ Unay tiempo qhepamanmi Diosqa Israel llaqtawan rimanakuran. Chaypin payqa Moiseswan willachiran imaynatas Israel runakunaqa paywan allinpi kankuman chayta. Chay rimanakuypin Diosqa kamachisqa imayna casarakunankuta, imayna formapi iskay kinsa esposakunayoq kanankutapas. Nillasqataqmi payta mana adoraq runakunawanqa ama casarakunankupaq (leey Deuteronomio 7:3, 4). Pi casarasqapas sinchi sasachakuypi tarikuqtinqa llaqtapi kuraq runakunan yanapananku karan. Chaymantapas karanmi kamachikuykuna pipas jujwan pantaqtin, celosakuy kaqtinpas imaynatas allichankuman karan chaypaq. Kallarantaqmi divorciakunapaq kamachikuykunapas, ichaqa manan comuntachu chaytaqa ruwakuran. Juj qhari esposanpa ima ‘mana allin ruwaynintapas’ yachanman karan chayqa, t’aqakapunmanmi karan (Deut. 24:1). Ichaqa, ¿imataq kanman karan chay ‘mana allin ruwayri’? Manan Bibliaqa willanchu. Ichaqa manan esposanpa imachallapipas pantasqanta maskhaspachu divorciakunan karan (Lev. 19:18).

12, 13. a) ¿Imaynatan qhawariqku Malaquiaspa tiemponpi wakin judiokuna esposankuta? b) ¿Iman pasanman juj testigo casarasqa kashaspa jujwan pantaqtin?

¹² Profeta Malaquiaspa tiemponpiqa imaymanakunatan judío runakunaqa esposankupi maskhaqku divorciakunankupaq, chhaynapi sipas warmikunawan otaq Diosta mana adoraq warmikunawan casarakunankupaq. Jesuspa tiemponpipas chhaynatan judío runakunaqa esposankumanta imaraykullapas divorciakuqku (Mat. 19:3). Jehová Diosqa manapunin acuerdopichu kasharan chay ruwasqankuwanqa (leey Malaquías 2:13-16).

¹³ Kunan tiempoqa manapunin pi Diosta serviqpas engañanmanchu esposanta ni qosantapas. Ichaqa kanpunin chaykunaqa, chayrayku, ¿iman pasanman juj casarasqa testigo jujwan pantaspa esposanmanta otaq qosanmanta divorciakuqtin? Manachus chay ruwasqanmanta pesapakunqa chayqa, qarqosqan kanqa, chhaynapi Diospa llaqtan limpio kananpaq (1 Cor. 5:11-13). Diospa llaqtanman kutimpuyta munan chayqa, rikuchinanmi kanqa juchanmanta pesapakusqanta (Luc. 3:8; 2 Cor. 2:5-10). Ichaqa, ¿jayk’a tiempotaq pasanan kutimpunanpaqri? Manan churakunchu ima tiempotapas chaypaqqa. Ichaqa kanmanmi watamanta otaq wata masmantapas, chaypaqqa rikuchinanpunin kanqa juchanmanta pesapakusqanta, chhaynapi Diospa llaqtanpi wajmanta chaskisqa kananpaq. Chaskisqaña kanqa chaypas, ‘Diospa juzganan ñaupapin  sayanan kanqa’ (Rom. 14:10-12; qhaway 1980 wata 15 febrero La Atalaya revistata, 29, 30 paginakunata).

14. ¿Imakunapin yanaparan Israel runakunata kamachikuy simi?

¹⁴ Israel runakunataqa 1.500 wata masmi kamachikuy simi yanaparan. Yanaparanmi familiapi problemakuna kaqtin imaynata chaykunata allichanankupaq. Chay kamachikuymi paykunataqa Cristomanpas pusaran (Gál. 3:23, 24). Jesuspa wañusqanwanmi ichaqa tukupuran chay kamachikuy simi. Jinaspan Diosqa juj mosoq rimanakuyta ruwaran kamachin runakunawan (Heb. 8:6). Chay rimanakuypa nisqanman jinaqa manañan cristianokunaqa atirankuchu Moisespa chaskisqan kamachikuypi nisqan wakin ruwaykunata.

15. a) ¿Imaynatan cristianokuna qhawarinanku casado kausayta? b) ¿Ima kallaqtinmi juj casarasqa cristiano divorciakuyta atinman?

¹⁵ Juj kutinmi judío religionpi umalliqkuna Jesusta tapuranku divorciakuymanta, jinan Jesusqa niran: “Moisesqa k’ullu sonqo kasqaykichisraykun mana jark’arasunkichischu esposaykichismanta t’aqakapunaykichista, ichaqa manan chhaynachu qallariypiqa karan”, nispa (Mat. 19:6-8). Chay nisqanwanmi Jesusqa rikuchisharan imaynatas Diosqa casarakuyta ñaupaqpi qhawariq chhaynata cristianokunapas qhawarinankuta (1 Tim. 3:2, 12). Casarasqakunaqa juj aychallataq kanku chayqa, wiñaypaqmi kuskalla kananku karan. Chaypaqmi ichaqa Jehová Diosta munakunanku karan, paykunapas tukuy sonqon munanakunanku karan. Ichaqa, sichus pipas qosan otaq esposan jujwan mana pantashaqtin divorciakunman chayqa, manan librechu kashanman piwanpas casarakunanpaq (Mat. 19:9). Ichaqa esposapas otaq qosapas atinmanmi payta perdonapuyta. Chaytan ruwaran profeta Oseaspas esposan Gomerwan, chayllatataqmi ruwaran Jehová Diospas Israel runakunawan (Os. 3:1-5). Ichaqa, ¿iman pasanman juj casarasqa runa qosanpa otaq esposanpa jujwan pantasqanta yachashaspa paywan normalta puñupuqtin? Chayta ruwaspaqa perdonapushanmanpas jinan kanman, manañataqmi divorciakuytaqa atinmanñachu.

16. ¿Ima niranmi Jesús solterolla kaymanta?

¹⁶ Jesuspa nisqan jina, juj casarasqa cristianoqa divorciakunman mayqenninkupas qhelli juchaman urmallaqtinkun. Chaymantapas payqa rimaranmi solterolla kayta atiqkunaqa ‘chhaynalla kanankupaq’ (Mat. 19:10-12). Wakin cristianokunan ichaqa tukuy yuyaywan Jehová Diosta servinankurayku solterolla kanku. Paykunataqa “kusa” nispan ninanchis.

17. ¿Iman yanapanman juj cristianota casarakunqachus icha manachus chayta yachananpaq?

¹⁷ ¿Iman yanapanman juj cristianota casarakunqachus icha manachus chayta yachananpaq? Ñaupaqtaqa allintan piensanan solterolla kayta atinmanchus icha manachus chayta. Apóstol Pablopunin solterokunata yuyaycharan solterolla kanankupaq. Ichaqa willallarantaqmi qhelli ruwaykunaqa lliupi mast’arisqa kashasqanta. Chaymi niran: “Sapanka qhari esposayoq kachun, warmikunapas sapankanku qosayoq kachunku”, nispa. Chaymantapas niranmi: “Manachus cuerpoykichista kamachiyta atinkichis chayqa, casarakullaychis; casarakuymi aswan allin kanman  warmimantapas qharimantapas yanqallaña kashaymantaqa”, nispa. Solterokunaqa piensankumanmi casarakuypi ama “masturbación” nisqaman otaq qhelli juchamanpas urmanankupaq, ichaqa qhawarikunankun ñachus wiñay junt’asqaña kanku chayta. Chaymanta rimaspan Pabloqa nillarantaq: “Pipas mana atinmanchu cuerpon kamachiyta, manataq nishu waynallapasraqchu kanman chayqa, casarakullachun munaspaqa, chayta ruwaspaqa manan juchatachu ruwashan”, nispa (1 Cor. 7:2, 9, 36; 1 Tim. 4:1-3). Ichaqa, manan warmiwan otaq qhariwan kayta munasqankuraykullachu soltero wayna-sipaskunataqa kallpachana casarakunankupaq, ¿imaraykun mana chayta ruwanachu? Waynallaraqtaq otaq sipasllaraqtaq kanku chayqa, manapasraqchá allin preparasqachu kashanman casarakunankupaq.

18, 19. a) ¿Imayna runawanmi casarakunan casarakuyta munaq cristiano? b) ¿Imamantan yachasun qatimuq estudiopi?

¹⁸ Pi cristianopas casarakuspa sumaqta kausayta munan chayqa, bautizasqa cristianowan otaq bautizasqa cristianawanmi casarakunan. Chaymantapas tukuy sonqomantan Jehová Diosta munakunanku, paykunapurapas tukuy sonqon munanakunanku, chhaynapin tukuy tiempo kuskalla kanqaku. Chaymantapas “Señorpi iñiqwan” casarakusqankuraykun Diospas paykunata sumaqta bendecinqa (1 Cor. 7:39). Bibliaq nisqanman jina imatapas ruwanqaku chayqa, sumaqpunin kanqa casado kausayninkuqa.

¹⁹ ‘Tukukuy p’unchaykunapitaq’ kausashanchis chayqa, wakin runakunaqa manan yachankuchu imaynatas casado kausaypi allinta kausankuman chayta (2 Tim. 3:1-5). Chaymi qatimuq estudiopi yachasunchis sasachakuykunaña casado kausaypi kanman chaypas, imaynatas Bibliaq yanapayninwanqa sumaqta kausankuman chayta. Chay yanapaykunan paykunata yanapanqa wiñay kausay ñannillanta purinankupaq (Mat. 7:13, 14).