1, 2. a) ¿Imaraykun Deuteronomio 6:4 texto ancha allin reqsisqa? b) ¿Imaraykun Moisés chay simikunata rimaran?

JUDÍO runakunan pachaj-pachaj watakuna ñaupaqmantaraq shemá nisqa oracionta rezanku. Shemá simitaqa hebreo simipi Deuteronomio 6:4 textoq qallariyninmantan orqoranku. Chay oraciontan sapa tutamantanta sapa ch’isinta recitanku “juj Diosllatan adorayku” nispanku.

² Chay textopi simikunataqa Moisesmi rimaran 1473 watapi (m.J.j.) wañupunanpaqña kashaqtin. Israel runakunaqa Moab allpapin kasharanku, Jordán mayutan chimpanankuña kasharan prometesqa allpaman jaykunankupaq (Deut. 6:1). Moisesqa 40 watan Israel runakunata umalliran, chaymi kallpacharan Diospi confianankupaq, junt’aq sonqo kanankupaq, mana manchakuq kanankupaqwan. ¿Imarayku kallpacharan? Yacharanmi sasachakuykunapi tarikunankuta. Chaymi 10 kamachikuykunamanta rimasqan qhepaman Deuteronomio 6:4, 5 (leey) textopi nisqanta niran.

3. ¿Ima tapuykunatan kay estudiopi kutichikunqa?

³ Israel runakunaqa yacharankun Jehová Dios ‘ch’ullalla’  kasqanta, junt’aq sonqo israelitakunaqa payllatan adoraranku. Chhaynaqa, ¿imaraykun Moisés niran: “Diosqa ch’ullallan”, nispa? ¿Imaynatan rikuchisunman tukuy sonqowan, tukuy almawan, tukuy kallpawan Dios munakusqanchista? ¿Imaynapin yanapawasunman Moisespa rimasqan?

4, 5. a) ¿Ima ninantan Moisés nisharan Jehová “Diosqa ch’ullallan” nispa? b) ¿Imaraykun mana pipas Jehová Dios jinaqa kanchu?

⁴ Jehová Diosqa ch’ullallan. ¿Ima ninantan Moisés nisharan “Diosqa ch’ullallan” nispa? Jehová Dios sapallan Dios kasqanta rikuchinanpaqmi. ¿Imaraykun Moisés chayta niran? Manan trinidad yachachikuy pantasqa kasqanta sut’inchananpaqchu. Yachasqanchis jina Jehová Diosmi tukuytapas kamaran, paymi tukuyta kamachiqpas. Payllan cheqaq Diosqa manan pipas pay jinaqa kanchu (2 Sam. 7:22). Chayta nisqanwanmi Moisesqa Israel llaqtata yuyarichisharan Jehová Diosllata adorananku kasqanta. Manan waj nacionkuna jinachu intita, killata, kay pachata, juj dioskunatapas adorananku karan.

⁵ Egipto runakunaqa askha dioskunatan adoraranku. Jujninmi karan Ra sutiyoq inti dios, Nut sutiyoq killa diosa, Geb sutiyoq allpa dios, Hapi sutiyoq Nilo mayumanta dios. Jinaspapas askha animalkunatan adoraranku. Jehová Diosmi ichaqa chunka plagakunata apachimusqanpi rikuchiran chay dioskunamanta aswan atiyniyoq kasqanta. Canaán llaqtamanta runakunapas Baal diostan adoraranku. Paykunaqa creerankun chay dios kausayta qosqanpi, janaq pachapi dios kasqanpi, parata, rayokunata apachimusqanpipas. Chaymi chay diospi confiaranku (Núm. 25:3). Israel runakunan ichaqa yuyarinanku karan Jehová Dioslla “cheqaq Dios kasqanta” ‘ch’ullalla’ kasqantapas (Deut. 4:35, 39).

6, 7. a) ¿Ima ninantan nillantaq Jehová Diosqa “ch’ullallan” nisqa simi? b) ¿Imaynatan Jehová Dios rikuchiran ‘chullalla’ kasqanta?

⁶ Junt’aq Diosmi. Jehová “Diosqa ch’ullallan” nisqa simiqa kay ninantan nillantaq: Payqa confianapaq jinan, junt’anmi prometesqanta, cheqaqllatan rimanpas. ¿Imaynatan chayta rikuchiran? Chayta yachanapaq qhawarisun Abrahanman prometesqanta. Diosmi prometeran paypa miraynin prometesqa allpapi tiyananpaq. Chaymi Abrahanman prometesqanta junt’ananpaq 430 wata qhepaman askha milagrokunata ruwaran (Gén. 12:1, 2, 7; Éx. 12:40, 41).

⁷ Askha watakuna qhepamanmi Jehová Dios Israel llaqtata niran: “Testigoykunan qankunaqa kankichis”, nispa. Chaypin nillarantaq: “Noqallapunin Diosqa kani, manan jayk’aqpas waj diosqa karanchu”, nispa. Jehová Diosqa sut’itan willaran munaynin junt’akunanpuni kasqanta, chaymi niran: “Manan pipas noqaq imapas  ruwasqaytaqa qolluchiyta atinmanchu”, nispa (Is. 43:10, 13; 44:6; 48:12). ¡May kusikunapaqchá karan junt’aq Diosta serviyqa! Noqanchispas anchatan kusikunchis Dios servisqanchismanta (Mal. 3:6; Sant. 1:17).

8, 9. a) ¿Imatan Jehová Dios munan serviqninkunamanta? b) ¿Imaynatan Jesús rikuchiran Moisespa rimasqan ancha importante kasqanta?

⁸ Moisespa nisqanmi Israel runakunata yuyarichillarantaq Jehová Dios paykuna munakusqanta cuidasqanta ima. Ichaqa Diospas munaranmi serviqninkuna tukuy sonqowan munakunankuta, payllata adoranankutapas. Tayta-mamakunapas wawankumanmi yachachinanku karan Jehová Diosmanta paykunapas Diosllata adoranankupaq (Deut. 6:6-9).

⁹ Kunanpas Jehová Diosqa kaqllatataqmi noqanchismanta munan. Diosta kusichiyta munanchis chayqa payllatan adorananchis; payllatan munakunanchis tukuy sonqonchiswan, tukuy yuyayninchiswan, tukuy kallpanchiswan ima. Jesusmi willaran chay kamachikuy aswan jatun kasqanta, chaywanmi rikuchisharan Moisespa rimasqan ancha importante kasqanta (leey Marcos 12:28-31). ¿Imaynatan rikuchisunman Jehová Dios ‘ch’ullalla’ kasqanta? Chaymanta kunan yachasun.

10, 11. a) ¿Imaynatan rikuchisunman Jehová Diosllata adorasqanchista? b) ¿Imaynatan tawa judío waynakuna rikuchiranku Jehová Diosllata adorasqankuta?

¹⁰ Jehová Diosllan cheqaq Diosqa, chaymi payllata adorananchis. Manan juj dioskunataqa adorananchischu, manataqmi pantasqa yachachikuykunawan costumbrekunawanpas Dios serviyninchista chhaqrunanchischu. Askha dioskunaña kan chaypas, Jehová Diosllan cheqaq Diosqa, chayraykun payllata adorananchis (leey Apocalipsis 4:11).

¹¹ Daniel libron willashan Daniel, Ananías, Misael, Azarías waynakunamanta. ¿Imaynatan paykuna rikuchiranku Jehová Diosllata adorasqankuta? Paykunaqa manan munarankuchu Jehová Diospa jark’asqan mijunakuna mijuyta. Jinaspapas Danielpa kinsantin amigonkunaqa manan qonqorikurankuchu rey Nabucodonosorpa ruwachisqan idoloman. Paykunaqa Jehová Diosllatan adoraranku (Dan. 1:1-3:30).

12. ¿Ima ruwaymantan cuidakunanchis?

¹² Jehová Diosqa manan cambianchu, kunanpas munanmi payllata adorananchista. Chaymi mana ima ruwaykunawanpas payta qhepanchanachu. ¿Ima ruwaykunan chay kanman? Chunka kamachikuyta qosqanpin kamachiran waj dioskunata ama adoranankupaq. Paykunaqa manan ima clase diostapas adoranankuchu karan (Deut. 5:6-10). Kunanpas askha clase dioskunan kan, wakintaqa mana reparaspallan adorashasunman. ¿Imaynatan cuidakusunman juj dioskuna adoraymanta? Chaymanta kunan yachasun.

13. ¿Imata ruwaspan Diosmanta karunchakusunman?

 ¹³ Colosenses 3:5 (leey) textopin willashan wakin mana allin ruwaykunamanta, chaykunan Diosmanta karunchawasunman. Chaypin munapayaymanta rimashan. Munapayayqa ídolo adoray jinan. ¿Imarayku? Sichus qolqeta, otaq imatapas sinchita munapayasunman chayqa, chay munapayaymi atiyniyoq dios jina kausayninchista controlanman. Jinaspapas Colosenses 3:5 textopi willasqan ruwaykunata sinchita munapayasun chayqa, chaykunatan astawan munakusunman Jehová Diosta munakunanchismantaqa. Chayta ruwaspaqa ídolo adoraymanmi urmashasunman, manañan Jehová Diosta ‘ch’ullalla’ Diosta jinachu rikushasunman. ¡Manan munasunmanchu jayk’aqpas chhaynapi tarikuytaqa!

14. ¿Imatan apóstol Juan niran?

¹⁴ Apóstol Juanpas rimaranmi ‘aychaq millay munayninkunamanta, ñawiq rikusqan millay munapakuykunamanta, kay pacha kausaypi jatunchakuykunamanta ima’. Niranmi: “Kay pachapi kaqkunata munakuqqa manan Yayata munakunchu”, nispa (1 Juan 2:15, 16). Chayraykun sapa kutilla sonqonchista qhawarikunanchis. Yaqapaschá munapayashanchis kay pachapi kusirikuykunata, runakunaq imayna kausasqankuta, imayna p’achakusqankutapas. Otaq universidadman riyta munashanchis kay pachapi ‘allin kaqkunata’ tarinanchispaq (Jer. 45:4, 5). Ichaqa mosoq pachaqa kayllapiñan kashan. Chayraykun yuyarinanchis Moisespa rimasqan simikunata. Sichus allintapuni entiendesun Jehová Dios ‘ch’ullalla’ kasqanta chayqa, payllatan adorasunchis, paypa munasqanman jinataqmi imatapas ruwasun (Heb. 12:28, 29).

15. ¿Imaraykun apóstol Pablo cristianokunata yuyarichiran Jehová Dios ‘ch’ullalla’ kasqanta?

¹⁵ Jehová Diosqa “ch’ullallan” nisqa simiqa yuyarichiwallanchistaqmi Jehová Diospa imachus munasqanta. Diosqa munanmi llapa serviqninkuna juj nisqalla kausananchista, juj sonqolla imatapas ruwananchista. Apostolkunaq tiemponpiqa judiokuna, griego runakuna, Roma llaqta runakuna, waj nacionkunamanta runakuna iman cristianoman tukupuranku. Sapankankupas jujniray costumbreyoqmi karanku. Chaymi wakinpaqqa sasa karan yachasqankuman jina kausay otaq ñaupa costumbrenkuta saqey. Chayraykun apóstol Pablo cristianokunata yuyarichiran Jehová Diosllata adorananku kasqanta (leey 1 Corintios 8:5, 6).

16, 17. a) ¿Ima profecian kay tiempopi junt’akushan? b) ¿Imaynatan chay jawa kausashanchis? c) ¿Iman jark’awasunman juj jinalla kausananchista?

¹⁶ ¿Ima nisunmanmi kay tiempopi Diospa llaqtanmanta? Profeta Isaiasmi willaranña kay tukukuy ‘p’unchaykunapi’ llapa nacionmanta runakuna juñukamunankuta juj nisqalla Diosta adoranankutapas.  Paykunan ninanku karan: “Paymi ñanninkunata yachachiwasun, chay ñanninkunatataq purisunchis”, nispa (Is. 2:2, 3). ¡Anchatan kusikunchis chay profecía kay tiempopi junt’akusqanmanta! Wayqe-pananchiskunaqa waj nacionkunamantan kanku, juj jina costumbrekunayoqmi kanku, juj simikunatan rimankupas. Chaywanpas juj sonqollan Jehová Diosta adorashanchis. Ichaqa askha llaqtamanta kasqanchisraykun mayninpi ima sasachakuypipas rikukusunman.

¹⁷ Ejemplopaq, ¿imaynatan qhawarinchis waj llaqtamanta wayqe-pananchiskunata? Yaqapaschá juj simita rimanku, jujnirayta p’achakunku, jujniray mijunakunatapas mijunku. ¿Chayraykuchu paykunamanta t’aqakuspa noqanchis jina costumbreyoq iñiqmasikunallawan juñukunanchis? ¿Imaynatan rikunchis waynallaraq otaq juj llaqtamanta umallinchiskunata? Sichus waj llaqtayoq iñiqmasinchiskunata mana allinta qhawarisun chayqa manan juj jinallachu kausasun.

18, 19. a) ¿Ima consejon kashan Efesios 4:1-3 textopi? b) ¿Imatan ruwasunman iñiqmasinchiskunawan juj nisqalla kausanapaq?

 ¹⁸ ¿Imatan ruwasunman chay sasachakuykuna mana kananpaq? Éfeso llaqtapi cristianokunaman apóstol Pabloq nisqantan kasukunanchis. Chay llaqtaqa qhapaq llaqtan karan, chaypin askha llaqtamanta cristianokuna tiyaranku (leey Efesios 4:1-3). Pablon cristianokunata niran k’umuykukuq, llamp’u sonqo, pacienciakuq, munakuq ima kanankuta. Chay sumaq kaykunaqa wasiq tusankunamanmi rijch’akun. Ichaqa wasiq tusankuna allinlla kananpaqqa allichashanallan. Chaymi apóstol Pablo Éfeso llaqtapi cristianokunata niran juj sonqolla kausanankupaq kallpachakunankuta.

¹⁹ Llapallanchismi kallpachakunanchis iñiq t’aqapi juj nisqalla kausananchispaq. ¿Imaynatan yanapakusunman? Ñaupaqtaqa Pabloq willasqan jinan noqanchispi wiñachinanchis: k’umuykukuq kayta, llamp’u sonqo kayta, pacienciayoq kayta, munakuq kaytawan. Chaymantapas tukuytan ruwananchis iñiqmasinchiskunawan thajpi kausananchispaq. Iñiqmasinchiskunawan phiñachinakuyqa wasiq tusankuna raqrasqa kasqanmanmi rijch’akun. Phiñachinakuy kaqtinqa manañan juj nisqallachu iñiq t’aqapi kausasunman, chaymi kallpachakunanchis ima phiñachinakuytapas allichapunapaq. Chayta ruwaspan yanapakusun iñiqmasinchiskunawan juj nisqalla kausananchispaq.

20. ¿Imaynatan rikuchisunman Jehová Diosninchis ‘ch’ullalla’ kasqanta?

²⁰ Jehová Diosninchisqa “ch’ullallan”. Chay simikunan ñaupa Israel llaqtata kallpacharan prometesqa allpaman jaykushaqtinku sasachakuykunata atipanankupaq. Chay simikunaqa noqanchistapas kallpachawasunmi manchay ñak’ariy tiempopi aguantananchispaq, mosoq pachapi juj nisqalla llapa iñiqmasinchiskunawan thajpi kausananchispaqpas. Chhaynaqa kallpachakusun Jehová Diosllata adorananchispaq, tukuy sonqonchiswan, tukuy yuyayninchiswan, tukuy kallpanchiswan munakunanchispaqpas. Jinaspapas kallpachakushallasun iñiqmasinchiskunawan juj nisqalla thajpi kausananchispaq. Sichus chaykunata ruwashallasun chayqa, Jesusmi niwasun: “Yayaymi qankunata samincharasunkichis, chayrayku jamuychis, jinaspa qhapaqsuyu saminchakunata chaskiychis. Chaykunatan Diosqa kay pacha kamasqamantapacha qankunapaq wakichiran”, nispa (Mat. 25:34).