1, 2. ¿Imaraykun jujkuna-jujkunawan tukuy tiempo munanakushanallanchis?

¿IMARAYKUN jujkuna-jujkunawan tukuy tiempo munanakunanchis? Biblian nin: “Munakuynillayoqpuni kashay, cheqaqllapipuni kashay [...]. Jinan allin qhawarisqapas ‘allinmi’ nisqapas kanki, Diospa ñaupaqenpipas runakunaq qayllanpipas. Llakipayakuq runaqa pay kikinpaqmi allinta ruwan, sinchi millay runan ichaqa pay kikinpaq mana allinta ruwan”, nispa (Prov. 3:3, 4; 11:17; 21:21).

² Proverbios textokunapi leemusqanchis jina kinsa razonkunan kan hermanonchiskunata tukuy tiempo munakunanchispaq. Ñaupaqtaqa Jehová Diosmi allinpaq qhawariwasun. Iskaypitaq noqanchispa allinninchispaq kanqa, chhaynapin hermanonchiskunawan allin amigontin kasunchis. Kinsapitaq wiñay kausayta chaskikusunchis. Chhaynaqa kasukushallasun Jehová Diospa kamachiwasqanchista. Jehová Diosmi niwanchis: “Khuyapayanakuychis, llakipayanakuychis”, nispa (Zac. 7:9).

3. ¿Ima tapuykunatan kay yachachikuypi kutichisunchis?

³ Kay yachachikuypin tawa tapuykunaman kutichisunchis: ¿Pikunatan tukuy tiempo munakunanchis? ¿Imaynatan Rut libro yanapawasunman iñiqmasikunata tukuy tiempo munakunanchispaq? ¿Imaynatan rikuchisunman iñiqmasikunata tukuy tiempo munakusqanchista? ¿Imaynatan tukuy tiempo munakuq kay yanapawasunman?

4. Marcos 10:29, 30 nisqan jina, ¿imaynatan rikuchisunman hermanonchiskunata tukuy tiempo munakusqanchista?

⁴ Ñaupaq yachachikuypi yachamusqanchis jina Jehová Diosqa payta munakuq runakunallatan tukuy tiempo munakun  (Dan. 9:4). Efesios 5:1 nin: “Dios jina kaychis paypa munasqa wawankuna kasqaykichisrayku”, nispa. Chay textoq nisqan jina Jehová Dios jinan llapa hermanonchiskunata tukuy tiempo munakunanchis (leey Marcos 10:29, 30).

5, 6. ¿Juj runa juj empresallapi llank’asqanraykuchu nisunman: “Chay runaqa llank’ananta munakusqanraykun chaypi llank’ashan”, nispa?

⁵ Hermanonchiskunata tukuy tiempo munakunanchispaqqa allintan entiendenanchis imas tukuy tiempo munakuy chayta. Chayraykun kunan yachasunchis imas tukuy tiempo munakuy chayta, imataqsi kay tiempopi runakunapaq munakuy chaytapas.

⁶ Kay tiempopi wakin runakunaqa askha watakunan juj empresallapi llank’anku. ¿Chayraykuchu nisunman: “Chay runaqa llank’ananta munakusqanraykun chayllapi llank’ashan”, nispa? Manan. Runakunaqa trabajota necesitasqankuraykun juj empresapi jubilakunankukama llank’anku. Paykunaqa manapaschá dueñotapas reqsinkuchu, jinaspapas juj aswan allin trabajo kaqtinqa ripunkumanmi.

7, 8. a) Davidqa tukuy sonqomantan amigon Jonatanta munakuran, ¿imatan chaymanta yachasunman? b) ¿Imaynatan Rut libromanta yachay yanapawasunchis?

⁷ Noqanchisqa manan juj empresapi llank’aq runakuna jinachu obligasqa hermanonchiskunataqa munakunchis. Aswanpas David jinan paykunataqa tukuy sonqowan munakunchis. Davidqa tukuy sonqomantan amigon Jonatanta munakuran, amigonpa papanña payta wañuchiyta munaran chaypas. Davidqa amigon Jonatanta munakusqanraykun wawan Mefiboset-tapas yanapashallaran, tukuy sonqomantataqmi munakuranpas (1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7).

⁸ Kunanmi yachasunchis Rut libromanta. ¿Imaynatan Rut libromanta yachay yanapawasunman iñiqmasikunata tukuy tiempo munakunanchispaq? ¿Imaynatan rikuchisunman iñiqmasikunata tukuy tiempo munakusqanchista? * Chaykunata allinta entiendenanchispaqmi Rut libromanta yachay yanapawasunchis.

9. ¿Imaraykun Noemí niran: ‘Diosmi muchuchishawan’, nispa?

⁹ Rut libropin willashan Noemimanta, Rutmanta, Boazmantawan. Boazqa Noemiq familianmi karan. Payqa tukuy sonqowanmi Jehová Diosta munakuran. Noemiqa Israel llaqtapi sinchi yarqay kaqtinmi qosanpiwan iskaynin qhari wawankunapiwan Moab llaqtaman ripuranku. Ichaqa qosan Elimelecmi wañukapuran. Iskaynin wawankunataq Moab warmikunawan casarakapuranku, chay qhepamanmi ichaqa paykunapas wañukapuranku (Rut 1:3-5; 2:1). Chhayna sasachakuykunapi tarikusqanraykun Noemiqa sinchi llakisqapuni kasharan. Payqa piensaranmi Jehová Dios chay llakikunaman churananpaq. Chaymi niran: “Ama Noemí niwaychischu, aswanpas Mara niwaychis, anchatapunin Tukuy-atiyniyoq Diosqa muchuchishawan”, nispa (Rut 1:13, 20, 21).

10. ¿Phiñakuranchu Jehová Dios Noemiq nisqanwan?

¹⁰ ¿Phiñakuranchu Jehová Dios Noemiq nisqanwan? Manan. Payqa entienderanmi sufrisqanrayku chhaynata nisqanta. Jehová Diosqa yachanmi sinchi llakisqa kaspa  comunta imatapas rimarunanchista (Ecl. 7:7). Jehová Diosqa manan Noemitaqa saqerpariranchu, aswanpas sumaqtan yanaparan (1 Sam. 2:8.) Chaymi Rut-ta kallpacharan Noemita yanapananpaq. Rutqa suegrantan kallpacharan, iñiyninpipas allintan yanaparan. ¿Imatan Rutpa ruwasqanmanta yachasunman?

11. ¿Imaraykun askha hermanonchiskuna kallpachakunku sinchi llakisqa tarikuq iñiqmasinchiskunata yanapanankupaq?

¹¹ Tukuy tiempo munakuq kaymi yanapawanchis iñiqmasinchiskunata kallpachananchispaq. Rut jinan askha hermanonchiskuna kallpachakunku sinchi llakisqa tarikuq iñiqmasinchiskunata yanapanankupaq (Prov. 12:25; 24:10). Apóstol Pablon niran: “Wayqeykuna, kallpachaykikun mana kasukuqkunata anyanaykichispaq, llakisqakunata sumaqta rimapayaspa kallpachanaykichispaq, pisipaqkunatapas yanapanaykichispaqwan; chaymantapas lliuwan pacienciakuq kaychis”, nispa (1 Tes. 5:14).

12. ¿Imaynatan sinchi llakisqa tarikuq iñiqmasinchiskunata yanapasunman?

¹² ¿Imaynatan sinchi llakisqa tarikuq iñiqmasinchiskunata yanapasunman? Paykunata uyarispan. Chaymantapas ninanchismi paykunata munakusqanchista. Chaykunata ruwasunchis chayqa Jehová Diostan kusichisunchis. Jehová Diosqa kusikunmi sinchi llakisqa tarikuq iñiqmasinchiskunata kallpachasqanchista rikuspaqa (Sal. 41:1). Proverbios 19:17 nin: “Wajcha runaman manuyqa Señor Diosman manuymi, Señor Diosmi manusqantaqa kutichipunqa”, nispa.

13. ¿Imaynatan Rut rikuchiran tukuy sonqomanta Noemita munakusqanta? (Qhaway tapanpi kaq dibujota.)

¹³ Qosanpas iskaynin qhari wawankunapas wañupusqanku qhepamanmi “Noemiqa uyariran Señor Diosqa llaqtanta yuyarimuspa mijuy qomusqanta”. Chaymi Moab llaqtamanta iskaynin qhachuninkunapiwan Israel llaqtaman kutipuranku (Rut 1:6). Iskaynin qhachuninkunatan Noemiqa kinsa kutita niran llaqtanman kutipunankupaq. Chaymi qhachunin Orfaqa suegranta much’aykuspa llaqtanman kutipuran. Rutmi ichaqa manapuni suegranta saqeranchu, payqa tukuy sonqomantan Noemita munakuran (Rut 1:7-14). Orfaqa suegranta kasukuspan llaqtanman kutipuran. Rutmi ichaqa suegranta tukuy sonqomanta munakusqanrayku Noemiwan qhepakuran (Rut 1:16, 17).

14. a) ¿Imatan kay tiempopi hermanonchiskunapas ruwashanku? b) Hebreos 13:16 nisqan jina, ¿imata rikuspan Jehová Dios anchatapuni kusikun?

¹⁴ Tukuy tiempo munakuq hermanokunaqa paykunapuran yanapanakunku. Jehová Diosta serviqkunaqa ñaupa tiempopi jinan tukuy tiempo munanakunku. Juj llaqtayoqña kanku manaña allintachu reqsinakunku chaypas tukuy sonqowanmi munanakunku.  Paykunaqa sasachakuykunapi tarikuspan usqhaylla yanapanakunku. Terremoto pasaqtinpas unu lloqlla kaqtinpas usqhayllan yanapanakunku. Iñiq t’aqapi juj hermano qolqewan pisichikuqtinpas atisqankuman jinan kaqninkuwan yanapanku. Jehová Diospa testigonkunaqa ñaupa tiempopi Macedonia llaqtamanta cristianokuna jinan kanku (2 Cor. 8:3). Chay cristianokunaqa tukuy atisqankutan kallpachakuranku ima kaqninkuwanpas iñiqmasinkuta yanapanankupaq. Chhayna munanakusqanchista rikuspan Jehová Diosqa anchatapuni kusikun (leey Hebreos 13:16).

15, 16. ¿Imaynapin yachanchis Rut manapuni pisikallpayasqanta?

¹⁵ Rutwan Noemiwan tukuy sonqowan munanakusqankumantaqa imaymanatan yachasunman. Chaymantan kunan astawan yachasunchis.

¹⁶ Ama pisikallpayasunchu. Noemiqa manan munaranchu qhachunin Rut paywan kuska Judá aylluman rinanta, chaywanpas Rutqa manapunin suegranta saqeranchu. Chaymi Noemiqa manaña imaniranpasñachu (Rut 1:15-18).

17. ¿Iman yanapawasunchis ama usqhaylla pisikallpayananchispaq?

¹⁷ ¿Imatan chaymanta yachasunman? Llakiq ñit’isqan hermanonchiskunata yanapananchispaqqa pacienciayoqmi kananchis. Sichus juj iñiqmasinchista yanapayta munashanchis paytaq mana munanmanchu chayqa manan pisipananchischu. Aswanpas tukuy sonqomanta payta munakusqanchisraykun yanapashanallanchis, jinaspapas paywan kuskan kananchis. Yaqapaschá tiempowanqa munallanqa yanapananchista (Gál. 6:2).

18. ¿Imata uyarispan Rut llakikunman karan, ichaqa imatan ruwaran?

¹⁸ Manan ima nisqankuwanpas usqhayllachu phiñakunanchis. Noemiqa Belén llaqtaman chayaspan vecinankunawan tuparan. Jinaspa niran: “Kaymantaqa imaymanantinmi rirani, Señor Diosmi ichaqa mana imayoqta kutichimpuwan”, nispa (Rut 1:21). Yaqapaschá Rutqa suegranpa nisqanta uyarispa phiñakunman karan, ichaqa manan phiñakuranchu. Aswanpas imaymanatan ruwaran Noemita yanapananpaq sonqochananpaq ima. Rutqa Noemiwan kuskan waqaran, askha p’unchaykunataqmi suegranwan kuska puriran Judá ayllukama. Chaywanpas Noemiqa niranmi: “Señor Diosmi ichaqa mana imayoqta kutichimpuwan”, nispa. Chayta uyarispaqa yaqapaschá Rutqa ninman karan: “Noqarí, ¿manachu imapas kani?”, nispa. Rutqa yaqapaschá llakikuran suegranpa nisqanta uyarispa, ichaqa manan phiñakuranchu. Aswanpas suegranta tukuy sonqowan munakusqanraykun yanapashallaran, manataqmi paymantaqa t’aqakuranchu.

19. ¿Piqpa yanapaynintan mañakunanchis llakisqa hermanonchiskunata yanapananchispaq?

¹⁹ ¿Imatan chaymanta yachasunman? Yaqapaschá llakipi tarikuq iñiqmasinchisqa comunta imatapas niwasunman jinaspa sonqonchista k’iriwasunman. Chhaynapi tarikuspaqa manan usqhayllachu phiñakunanchis, aswanpas yanapashanallanchismi. Jinaspapas Jehová Diospa yanapaynintan mañakunanchis llakisqa hermanonchista yanapananchispaq sonqochananchispaq ima (Prov. 17:17).

20. ¿Piwanmi Jehová Dios Rut-ta yanaparan ama pisikallpayananpaq?

 ²⁰ Llakisqa tarikuq iñiqmasinchiskunata kallpachasun. Rutqa tukuy sonqowanmi Noemita munakuran, chaymi paytaqa kallpachallaqpuni. Ichaqa Rutpas necesitaranmi kallpachasqa kayta. Chaymi Jehová Diosqa Boazwan payta kallpacharan. Boazmi niran: “Señor Diosmi chay ruwasqaykimanta kutichipusunki, Israelpa Diosninmi junt’asqata qopusunki, paypa waqaychasqan kanaykipaq jamusqaykirayku”, nispa. Chay nisqanta uyarisqanqa anchatachá Rut-taqa kallpacharan. Chaymi niran: “Sumaqtan qhawariykuwanki, sonqochaykuwanki, kamachiykiman sumaqta rimaykuwaspayki”, nispa (Rut 2:12, 13).

21. Isaías 32:1, 2 nisqan jina, ¿imata ruwanankupaqmi umalliqkuna kallpachakunanku?

²¹ ¿Imatan chaymanta yachasunman? Iñiq t’aqapi hermanokunata kallpachaqkunapas necesitankun kallpachanata. Boazqa sumaqtan Rut-ta kallpacharan suegranta yanapasqanmanta. Chhaynatan umalliqkunapas iñiq t’aqapi kallpachaq hermanokunata kallpachananku. “Allintan chay iñiqmasinchista yanapashanki” nispan ninanku. Chayta ruwanqaku chayqa kusisqan iñiq t’aqapi yanapakushallanqaku (leey Isaías 32:1, 2).

22, 23. Salmos 136:23, 26 nisqan jina, ¿iman Noemita yanaparan kusisqa kananpaq?

²² Tiempowanmi Boazqa Rut-tawan Noemitawan uywakapuran. Paykunamanqa llapa necesitasqankutan qoran (Rut 2:14-18). Chhayna yanapasqanta rikuspan Noemiqa niran: “Boazqa Señor Diospa saminchasqan kachun. Diosqa may khuyapayakuqmi wañuqkunapaqpas kausaqkunapaqpas”, nispa (Rut 2:20). Noemiqa sinchi llakisqa kashaspan  niran: “Jehová Diosmi muchuchishawan”, nispa. Tiempowanmi ichaqa manaña llakisqachu karan, chaymi ancha kusisqapuni niran: “Diosqa may khuyapayakuqmi”, nispa.

²³ Noemiqa repararanmi Jehová Diosqa qhachunin Rutwan yanapashasqanta. Rutqa manapunin suegrantaqa saqeranchu (Rut 1:16). Chaymantapas repararanmi Boazwan yanapachishasqanta. Boazqa sumaqtan Rut-tapas Noemitapas qhawariran (Rut 2:19, 20). * Chaykunata reparaspaqa yaqapaschá niran: “Jehová Diosqa manan jayk’aqpas saqerpariwaranchu, payqa tukuy tiempon yanapawashallaran”, nispa (leey Salmos 136:23, 26). Noemiqa anchatachá kusikuran Rutpas Boazpas mana pisipaspa payta yanapasqankumanta. Paykunapas anchatachá kusikuranku Noemita kusisqata rikuspa.

24. ¿Imaraykun kallpachakunanchis tukuy tiempo hermanonchiskunata munakushanallanchispaq?

²⁴ Rut libropi yachamusqanchis jina tukuy tiempon hermanonchiskunataqa munakushanallanchis. Chaymi paykunataqa mana pisipaspa kallpachananchis sonqochananchis ima. Umalliqkunapas iñiq t’aqapi kallpachaq hermanokunatan kallpachananku. Chaykunata ruwananchispaq kallpachakusunchis chayqa llakisqa tarikuq hermanonchiskunata kusisqata rikuspan noqanchispas kusikusunchis (Hech. 20:35). Chhaynaqa kallpachakushallasun Jehová Dios jina hermanonchiskunata tukuy tiempo munakunanchispaq. Chhaynata munanakusunchis chayqa Jehová Diostan kusichisunchis (Éx. 34:6; Sal. 33:22).