1. a) ¿Ima niranmi Jehová Dios Moisesta? b) ¿Imatan chay nisqanwan rikuchisharan?

JUJ kutinmi Jehová Dios Moisesman willaran sutinta imayna Dios kasqantawan. Ichaqa manan atiyninmantachu ni yachayniyoq kasqanmantachu willaran, aswanmi niran: “¡Khuyapayakuq sumaq sonqo Diosmi kani!”, nispa (leey Éxodo 34:5-7). Chayta nisqanwanmi Diosqa rikuchisharan paykunata yanapaytapuni munasqanta (Éx. 33:13). ¿Manachu kallpachawanchis Jehová Dios chhayna munakuq kasqanta yachay? Kay estudiopin yachasun khuyapayakuq kaymanta. Khuyapayakuq kayqa jujkunata llakipayaspa yanapayta munaymi.

2, 3. a) ¿Iman rikuchin runakunaqa khuyapayakuq kasqanchista? b) ¿Imaraykun astawan yachananchis khuyapayakuq kaymanta?

² Rikusqanchis jina Jehová Diosqa khuyapayakuqmi. Payman rijch’akuqtataq kamawaranchis chayqa noqanchispas khuyapayakuqmi kanchis (Gén. 1:27). Bibliapipas askha khuyapayakuq runakunamantan willashan. Jujninmi karan Salomonpa tiemponpi juj warmi. Chay warmiqa juj warmiwanmi  wawata qechunakusharanku chaymi Salomonqa niran: “Wawata iskayman phasmiychis [otaq kuchuychis]”, nispa. Jinan chay wawaq mamanpuni kaqqa niran: “¡Reyníy! ama jinachu kay, ama wawata wañuchiychu, aswanpas kay warmiman qopuy”, nispa. Chaywanmi rikuchiran khuyapayakuq kasqanta (1 Rey. 3:23-27). Jujkaqtaq karan faraonpa ususin. Paymi Moisesta tariran mayupi tuytushaqta, hebreo runakunaq wawanña karan chaypas khuyapayakuq kayninpin payqa chay wawata wawanta jina uywakapuran (Éx. 2:5, 6).

³ Ichaqa, ¿imaraykun astawan yachananchis imas khuyapayakuq kay chayta? Bibliaq nisqan jina Diosqa pay jina kananchistan munan, chayraykun astawan chayta yachananchis (Efes. 5:1). Arí, Diosqa pay jina khuyapayakuq kananchistan munan, chhayna kananchispaqmi kamawaranchispas. Ichaqa, juchasapa runakunataq kanchis chayqa manapaschá facilchu kanqa khuyapayakuq kay. Mayninpiqa manapaschá jujkunata yanapayta munasunchu, noqallanchispipaschá piensasun. Chayrayku, ¿iman yanapawasunman khuyapayakuq kananchispaq? Chaypaq yachasun imaynatas Jehová Diospas juj runakunapas khuyapayakuq kasqankuta rikuchiranku chayta. Chaymantataq yachasun imaynatas Dios jina khuyapayakuq kasunman chayta, imaynapis chay allinninchispaq kanman chaytawan.

4. a) ¿Imaraykun Jehová Dios angelkunata kachamuran Sodoma llaqtaman? b) ¿Imatan yachasunman Lotpa familianta imachus pasasqanmanta?

⁴ Bibliaq willasqan jina, Diosqa sapa kutillanmi rikuchiran runakuna khuyapayasqanta. Lot-tapas khuyapayaranmi. Lotqa Sodoma llaqtapin tiyaran; chay llaqtapi Gomorra llaqtapiwan runakunaqa millay qhellitan kausasharanku chayta rikuspan Lotqa sinchita llakikuq. Chayraykun Diospas chay llaqtakunata chinkachiyta munasharan (2 Ped. 2:7, 8). Chayta Lotman willanankupaqmi Diosqa iskay angelninkunata kachamuran. Mana apuraychu chay llaqtamanta lloqsimuqtinkutaqmi chay angelkunaqa Lot-tapas, “warmintapas, iskaynin ususinkunatapas makinkumanta jap’iykuspa, paykunata llaqta jawaman saqemuranku” (Gén. 19:16). ¿Imatan Diospa chay ruwachisqanmanta yachasunman? Payqa allintan yachan imaynapis tarikushanchis chayta (Is. 63:7-9; Sant. 5:11; 2 Ped. 2:9).

5. ¿Imatan yachasunman 1 Juan 3:17 textomanta?

⁵ Jehová Diosqa runakunapas khuyapayakuq kanankutan munan. Chaypaq yachasun ñaupa tiempopi imatachus Israel runakunaman kamachiran chayta. Paykunatan niran: “Runa-masiykichus ponchonta prendasunki chayqa, inti jaykuytan ponchonta kutichipunki”, nispa (leey Éxodo 22:26, 27). Chaypi rikusqanchis jina, qolqeta manuqqa kutichipunanmi karan manukuqninpa ponchonta, chhaynapi tutapi chaywan qatakunanpaq. Pipas mana khuyapayakuqqa manapaschá chayta ruwanmanchu  karan, ichaqa chayta ruwanankupaqmi Diosqa paykunata kamachiran. Chaywanmi Diosqa llaqtanta yachachiran khuyapayakuq kayta. ¿Imatan Diospa chay kamachisqanmanta yachasunman? Cristianokunapas manapunin qonqananchischu iñiqmasinchiskunataqa. Yanapana kaqtinqa apuraymi paykunata yanapananchis (Col. 3:12; Sant. 2:15, 16; leey 1 Juan 3:17).

6. ¿Imatan yachasunman Jehová Dios Israel runakunata khuyapayasqanmanta?

⁶ Jehová Diosqa tukuy tiempon khuyapayaran Israel runakunata. Juchallikurankuña chaypas khuyapayallaranpunin. Bibliapipunin nin: “Ñaupa taytankuq Diosnin Señortaq tukuy tiempo kamachinkunata kachaspa rimaykachiran, llaqtanta yupaychana wasitawan khuyapayasqanrayku”, nispa (2 Crón. 36:15). Pay jinan noqanchispas Diosta mana reqsiq runakunata khuyapayananchis. Chaymi Diospa siminta paykunaman apananchis chhaynapi juchankuta saqespa paypa amigon kanankupaq. Chaymantapas Diosqa manan munanchu pipas wañunanta (2 Ped. 3:9). Chhaynaqa, lliu munaq runakunaman apasun Diospa siminta chhaynapin paykunapas yachanqaku Diosqa khuyapayakuq kasqanta.

7, 8. ¿Iman pasaran juj familiawan? ¿Imaynatan Dios rikuchiran khuyapayakuq kasqanta?

⁷ Kunan tiempopas askha Testigokunan rikushanku Diospa khuyapayayninta. Chaypaq yachasun 1990 watakunapi Bosnia nacionpi llaqtakunapura guerrapi kashaqtinku imachus pasasqanmanta. Chay tiempopin juj grupo Testigokuna juj carropi Bosniamanta Serbia ladoman risharanku asambleaman. Chaypin kasharan Milanpas sullk’anwan tayta-mamanwan kuska. Chay asambleapin Milanpa tayta-mamanqa bautizakunan karan. Ichaqa Bosniamanta Serbia ladoman lloqsina fronterapis soldadokuna carromanta chay familiata urayachisqaku, wakin Testigokunallas pasasqaku. Iskay p’unchay qhepamansi juj oficial soldadoqa chay familiaq ñaupanpi superiorninta wajasqa “imatan ruwasaqku kay runakunawan” nispa. Jinas chay superiorqa paykunaq uyarishaqtin nimusqa “¡wañuchiychis!” nispa.

⁸ Oficial soldadonkunawan rimashanankamas iskay runakuna Milanpa familianman achhuykuspa nisqaku: “Testigokunan kayku, qankunawan jamuq hermanokunan willawanku imachus pasasqasuykichista”, nispa. Chaymantataq Milanta sullk’antawan carronkuman seqachisqaku, papantawan mamantawantaq nisqaku: “Qankunaqa controlpa qhepallanta pasamunkichis”, nispa. Chaykunata rikuspas Milanqa mana ni asikuyta ni waqayta atisqachu. Tayta-mamanpas manas ni creeytapas atisqakuchu, jinas nisqaku: “¿Jinatachu kunan qhawankuman ripunanchista?”, nispa. Ichaqa hermanokunaq nisqanman jinas ripusqaku. Soldadokunaqa qhawamushasqakus kanpas ichaqa manas imatapas ruwasqakuchu. Chay fronterata pasaruspañas chaypi tupasqaku jinas asambleaman chayanankukama kuska viajasqaku. Paykunaqa “Jehová Diospunin kaytaqa ruwarun” nispas kusisqa risqaku. Bibliaq willasqan jina Jehová Diosqa manan sapa kutinchu chhaynata kamachinkunata libran  (Hech. 7:58-60). Kay kutipin ichaqa Diospas librashanman jina sientekuranku. Milanmi nin: “Noqamantaqa Diospa angelninchus jina soldadokunaq ñawinta tutayarachin, Diospunin librawanku”, nispa (Sal. 97:10).

9. ¿Imatan Jesús ruwaran qatikuqnin runakunata rikuspa? (9 paginapi dibujota qhaway.)

⁹ Jesuspas allin ejemplon noqanchispaqqa kallantaq. Qatikuqnin runakunatan rikuran mana michiqniyoq ovejakunata jina khuyay k’irisqata, ch’eqesqata. Chaymi Jesusqa paykunata khuyapayaspa, “imaymanata paykunaman yachachiyta qallariran” (Mat. 9:36; leey Marcos 6:34). Jesusqa manan fariseo runakuna jinachu karan, chay runakunaqa manan pitapas khuyapayaqkuchu (Mat. 12:9-14; 23:4; Juan 7:49). Noqanchispas Jesús jinan kananchis, kallpachakunanchismi Diosmanta jujkunaman yachachimunanchispaq.

10, 11. ¿Tukuy imapichu khuyapayakuq kananchis? Juj ejemplota willay.

¹⁰ Ichaqa, ¿tukuy imapichu khuyapayakuq kananchis? Manan. Chaypaq yachasun Saulpa tiemponpi imachus pasasqanmanta. Chay tiempopin Diosqa Saulta kamachisqa llapa Amalec runakunata uywankunatawan wañuchimunanpaq, Saulmi ichaqa rey Agagta wakin wira ovejakunatawan mana wañuchisqachu. “Khuyapayashanin” nispapaschá mana wañuchiranchu. Diosmi ichaqa mana kasukuq kasqanrayku manaña munaranchu Israel llaqtapi rey kananta (1 Sam. 15:3, 9, 15). Yachasqanchis jina Diosqa chanin juezmi, yachanmi imas runaq sonqonpi kashan chayta, chayman jinataqmi juzganpas (Lam. 2:17; Ezeq. 5:11). Pisi tiempollamantan payqa llapa mana kasukuq runakunata chinkachinqa (2 Tes. 1:6-10). Manan mayqentapas khuyapayanqachu. Chaytan ruwanqa kasukuq runakunata khuyapayasqanrayku.

¹¹ Noqanchisqa manan juezchu kanchis, manan noqanchismantachu pis wañunqa pis kausanqa chayqa. Aswanmi noqanchisqa tukuy atisqanchista kallpachakunanchis jujkunata yanapananchispaq. Ichaqa, ¿imaynatan chayta ruwasunman? Chaytan kunan yachasun.

12. ¿Imata ruwaspan rikuchisunman khuyapayakuq kasqanchista?

¹² Imachus ruwanankupi jujkunata yanapasun. Bibliaq nisqan jina cristianokunaqa khuyapayananchispunin iñiqmasinchiskunata juj runakunatapas (Juan 13:34, 35; 1 Ped. 3:8). Khuyapayakuq kayqa jujkunawan kuska sufriymi. Chayrayku, sichus khuyapayakuq kasun chayqa jujkunatan yanapasun ima llakikuyninkupipas. Chaypaqqa yaqapaschá wasinpi imachus ruwana kashan chaypi yanapasunman otaq ima kamachitapas ruwasunman (Mat. 7:12).

13. ¿Imaynatan desgraciakuna pasaqtin cristianokuna rikuchinku khuyapayakuq kasqankuta?

 ¹³ Ima desgraciapas kaqtin yanapakusun. Kay mundopiqa imaymana desgraciakunan pasan, mayninpiqa terremotokuna lloqllakuna iman pasan. Chaykunapin cristianokunaqa rikuchinallanchistaq khuyapayakuq kasqanchista (1 Ped. 2:17). 2011 watapin Japonpi jatun terremoto pasaqtin lamar-qocha phoqchirimuspa lliu wasikunata thuniran. Wakin hermanokunaq wasintapas juñunakuna wasikunatapas thunipuranmi. Chaypi yanapakuqmi askha hermanokuna jamuranku lliu Japonmanta juj nacionkunamantawan. Chayta rikuspan juj hermana niran: “Llapa chaykuna pasasqaymi noqataqa reparachiwaran Jehová Diosqa munakuq kasqanta Testigokunapas jujlla kasqanchistawan. Chay pachan yachallaranitaq iñiqmasiykunapas noqapi piensasqankuta”, nispa.

14. ¿Imaynatan yanapasunman kuraqkunata onqosqakunatawan?

¹⁴ Kuraqkunata onqosqakunatawan yanapasun. Pi familianchispas machuyapuqtinqa otaq onqoqtinqa maytachá llakikunchis. Maytachá Diosmantapas mañakuranchis machuyayta onqoykunatawan chinkachinanpaq. Chaykaman ichaqa kallpachakushanallanchis paykunata yanapananchispaq. Librokuna qelqaq Jan Boon sutiyoq runan willakuran mamanwan ima  pasasqanta. Mamanqa Alzheimer onqoyniyoqsi kasqa. Juj kutinsi jatun jisp’ayninwan atipachikusqa, chayta limpiakushaqtinsi iskay hermanakuna wasinta visitasqaku. Chaysi paykunaqa chay señorata nisqaku “yanapasaykiku” nispa. Jinas payqa p’enqasqa nisqa “yanapaykuwaychis”, nispa. Chaysi paykunaqa yanapasqaku jinaspa mateta preparaspa chay señorawan parlaspa qhepakusqaku. Chayta yacharuspas chay runaqa nisqa: “Testigokunaqa yachachisqankuman jinamá imatapas ruwasqaku”, nispa. Chaymantataq tukuy sonqonwan chay hermanakunata “gracias” nisqa. Noqanchisri, ¿tukuy atisqanchistachu kallpachakushanchis kuraqkunata onqosqakunatapas yanapananchispaq? (Filip. 2:3, 4).

15. ¿Imata ruwaspan jujkunata yanapallasunmantaq?

¹⁵ Jujkunata yanapasun Diosta reqsinankupaq. Runakunamanmi yachachinanchis Diospa gobiernonmanta, chay gobiernon tukuchinqa tukuy ima llakikuytapas. Chaymantapas yachachinanchismi imaynas Diospa kamachikuyninkunaqa paykunaq allinninkupaq chayta (Is. 48:17, 18). Predicaspan rikuchisun Jehová Dios jatunchasqanchista, jujkunata khuyapayasqanchistawan. Chayrayku, ¿kallpachakusunmanchu astawan predicananchispaq? (1 Tim. 2:3, 4).

16. ¿Imaynan kasun khuyapayakuq kaqtinchis?

¹⁶ Umamanta yachaq doctorkunaq nisqanman jinaqa, khuyapayakuq kayqa noqanchistapas yanapawasunmansi qhali kausananchispaq jujkunawan sumaqta kausananchispaqpas. Chaymantapas jujkunata yanapasun chayqa kusisqas kausasun. Manas sapanchischu tarikusun, manataqsi mana allinkunatachu noqanchismanta piensasun. Chhaynaqa, khuyapayakuq kayqa allinpunin noqanchispaqpas (Efes. 4:31, 32). Chayrayku, kallpachakusun jujkunata yanapananchispaq chhaynapin conciencianchis allin kanqa Jehová Diostapas kusichisun. Chhayna kaymi yanapawasun allin tayta-mama, allin qosa, allin esposa, allin amigo kananchispaqpas. Chaymantapas khuyapayakuqkunaqa khuyapayasqallataqmi kanqaku (leey Mateo 5:7; Lucas 6:38).

17. ¿Imaraykun munawaq khuyapayakuq kayta?

¹⁷ Manan imatapas chaskinanchisraykullachu khuyapayakuqqa kananchis. Aswanpas khuyapayakuq Dios jina kayta munaspa jujkunataqa khuyapayananchis (Prov. 14:31). Chayrayku kallpachakushallasun Diospa ejemplonta qatikunanchispaq, chhaynapin astawan iñiqmasinchiskunawan reqsinakusun sumaqtataq kausasunpas. (Gál. 6:10; 1 Juan 4:16).