1-3. a) ¿Iman yanapawasunman junt’aq sonqo kananchispaq? b) ¿Imakunamantan kaypi yachasun?

KAY tiempopi runakunaqa millaymanmi tukupushanku. Bibliaq nisqan jina, ‘qora jinaraqmi phuturimushanku’ (Sal. 92:7). Chaymi manaña Diospa simintapas respetashankuchu. Chhaynataq kashan chayqa, ¿imatan ruwasunman ‘mana allin ruwaykunapaq wawa jina kananchispaq’ ‘yuyayniyoq runakuna jina imatapas piensananchispaqwan’? (1 Cor. 14:20.)

² Proverbios 28:5 textopin chayta willashan, chaypin nishan: “Diosta yupaychaqkunan ichaqa chaninchayta llapanta entiendenku”, nispa. Chaypi nisqan jina Diosta serviqkunaqa allintan entiendenku imatachus Dios munan chayta. Chaymantapas Proverbios 2:6-9 textopi nisqan jina  Diosqa payta manchakuq runakunamanmi ‘yachayta qon’. Chhaynapin paykunaqa yachanku ‘allin kausayta’; entiendellankutaqmi “chaninkayta, chaninchayta, k’apaj-kaytapas”.

³ Noepas, Danielpas, Jobpas chay yachaytan chaskiranku (Ezeq. 14:14). Kay tiempopi Diosta serviq runakunapas chay yachaytan chaskishanku. Qanri, ¿ñachu chaskirankiña chay yachayta? Chaypaqqa Jehová Diostan allinta reqsinayki. Chaymi kunan astawan yachasun Noemanta, Danielmanta, Jobmantawan. ¿Imaynatan paykuna Diosta reqsinkuman karan? ¿Imaynatan chay yachasqanku paykunata yanapanman karan? ¿Imatan ruwasunman paykuna jina iñiyniyoq kananchispaq?

4. a) ¿Imaynatan Noé reqsiran Diosta? b) ¿Imaynatan Noeta yanaparan Diosta reqsisqan?

⁴ ¿Imaynatan Noé Diosta reqsiran? Runakunaqa qallariymantapachapas kinsa formapin Diosmanta yacharanku. Kamasqankunata qhawaspa, Diospa siervonkunata uyarispa, Diospa yanapaynin chaskisqankuta rikuspa ima (Is. 48:18). Kay mundo imaynachus kamasqa kasqanta rikuspaqa maytachá Noeqa admirakuran. Chaykunata qhawaspachá repararan Diosqa ‘wiñay atiyniyoq’ kasqanta ‘Diospuni kasqantawan’ (Rom. 1:20). Chhaynapin Noeqa yacharan Diosqa cheqaq Dios kasqanta. Ichaqa manan yachallaranchu aswanpas paypin tukuy sonqo iñiran.

5. ¿Imaynatan Noé yachanman karan Diospa imachus munasqanta?

⁵ Bibliapin nin: “Willasqata uyarispallan pipas iñin”, nispa. Chaypi nisqan jina imachus uyarisqanchisqa yanapawasunmanmi iñiyniyoq kananchispaq (Rom. 10:17). Chaymi pasaran Noewanpas. Paymanqa papan Lamecchá willaran Diosmanta. Chay runaqa Adán kausashallaqtinraqmi nacesqa, tukuy sonqon Diospipas iñiq. Abuelon Matusalenpas imaymanakunatachá Noemanqa yachachiran. Matusalenpa abuelon Jaredpas yachachinmanmi karan. Jaredqa Noepa nacesqanmanta 366 watakuna pasaqtinñan wañupuran (Luc. 3:36, 37). * Chay runakunawan esposankuwan imachá Noemanqa yachachiranku imapaqchus Dios kay pachata runakunatapas kamaran chayta. Chaymantapas paykunachá Noemanqa willaranku Adanpas Evapas Diosta mana kasukusqankumanta. Noeqa allintachá repararan imakunas pasaran Diosta mana kasukusqankumanta chayta (Gén. 1:28; 3:16-19, 24). Imaynataña Diosmanta yacharan chaypas, sonqonmanmi chay yachasqanqa chayaran. Chaychá Noeqa tukuy sonqowan Diosta serviran (Gén. 6:9).

6, 7. ¿Imaraykun Noé astawanraq Diospi iñiran?

 ⁶ Noé sutiqa “samay, khuyapayay” ninantan nin. Chayta yachaspaqa astawanraqchá Noeqa Diospi confiaran iñiran ima (Gén. 5:29). Pay naceshaqtinmi papan Lamecqa Diospa yuyaychasqan kaspa niran: “Kaymi ruwayninchismanta samarichiwasun, kay pachata Señor Diospa ñakasqanraykun sinchita llank’ashanchis”, nispa. Chaymantapas Noeqa Abel jina Enoc jinan warmiq “mirayninta” suyakuran. Chay miraymi jamuspa mach’aqwayta umanpi sarunan karan runakunata librananpaq (Gén. 3:15).

⁷ Noeqa manapaschá allintachu yacharan Génesis 3:15 textopi willasqan profeciata. Ichaqa allintan entienderan chay profecía juj suyakuymanta willasqanta. Enocpas yaqa chay profeciaq willasqanta jinan willaran. Payqa millay runakuna chinkachisqa kananmantan willaran (Jud. 14, 15). Chayqa Armagedón guerrapin astawan junt’akunqa. Chaykunata yachaspachá Noeqa astawanraq Diospi iñiran.

8. ¿Imaynatan Noeta yanaparan Diosta allinta reqsisqan?

⁸ ¿Imaynatan Noeta yanaparan Diosta allinta reqsisqan? Noeqa Diosta reqsisqanraykun astawan Diospi confiaran, allin yuyaytataqmi chaskiranpas. Chaykunan paytaqa yanaparan Diosta kasukuspalla kausananpaq. Payqa manan juñukuqchu Diospi mana creeq runakunawanqa, aswanpas Diosllawanmi puriq. Kay pachaman angelkuna jamushaqtinpas manan payqa cuentatapas churaranchu chay angelkunamanqa. Payqa manan Diospi mana creeq runakuna jinachu karan, chay runakunaqa admirakurankuchá chay angelkunawan, adorayta imapaschá munarankupas (Gén. 6:1-4, 9). Chaymantapas Noeqa allintan yacharan runakuna kay pachaman junt’ananku kasqanta (Gén. 1:27, 28). Chhaynaqa, manachá allinpaqchu qhawariran angelkuna kay pacha warmikunawan casarakusqantaqa. Chay angelkunaq wawankuna kallpasapakuna millaykuna kasqanta rikuspaqa astawanraqchá Noeqa niran “¡manamá kayqa allinchu!” nispa. Tiempoq pasasqanman jinan Diosqa Noeman willaran jatun para chayamunanmanta. Noeqa tukuy sonqon confiaran Diospa chay nisqanpi chaymi jatun arcata ruwaran familian salvasqa kananpaq (Heb. 11:7).

9, 10. ¿Imatan ruwasunman Noé jina allin iñiyniyoq kananchispaq? ¿Imaynatan chayta rikuchisunman?

⁹ ¿Imatan ruwasunman Noé jina iñiyniyoq kananchispaq? Chaypaqqa allintan Bibliata estudiananchis, valorananchismi chaypi imachus yachasqanchista, yachasqanchisman jinataqmi kausananchis (1 Ped. 1:13-15). Chaykunan yanapawasun allin iñiyniyoq yachayniyoq ima kananchispaq, chaytaq yanapawasun ama Satanaspa trampankunaman urmananchispaq, ama kay pacha runakuna  jina piensananchispaqwan (2 Cor. 2:11). Kay pacha runakunaqa maqanakuyta qhelli ruwaykunata iman masta munakunku. Aychankuq munasqallantan ruwankupas (1 Juan 2:15, 16). Manan reparankuchu tukukuy p’unchaykunapiña kasqanchistapas. Manachus tukuy sonqonchiswan Diospi confiasun chayqa yaqapaschá paykuna jina piensayta qallarisunman. Jesuspas Noepa tiemponmanta rimashaspaqa manan maqanakuymantachu ni qhelli kausaymantachu rimaran, aswanmi Diospa munaynin ruwaypi yuyayninchis kananmanta rimaran (leey Mateo 24:36-39).

¹⁰ Chaymi tapukunanchis: “¿Diosta reqsiq runa jinachu kausashani? ¿Imaynan iñiyniy kashan? ¿Kallpachawanchu Diospa siminta kasukunaypaq? ¿Kallpachawanchu Diospa siminta jujkunaman yachachinaypaq?”, nispa. Chay tapuykunapi piensaymi yanapawasun Noé jinachus Dioswan pusachikushanchis icha manachus chayta yachananchispaq.

11. a) ¿Imatan Danielman tayta-maman yachachiran? b) ¿Imakunapin Daniel jina kayta munawaq?

¹¹ ¿Imaynatan Daniel Diosta reqsiran? Danieltaqa tayta-mamanchá yachachiran Diostapas simin qelqatapas munakunanpaq. Chaychá payqa kuraqña kashaspapas estudiashallaran Diospa palabranta (Dan. 9:1, 2). Danielqa allintan reqsiran Jehová Diosta. Allintan yacharan imaynatas Israel runakunata yanaparan chaytapas. Chaytan rikukun humilde sonqowan Diosmanta mañakusqanpi, chay mañakusqanmi kashan Daniel 9:3-19 textopi. Chay textota leespa tapukuy: “¿Imatan kay simikuna Danielmanta yachachiwan?”, nispa.

12-14. a) ¿Imaynatan Danielta yanaparan Diospa yachay qosqan? b) ¿Imaynatan Jehová Dios Danielta bendeciran?

¹² ¿Imaynatan Danielta yanaparan Diosta allinta reqsisqan? Babilonia llaqtapiqa imaymana dioskunatan adoraqku, chaymi Diosta serviq Judío runakunapaqqa mana facilchu imapas karan. Chaymantapas, paykunaqa apaqninku llaqtawan allin kanankupaqmi kallpachakunanku karan, chhaynatan Dios kamachisqa (Jer. 29:7). Diosqa kamachillarantaqmi tukuy sonqowan payllata adoranankupaqpas (Éx. 34:14). ¿Imaynatan Daniel ruwaran chay iskaynin kamachikuywan? Diospa santo espiritunpa yanapayninwanmi Danielqa Jehová Diosta ñaupaqta kasukuran, manataqmi runatachu. Jesuspas chayta ruwanankupaqmi qatikuqninkunata yachachiran (Luc. 20:25).

¹³ Babilonia llaqtapin juj ley lloqsimuran 30 p’unchayta juj dioskunamanta mañakunankutaqa reyllamanta imatapas mañakunankupaq ¿imatan Daniel ruwaran? (Leey Daniel 6:7-10.) Yaqapaschá payqa ninman karan: “30 p’unchayllaqa manachá imapas pasarunqachu”, nispa. Ichaqa manan chhaynatachu niran. Aswanmi, runata kasukunanmantaqa, imaynan ruwallaqpuni jinata lliupa rikusqan Diosmanta mañakuyta qallariran. Danielqa atinmanmi karan pakallapi mañakuyta; ichaqa,  chaytachus ruwanman karan chayqa runakunachá ninkuman karan: “Danielqa manañachá Diosta servinchu”, nispa. Payqa manan munaranchu runakuna chhayna piensanankuta.

¹⁴ Jehová Diosqa bendeciranmi Danielta. Leonkunaq mijunanmantan salvaran. Medopersia ladopi lliu runakunapas yacharankun Diospa chay milagro ruwasqanta (Dan. 6:25-27).

15. ¿Imatan ruwananchis Daniel jina allin iñiyniyoq kananchispaq?

¹⁵ ¿Imatan ruwasunman Daniel jina iñiyniyoq kananchispaq? Bibliatan sapa p’unchay leenanchis. Ichaqa manan leeyllachu leenanchis, aswanpas allintan leesqanchista entiendenanchis (Mat. 13:23). Chaymantapas Diospa imachus munasqanta imachus piensasqanta allinta entiendenapaqqa leesqanchispin piensananchis. Sapa kutillanmi Dioswanpas rimananchis. Sasachakuykunapi tarikuspan astawanraq paypa yanapayninta mañakunanchis. Chayta ruwasun chayqa allin yuyayta kallpata iman Diosqa qowasun (Sant. 1:5).

16, 17. ¿Imaynatan Job Diosta reqsiran?

¹⁶ ¿Imaynatan Job Diosta reqsiran? Jobqa manan Israel llaqta runachu karan. Ichaqa karu familiantinmi karanku Abrahanwan, Isaacwan, Jacobwan ima. Chay runakunaqa allintan yacharanku imatachus Dios munaran runakunapaq chayta. Paykunapaschá Jobmanqa willaranku Diospa imachus munasqanta (Job 23:12). Jobmi Jehová Diosta niran: “Uyarispallaymi reqsirayki”, nispa (Job 42:5). Diospas Jobmantaqa allintan rimaran. Paymi niran: “Kamachiy Jobqa noqamanta rimaspa cheqaqllatan rimaran”, nispa (Job 42:7, 8).

¹⁷ Jobqa kamasqankunata qhawaspa iman Diosta reqsiran (Job 12:7-9, 13). Diospas Elihupas kamasqakunatan Jobman qhawarichiranku runakunaqa juch’uylla kasqanchista entiendechinankupaq (Job 37:14; 38:1-4). Chaymi Jobqa Diospa rimasqanta uyarispa niran: “Yachanin qanpa Tukuy-atiyniyoq kasqaykita, manataqmi ima yuyaykusqaykipas qollunmanchu. Chaymi noqa kikiyta millakuni, ñut’u allpapi, usphapi tiyaykuspa”, nispa (Job 42:2, 6).

18, 19. ¿Imaynatan Job rikuchiran Jehová Dios reqsisqanta?

¹⁸ ¿Imaynatan Jobta yanaparan Diosta allinta reqsisqan? Jobqa allintan yacharan imatachus Dios munan chayta, Diostapas allintan reqsiran. Manan pitapas maltrataqchu, mana chayqa manachá uyan kanmanchu karan “munakunin Diosta” ninanpaq (Job 6:14). Manan payqa pimantapas aswan allinpaqchu qhawarikuq. Aswanmi payqa wajchatapas qhapaqtapas familianta jina rikuq. Pay kikinmi niran: “Kikin Diosmi wijsapiqa kamawanchis, paykunaqpas noqaqpas Payllapunin kamaqninchis”, nispa (Job 31:13-22). Chaymantapas Jobqa qhapaqña karan chaypas manan pitapas pisichaqchu. Arí, payqa manan kay tiempopi qhapaq runakuna jinachu jatunchakuq karan, aswanmi sumaq sonqo karan.

¹⁹ Jobpaqqa Jehová Diosmi imamantapas importante karan, manan qhapaq kaykunachu ni ima cosaskunachu. Paypa nisqan jina, kay pacha cosaskunatachus masta munakunman karan chayqa, “janaq pacha Diostachá chaywanqa qheparparinman karan” (leey Job 31:24-28). Casado kausaypas ancha importanten Jobpaqqa karan, chaymi payqa ‘allintapuni yuyaykuran soltera sipaskunata mana munapayananpaq’ (Job 31:1). Yachasqanchis jina Jobpa tiemponpiqa askha warmiyoqmi wakin qharikunaqa karanku, chay tiempopiqa Diospas manan chaytaqa jark’akuqchu. Chhaynataq karan chayqa Jobpas munaspaqa yaqapaschá askha warmiyoq kanman karan. * Ichaqa manan chhaynachu karan, aswanmi Jobqa Edén huertapi imatachus Dios kamachiran chayta respetaspa juj warmillayoq karan (Gén. 2:18, 24). Jesuspas kay pachapi kashaspaqa juj warmillayoq kanamanta casado kausayta respetanamanta  ima rimaran (Mat. 5:28; 19:4, 5).

20. Diosta allinta reqsisun chayqa, ¿imakunapin chay reqsisqanchis yanapawasun?

²⁰ ¿Imatan ruwasunman Job jina iñiyniyoq kananchispaq? Chaypaqqa Jehová Diostan allinta reqsinanchis, paypa munayninman jinataqmi imatapas ruwananchis. Bibliaq nisqan jina Diosqa cheqnikunmi “millay runakunatapas maqaylla maqaqkunatapas”, manan munanchu ‘iskay uyakunawan juñukunanchistapas’ (leey Salmos 11:5; 26:4). Chaymi sapankanchis tapukunanchis: “¿Imatan chay simikuna yachachiwan Jehová Diosmanta? ¿Iman noqapaq aswan importante? ¿Jehová Dios jinachu qhawarini internetpi ima rikusqaytapas? ¿Jehová Diospa munayninman jinachu ajllakuni amigokunata kusirikuykunatapas?”, nispa. Chay tapuykunan yanapawasun allintachus Diosta reqsinchis icha manachus chayta yachananchispaq. Kay pachapi mana imawanpas qhellichakunanchispaqqa yuyayninchismi allin preparasqa kanan. Chhaynapin allinta reparasun allin kaqtapas mana allin kaqtapas, allin yuyaywantaqmi imatapas ruwasun (Heb. 5:14; Efes. 5:15).

21. ¿Imatan ruwananchis Noé, Daniel, Job jina kananchispaq?

²¹ Kaypi yachasqanchis jina Noepas, Danielpas, Jobpas tukuy sonqonkuwanmi Diosta maskharanku, jinan Diosqa tukuy imata paykunaman allinta entiendechiran. Chhaynapin chay runakunaqa chanin kaypi sumaqta kausaypi ima allin ejemplo karanku (Sal. 1:1-3). Sapankanchismi tapukunanchis: “¿Noé jinachu, Daniel jinachu, Job jinachu Diosta allinta reqsini?”, nispa. Noqanchisqa paykunamantapas mastaraqmi reqsinanchis Diostaqa ¿imarayku? Imaymana informacionta Dios qowasqanchisrayku (Prov. 4:18). Chay informacionkunatan allinta estudiananchis, estudiasqanchispitaq yuyaymanananchis; mañakunanchismi Diospa yanapaynintapas. Chaykunata ruwasun chayqa manan piensasunchu kay pacha cosaskunapi. Aswanmi astawan achhuykusun Jehová Diosman (Prov. 2:4-7).