1. ¿Imapin animalkunamanta jujniray kanchis?

RUNAKUNAQA animalkunamanta jujniray kamasqan kashanchis. Runakunallamanmi Diosqa concienciata churawasqanchis. Adanpas Evapas concienciayoqmi karanku. Chaychá juchallikusqanku qhepamanqa pakakuranku Diosmanta.

2. ¿Imaynapin conciencia brújula jina? (Kay paginapi dibujota qhaway.)

² Concienciaqa ukhunchispin kashan, chay conciencian yanapawanchis imas allin imataqsi mana allinchu chayta reparananchispaq. Yaqapaschá chaytaqa igualachisunman juj brujulawan. * Sichus juj brújula allin kanqa chayqa allintan barco apaqta yanapanqa maymanpas chayananpaq. Ichaqa manachus brújula allin kanqa chayqa yaqapaschá barcoqa unuq aytisqan wayraq apasqan ima juj ladoman chayanman. Chhaynan concienciawanpas; conciencianchischus allin entrenasqa kanqa chayqa allintan imatapas reparachiwasun. Mana allin  entrenasqa concienciatan comparallasunmantaq mana kanikuq alqowan. Juj alqochus jina puñunman manataq kanikullanmanpaschu chayqa, faciltan suwapas dueñonpa wasinta jaykunman. Ichaqa, allin entrenasqachus kanman atentochus imamantapas kanman chayqa allintan dueñonpa wasinta cuidanqa. Chhaynaqa conciencianchis allin entrenasqa kanqa chayqa allin brújula jina otaq allin alqo jinan kanqa; imaña kaqtinpas apuraymi reparachiwasun.

3. ¿Iman pasanman conciencianchis mana allin entrenasqa kaqtin?

³ Mana allin educasqa concienciaqa manan allintachu orientawasunman (1 Tim. 4:1, 2). Astawanpaschá mana allintapas “allinmi” niwasunman (Is. 5:20). Jesuspunin niran: “Tiempon chayamushan, chaypachan runakunaqa qankunata wañuchispa piensanqaku Diosta servishanankupaq”, nispa (Juan 16:2). Chhaynatan Jesuspa discipulon Estebantapas ruwaranku (Hech. 6:8, 12; 7:54-60). Kay tiempokunapipas “Diospa munaynintan ruwashayku” nispan runakunaqa Diospa kamachikusqan contrapi imaymana mana allinkunata ruwashanku. (Éx. 20:13). ¿Imatan chaykunamanta yachasunman? Mana allin entrenasqa concienciaqa engañawasunmanmi.

4. ¿Imatan ruwananchis conciencianchis ama engañawananchispaq?

⁴ ¿Imatan ruwasunman conciencianchis ama engañawananchispaq? Diospa simintan estudiananchis, chaywanmi conciencianchista allinta educananchis. Chay simikunaqa “allinpunin yachachinapaq, anyanapaq, imatapas allinyachinapaq, chanin kaywan wanachinapaqpas” (2 Tim. 3:16). Chayta ruwasun chayqa Diospa piensayninman jinan piensayninchis kanqa. Chaymantapas imachus yachasqanchisman jinan kausananchis. Chaymi kunan astawan yachasunchis imaynatas Diospa siminwan conciencianchista educasunman chaymanta.

5, 6. ¿Imaraykun nisunman “Diospa kamachikuyninkunaqa allintan yanapawanchis” nispa?

⁵ Diospa kamachikuyninkuna yanapawananchispaqqa manan leeyllachu leenanchis. Sonqonchispin jap’inanchis chay kamachikuykunata, respetananchistaqmi. Diosmi nin: “¡Mana allin kaqta cheqnikuychis! ¡Allin kaqta munakuychis!”, nispa (Amós 5:15). Chaypaqqa Dios jinan imatapas qhawarinanchis. Chaypaq kaypi piensasun. Yaqapaschá askha p’unchaykunaña mana puñuyta atishanchischu. Doctorman reqtinchistaq payqa imaymanata prohibiwanchis. “Ejerciciota ruwanki, kaykunata cambianki” nispa niwanchis. Chaykunata kasukuqtinchis mejorasunman chayqa, agradecekusunmanmi chay doctorta chay consejokuna qowasqanchismanta ¿riki?

⁶ Chay doctor jinan kamaqninchis Diospas imaymana consejokunata qowaranchis allinta sumaqta kausananchispaq. Bibliapin rimashan ama llullakunamanta, ama engañanamanta, ama suwakunamanta, ama qhelli kausaypi purinamanta, ama maqanakunamanta, supaykunamanta cuidakunamanta ima (leey Proverbios 6:16-19; Apo. 21:8). Chaykunata kasukuspaqa, ¿manachu thaj kausanchis? Thajmi kausanchis ¿riki? Chaykunaqa maytachá kallpachawanchis Diostapas kamachikuyninkunatapas astawan munakunanchispaq.

7. ¿Imaynatan yanapawasunman Bibliapi willakuykuna?

 ⁷ Manan juchapiraqchu ni llakikuykunapiraqchu tarikunanchis Diospa siminta kasukunapaqqa. Bibliapiqa imaymana ejemplokunan kashan ñaupa runakunamanta. Chaykunatan leenanchis chaypitaqmi piensananchis. Proverbios 1:5 textopin nishan: “Yachayniyoqpas chaykunata uyarispaqa aswan yachayniyoqmi kanqa”, nispa. Davidpi piensasun. Payqa qosayoq warmiwanmi pantaran. Chaywanqa imaymana llakikunapin tarikuran (2 Sam. 12:7-14). Chay willakuyta leesqanchisman jinan tapukunanchis: “¿Imatan David ruwanman karan ama chay juchaman urmananpaq? Noqa chhaynapi tarikuyman chayri, ¿imatan ruwayman? ¿José jinachu ayqekuyman icha David jinachu juchallikuyman?”, nispa (Gén. 39:11-15). Manan chay ratollapichu piensananchis, qhepaman imakunachus kanqa chaypin mastaqa piensananchis. Chhaynapin astawan cheqnikusun mana allin ruwaykunata.

8, 9. a) ¿Imapaqmi servin conciencia? b) ¿Iman yanapawasun conciencianchis allin educasqa kananpaq?

⁸ Diospa cheqnisqan ruwaykunataqa manapaschá jayk’aqpas ruwasunmanchu. Ichaqa, ¿imatan ruwasunman ima ruway munasqanchismantapas Biblia mana imatapas niqtin? ¿Imaynapin yachasunman Diosman gustanmanchus icha manachus chayta? Chaypaqqa Bibliawanmi allinta  conciencianchista educananchis. Chhaynapin Diospa munayninman jina imatapas ruwasun.

⁹ Chaymantapas Diosqa munakuwanchismi. Munakuwasqanchisraykun consejokunata qowanchis orientawanchis ima. Pay kikinmi nin: “Noqan Diosniyki Señor Diosqa kani, noqan allinniykipaq yachachiyki, noqan purinayki ñantapas pusayki”, nispa (Is. 48:17, 18). Chaymi paypa siminkunapi piensananchis; chaykunatan sonqonchis ukhupi allinta waqaychakunanchis. Chhaynapin conciencianchisqa allin preparasqa kanqa, allin yuyaywantaqmi imatapas ruwasun.

10. a) ¿Imakunan kallantaq Bibliapi? b) ¿Imaynatan discipulonkunata Jesús yanaparan allinta piensaspa imatapas ruwanankupaq?

¹⁰ Bibliapiqa manan leykunallachu kan; kallantaqmi sumaq yuyaychaykunapas. Sichus chay yuyaychaykunata o simikunata allinta entiendesun chayqa allintan yachasun imaynatas Dios piensan chayta, imaraykus imatapas kamachin chaytawan. Jesuspas allintan chaytaqa yacharan, chaymi discipulonkunaman yachachiran imaraykus imapas kan chayta. Jesuspa nisqanman jinaqa, phiñasqalla kayqa mana allin ruwaymansi apan; mana allinkunapi piensaypas qhelli ruwaymansi apan (Mat. 5:21, 22, 27, 28). Chaymi conciencianchista allinta educananchis Diospa siminkunawan yuyaychayninkunawan ima. Chhaynapin ima ruwasqanchispas Diospa sonqonpaq jina kanqa (1 Cor. 10:31).

11. ¿Lliupas igual concienciayoqchu kanchis?

¹¹ Runakunaqa manataq igualchu kanchis chayqa, Bibliawanña conciencianchista educasun chaypas manapaschá igualtachu imatapas qhawarisun. Chaypaq piensasun trago tomaymanta. Bibliaq willasqanman jinaqa manan imananpaschu juj chikanta tomayqa. Ichaqa prohibisqan kashan machaypas nishuta tomaypas (Prov. 20:1; 1 Tim. 3:8). Chhaynaqa, libretaq kanchis conciencianchisman jina juj chikanta tomanapaq chayqa, ¿normaltachu tomasunman mana imata manchakuspa? Manan. Piensananchismi jujkunaq conciencianpipas.

12. Romanos 14:21 textoq nisqanman jina, ¿imaynatan qhawarinanchis jujkunata?

¹² Apóstol Pabloq nisqan jina piensananchispunin jujkunaq conciencianpipas. Niranmi: “Amaña aswan aychatapas mijuychu, ni vinotapas ujaychu, ni imatapas ruwaychu chaywanchus iñiqmasiyki urmanman chayqa”, nispa (Rom. 14:21). Chhaynaqa libreña kanchis juj chikanta tomananchispaq chaypas, ¿saqesunmanchu libre kayninchista hermanonchisrayku? Chayta ruwaspaqa payta munakusqanchistan rikuchisun. Wakinqa ñaupaq vidankupin nishuta machaqku, chaymi conciencianku mana dejanchu ima tomana rikuyllatapas. Manachá munasunmanchu hermanonchis tomaruspa mana allinkunapi tarikunantaqa (1 Cor. 6:9, 10). Chayrayku pi hermanopas mana munanmanchu tomayta chayqa, manan mana munashaqmanqa jaywanachu ima tomanatapas.

13. ¿Imatan Timoteo ruwaran jujkuna Diosmanta astawan yachanankupaq?

¹³ Timoteomanta yachasun. Payqa judiokunaq conciencianraykun 20 watanpi jinaña kashaspa qhari kaynin qarachata kuchuchikuran. May nanaychá paypaqqa chay karan, chaywanpas jujkunaraykun chayta  ruwachikuran. Chhaynapin Pabloq ejemplonta qatikuran (Hech. 16:3; 1 Cor. 9:19-23). Noqanchisri, ¿listochu kashanchis jujkunarayku imatapas ruwananchispaq?

14, 15. a) ¿Iman iñiypi poqosqa cristiano kay? b) ¿Imaynatan poqosqa cristianokuna rikunku jujkunata?

¹⁴ Manan watan-watanchu ‘Cristomanta qallariy yachachikuykunallawan’ kananchis. Kallpachakunanchismi “iñiypi allin poqosqa kayman chayananchispaq” (Heb. 6:1). Ari, tukuy atisqanchistan ruwananchis allin yuyayniyoq allin yachayniyoq cristiano kananchispaq. Chaypaqmi ichaqa sapa p’unchay Bibliata leenanchis, leesqanchispitaqmi allinta piensananchis (Sal. 1:1-3). Chayta ruwasun chayqa allintan entiendesun imatas Dios piensan imatas munan chayta.

¹⁵ ¿Ima kamachikuymi cristianokunapaq aswan jatun kamachikuy? Munakuymi. Jesusmi discipulonkunata niran: “Qankunapura munanakusqaykichispin lliupas yachanqaku discipuloykuna kasqaykichista”, nispa (Juan 13:35). Jesuspa wayqen Santiagotaq chayta niran ‘ancha allin kamachikuy’ nispa (Sant. 2:8). Munakuymanta rimaspan Pablopas niran: “Munakuqqa allintan kamachikuy simita junt’ashan”, nispa (Rom. 13:10). ¿Imaraykutaq munakuyri ancha importante? ‘Dios, munakuy’ kasqanraykun. Arí, Diosmantan paqarimun munakuyqa (1 Juan 4:8). Diospaqqa munakuyqa manan sonqollapichu kashan, ruwaywanmi chaytaqa rikuchikun. 1 Juan 4:9 textopin nin: “Diosqa sapan Churinta kay pachaman kachamusqanwanmi munakuwasqanchista rikuchiran, chhaynapi chay Churinrayku kausayta chaskinanchispaq”, nispa. Lliumi rikunanku Diostapas, Jesustapas, hermanokunatapas, juj runakunatapas munakusqanchista. Chaywanmi rikuchillasuntaq iñiypi poqosqa kasqanchista (Mat. 22:37-39).

16. ¿Imaynapin allinpuni Diospa yuyaychayninkuna poqosqa cristiano kanapaq?

 ¹⁶ Diospa leyninkunaqa allintan imapipas yanapakun, yuyaychayninkunan ichaqa imaymanapi yanapakun. Yuyayta jap’isqanchisman jina poqosqanchisman jinan chay yuyaychaykunawan pusachikunanchis. Chaypaq piensasun wawakunapi. Wawakunaqa juch’uyllaraq kaspaqa manaraqmi allintachu entiendenku imaraykus mana juñukunachu mana creeqkunawan chayta, chaymi tayta-mamakunaqa cuidanku chaykunamanta (1 Cor. 15:33). Wiñasqankuman jinan ichaqa paykunaña Bibliaq nisqanman jina allin amigokuna ajllakuyta yachanku (leey 1 Corintios 13:11; 14:20). Chhaynan noqanchiswanpas. Diospa siminta estudiaspa chaypi piensaqtinchismi conciencianchisqa allinta entrenakunqa, Diospa piensayninman jinataqmi piensayninchispas kanqa. Chhaynapin conciencianchisqa allinta pusawasun.

17. ¿Imakunan kashan allin yuyaywan imatapas ruwananchispaq?

¹⁷ Diosqa imaymanatan qowanchis munayninman jina imatapas ruwananchispaq. Bibliapiqa imaymana kamachikuykuna, yuyaychaykuna consejokuna iman kashan ‘tukuy allin ruwaykunapi allin-allin preparasqa kananchispaq’ (2 Tim. 3:16, 17). Chaymi imatachus Dios munan chayta allinta entiendenanchispaqqa estudiananchis chayta (Efes. 5:17). Chaypaqmi kashan Índice de las publicaciones Watch Tower nisqa, Jehová Diospa testigonkuna Bibliata t’aqwinankupaq nisqa, “Watchtower Library” nisqa, INTERNETPI QELQAKUNA, JW Library aplicación ima. Chaykunamantan provechota orqonanchis sapallanchispas familiapipas estudiaspa.

18. ¿Imakunapin allinninchispaq kanqa Diospa kamachikuyninman consejonkunaman jina kausaqtinchis?

¹⁸ Sichus Diospa kamachikuyninkunata llapa consejonkunatapas respetasun chayqa imaymana bendicionkunatan chaskisun. Salmos 119:97-100 textopin nishan: “¡Maytapunin yachachikuy simiykitaqa munakuni! P’unchay ch’isiyaqmi chayllapiña yuyaymanani. Kamachikuyniykikunaqa noqallawanpunin kashan, chaykunan auqaykunamantapas aswan yachayniyoqman tukuchiwan. Kamachikuy simiykikunapi anchata yuyaykusqayraykun llapa yachachiwaqniykunamantapas astawan yachapuni. Sut’inchasqa simiykikunatan kasukuni, chaymi kuraj runakunamantapas aswan yuyayniyoq kapuni”, nispa. Chaypi nisqan jina ‘p’unchay-ch’isiyaq’ Diospa siminkunapi yuyaymanasun chayqa, allin yachayniyoq, allin yuyayniyoq, allin piensayniyoq runan kasun. Conciencianchispas allin educasqan kanqa. Chhaynapin “Cristoq junt’asqa sayaynin sayayniyoq” kasunchis (Efes. 4:13).