1. ¿Imatan Nabucodonosor ruwaran Jerusalén llaqtawan?

REY Nabucodonosormi 607 watapi manaraq Jesús jamushaqtin jatun ejercitonwan Jerusalén llaqtaman phawaykuran. Bibliaq nisqan jinaqa chay reyqa mana khuyapayaspas wañuchisqa waynakunata, sipaskunata, kuraj runakunata, onqosqa runakunatapas. Diospa templontapas ninawansi kanaykusqa, Jerusalén llaqta muyuriq perqatapas lliutas thunipusqa, tukuy allin cosaskunatapas chhalluykusqas (2 Crón. 36:17, 19).

2. ¿Imatan Jehová Dios judiokunaman willachiran?

² Chay castigoqa manan mana willasqachu chayamuran. Unayñan Jehová Diosqa profetankunawan judiokunaman willachiran juchankuta mana saqepuqtinkuqa Babilonia runakuna llaqtata thunipunankumanta, askha runakunata wañuchinankumanta, wakintataq Babiloniaman presota apanankumanta (Jer. 15:2). ¿Imaynatan Babiloniapi kausaranku chayman apasqa kaqkuna? ¿Cristianokuna jayk’aqllapas Babiloniaman apasqachu karanku? ¿Jayk’aqmi chay pasaran?

3. ¿Imaynatan judiokuna Babiloniapi kausaranku? ¿Egiptopi kausasqanku jinachu chay karan?

³ Jehová Diosqa ñaupaqmantaraqmi willachiran imaynatachus judiokuna Babiloniapi kausananku karan chayta. Paykunatan Jeremiaswan willachiran: “Wasikunata ruwakuychis, chaypitaq tiyakuychis. Chajrakunata llank’akuychis mijunaykichispaq. Llank’aychis apaqniykichis llaqtaq allinninpaq, chay llaqtapaqtaq noqamanta mañakunkichis, chay llaqta allin kaqtinqa qankunapas allillantaqmi kankichis”, nispa (Jer. 29:5, 7). Chayta kasukuq judiokunaqa yaqa lliu runa jinallan kausaranku Babiloniapi. Babilonia runakunaqa manan judiokunata jark’arankuchu ima ruwanankutapas, chaymi paykunaqa libre jina viajaqku chay nacionpi llaqtakunaman. Chay tiempopiqa Babiloniaqa negocio ruwana llaqtan karan. Ñaupa qelqakunaq nisqanman jinaqa, wakin judiokunaqa yachasqakus negocio ruwayta, wakinninkuqa qhapaqman imaraqsi tukupusqaku. Chhaynaqa Babiloniapi kausayqa manan Egiptopi kamachi kasqanku jinachu karan (leey Éxodo 2:23-25).

4. ¿Pikunan mana kasukuq judiokunawan kuska sufrillarankutaq? ¿Imanaqtinmi mana atirankuchu Diospa lliu kamachikuyninkunata kasukuyta?

⁴ Babiloniaman apasqakuna ukhupin tarikuranku wakin Dios sonqo judiokuna. Paykunaqa mana juchayoqña karanku chaypas, llapan judiokunawan kuskan sufriranku. Manaña ima necesitasqankupas faltaranchu chaypas, judiokunaqa manan atirankuchu Diospa lliu kamachisqanta kasukuyta. Diospa templonpas altarninpas thunisqan kasharan, sacerdotekunapas manañan organizasqachu kasharanku. Chaywanpas Dios sonqo judiokunaqa tukuy atisqankuman jinan Diospa kamachikuyninkunata kasukuranku. Chaymi Danielwan kinsantin amigonkunapiwan mana mijurankuchu Diospa jark’asqan mijunakunata. Chaymantapas Danielqa tukuy tiempon Diosmanta mañakuq karan (Dan. 1:8; 6:10). Chaywanpas waj llaqtapi kasqankuraykun mana atirankuchu Diospa llapa kamachikuyninkuna junt’ayta.

5. ¿Imatan Dios willachiran llaqtanmanta? ¿Imanaqtinmi mana creenapaq jina chay willachisqan karan?

⁵ Babilonia runakunaqa manan jayk’aqpas preso apasqanku runakunataqa kachariqkuchu, chaymi Israel runakunapaqqa mana atikuq jina karan ñaupaqpi jina Diosta serviyqa. Jehová Diosmi ichaqa ña willachisqaña paypa llaqtan kacharichisqa kananta. Tiempowanqa junt’akuranmi chay willachisqanqa, chaymi rikuchiwanchis Diospa promesankunaqa junt’akuqpuni kasqanta (Is. 55:11).

6, 7. ¿Imanaqtinmi juj yachachikuyta aswan allinta entiendenanchis kanqa?

⁶ Cristianokunari, ¿jayk’aqllapas Babiloniaman apasqachu karanku? Arí, ichaqa comparación simillapin. Qhawaq revistapiqa askha watañan chaymanta yachachiran.  Chaypi nisqan jina, Dios sonqo cristianokunaqa 1918 watapis jatun Babiloniaman apasqa karanku, 1919 watapitaqsi chaymanta lloqsimpuranku. Kay estudiopi qatimuq estudiopiwanmi ichaqa yachasun chay entiendesqanchista juj chikanta cambiana kasqanta.

⁷ Yachasqanchis jina, “jatun Babilonia” nispaqa ninchis kay pachantinpi llapa pantasqa religionkunatan. Ichaqa, ¿1918 watapichu Diospa llaqtan chay pantasqa religionkunaman watasqa karan? Manan. Chay watakunapiqa gobiernokunan mastaqa iñiqmasinchiskunata qatikachasharanku, manan religionkunachu. Chaymantapas manaraq primera guerra mundial qallarishaqtinmi Diospa ajllasqan cristianokunaqa ña t’aqakusharankuña pantasqa religionmanta. Chhaynaqa Diospa llaqtanqa manan 1918 watapichu jatun Babiloniamanqa apasqa karan.

8. ¿Iman pasaran apostolkuna wañupuqtinku? (21 paginapi dibujota qhaway.)

⁸ Waranqanpi cristianokunan santo espirituwan ajllasqa karanku 33 watapi Pentecostés fiestapi. Chhaynapin paykunaqa “ajllasqa ayllumanta kaqkuna, rey t’aqa sacerdotekuna, ch’uya nacionmanta kaqkuna, Diospa ajllakusqan llaqta ima” kapuranku (leey 1 Pedro 2:9, 10). Apostolkunaqa tukuy atisqankutan ruwaranku llapa iñiq t’aqakunata cuidanankupaq. Paykuna wañupuqtinkun ichaqa wakin cristianokuna Diospa siminta yachachinankumantaqa yachaysapa griego runakunaq yachachiyninta yachachiyta qallariranku, chhaynapi jujkunata pantachinankupaq (Hech. 20:30; 2 Tes. 2:6-8). Wakinqa umalliqkunaraqtaqmi karankupas. Jesusmi niran: “Llapaykichispas wayqe-panallantinmi kankichis”, nispa, chay runakunan ichaqa umalliqkunapura sapaq grupota qallarichisharanku (Mat. 23:8).

9. ¿Imaynapin pantasqa cristianokuna Roma gobiernota llank’aysikuranku? ¿Imapin chay tukuran?

⁹ 313 watapin Roma nacionpi rey Constantino chay pantasqa cristianokunata legalizapuran. Chay qhepamantaq paykunaqa gobiernowan kuska llank’ayta qallariranku. Chaymi Constantinoqa juj kuti chay religionpi umalliqkunawan juñunakuran, chay juñunakuytan reqsikuran “Concilio de Nicea” nispa. Chay juñunakuy qhepatan Constantinoqa juj sacerdoteta presota jina juj ladoman qarqopuran “Jesusqa manan Dioschu” niqtin. Chaymantataq Teodosio runa Romapi rey kapuran, paypa gobiernonpin iglesia catolicaqa Roma nacionpi oficial religión kapuran. Historiador runakunan ninku:  “Chhaynapin Roma nación cristianoman tukupuran”, nispa. Ichaqa rikusqanchis jina, chay tiempopaqqa chay cristianokunaqa pantasqañan kasharanku, arí, jatun Babiloniaq partenñan karanku. Chaywanpas karanpunin Dios sonqo ajllasqa cristianokunaqa. Paykunaqa Jesuspa willasqan trigo jinan karanku, chaymi tukuy atisqankuman jina Diosta servisharanku, ichaqa pisillan paykunataqa uyariranku (leey Mateo 13:24, 25, 37-39). Chhaynapin paykunapas Babilonia ukhupi preso kasharanku.

10. ¿Imanaqtinmi wakin runakuna manaña creerankuchu iglesia catolicaq wakin yachachisqanpi?

¹⁰ Jesuspa jamusqan qhepamanqa unay tiempon runakunaqa yacharanku griego rimayta latín rimaytawan, chaymi atiranku chay simikunapi Biblia leeyta. Chayta  leespan wakinqa cuentata qokuranku iglesia catolicaq yachachisqanqa pantasqa kasqanta. Ichaqa manan jujkunaman chayta willarankuchu wañuchisqa kayta manchakuspanku.

11. ¿Imatan iglesia católica Bibliawan ruwaran?

¹¹ Tiempoq pasasqanman jinaqa, pisi runallañan entienderanku griego simita latín simitapas. Iglesiapi umalliqkunan ichaqa mana munarankuchu Bibliata juj simikunaman t’ijrakunanta. Chaymi religionpi umallikunalla, allin educasqa runakunallapiwan Bibliata leeyta atiranku, chay umallikunamanta wakinqa manan allintapaschu chay simikunataqa leeqku qelqaqkupas. Chay religión contraqa manan pipas imatapas ninanchu karan, mana chayqa kaq raton castigasqa kanman karan. Cheqaq cristianokunaqa juch’uy grupokunallapin juñunakunanku karan, wakinmi ichaqa mana juñunakuytapas atirankuchu. Babiloniaman apasqakuna jinan paykunaqa manaña atirankuchu Diosta allin organizasqa serviyta. Jatun Babilonian paykunataqa mana chay ruwanankuta dejaqchu.

12, 13. ¿Ima cambiokunan cristianokunapaq allinpuni karan?

¹² Iskay jatun cambiokuna pasasqanwanmi cheqaq cristianokunapaq juj punku jina kicharikuran, chhaynapi wajmanta Diosta servinankupaq. Jujnin cambion karan “imprenta” nisqa inventakusqan, chayqa karan 1450 watapi jinan. Manaraq chay kashaqtinqa makillawanmi Bibliata copiaqku. Makiwan copiaqkunaqa chunka killapi jinan juj Bibliallata ruwaqku, chaymantapas chay copiaqkunaqa uywa qarapin qelqaqku, chaymi pisi Bibliakunallata copiayta atiqku, chay copiasqankutaq nishuta valeq. “Imprenta” nisqanwanmi ichaqa juj p’unchayllapi 1.300 paginakunata copiaqku.

¹³ Jujnin kaq cambiotaq karan Bibliata juj simikunaman t’ijrakusqan. 1500 watapi jinan wakin valiente runakuna Diospa siminta t’ijraranku común runakunaq rimasqanku simikunaman. Paykunaqa wañuyta mana manchakuspan chaytaqa ruwaranku. Chayta yachaspan religionpi umallikunaqa sinchita phiñakuranku, manchakusharankutaqmi runakuna Bibliata leenankumanta. Bibliata leespan runakunaqa tapukuyta qallariranku: “¿Maypitaq Bibliari rimashan purgatoriomanta? ¿Maypin nishan ‘wañusqakunata p’ampanapaqqa juj sacerdotemanmi pagana’ nispa? ¿Maypin Biblia rimashan “papa” nisqakunamanta “cardenal” nisqakunamantawan?”, nispa. Iglesia catolicaq yachachikuyninkunaqa yaqa llapanmi yachaysapa ñaupaq griego runakunaq nisqanman jina kasharan. Chaymi chay religionpi umallikunaqa sinchita phiñakuranku runakuna chay yachachikuykuna contra rimaqtinku.  Chay umallikunaqa runakunatan jark’ayta munaranku Bibliata mana leenankupaq. Chaywanpas wakin runakunaqa lloqsipuytapunin munaranku jatun Babiloniamanta. Chaymi Diosmanta astawan yachayta munaranku. Cercapiñan kasharan Babiloniamanta librasqa kananku tiempo.

14. a) ¿Imatan wakin runakuna ruwaranku Bibliata libre estudianankurayku? b) ¿Imatan hermano Russell ruwaran?

¹⁴ Askha runakunan Bibliamanta jujkunaman yachachiyta munaranku, paykunaqa manan munarankuchu iglesiapi umallikunawan engañachikuyta. Chaymi waj lado nacionkunaman ripuranku chaypi mana jark’asqa Bibliata estudianankupaq. Chhaynapin wakinqa chayaranku Estados Unidos llaqtaman. 1870 watapaqqa Charles Taze Russell juj hermanokunapiwan Biblia estudiayta qallariranku. Hermano Russellqa yachaytan munasharan mayqen religionchus Diosmanta cheqaq kaqta yachachishanman karan chayta. Chaypaqmi Bibliawan compararan askha religionkunaq yachachikuyninkunata. Chaypin repararan mana mayqenpas Bibliaq nisqanman jinachu yachachisqanta. Chaymi chay religionkunapi wakin umallikunata rimapayaran imatachus Bibliapi tarisqanta religionninkupi yachachinankupaq. Paykunan ichaqa mana uyariyta munarankuchu. Chhaynapin iñiqmasinchiskunaqa repararanku pantasqa religionpi kaqkunawanqa manapuni Dios serviyta atinankuta (leey 2 Corintios 6:14).

15. a) ¿Jayk’aqmi cheqaq cristianokuna jatun Babiloniaman apasqa karanku? b) ¿Ima tapuykunatan kutichisunchis qatimuq estudiopi?

¹⁵ Kay estudiopi yachasqanchis jina, cheqaq cristianokunaqa apostolkunaq wañupusqan qhepallamanmi jatun Babiloniaman apasqa karanku. Ichaqa, ¿imanaqtinmi nisunman: “Ajllasqa cristianokunaqa 1914 wata ñaupaqtaraqmi jatun Babiloniamanta lloqsipunankupaq alistakusharankuña”, nispa? ¿Cheqachu primera guerra mundial kasqan watakunapi ajllasqa cristianokuna pisillata predicaranku, chayraykutaq Jehová Dios paykunapaq phiñasqa kasharan? ¿Cheqachu chay watakunapi wakin iñiqmasinchiskuna guerrata apoyaranku, chhaynapitaq Jehová Diosmanta karunchakuranku? Apostolkunaq wañupusqan qhepallamantaq cristianokuna jatun Babiloniaman apasqa karanku chayqa, ¿jayk’aqmi chaymanta lloqsipuranku? Chaykunamantan yachasunchis qatimuq estudiopi.