1. ¿Iman rikuchin Diospa llaqtanqa mana wiñaypaqchu jatun Babiloniapi kananta? ¿Imakunatan allinta yachananchis?

JUJ kaq estudiopi yachasqanchis jina, cheqaq cristianokunaqa jatun Babiloniamanmi apasqa karanku. Ichaqa manan wiñaypaqchu chaypiqa kananku karan. Bibliaq nisqan jinaqa Diosmi paykunata kamachinan karan chay pantasqa religionkunamanta ‘lloqsipunankupaq’ (leey Apocalipsis 18:4). Arí, lloqsipunankun karan jatun Babiloniamanta. ¿Jayk’aqmi lloqsipuranku? Chaypaqmi ñaupaqta yachananchis 1914 wata ñaupaqtaraq ima ruwanankupaqchus Diospa llaqtan decidisqa kasharan chayta, imaynatachus primera guerra mundial kasqan watakunapi predicaranku chayta, chay watakunapichu Diospa llaqtan jatun Babiloniaman apasqa kanman karan chaytapas.

2. ¿Imata ruwanankupaqmi Biblia estudiaqkuna decidikuranku primera guerra mundial ñaupaqtaraq?

² Primera guerra mundial ñaupaqtaraqmi hermano  Charles Taze Russell juj hermanokunapiwan cuentata qokuranku “cristianon kayku” niq religionkunaqa mana Bibliaq nisqanman jinachu yachachisqankuta. Chaymi chaykunamanta t’aqakapuranku. 1879 watapiraqmi inglés simipi kay revista khaynata nisqa: ‘Mayqen religionpas “Cristoq ch’uya novianmi kayku” nishaspa mayqen gobiernotapas apoyaqqa jatun Babiloniamanta partenmi, chay Babiloniataqa qhelli warmiwanmi Biblia tupanachin’, nispa (leey Apocalipsis 17:1, 2).

3. ¿Imaynatan Biblia estudiaqkuna religionninkumanta t’aqakapuranku? (27 paginapi fotota qhaway.)

³ Diosta tukuy sonqowan serviy munaqkunaqa entienderankun Diospa bendicionninta chaskinankupaqqa pantasqa religionmanta t’aqakapunanku kasqanta. Chaymi iglesiankuman “carta de renuncia” nisqata apachiranku. Wakinqa chay religionpa juñunakuyninpin chay cartankuta leeranku, wakintaq chay iglesiaman sapanka riqman chay cartata apachiranku. Chhaynatan Biblia estudiaqkunaqa pantasqa religionkunamanta lloqsipuranku. Ñaupa tiempopiraq chayta ruwankuman karan chayqa, iglesiaqa wañuchinmanmi karan paykunataqa, 1870 watapaqmi ichaqa gobiernokunaqa manaña nishutachu religionkunata apoyaqku. Chaymi runakunaqa libre karanku Bibliamanta rimanankupaq, manaña religionkunaq nisqanman jinachu chay rimasqanku kasharan chaypas.

4. Primera guerra mundial watakunapipas, ¿imaynatan Biblia estudiaqkuna qhawariqku jatun Babiloniata?

⁴ Biblia estudiaqkunaqa allintan familiankuman, amigonkuman, religionkunapi umallikunamanpas willaranku manaña pantasqa religionpi kay munasqankuta. Ichaqa manan chayllawanchu contentakuranku, paykunaqa lliu runamanmi willayta munaranku jatun Babiloniaqa juj qhelli warmi jina kasqanta. Chaymi 1917 wata tukuymanta 1918 wata qallariykama tukuy sonqowan rakiranku chunka millón tratadokunata, chaypin juj willakuy niran: “¡Urmaykapunñan jatun Babiloniaqa!”, nispa. Chaywanmi allinta rikuchiranku “cristianon kayku” niq religionkunaqa pantasqata yachachisqankuta. Chayta rikuspan religionpi umallikunaqa sinchitapuni phiñakuranku. Chaywanpas Biblia estudiaqkunaqa manan upallakurankuchu, paykunapaqqa Diosta kasuymi aswan importante karan runakuna kasuymantaqa (Hech. 5:29). Chhaynaqa Biblia estudiaqkunaqa manan jatun Babiloniamanchu primera guerra mundial kasqan watakunapiqa jaykupusharanku, aswanpas chaymantan lloqsipusharanku, jujkunatapas yanapasharankun chayta ruwanankupaq.

5. ¿Imaynatan iñiqmasinchiskuna predicaranku primera guerra mundial kasqan watakunapi?

⁵ Ñaupaq watakunapi piensasqanchisman jinaqa Diospa llaqtanqa manas tukuy sonqowanchu predicankuman karan primera guerra mundial kasqan watakunapi, chayraykus Diosqa phiñakuyninpi llaqtanta jatun Babiloniaman apachipunman karan. Ichaqa, chay guerraq kasqan watakunapi Diosta serviq iñiqmasinchiskunaq nisqanman jinaqa Diospa llaqtanpi kaqkunaqa tukuy atisqankutas ruwasqaku predicanankupaq. Chaykunata yachaspan kunanqa allinta entiendesunman Bibliapi wakin willakuykunata.

6, 7. a) ¿Ima sasachakuykunan Biblia estudiaqkunapaq karan guerra kasqan watakunapi? b) ¿Iman rikuchin Biblia estudiaqkuna tukuy sonqo predicasqankuta?

⁶ Primera guerra mundial kasqan watakunapiqa Biblia estudiaqkunaqa tukuy sonqon predicasqaku. Ichaqa askha sasachakuykunan paykunapaq kasqa. Jujnin sasachakuyninkun kasqa Bibliallawan predicanankupaq mana preparasqa kasqanku. Paykunaqa qelqakuna rakiyllatan masta yachasqaku, chaymi 1918 watapi autoridadkuna “El Misterio Terminado” nisqa librota prohibiqtinku sasa paykunapaq kasqa predicay. Chaymantapas “gripe española” nisqa onqoy mast’arikusqanraykun paykunapaq sasa kasqa maymanpas viajay. Chay onqoyqa sinchi contagiosos kasqa. Chaykunaña kaqtinpas, Biblia estudiaqkunaqa tukuy atisqankuman jinan predicasqaku.

⁷ 1914 watapin Biblia estudiaqkunaqa “Foto-Drama de la Creación” nisqata qhawachisqaku, chayqa juj película jinan kasqa, chaypin willakusqa Adán kamasqa kasqanmantapacha Cristoq kamachikunan  tiempokama imakunachus pasasqanta. 1914 watallapin isqon millón runakuna chay peliculata qhawasqaku. Manan ni kunanpas Jehová Diospa testigonkunaqa chhaytukuychu kanchis. Chaymantapas 1916 watapis Estados Unidos nacionllapi 809.000 runakuna juñunakuyninchiskunaman risqaku, 1918 watapitaq yaqa 950.000 runakuna juñukusqaku. Chaymi rikuchin Biblia estudiaqkunaqa tukuy sonqowan predicasqankuta.

8. ¿Imatan Diospa llaqtanpi umalliqkuna ruwaranku primera guerra mundial kasqan watakunapi?

⁸ Diospa llaqtanpi umalliqkunapas guerraq kasqan watakunapiqa tukuy atisqankutan ruwasqaku Biblia estudiaqkunata kallpachanankupaq. Chay ruwasqankuwanmi iñiqmasinchiskunaqa anchata kallpachakusqaku predicashanallankupaq. Richard H. Barber iñiqmasinchismi niran: “Chay watakunapipas wakin watukuq umalliqkunaqa llank’ashallarankun Diospa llaqtanpi, chaymantapas ruwakushallaranmi Qhawaq revistataqa, chaytan apachiq kayku Canadá nacionmanpas, prohibisqaña chay nacionpi kasharan chaypas. Chaymantapas noqan “El Misterio Terminado” nisqa juch’uy sayay librokunata apachiq kani libronkuta qechuchikuq hermanokunaman. Chaymantapas Rutherford iñiqmasinchismi kamachiwaranku Estados Unidospi wakin llaqtakunapi jatun asambleakunata organizanaykupaq, chaykunaman discurso qoqkunata kachanaykupaqwan, chhaynapi iñiqmasinchiskuna kallpachasqa kanankupaq”, nispa.

9. a) ¿Imatan Diospa llaqtan mana allintachu entienderanku 1914 watamanta 1919 watakama? b) ¿Imatan paykunamanta mana nisunmanchu?

⁹ Biblia estudiaqkunaqa manan allintachu entienderanku maykamachus gobiernokunata kasukunanku karan chayta (Rom. 13:1). Chaymi wakin ruwasqankuqa guerratapas apoyashankuman jina karan. Ejemplopaq, Estados Unidospi presidenten lliu runakunata kamachiran 1918 watapi mayo killapi 30 p’unchaypi thaj kausay kananpaq Diosmanta mañakunankupaq, chaymi Qhawaq revistapas llapa Biblia estudiaqkunata kallpacharan chaypaq mañakunankupaq. Wakin iñiqmasinchiskunaqa qolqeta qospan yanapakuranku, wakinkunataq ejercitokunawan kuska guerraman riranku. Chaykunaña karan chaypas, manan nisunmanchu: “Chayraykuchá jatun Babiloniaman apasqa karanku”, nispaqa. Aswanmi paykunaqa chay guerra tukuytaqa yaqa llapanpiña pantasqa religionmantaqa t’aqakapusqaku (leey Lucas 12:47, 48).

10. ¿Imatan Biblia estudiaqkuna manapuni ruwarankuchu?

¹⁰ Biblia estudiaqkunaqa manaña allintachu entienderanku maykamallas gobiernokunata  kasukunankuta chaypas, allintan yacharanku runamasinkuta wañuchiyqa jucha kasqanta. Chaymi guerraman riq iñiqmasinchiskunaqa manapuni jujkunata wañuchirankuchu. Chayraykun wakin iñiqmasinchiskunaqa soldadokunaq ñaupankuta purinankupaq kamachisqa karanku, chhaynapi paykuna ñaupaqta guerrapi wañunankupaq.

11. ¿Imatan wakin autoridadkuna ruwayta munaranku Biblia estudiaqkuna guerrapi mana maqanakuyta munaqtinku?

¹¹ Saqraqa may phiñasqachá kasharan iñiqmasinchiskuna Diosman jap’ipakusqankuta rikuspa. Chaychá wakin autoridadkunawan iñiqmasinchiskunata mana chaninta ruwayta qallariran (Sal. 94:20). Estados Unidospi James Franklin Bell sutiyoq generalmi Rutherford iñiqmasinchista, Van Amburgh iñiqmasinchistawan phiñasqa nisqa: “Juj mosoq leytan churakunan karan, chhaynapi qankuna jina guerrapi maqanakuyta mana munaqkunata wañuchinaykupaq. Presidenten ichaqa mana chayta aprobanchu. Ichaqa yachaykun imaynatachus qankunata jap’inaykuta, chaymi maskhamusaykichis”, nispa.

12, 13. a) ¿Imanaqtinmi pusaq iñiqmasinchiskunata carcelman wisq’aranku? b) ¿Pisiparankuchu carcelpi kaspa? Willay imayna kasqankuta.

¹² Autoridadkunaqa maskharankupunin Biblia estudiaqkunata imayna castigayta, chaymi Watch Tower Society nisqamanta representantekunata: Rutherford hermanota, Van Amburgh hermanota, soqta hermanokunatawan presota jap’iranku. Paykunata juzgaq juezmi niran: “Chay runakunaqa alemán soldadokunamantapas aswan peligroson kanku. Paykunaqa gobiernonchis contra, ejercitonchis contra,  iglesiakuna contra iman rimashanku, chaymi castigasqapuni kananku”, nispa. Chaymi chay pusaq iñiqmasinchiskunata askha wata carcelpi kanankupaq condenaranku. Chay guerra tukukuqtinmi ichaqa kacharipuranku, manañataq imamantapas juchacharankuñachu.

¹³ Chay iñiqmasinchiskunaqa carcelpiña kasharanku chaypas, allin decidisqan kasharanku Diosta kasukunankupaq. Chaymi kikin presidenteman juj cartata apachiranku, chaypin qelqasqaku: “Bibliaq nisqanman jinaqa manan pitapas wañuchiykumanchu. Pipas ‘Dios serviqmi kani’ nishaspa mana payta kasukunmanchu chayqa, manan paypa chaskisqanchu kanman. Chayraykun mana runamasiykutaqa wañuchiykumanchu”, nispa. Chay carta qelqasqankupin reparakun paykunaqa valiente kasqankuta, Jehová Diosta servinankupaqpas allin decidisqa kasqankutawan.

14. ¿Iman pasaran 1914 watamanta 1919 watakama? Chayta Bibliaq nisqanman jina willay.

¹⁴ Malaquías 3:1-3 texton willan imas Biblia estudiaqkunawan pasaran 1914 watamanta 1919 watakama chayta (leey). Chaypi nisqan jina, ‘Señor Jehová Diosqa’ ‘paymanta willakuq’ Jesuspiwanmi “Levipa mirayninkunata” ch’uyanchanan karan juj mosoq llank’anata chaskinankupaq, chay Levipa mirayninkunaqa ajllasqa cristianokunatan representaran. 1919 watapin Jesusqa ‘allin yuyayniyoq junt’aq kamachita’ nombraran Diospa llaqtanta yachachinanpaq pusarinanpaq ima (Mat. 24:45). Chhaynapin chay watapi Diospa llaqtan librasqa karan jatun Babiloniamanta. Chaymantapachan paykunaqa astawan Diospa munayninmanta yachashanku, astawantaqmi paytaqa munakunkupas. Paykunaqa anchatan kusikunku Diospa bendicionninta chaskispa ^[1] (kay paginapi willakuyta qhaway).

15. ¿Imata ruwaspan Diosta agradecekusunman jatun Babiloniamanta librawasqanchismanta?

¹⁵ Anchatapunin Diosta agradecekunanchis jatun Babiloniamanta librawasqanchismanta. Satanasqa manapunin atiranchu Diosta serviqkunata chinkachiyta. Ichaqa yuyarinanchismi imapaqchus Dios librawasqanchista, payqa munan lliu runa salvasqa kanantan (2 Cor. 6:1). Millonninpi allin sonqoyoq runakunan pantasqa religionllapiraq kashanku, chaymi junt’aq iñiqmasinchiskuna jina paykunata yanapananchis jatun Babiloniamanta lloqsipunankupaq.