1, 2. a) ¿Ima sasachakuypin wakin runakuna tarikunku? (Kay paginapi fotota qhaway.) b) ¿Imatan Biblia llapanchista kamachiwanchis? ¿Imamantan yachasunchis kay estudiopi?

OSEI sutiyoq iñiqmasinchismi 30 wataña Ghana llaqtanmanta Europa ladoman ripuran, chay tiempopiqa manaraqmi payqa iñiqmasinchischu karan ^[1] (8 paginapi willakuyta qhaway). Paymi nin: “Chay mosoq llaqtapi runakunapaqqa mana valeq jinan karani, nishutan chirimuqpas, chaymi waqaraniraq”, nispa. Oseiqa manan yacharanchu chay mosoq llaqtapi runakunaq rimasqanku simita, chaymi juj watamantaña allin llank’anatapas tarikuran. Chaymantapas sinchitan familianta extrañaq.

² Sichus noqanchis waj lado llaqtaman ripusunman chayri, ¿manachu munasunman juñunakunanchis wasipi sumaqta familiankuta jina chaskiwananchista? Chayraykun Biblia llapa cristianokunata kamachin: “Lliutapas sumaqtapuni chaskiychis”, nispa (Heb. 13:2). ¿Imaynatan Jehová  Dios qhawarin waj llaqtayoqkunata? ¿Mana allintachu yaqapas waj llaqtayoqkunata qhawashasunman? ¿Imaynatan waj llaqtayoqkunata sumaqta chaskisunman iñiq t’aqanchispi? Chaykunamantan yachasunchis kay estudiopi.

3, 4. Éxodo 23:9 nisqanman jina, ¿imaynatan Israel runakuna waj llaqtayoqkunata qhawarinanku karan? ¿Imanaqtinmi chhaynata qhawarinanku karan?

³ Egipto llaqtamanta Israel runakunata kamachi kasqankumanta libraspanmi Jehová Diosqa paykunata kamachiran paykuna ukhupi tiyaq waj llaqta runakunata sumaqta qhawarinankupaq (Éx. 12:38, 49; 22:21). Jehová Diosqa yacharanmi chay runakunaq sasachakuyninkunata, chaymi paykunata cuidaran wakin kamachikuykunata qospa (Lev. 19:9, 10).

⁴ Payqa Israel runakunatan yuyarichiran waj llaqtapi tiyashaspanku imayna qhawarisqachus karanku chayta (leey Éxodo 23:9). Paykunataqa manaraq kamachi kashaqtinkuraqmi Egipto runakunaqa cheqnikuranku mana paykuna jinachu kasqankurayku (Gén. 43:32; 46:34; Éx. 1:11-14). Israel runakunaqa sinchitan ñak’ariranku waj llaqtapi tiyaspa, chaymi Jehová Diosqa munaran paykuna ukhupi tiyaq waj llaqtayoqkunata sumaqta chaskinankuta (Lev. 19:33, 34).

5. ¿Imatan ruwananchis waj llaqtayoqkunata Jehová Dios jina qhawarinanchispaq?

⁵ Jehová Diosqa manan cambianchu, chaymi kunanpas waj llaqtayoqkunata sumaqta qhawarinanchista munan (Deut. 10:17-19; Mal. 3:5, 6). Waj llaqtayoqkunaqa sasachakushankuchá rimasqanchis simita yachanankupaq, maltratasqa imapaschá tarikushanku. Chaykunapi allinta piensaspan paykunataqa sumaqta yanapananchis (1 Ped. 3:8).

6, 7. ¿Imaynatan ñaupa tiempo cristianokuna yacharanku lliutapas sumaqta chaskiyta?

⁶ Apostolkunaq tiemponpi cristianokunaqa kallpachakurankun mana judío runakunatapas sumaqta chaskinankupaq. Chaymi 33 watapi Pentecostés fiestapi Jerusalenpi tiyaq judío cristianokuna sumaqta qhawariranku waj llaqtayoq cristianokunata (Hech. 2:5, 44-47). Paykunaqa yacharankun waj llaqtayoqkunatapas sumaqta chaskinanku kasqanta.

⁷ Juj kutinmi ichaqa griego rimaq judío cristianokuna quejakuranku, paykunamanta kaq viudakunata mana sumaqtachu qhawarisqankurayku (Hech. 6:1). Chayta yacharuspan apostolkunaqa qanchis qharikunata ajllaranku chay problemata allichanankupaq. Chay qharikunaqa griego sutiyoqmi karanku, chhayna sutiyoq kasqankuqa allinchá karan chay viudakunapaqqa (Hech. 6:2-6).

8, 9. a) ¿Ima tapuykunan yanapawasunchis imaynatachus waj llaqtayoqkunata qhawarinchis chayta reparakunapaq? b) ¿Imatan noqanchismanta wijch’upunanchis? (1 Ped. 1:22.)

 ⁸ Lliupas llaqtamasinchiskuna jinan imatapas piensanchis (Rom. 12:2). Chaymi paykunaq piensasqanman jina waj llaqtayoqkunatapas qhawarishasunman. Wasimasinchiskuna, llank’aqmasinchiskuna, colegiopi compañeronchiskunapas manapaschá allintachu rimanku waj llaqtayoqkunamanta. ¿Paykuna jinachu noqanchispas waj llaqtayoqkunamanta piensashasunman? ¿Ratollachu phiñarukunchis pipas llaqtanchismanta imatapas niqtin?

⁹ Apóstol Pedroqa jujniraytan qhawariq mana judío runakunata. Pisi-pisimantan ichaqa yacharan lliutapas Dios jina qhawariyta (Hech. 10:28, 34, 35; Gál. 2:11-14). Noqanchispas kallpachakunanchismi waj llaqtayoqkunamanta ima mana allin piensaytapas wijch’unanchispaq, chaymantapas manan umanchista oqarinanchischu maymantachus kasqanchismantaqa (leey 1 Pedro 1:22). Chaypaqmi yuyarinanchis lliu runapas juchasapa kasqanchista, mana salvakunapaq jina kasqanchistapas (Rom. 3:9, 10, 21-24). Chhaynaqa, ¿imaynapitaq jujkunamanta aswan allinpaq qhawarikushasunman? (1 Cor. 4:7.) Aswanpas apóstol Pabloq nisqantan yuyarinanchis. Paymi niran: ‘Qankunaqa manañan mana reqsisqa runakunañachu kankichis nitaq waj llaqtayoq runakunañachu kankichispas, aswanpas Diospa wasinmanta kaqkunan kankichis’, nispa (Efes. 2:19). Chhaynaqa llapanchismi kallpachakunanchis waj runakunamanta ima mana allin piensasqanchistapas wijch’unanchispaq, chhaynapi mosoq runa kaywan p’achakunanchispaq (Col. 3:10, 11).

10, 11. ¿Imaynatan Booz Jehová Dios jina waj llaqtayoqkunata qhawariran?

¹⁰ Boozmanta yachasunchis. Payqa Jehová Dios jinan waj llaqtayoqkunata qhawariran. Juj kutinmi chajranman rispa Moab llaqtayoq Rut warmita chaypi rikuran llank’ashaqta. Diospa kamachikuyninman jinaqa Rutqa derechonpin kasharan chaypi qhellapaspa llank’ananpaq, Rutmi ichaqa llank’aqkunamanta permisota mañakusqa chaypi qhellapananpaq. Chayta yachaspan Boozqa admirakuran, jinaspa Rut-ta niran ichhusqa montonkunaq kasqanpipas qhellapananpaq (leey Rut 2:5-7, 15, 16).

¹¹ Chaymantataq Boozqa Rut-ta niran warmi llank’aqninkunaq kasqanpi qhellapananpaq, chhaynapi qharikuna mana ima ninankupaqpas. Chaymantapas llank’aqninkunatan kamachiran Rutman mijunata unuta ima jaywanankupaq. Boozqa khuyapayaranmi respetarantaqmi Rut-taqa, chaymi sumaqta kallpacharan (Rut 2:8-10, 13, 14).

12. ¿Iman pasanqa waj llaqtayoqkunata sumaqta qhawariqtinchis?

¹² ¿Imanaqtinmi Booz sumaqta Rut-ta qhawariran? ¿Suegran Noemita munakuywan yanapasqanraykullachu? Manan. Aswanpas Jehová Diosta servishasqanraykun, payman jap’ipakusqanrayku ima.  Boozqa Jehová Diospa munakuynintan rikuchisharan Rut-ta yanapasqanwan (Rut 2:12, 20; Prov. 19:17). Sichus noqanchispas ‘llapa runata’ sumaqta qhawarisunchis chayqa, paykunapas yachanqakun Jehová Diosmanta, reparanqakutaqmi payqa anchata paykunata munakusqanta (1 Tim. 2:3, 4).

13, 14. a) ¿Imaraykun iñiq t’aqaman jamuq waj llaqtayoq runakunata sumaqta chaskinanchis? b) ¿Imatan ruwasunman waj llaqtayoq runakunawan parlarinapaq?

¹³ Juñunakusqanchis wasiman jamuq waj llaqtayoq runakunataqa sumaqtan chaskinanchis. Wakinqa manchasqan kanku waj llaqtapi kasqankurayku, chaymi mana piwanpas rimankuchu. Chaymantapas wakinkunaqa wajcha kasqankurayku otaq waj colorniyoq kasqankuraykun mana valeqpaq jina qhawarikunku. Chayraykun paykunata ñaupaqta napaykunanchis, sumaqtataq qhawarinanchispas. Chaymantapas JW Language nisqawanmi yachasunman rimasqanku simipi napaykuyta (leey Filipenses 2:3, 4).

¹⁴ Mayninqa yaqapaschá mana imaynatapas parlayta atinchischu waj llaqtayoq runakunawan. ¿Iman yanapawasunchis paykunawan parlarinapaq? Noqanchismantan imallatapas willarisunman, chhaynapin paykunata astawan reqsisun, llaqtankumantapas astawan yachasun.

15. ¿Iman yanapawasun waj llaqtayoqkunata sumaqta chaskinapaq?

¹⁵ Waj llaqtayoq runakunata sumaqta chaskinapaqqa piensananchismi: “Noqa waj lado llaqtaman ripuyman chayri, ¿manachu  munayman juñunakunanku wasipi sumaqta familiankuta jina chaskiwanankuta?”, nispa (Mat. 7:12). Jinaspapas pacienciawanmi yanapananchis pisi-pisimanta llaqtanchisman yachakunankupaq, qallariypiqa yaqapaschá sasa kanqa imayna kasqankuta entiendey. Ichaqa manan obligananchischu llaqtamasinchiskuna jina kanankupaqqa (leey Romanos 15:7).

16, 17. a) ¿Imaynatan waj llaqtayoq iñiqmasinchiskunawan aswan allinta reqsinakusunman? b) ¿Imakunata ruwaspan paykunata yanapasunman?

¹⁶ Waj llaqtayoqkunata reqsinapaqqa qhawarisunmanmi llaqtankumanta willaq qelqakunata. Chaypaqmi familiantin Diosta adorananchis ch’isipi juj chikanta chay qelqakunata qhawarisunman. Chaymantapas iñiqmasinchiskunataqa invitasunmanmi wasinchisman, imaynan Jehová Diospas ‘waj nacionkunamanta runakunata iñinankupaq punkuta kichariran’ chay jinata (Hech. 14:27; Gál. 6:10; Job 31:32).

¹⁷ Waj llaqtamanta jamuq familiawan tiempota pasasunchis chayqa, reparasunmi maytukuytachus kallpachakushanku llaqtanchisman yachakunankupaq chayta, reparasunmi imatachus necesitashanku chaytapas. Yaqapaschá rimasqanchis simita yachanankupaq yanapanata  necesitashanku, otaq maypi tiyanankupaq wasita, llank’anatapas maskhashanku. Chaykunapi paykunata yanapasunchis chayqa, allin chaskisqan sientekunqaku (Prov. 3:27).

18. ¿Piqpa ruwasqantan qatikunanku waj llaqtayoqkuna?

¹⁸ Waj llaqtayoq iñiqmasinchiskunapas Rut jinachá tukuyta kallpachakunqaku llaqtanchisman yachakunankupaq. Rutqa respetaranmi Israelpi kamachikuykunata. Chaymi chajrapi qhellapananpaqpas respetowan permisota mañakuran (Rut 2:7). Chaymantapas payqa manan piensaranchu: “Noqataqa yanapawanankun”, nispaqa. Chaymantapas anchatan agradecekuq yanapaqnin runakunata (Rut 2:13). Sichus waj llaqtayoq kaqkunapas chay jinata ruwanqaku chayqa, allin qhawarisqan kanqaku iñiqmasinchiskunawan juj runakunawanpas.

19. ¿Imaraykun waj llaqtayoqkunata sumaqta chaskiykunanchis?

¹⁹ May munaymi waj llaqtayoq runakunatapas Diospa khuyapayasqanqa, allin willakuykunata paykunaman willachisqanpas. Chay runakunaqa yaqapaschá nacionninkupiqa mana atirankuchu Bibliamanta yachayta, juñunakuy wasiman riytapas. Kunanqa atinkutaq chayqa, sumaqtan chaskiykunanchis kusisqa kanankupaq. Manapaschá atisunchu qolqeta otaq llank’anata qoyta, ichaqa atisunmanmi sumaqta munakuywan chaskiyta, chhaynapin rikuchisun Jehová Dios qatikusqanchista. Arí, Jehová Dios jinan lliutapas sumaqta chaskiykunanchis (Efes. 5:1, 2).