1. ¿Imapin José tarikurqan, ichaqa imatan pay ruwarqan?

 JOSEMANTA yachasun. Joseqa Jacobpa wawanmi karqan, payqa imaymana sasachakuykunapin tarikurqan. Juj warmin paytaqa sapakutilla niq: “Noqawan puñuy”, nispa. Patronninpaq warminña karqan chaypas, Joseqa manan chay nisqantaqa kasukurqanchu. Yaqapaschá pipas ninman: “Sapa kutillataq chay warmi Joseta paywan puñunanpaq mat’ipayaq chayqa, ¿imaraykutaq payri mana kasukurqanchu? Chaymantapas Joseqa juj kamachillataq karqan chayqa kasukunanmi karqan patronninpa warmintaqa”, nispa. Chhaynaña karqan chaypas, Joseqa manan chay warmiwanqa puñurqanchu, ¿imarayku? Pay kikinmi nirqan: “¿Imaynapitaq noqari chhayna sinchi mana allinta ruwaspa Dios contra juchallikuyman?”, nispa (Gén. 39:7-12, TNM).

2. ¿Imaynapin José yacharqan wasanchay juchata Jehová Dios cheqnikusqanta?

² ¿Imaynapin José yacharqan wasanchay juchata Jehová Dios cheqnikusqanta? Chay kutipaqqa manaraqmi ima kamachikuypas karqanraqchu. Moisés Diosmanta chaskisqan kamachikuyta qelqananpaqpas iskay pachaq watakuna jinaraqmi faltasharqan. Chaypin nirqan: “Aman wasanchankichu”, nispa (Éx. 20:14). Manaña ima kamachikuypas karqanraqchu chaypas, Joseqa allintan Jehová Diosta reqsirqan. Chaymi yacharqan imaynatas Jehová Dios wasanchay juchata qhawarisqanta chayta. Joseqa allintan yacharqan Jehová Dios juj warmillatawan juj qharillatawan casarakunankupaq kamasqanta. Chaymantapas Joseqa uyariranchá imaynatas Jehová Dios Sara abuelantapas iskay reykunamanta pakaykusqanta. Chay reykunaqa Sarawanmi puñuyta munarqanku. Chaymantapas yuyarirqanchá imaynatas Jehová Dios Rebecatapas yanaparqan chayta (Gén. 2:24; 12:14-20; 20:2-7; 26:6-11). Chaykunapi yuyaymanaymi Josetaqa yanaparqan imakunas  allin imakunataqsi mana allinchu Jehová Diospaq chayta yachananpaq. Joseqa Jehová Diostan munakurqan, munakurqantaqmi chanin kamachikuyninkunatapas. Chayman jinataqmi imatapas ruwaq.

3. ¿Imatan kay yachachikuypi yachasunchis?

³ Llapapas Jehová Diospa chanin kamachikuynintan munakunchis. Ichaqa juchasapa kasqanchisraykun mayninpi sasa kanman Diospa kamachikuyninkunaman jina kausay, ¿imarayku? Kay pachapi runakunaqa allin kaqtan ninku “manan allinchu” nispa, mana allin kaqtataq ninku “allinmi” nispa. Chaymi chaykunamanta allinta cuidakunanchis (Isa. 5:20; Rom. 12:2). Chaypaqmi kunan yachasunchis imas Diospa chanin kaynin chayta. Imaraykus Jehová Diospa chanin kayninta respetananchis chaytapas. Chaymantapas yachallasuntaqmi ima kinsa ruwaykunas yanapawasunman Jehová Diospa chanin kayninta astawan munakunanchispaq chaytapas.

4. ¿Imayna clase runakunatan Jehová Dios cheqnikun?

⁴ Jesuspa tiemponpi religionpi umalliqkunaqa jujkunamanta aswan chaninpaqmi qhawarikuqku. Jesusmi ichaqa paykunata anyarqan jujkunata pisichasqankumanta, munasqankuman jina ima kamachikuytapas churasqankumanta (Ecl. 7:16; Luc. 16:15). Kay tiempopi wakin runakunapas chhaynan kanku, paykunaqa allinta imatapas ruwanankupaqmi piensanku. Jinaspa jujkunata pisichanku, jujkunamantapas mana allinta rimanku. Jehová Diosmi ichaqa chhayna runakunata cheqnikun.

5. ¿Imata ruwaspan chanin runa kasqanchista rikuchisunman?

⁵ Chaninta imatapas ruwayqa may allinpunin. Chhayna kananchistan Jehová Diospas munan. Biblia “chanin” kaymanta rimaspaqa, Jehová Diospa chanin kamachikuyninkunamantan rimashan. Chayraykun juj kutinpi Moisesman qosqan kamachikuypin Jehová Dios negocio ruwaqkunata nirqan: “Pesanaykichispas tupunaykichispas chaninmi kanqa, junt’asqan kanqa”, nispa (Deut. 25:15). Chhaynaqa, Jehová Dios chanin runata jina qhawariwananchispaqqa, tukuypin honrado kananchis. Chanin kaqta munakuq runaqa cheqnikunmi mana chanin ruwaykunataqa. Manataqmi piensasqanman jinachu imatapas ruwan aswanpas Diospa kamachikuyninkunaman jinan ruwan (Col. 1:10).

6. ¿Imaraykun nisunman “Diospa churasqan kamachikuyninkunaqa allinninchispaqpuni” nispa? (Isaías 55:8, 9).

⁶ Biblian nin Jehová Diospa tiyananqa “chanin kaymi” nispa. Chaywanmi nishanchis Jehová Diosmanta chanin kay jamusqanta (Jer. 50:7). Jehová Diostaq kamawarqanchis chayqa payllan derechoyoq imakunas allin imakunas mana allinchu chayta niwananchispaqqa. Jehová Diosqa manan noqanchis jina juchayoqchu. Paypa yuyayninkunapas kamachikuyninkunapas ch’uyapunin (Prov. 14:12; leey Isaías 55:8, 9). Juchayoq runakunaña kanchis chaypas, ¿atisunmanchu Jehová Diospa chanin kamachikuyninkunaman jina kausayta? Arí, Jehová Diosqa payman “rijch’akuqtan” kamawarqanchis (Gén. 1:27). Jehová Diospa kamachikuyninkunata kasukuspaqa kusisqan kanchis. Sichus payta munakusunchis chayqa pay jinan kasunchis chanintan imatapas ruwasunchis (Efes. 5:1). Chaymantapas Jehová Diospa kamachikuyninkunata kasukuyqa may allinpunin.

7. ¿Imaraykun kamachikuykunata kasukunanchispuni?

⁷ Jehová Diospa kamachikuyninkunata kasukuspaqa allinmi kanchis kusisqataqmi kausanchispas. ¿Imarayku? Sichus Jehová Diospa kamachikuyninkunata mana kasukusunmanchu chayqa manan allinchu kasunman. Kaypi piensasun. ¿Iman pasanman sichus qolqe churasqanchis bancokuna munasqankuman jina interesta cobrawaqtinchis? Chayqa manan allinchu kanman ¿riki? Chaymantapas kaypi piensallasuntaq. Sichus hospitalpi doctorkuna munasqankuman jina ima jampitapas churawasunman chayqa, ¿allinchu kanman? Manan  ¿riki? Chayta ruwaqtinkuqa jayk’a runaraqchá wañunman. Chhaynaqa, may allinpunin ima kamachikuytapas kasukuyqa.

8. ¿Ima bendicionkunatan chaskikunqaku Jehová Diospa chanin kamachikuyninkunata kasukuqkuna?

⁸ Jehová Diosqa askha bendicionkunatan qonqa paypa kamachikuyninkunata kasukuqkunamanqa. Paymi prometewanchis: “Chanin runakunaqa kay jallp’atan jap’ikapunqaku, chaypin wiñaypaq tiyanqaku”, nispa (Sal. 37:29). Mosoq pachapiqa llapapas Diospa kamachikuyninkunatan kasukusunchis. ¡Chaypi tiyayqa may sumaqchá kanqa! Manañan cheqninakuypas kanqañachu nitaqmi mana chanin ruwaykunapas kanqañachu, llapapas thajmi kausasunchis. Jehová Diosqa chay bendicionkunata chaskinanchistan munan. Chaypaqmi ichaqa Diospa chanin kayninta munakunanchis. Ichaqa, ¿imakunata ruwaymi yanapawasunman Diospa chanin kayninta munakunanchispaq? Kinsamanta yachasun.

9. ¿Imatan ruwananchis chanin kayta munakunanchispaq?

⁹ Ñaupaqta: Chanin kamachikuykunata churaq Jehová Diostan munakunanchis. Chanin kaqta munakunapaqqa Jehová Diostan ñaupaqtaqa munakunanchis. ¿Imarayku? Payllan allinta yachan imakunas allin imakunachus mana allin chayta. Sichus Jehová Diosta astawan munakusunchis chayqa astawanmi kamachikuyninkunaman jinan kausayta munasunchis. Adán Evapi piensasun. Sichus Jehová Diosta paykuna munakunkuman karqan chayqa manan juchallikunkumanchu karqan (Gén. 3:1-6, 16-19).

10. ¿Imatan Abrahán ruwarqan astawan Jehová Diosta reqsinanpaq?

¹⁰ Manapunin Adán jina Eva jinaqa kaytaqa munanchischu. Noqanchisqa tukuy atisqanchistan kallpachakunanchis Jehová Diosta allinta reqsinanchispaq, chanin kamachikuyninkunatapas munakunanchispaq, pay jina imatapas piensananchispaqpas. Sichus chayta ruwananchispaq kallpachakusunchis chayqa astawanmi Jehová Dios munakuyninchis wiñanqa. Abrahanmanta yachasun. Payqa anchatapunin Jehová Diosta munakurqan, manaña Jehová Diospa llapa kamachikuyninkunata entienderqanchu chaypas payqa kasukurqanmi, jinaspapas kallpachakurqanmi astawan Jehová Diosta reqsinanpaq. Juj kutinmi Jehová Dios Abrahanta nirqan Sodoma, Gomorra llaqtata thunipunanpaq, Abrahanqa allintan yacharqan Jehová Dios chanin Dios kasqanta. Chaymi k’umuykukuywan Jehová Diosta tapurqan: “¿Chanin runatapas wañuchinkichu mana chanintawan kuska?”, nispa. Chhaynataña Abrahán Jehová Diosta tapurqan chaypas Diosqa manan chaywanqa phiñakurqanchu, aswanpas pacienciawanmi payta uyarirqan, jinaspa tapukuyninman kutichirqan. Chaypin Abrahanqa astawan yacharqan Jehová Dios chanin Dios kasqanta, llapa runakunaq sonqonta qhawasqantapas. Jehová Diosqa manan jayk’aqpas chanin runataqa mana chanin runatawanqa wañuchinmanchu (Gén. 18:20-32).

11. ¿Imaynatan Abrahán Jehová Dios munakusqanta paypi confiasqantapas rikuchirqan?

¹¹ Chay kutipi Jehová Dioswan rimasqan qhepamanqa astawanchá Abrahanqa Jehová Diosta reqsirqan. Astawanchá Jehová Diostapas munakurqan. Chay watakuna qhepamanmi Abrahanqa juj pruebapi tarikurqan. Jehová Diosmi Abrahanta kamachirqan munakusqan churin Isaacta sacrificiopi jaywananpaq. Chay kutipaqqa Abrahanqa allintañan Jehová Diosta reqsirqan chaymi payqa mana imatapas tapurqanñachu. Aswanpas mana iskayaspan Diospa kamachisqanta kasukurqan, sasaña paypaq chayta ruway karqan chaypas. Chaymantapas Abrahanqa allintan yacharqan Jehová Dios chanin Dios kasqanta. Chaymanta rimaspan apóstol Pablopas nirqan: “Payqa yacharanmi Diosqa wawanta  kausarichinanpaq atiyniyoq kasqanta”, nispa (Heb. 11:17-19) Jehová Diosmi Abrahanta prometerqan Isaac wawanmanta miraynin jamunanmanta, chay kutipaqqa Abrahanqa manan askha wawakunayoqchu karqan. Chaywanpas Abrahanqa Jehová Diospin confiarqan chaymi kamachisqanta kasukurqan. Payqa manapunin Jehová Dios chanin kasqanmantaqa iskayarqanchu (Gén. 22:1-12).

12. ¿Imata ruwaspan noqanchispas Abrahán jina kasunman? (Salmos 73:28).

¹² ¿Imata ruwaspan noqanchispas Abrahán jina kasunman? Chaypaqqa allintan kallpachakunanchis Jehová Diosta allinta reqsinanchispaq. Sichus chayta ruwasunchis chayqa astawanmi Jehová Diosman asuykusunchis, jinaspapas astawanmi payta munakusunchis (leey Salmos 73:28). Chaymantapas sichus allinta Jehová Diosta reqsisunchis chayqa, imachus allin imachus mana allin kaqkunatapas allintan reparasunchis (Heb. 5:14). Jinaspapas pipas mana allinta ruwananchispaq mat’ipayawasunchis chayqa mana iskayaspan Jehová Diosta kasukusunchis. Chaymantapas kallpachakunanchismi yuyayninchis ch’uya kananpaq, chhaynapi Jehová Dioswan allin amigontin kashanallanchispaq. Ichaqa, ¿imakunatawanmi ruwasunman Jehová Diospa chanin kayninta munakunanchispaq?

13. ¿Imatan ruwananchis chanin kayta astawan munakunanchispaq? (Proverbios 15:9).

¹³ Iskaypi: Sapa p’unchaymi Jehová Diospa chanin kamachikuyninkunata munakunanchispaq kallpachakunanchis. Jehová Diospa chanin kayninta munakuyqa sapa kutillan ejerciciota ruway jinan. Chhaynatan noqanchisqa sapa kutillan kallpachakunanchis astawan Diospa chanin kayninta munakunanchispaq. Ichaqa, Jehová Diosninchisqa manan mana atisqanchistaqa kamachiwasunmanchu, payqa khuyapayakuq Diosmi (Sal. 103:14). Jehová Diosqa chaninta imatapas ruwaqtan munakun (leey Proverbios 15:9). Imaynan Diospa llaqtanpiqa imata ruwananchispaqpas allinta kallpachakunchis, chhaynatan Jehová Diospa chanin kayninta munakunanchispaqpas kallpachakunanchis. Ichaqa manan sapallanchischu kashanchis, Jehová Diosninchismi yanapawasunchis pisi-pisimanta allin iñiyniyoq kananchispaq (Sal. 84:5, 7).

14. ¿Iman “qhasqo jark’ana”? ¿Imaraykun chaywan churakunanchis?

¹⁴ Jehová Diosqa munakuq kaspan kamachikuykunata qowanchis, chay kamachikuykunaqa  manan sasa junt’aychu (1 Juan 5:3). Jehová Diospa kamachikuyninkunaqa allinninchispaqmi. Chaymi apóstol Pablopas kallpachawarqanchis Diospa qosqan llapa armakunawan churakunanchispaq (Efes. 6:14-18). Chay churakunanchis armakunamantan kashan “chanin kay qhasqo jark’ana”. Chayqa Jehová Diospa qosqan chanin kamachikuyninkunan. Imaynan qhasqo jark’anaqa sonqonchista pakaykuwanchis. Chhaynan Diospa kamachikuyninkunapas kay pachapi kaq mana allinkunamanta pakaykuwanchis. Sichus chanin kay qhasqo jark’ananchista ch’utikusunman chayqa facil-llatan ima mana allin piensaykunapas sonqonchisman jaykuwasunman. Chayraykun manapuni qhasqo jark’ananchistaqa ch’utikunanchischu (Prov. 4:23).

15. ¿Imata ruwaspan chanin kay qhasqo jark’anawan churakunchis?

¹⁵ ¿Imaynatan churakusunman “chanin kay qhasqo jark’anawan”? Chaytaqa churakunchis, sapa p’unchay Jehová Diospa kamachikuyninkunaman jina kausaspan. Chayrayku imamanta rimananchispaqpas, ima takikunata uyarinanchispaqpas, imata qhawananchispaqpas otaq ima librotapas leenanchispaqpas allintan ajllakunanchis. Chaypaqmi ichaqa tapukunanchis: “¿Imakunatan sonqoyman jaykuchishani? ¿Kay ruwasqay Jehová Diospa munayninman jinachu kashan? Icha ¿Jehová Diospa cheqnisqan ruwaykunamanchu, qhelli kausaymanchu, jatunchakuq kaymanchu tanqawanqa?”, nispa (Filip. 4:8). Sichus Jehová Diospa munayninman jina kausananchispaq kallpachakusunchis chayqa, sonqonchistan mana allin ruwaykunamanta pakaykushanchis.

16, 17. Isaías 48:18 nisqan jina, ¿atisunmanchu Jehová Diospa chanin kamachikuyninkunaman jina kausayta?

¹⁶ Yaqapaschá manchakushanchis Diospa chanin kamachikuyninkunaman jina kausayta, yaqapaschá nishanchis: “Manapaschá Diospa kamachikuyninkunata junt’ayta atisaqchu”, nispa. Jehová Diosmi ichaqa atinanchispaq jinapuni qhawariwanchis, chaymi payqa Isaías libropi juj sumaq rijch’anachiyta churarqan (leey Isaías 48:18). Jehová Diosmi prometewanchis payta kasukuqtinchisqa chanin kayninchis “lamar-qochaq phoqchiqesqan” jina kananta. Yaqapaschá mayqenninchispas lamar-qochata qhawakuq rirqanchis. Chaypin lamar-qochaqa mana sayk’uspa p’unchay-p’unchay mana thanispa phoqchiqeshan.

¹⁷ Chhaynaqa, ¿imatan noqanchispas ruwananchis chanin kayninchis lamar-qocha jina mana sayk’uspa phoqchiqenanpaq? Chaypaqqa manaraq imatapas ruwashaspan allinta piensananchis imatas Jehová Dios ruwananchista munan chayta. Sasaña Diospa kamachikuyninkunata kasukuy kanman chaypas kasukunanchismi. Munakuq Taytanchisqa manan saqerpariwasunchu, payqa chaypin kanqa yanapawananchispaq. Chayraykun kallpachakunanchis sapa p’unchay mana sayk’uspa Diospa kamachikuyninkunaman jina kausananchispaq (Isa. 40:29-31).

18. ¿Imaraykun manapuni jujkunata juzgananchischu?

¹⁸ Kinsapi: Jehová Diosmanmi saqenanchis tukuy imatapas juzgananpaq. Jehová Diospa chanin kamachikuyninman jinaña kausanchis chaypas, manan jujkunataqa juzgananchischu nitaqmi jujkunamantaqa aswan allinpaqqa qhawarikunanchischu. Jehová Diosllan chanin Juezqa, paymi imatapas juzganqa (Gén. 18:25). Jehová Diosqa manan runakunataqa juez kanankupaqqa churarqanchu. Jesusmi nirqan: “Amaña pitapas juzgaychischu, chhaynapi mana juzgasqa kanaykichispaq”, nispa (Mat. 7:1). *

19. ¿Imaynatan José rikuchirqan Jehová Diospa chanin kayninpi confiasqanta?

¹⁹ Josemanta yachallasuntaq. Payqa chanin runan  karqan, manataqmi jujkunatapas mana chanintaqa juzgarqanchu mana allintaña payta ruwarqanku chaypas. Wayqenkunan paytaqa maqarqanku, esclavota jinan vendepurqanku, taytantapas “wañupunmi” nispan nirqanku. Tiempowanmi Joseqa wajmanta wayqenkunawan tuparqan, ichaqa chay tiempopaqqa jatun kamachiqñan karqan. Chhaynaña karqan chaypas manan payqa wayqenkunamanta vengakurqanchu nitaq mana allintapas ruwarqanchu. Wayqenkunaqa manchasqan kasharqanku, chaymi Joseqa paykunata nirqan: “Ama manchakuychischu. ¿Noqari acaso Dioschu kani qankunata juzganaypaq?”, nispa (Gén. 37:18-20, 27, 28, 31-35; 50:15-21, TNM). Joseqa juch’uyaykukuq runan karqan, payqa allintan yacharqan Jehová Dioslla chanin juez kasqanta. Paylla wayqenkunatapas juzgananta.

20, 21. ¿Iman yanapawasunman ama jujkunamanta aswan chaninpaq qhawarikunanchispaq?

²⁰ Noqanchispas José jinan kananchis, Jehová Diospa makinmanmi saqenanchis imatapas juzgananpaq. Noqanchisqa manan iñiqmasikunaq sonqonpi imachus kasqantaqa yachanchischu, Jehová Diosllan chaytaqa yachan. Chayraykun paykunataqa manapuni juzgananchischu (Prov. 16:2). Jehová Diosninchisqa llapa runakunatan munakuwanchis, ima simitaña rimasunman chaypas, maymantaña kasunman chaypas Jehová Diosqa munakuwanchismi. Chaymi payqa niwanchis jujkunaman sonqonchista jatunta kicharinanchispaq (2 Cor. 6:13). Noqanchisqa Jehová Dios jinan llapa iñiqmasinchiskunata munakunanchis, manataqmi paykunataqa juzgananchischu.

²¹ Noqanchisqa manan juzgananchischu Diosta mana serviq runakunatapas (1 Tim. 2:3, 4). Yaqapaschá wakin familianchiskunaqa manaraq Jehová Diosta reqsinkuraqchu. Chaymi paykunataqa mana juzgananchischu, nitaqmi ninanchischu: “Paykunaqa manan jayk’aqpas Jehová Diostaqa servinkumanchu”, nispaqa. Sichus chayta ruwasunman chayqa jujkunatan pisichashasunman, jujkunamantapas aswan allinpaqmi qhawarikushasunman. Jehová Diosmi ichaqa llapa runakunata suyashan, manataqmi munanchu wañuchisqa kanankutapas. Aswanpas juchankumanta pesapakuspa payta servinankutan munan (Hech. 17:30). Chayrayku noqanchisqa manapuni jujkunamantaqa aswan chaninpaqqa qhawarikunanchischu, Jehová Diosqa chhayna runakunatan cheqnikun mana chaninpaqtaqmi qhawarinpas.

22. ¿Iman kallpachasunki chanin kayta munakunaykipaq?

²² Sichus Jehová Diospa chanin kayninta munakusunchis chayqa, kusisqan kasunchis allin ejemplotaqmi kasunpas. Chaymantapas astawanmi jujkunapas munakuwasunchis, Jehová Diostapas astawanmi munakunqaku. Biblian nin: “Kusisqa kachunku chanin kaymanta yarqachikuqkunaqa”, nispa (Mat. 5:6). Jehová Diosqa kusikunmi chanin kamachikuyninkunata kasukuqtinchisqa. Mana chanintaña kay pachapi runakuna ruwanku chaypas, manan chaywanqa pisikallpayananchischu. Aswanpas yuyarinanchismi Jehová Diosqa chanin runakunata munakusqanta (Sal. 146:8).