1. ¿Imaniranmi apóstol Pedro ñaupa tiempopi cristianokunata, ichaqa imaraykun mayninpi sasa kanman?

JANAQ pachapi tiyananchispaq ajllasqa cristianoña kanchis otaq manaña chaypas llapallanchismi kallpachakunanchis ch’uya runakuna kananchispaq. Chaypaqmi yanapawasunman apóstol Pedroq nisqan. Paymi ñaupa tiempopi ajllasqa cristianokunata niran: “Wajasuqniykichis ch’uya Dios jina tukuy imapipas ch’uyatapuni kausaychis. Simin qelqapipunin nin: ‘Ch’uya kaychis, noqapas ch’uya kasqayrayku’, nispa” (1 Ped. 1:15, 16). ¿Imatan chaymanta yachasunman? Juchasapa runakunaña kanchis chaypas atisunmanmi Jehová Dios jina ch’uya runakuna kayta. Apóstol Pedropas imaymanapin pantaran, ichaqa kallpachakuranmi ch’uya runa kananpaq.

2. ¿Ima tapuykunatan kay yachachikuypi kutichisunchis?

² Kay yachachikuypin kay tapuykunata kutichisunchis: ¿Iman ch’uya kay? ¿Imatan yachasunman Jehová Dios ch’uya kasqanmanta? ¿Imakunapin ch’uya kasqanchista rikuchisunman? ¿Imaraykun ch’uya runakuna kananchis Jehová Diospa amigon kananchispaq?

3. ¿Ima ninkun wakin runakuna jatun p’achayoq religioso runakunata rikuspa?

³ Wakin llaqtakunapiqa jatun p’achayoq religioso runakunata, tranquilo mana asirikuq runakunata rikuspan ninku: “Kay runaqa santo runan, ch’uyata kausaqmi”, nispa. Ichaqa manan cheqaqchu chay nisqankuqa. Bibliaq nisqan jina ch’uyaña Jehová Dios chaypas payqa ‘kusisqa Diosmi’ (1 Tim. 1:11). Llaqtanpas kusisqan paytaqa servinku (Sal. 144:15). Jesusqa ñaupa tiempopi pampakama p’achayoq runakunatan juchacharan. Paykunaqa runakuna rikunallanpaqmi imatapas ruwaqku (Mat. 6:1; Mar. 12:38). Noqanchisqa Bibliata allinta  estudiaspan yachanchis Jehová Diosqa ch’uyapuni kasqanta, ch’uya Dios munakuq Dios kasqanrayku imatapas kamachiwasqanchista. Jehová Diosmi niwanchis: “Ch’uya kaychis”, nispa. Jehová Dios kikinpunitaq chayta niwanchis chayqa atisunmanmi ch’uya kaytaqa. Chaypaqmi ichaqa allinta yachananchis imas ch’uya kay chayta.

4. Bibliaq nisqan jina, ¿imaynan ch’uya runakuna kanku?

⁴ Bibliaq nisqan jina, ch’uya runakunaqa Diospa munayninman jinan kausanku, Diospa munayninman jinataqmi Diostapas yupaychanku. Chaymantapas ch’uya runakunaqa Jehová Diospaqmi t’aqasqa kapunku. Chhaynaqa, sichus kallpachakusunchis Jehová Diosta kasukunanchispaq munasqanman jina payta servinanchispaq chayqa ch’uya runakunan kasunchis. Jinaspapas Jehová Dioswanmi allin amigontin kasunchis. Juchasapa runakunaña kanchis chaypas atisunmanmi ch’uya runakuna kaytaqa.

5. ¿Imaynan Jehová Diospa junt’aq sonqo angelninkuna kanku?

⁵ Jehová Diosqa tukuy imaymanapin ch’uyapuni. Chaytan trononpa qayllanpi serviq angelkunapas niranku. Paykunan niranku: “¡Tukuy-atiyniyoq Señor Diosqa ch’uyay-ch’uya, ch’uyapunin!”, nispa (Isa. 6:3). Chaywanmi yachanchis janaq pachapi angelkunapas ch’uya kasqankuta, Jehová Diostapas allinta reqsisqankuta, chayraykun Jehová Dioswanpas allin amigontin kanku. Janaq pachapi angelkunapas Jehová Dios jinan ch’uya kanku, chaymi kay pachaman jamuqtinkupas pampa sarusqankuqa ch’uya kapuran. Chaytan Moisespas repararan t’ankarpa qayllanman achhuykushaspa (Éx. 3:2-5; Jos. 5:15).

6, 7. a) Éxodo 15:1, 11 nisqan jina, ¿imaniranmi Moisés Jehová Diosmanta? b) ¿Imata rikuspan imata uyarispan Israel runakuna yuyariranku Jehová Dios ch’uya kasqanta? (Qhaway tapanpi kaq dibujota.)

⁶ Israel runakunaqa jatun puka qochata pasasqanku qhepamanmi Jehová Diosman takiyta qallariranku. Chaypin Moisesqa niran: “Manan mayqenpas qan jinaqa qhapaq ch’uya kanchu”, nispa (leey Éxodo 15:1, 11). Egipto llaqtapi pantasqa dioskunata yupaychaq runakunaqa manan ch’uya runakunachu karanku. Canaán runakunapas pantasqa dioskunatan yupaycharanku, chaymi sinchi mana allinkunata ruwaranku. Paykunaqa wawankutan ruphachiranku, qhelli juchakunatataqmi diosninkuta yupaychanankupaq ruwaranku (Lev. 18:3, 4, 21-24; Deut. 18:9, 10). Jehová Diosqa manan chay pantasqa dioskuna jinachu. Payqa manan jayk’aqpas mana allinkunata ruwaspa yupaychananchistaqa munanmanchu. Jehová Diosqa ‘ch’uyay-ch’uyapunin’. Ñaupa tiempopi uma sacerdoteqa mat’inpin qori llafllata apaq, chaypin niq: “Jehová Diosqa ch’uyapunin”, nispa (Éx. 28:36-38, TNM).

⁷ Uma sacerdoteq mat’inpi nisqanta rikuspan Israel runakunaqa yuyariranku Jehová Diosqa ch’uyay-ch’uyaypuni kasqanta. Wakinninkuqa manapaschá uma sacerdoteq mat’inpi nisqanta rikurankuchu, chaywanpas uyarirankun kamachikuy simi k’uyukuna leekamusqanta. Chaytaqa llapa runakunapaqmi qharikunapaqpas warmikunapaqpas wawakunapaqpas leekamuran (Deut. 31:9-12). Sichus noqanchispas chaypi kasunman karan chayqa uyarisunmanmi karan khaynata leekamusqanta: “Noqan Diosniykichis Señor Dios kani, qankunaqa noqapaq t’aqasqa kaychis, ch’uya kaychis noqa ch’uya kasqayrayku”, nispa (Lev. 11:44, 45; 20:7, 26).

8. ¿Imatan yachasunman Levítico 19:2 chaymantapas 1 Pedro 1:14-16 textokunaq nisqanmanta?

 ⁸ Diospa kamachikuy simintaqa llapa runakunamanmi leekuq. Jehová Diosqa Levítico 19:2 textopin Moisesta khaynata kamachiran: “Llapa Israel runakunata nimuy, Señor Diosmi nin: Ch’uyan kankichis, noqa Diosniykichis Señor Dios ch’uya kasqayrayku”, nispa. Yaqapaschá apóstol Pedroqa chay textoq nisqanta ñaupa tiempopi cristianokunaman yuyarichiyta munaran. Chaypaschá niran: “Ch’uya kaychis”, nispa (leey 1 Pedro 1:14-16). Apóstol Pedroq nisqan jina chaymantapas Levítico 19:2 nisqan jina, Jehová Diosqa ch’uya Diosmi. Ajllasqa cristianoña kanchis otaq manaña chaypas kallpachakunanchismi Jehová Dios jina ch’uya runakuna kananchispaq (1 Ped. 1:4; 2 Ped. 3:13).

9. ¿Imaraykun allintapuni estudiananchis Levítico 19 capituloq nisqanta?

⁹ Llapanchismi munanchis Jehová Diospa munayninman jina kausayta. Chaypaqmi ichaqa allinta yachananchis imakunapis Jehová Dios jina ch’uya kasunman chayta. Chaypaqmi Jehová Diosqa askha yanapaykunata qowanchis. Chaykunamanta wakinmi kashan Levítico 19 capitulopi. Chaymantan ñaupa tiempo hebreo simita estudiaq Marcus Kalisch qelqaran: “Levítico 19 capituloqa imaymanamantan rimashan. Chay capitulopi nisqanqa aswan allinraqmi Bibliapi kaq ñaupaq kaq pisqantin librokunamantaqa”, nispa. Kunanqa astawan yachasun Levítico 19 capitulomanta, chaymi yanapawasun Jehová Diospa munayninman jina ch’uyata kausananchispaq. Chaypin Levítico 19:2 textopi khaynata nishan: “Ch’uyan kankichis”, nispa.

10, 11. ¿Imanispan Jehová Dios kamachiwanchis Levítico 19:3 textopi? ¿Imaynatan chay kamachikuyta qhawarinanchis?

¹⁰ Jehová Diosmi Israel runakunata niran: “Ch’uyan kankichis, noqa Diosniykichis Señor Dios ch’uya kasqayrayku”, nispa. Chay qhepamanpas khaynatan nillarantaq: “Sapankaykichismi mamaykichista taytaykichista respetankichis [...]. Noqaqa Diosniykichis Señor Diosmi kani”, nispa (Lev. 19:2, 3).

¹¹ Bibliaq nisqan jina Jehová Diosqa munanmi  tayta-mamanchista respetananchista, chaytan Jesuspas niran. Juj kutinmi juj wayna Jesusman achhuykuspa niran: “Yachachikuq, ¿ima allinkunatan ruwanay wiñay kausayta chaskinaypaq?”, nispa. Jesustaq niran: “Tayta-mamaykitan respetanki”, nispa (Mat. 19:16-19). Jesuspa tiemponpi fariseokunaqa manan tayta-mamankuta cuidarankuchu, nitaqmi respetarankupaschu. Chaymi Jesusqa paykunata juchachaspa niran: ‘Qankunaqa Diospa simintan costumbreykichisrayku mana valeqman tukuchinkichis’, nispa (Mat. 15:3-6). Jehová Diosqa Moisesman qosqan kamachikuypin niran: “Taytaykita mamaykita sumaqta respetay”, nispa. Chaytan Levítico 19:3 textopipas kamachiran (Éx. 20:12). Chhaynaqa ch’uya runakuna kananchispaqqa tayta-mamanchistan respetananchis. Chaytan Jehová Diosqa “ch’uyan kankichis” nisqan qhepallaman Levítico 19:3 textopi kamachillarantaq.

12. Levítico 19:3 textoq nisqan jina, ¿imatan sapankanchis tapukunanchis?

¹² Sapankanchismi tapukunanchis: “¿Bibliaq nisqanman jinachu tayta-mamayta respetashani?”, nispa. Wakinninchisqa manapaschá allintachu chay kamachikuyta kasukusharanchis. Ichaqa kallpachakunanchismi kunanmantapacha astawan tayta-mamanchista respetananchispaq cuidananchispaq ima. Chaypaqqa paykunawan kuska kananchispaqmi tiempota t’aqananchis, iñiyninkupi yanaparinanchis, llakisqa kashaqtinku kallpacharinanchis, ima necesitasqankutapas qonanchis. Chaykunata ruwaspan kasukushanchis Levítico 19:3 textoq nisqanta.

13. a) ¿Imatan Jehová Dios Levítico 19:3 textopi Israel runakunata kamachillarantaq? b) Lucas 4:16-18 nisqan jina, ¿imakunata ruwaspan Jesuspa ejemplonta qatikusunman?

¹³ Chaymantapas Jehová Diosqa Levítico 19:3 textopin Israel runakunata kamachillarantaq sábado p’unchayta waqaychanankupaq. Noqanchisqa manaña chay p’unchayta waqaychanchischu chaypas imaymanatan chay kamachikuymantaqa yachasunman. Israel runakunaqa sábado p’unchayta waqaychasqankumantan imaymana bendicionkunata chaskiranku, chay p’unchaypiqa Jehová Diosllatan yupaycharanku. * Chaytan Jesuspas ruwaran, payqa sinagogakunaman rispan Diospa simin qelqata leellaqpuni (Éx. 31:12-15; leey Lucas 4:16-18). ¿Imatan Levítico 19:3 textoq nisqanmanta noqanchispas yachasunman? Tiempotan orqonanchis Bibliata estudiananchispaq, mañakunanchispaq, Diosmanta willaq lloqsinanchispaq, sapallanchispi Bibliata estudiananchispaq, juñunakuykunaman rinanchispaq, familiapi sapa semana estudiananchispaqpas. Sichus chaykunata ruwananchispaq kallpachakusunchis chayqa Jehová Dioswanmi allin amigontin kasunchis. Chaymi yanapawasunchis Jehová Dios jina ch’uya runakuna kananchispaq.

14. ¿Imayna kananchispaqmi Levítico 19 capítulo yanapawasun?

¹⁴ Levítico 19 capitulon yanapawasun ch’uya runakuna kananchispaq. Levítico 19:4 textoq tukuyninpin nin: “Noqaqa Diosniykichis Señor Diosmi kani”, nispa. Chay nisqanqa 16 kutitan Levítico 19 capitulopi nishan. Jehová Diosqa Moisesman qosqan ñaupaq kaq kamachikuypin nillarantaq: “Noqan Señor Diosniyki kani [...]. Aman noqamanta waj dioskunayoqchu kanki”, nispa (Éx. 20:2, 3).  Noqanchispaqqa Jehová Dioswan amigontin kaymi imamantapas aswan importante kanan. Chaymantapas Jehová Diospa testigonkuna kasqanchisraykun paypa munayninman jina kausananchis, manapunin sutintaqa qhellichananchischu (Lev. 19:12; Isa. 57:15).

15. ¿Imata ruwananchispaqmi kallpachawanchis Levítico 19:5-8, 21, 22 textokuna?

¹⁵ Israel runakunaqa Diospa llapa kamachikuyninkunata kasukuspan rikuchisharanku Jehová Diosta munakusqankuta. Chaymi Jehová Diosqa Levítico 18:4 textopi niran: “Kamachikuyniykunatan junt’ankichis, unanchayniykunatan waqaychankichis, chaykunaman jinataq purinkichis, noqaqa Diosniykichis Señor Diosmi kani”, nispa. Chay kamachikuyninkunaqa Levítico 19 capitulopin kashan. Juj kaq kamachikuy qosqanmi rijurishan Levítico 19:5-8, 21, 22 textokunapi. Chaypin Jehová Diosqa kamachiran llapa sacrificiota ch’uyata jaywanankupaq. Chaytaqa Jehová Diospa munayninman jinan ruwananku karan. Chay textokunan yanapawanchis Jehová Diospa munayninman jina imatapas ruwananchispaq, siminchiswanpas alabananchispaq. Chaymantan Hebreos 13:15 textopipas rimashan.

16. ¿Imanispan Jehová Dios kamachiran Levítico 19:19 textopi Israel runakunata, imatan chaymanta yachasunman?

¹⁶ Ch’uya runakuna kananchispaqqa Diosta mana serviq runakunamantan jujniray kananchis. Wakinninchistaqa yaqapaschá escuelanchispi llank’ananchispi otaq mayqen familianchispas mat’ipayawasunman Jehová Diosta amaña servinanchispaq. ¿Iman yanapawasunman chhaynapi tarikuspa allinta imatapas ruwananchispaq? Chaypaqqa Levítico 19:19 nisqanmi yanapawasun. Chaypin Jehová Diosqa Israel runakunata niran: “Aman iskay rijch’aq q’aytuwan awasqa p’achawan churakunkichu”, nispa. ¿Imaraykun Jehová Dios chayta kamachiran? Jujnirayta p’achakusqankupin paykunaqa rikuchiranku juj llaqtayoq runakunamanta jujniray kasqankuta. Manaña chay kamachikuy noqanchispaqchu chaypas, ¿imatan chaymanta yachasunman? Noqanchisqa manan kay pachapi millay runakuna jinachu kananchis, nitaqmi escuelanchispi llank’ananchispi otaq mayqen familianchispa ruwasqantachu qatikunanchis. Munakunchisña paykunata chaypas Jehová Diospa munayninman jinan imatapas ruwananchis, paypaq jinataqmi t’aqasqa kananchis (2 Cor. 6:14-16; 1 Ped. 4:3, 4).

17, 18. ¿Imatan yachasunman Levítico 19:23-25 textoq nisqanmanta?

 ¹⁷ Jehová Diosmi Israel runakunata niran: “Noqaqa Diosniykichis Señor Diosmi kani”, nispa. Chayta uyarispaqa entienderankuchá Jehová Dioswan amigontin kay aswan importante kasqanta. Chaytan reparanchis Levítico 19:23-25 textokunapi (leey Levítico 19:23-25). Jehová Diosqa Israel runakunatan kamachiran prometesqa allpaman jaykuspa mallkisqanku sach’aq rurunta kinsa wata ama mijunankupaq, tawa kaq watapitaq rurusqanta Jehová Diosman qonankupaq. Paykunaqa pisqa kaq watapiñan sach’ankuq rurusqanta mijunanku karan. Chay kamachikuy nisqan jina Israel runakunaqa Jehová Diospin confiananku karan. Jehová Diosqa manan imankutapas faltachinanchu karan, chaymi payllata servinanku karan. Chhaynaqa, Israel runakunaqa Jehová Diospa wasinman imaymana mijuykunata apaspan payta yupaychasharanku.

¹⁸ Levítico 19:23-25 textokunan yuyarichiwanchis Jesuspa nisqanta. Paymi niran: “Amaña vidaykichismanta llakipakuychischu imatachus mijunaykichismanta, imatachus ujanaykichismanta, imawanchus p’achakunaykichismantapas”, nispa. Nillarantaqmi: “Janaq pacha Yayaykichisqa yachanmi tukuy chaykuna necesitasqaykichista”, nispa (Mat. 6:25, 26, 32). Jehová Diosqa manan jayk’aqpas saqerpariwasunchu. Sichus pisichikuypi tarikuq hermanonchiskunata yanapasun, iñiq t’aqapipas kaqninchiskunawan yanapakusunchis chayqa Jehová Diosqa manan imanchistapas faltachiwasunchu. Qoykukuq kasunchis chayqa mastaraqmi Jehová Diosqa kutichipuwasunchis (Mat. 6:2-4). Chhaynaqa kallpachakunanchismi Levítico 19:23-25 textoq nisqan jina qoykukuq kananchispaq.

19. ¿Imaynatan Levítico 19 capitulomanta yachay yanapawanchis?

¹⁹ Levítico 19 capitulopi yachamusqanchis jina imaymanata ruwaspan Jehová Dios jina ch’uya runakuna kasunman (1 Ped. 1:15). Chhayna kausasqanchista rikuspan wakin runakunapas Jehová Diosta yupaychayta qallariranku (1 Ped. 2:12). Levítico 19 capitulomantaqa astawanraqmi yachasunman. Chaykunan yanapawallasuntaq apóstol Pedroq nisqan jina ch’uya runakuna kananchispaq. Chaykunamantan qatimuq yachachikuypi astawan yachallasuntaq.