1. ¿Imata ruwaspan Job astawan Jehová Diosta reqsirqan?

 JOBQA manachá jayk’aqpas qonqarqanchu Jehová Dios kamasqankunamanta rimapayasqantaqa. Jehová Diosmi Jobta nirqan ancha admiranapaq kamasqankunata qhawananpaq. Chay ruwaymi Jobtaqa yanaparqan Jehová Diospi astawan confiananpaq, ancha yachayniyoq kasqantapas reparananpaq. Jehová Diosqa tukuy ima necesitasqankutan animalkunamanqa qon, chayta rikuspan Jobqa repararqan paytapas Dios cuidananta (Job 38:39-41; 39:1, 5, 13-16). Jobqa Diospa kamasqankunapin yuyaymanarqan, chayta ruwaspan astawan Diosta reqsirqan.

2. ¿Imaraykun Diospa kamasqankunata qhaway mayninpi sasa kanman?

² Kamasqankunata qhawaspan noqanchispas Jehová Diostaqa astawan reqsisunman. Ichaqa chay ruwayqa manapaschá facilchu kanman. Llaqta ukhupi tiyanchis chayqa manan sapa p’unchaychu animalkunata plantakunatapas rikunchis. Campopiña tiyanchis chaypas manapaschá tiemponchis kanmanchu chaykunata qhawananchispaq. Chaymi kunan yachasunchis imaraykun tiempotaqa churananchispuni Diospa kamasqankunata qhawananchispaq chayta. Imaynatas Jehová Diospas Jesuspas Diospa kamasqankunawan yachachirqanku chayta. Chaymantapas yachasun imatas noqanchispas ruwananchis Diospa kamasqankunamanta yachashanallanchispaq chaytapas.

3. ¿Imakunatan Jehová Dios ruwarqan Adán kusisqa kananpaq?

³ Jehová Diosqa paypa kamasqankunata qhawaspa kusikunanchistan munan. Chaymi Adantapas juj sumaq huertapi churarqan chay huertapi imachus kasqanwan kusikunanpaq, chay huertata cuidananpaq, chaypi llank’ananpaq ima (Gén. 2:8, 9, 15). Adanqa maytachá kusikurqan tarpusqan mijuykunapas  t’ikakunapas sumaqta wiñarisqanta rikuspaqa. Chay huertapi llank’ayqa may kusikunapaqchá karqan. Chaymantapas Jehová Diosqa sapanka animalkunaman sutita churananpaqmi Adantaqa kamachirqan (Gén. 2:19, 20). Jehová Diosqa atinmanmi karqan llapa animalkunaman sutinta churayta, ichaqa chay llank’aytaqa Adanmanmi qorqan. Chayta ruwananpaqqa allintachá Adanqa animalkunata qhawarqan, rikurqanchá imayna kamasqa kasqankuta, chaykunata qhawarispachá payqa sapankaman sutinkuta churarqan. Chayta ruwaspaqa maytachá kusikurqan. Chaymantapas repararqanchá Jehová Diosqa ancha yachayniyoq kasqanta, imatapas sumaqta ruwaq kasqanta.

4. a) ¿Imaraykun Diospa kamasqankunata qhawananchis? b) ¿Diospa kamasqankunamanta mayqenmi astawan gustasunki?

⁴ ¿Imaraykun Jehová Diospa kamasqankunata qhawananchis? Jehová Dios kikinmi chay ruwananchista munan. Paymi niwanchis: “Cielota qhawariychis, ñawiykichista allinta kichariychis. ¿Pin chaypi kaqkunata kamarqan?”, nispa. Sut’in kashan, Jehová Diosmi chaykunataqa kamarqan (Isa. 40:26). Manan janaq pachapi kaqkunallatachu Jehová Diosqa kamarqan, kamallarqantaqmi jallp’a pachapi kaqkunatapas lamar-qochapi kaqkunatapas. Chay kamasqankunata qhawaspaqa imaymanatan yachasunman (Sal. 104:24, 25). Chaymantapas piensasun imayna kamasqa kasqanchispi. Jehová Diosqa kamasqankunata qhawaspa kusikunanchispaqmi kamawarqanchis. Chaymi Jehová Diosqa ñawiyoqta, ninriyoqta, simiyoqta, senqayoqta, makiyoqta ima kamawarqanchis.

5. Romanos 1:20 nisqan jina, ¿imaraykun Diospa kamasqankunata qhawananchis?

⁵ ¿Imaraykun Diospa kamasqankunata qhawanallanchistaq? Chayta ruwaspaqa astawanmi Jehová Diostaqa reqsisun (leey Romanos 1:20). Tukuy imapas imayna ruwasqa kasqanmi rikuchiwanchis Jehová Dios ancha yachayniyoq kasqanta. Chaymantapas imaymana clase mijuykunata kamasqanpin reparallanchistaq mayta munakuwasqanchista. Jehová Diospa kamasqankunata qhawaspaqa astawanmi payta reqsinchis, jinaspapas astawanmi payman qayllaykunchis. Kunanqa yachasun imaynatas Jehová Dios kamasqankunawan yachachiwanchis chayta.

6. ¿Imatan cigüeñakunamanta yachasunman?

⁶ Jehová Diosqa tiempollanpin imatapas ruwan. Israel runakunaqa sapa watanmi febrero killa tukuyta, kuskan mayo killapi ima qhawaqku cigüeñakunaq juj ladoman astakusqankuta. Chaymanta rimaspan Jehová Diosqa Israel runakunata nirqan: “Cigüeñaqa yachanmi jayk’aq maymanpas rinanta”, nispa (Jer. 8:7). Jehová Diosmi chay animalkunamanqa yuyayta qorqan tiempollanpi astakunankupaq. Chhaynatan  juicionkunata apamunanpaqpas Jehová Diosqa tiempota churarqanña. Chay phalaq animalkunaq tiempollanpi astakusqanmi yuyarichiwanchis Jehová Diospas juicionkunata “señalasqa tiempopi” apamunanta, chhaynapi kay millay pachata tukuchinanpaq. Chhayna kananmantaqa manan iskayananchischu (Hab. 2:3).

7. ¿Imatan ankakunamanta yachasunman? (Isaías 40:31).

⁷ Jehová Diosmi serviqninkunaman kallpata qon. Profeta Isaiaswanmi Diosqa serviqninkunaman willachirqan llakisqa kashaqtinku otaq pisikallpayaqtinku kallpata qonanpaq; chhaynapi “ankakuna jina altonta phalanankupaq” (leey Isaías 40:31). Israel runakunaqa rikullaqkupunin ankakunataqa, rikurqankun imaynatas wayraq yanapayninwan rafrankunata mana kuyurichispalla altonta phalasqankuta. Chayta yachayqa maytan kallpachawanchis, ¿imarayku? Imaynan Jehová Dios chay phalaq animalkunata yanapan, chhaynatan serviqninkunatapas yanapanqa kallpachanqa sasachakuykunapi tarikuqtinku. Chhaynaqa, phalaq animalkunata altonta phalashasqankuta rikuspaqa yuyarinaykin ima sasachakuypiña tarikuqtiykipas Jehová Dios kallpanwan yanapanasuykita.

8. a) ¿Imatan Jehová Diospa kamasqankunamanta Job yacharqan? b) ¿Imatan noqanchispas Jehová Diospa kamasqankunamanta yachasunman?

⁸ Jehová Diosqa confianapaq jinan. Jehová Dioswan rimasqanmi Jobtaqa yanaparqan Diospi confiananpaq (Job 32:2; 40:6-8). Jehová Diosqa imaymana kamasqankunamantan Jobman willarqan: ch’askakunamanta, phuyukunamanta, rayo t’ojaykunamanta ima. Chaymantapas imaymana clase animalkunamantan rimarqan: salqa toromanta caballomanta ima (Job 38:32-35; 39:9, 19, 20). Llapa chaykunata rikuspan Jobqa yacharqan Jehová Dios atiyniyoq, munakuyniyoq, ancha yachayniyoq kasqanta. Chaymi Jobqa astawan Jehová Diospi confiarqan (Job 42:1-6). Chhaynatan noqanchispas Jehová Diospa kamasqankunata rikuspaqa yuyarinanchis Jehová Diosqa ancha atiyniyoq, ancha yachayniyoq kasqanta. Jehová Diosqa tukuy atiyniyoqtaq chayqa llapa sasachakuyninchiskunatan tukuchipunqa. Chaykunamanta yachaymi yanapawanchis paypi astawan confiananchispaq.

9, 10. ¿Imatan Jehová Diosmanta yachachiwanchis intiq k’anchayninpas paraq chayamusqanpas?

⁹ Jesusqa allintan Taytanpa kamasqankunataqa reqsirqan. Payqa “allin llank’aq maestro” jinan Taytantaqa yanaparqan llapa imapipas kamaypi (Prov. 8:30). Kay pachapi kashaspapas Diospa kamasqankunawanmi qatikuqninkunaman imaymanata Jehová Diosmanta yachachirqan, wakinmanta kunan yachasun.

¹⁰ Jehová Diosqa llapa runakunatan munakun. Olivos orqopi yachachishaspan Jesusqa intiq k’anchayninmanta paramantawan rimarqan. Intipas parapas mana kanmanchu chayqa manachá runakunaqa kausasunmanchu. Jehová Diosqa manan payta serviqkunallamanchu chaykunataqa qon, aswanpas llapa runakunamanmi qon, juchayoqmanpas mana juchayoqmanpas; chaypin rikunchis Jehová Diosqa may munakuq kasqanta (Mat. 5:43-45). Chaykunamanta rimaspan Jesusqa discipulonkunata yachachisharqan llapa runakunata munakunankupaq. Noqanchispas intiq sumaq k’anchayninta rikuspa, llamp’u parata rikuspa iman Diospa munakuyninpi piensananchis, yuyarinanchismi llapa runakunata munakusqanta. Jehová Dios jinan noqanchispas llapa runakunata munakunanchis, chaytaqa ruwanchis llapa runakunaman Diosmanta yachachispan.

11. ¿Imatan yuyarinanchis phalaq animalkunata rikuspa?

¹¹ Jehová Diosqa llapa necesitasqanchistan qowanchis. Olivos orqopi yachachishaspan Jesusqa nillarqantaq: “Allinta qhawariychis phalaq animalkunata, chay animalkunaqa manan  tarpunkuchu, manan cosechankuchu, manan taqena wasikunapipas mijuyta juñunkuchu. Janaq pacha Taytaykichismi chay animalkunataqa mijuchin”, nispa. Chayta Jesús nishaqtinqa yaqapaschá uyariqninkunaqa phalaq animalkunata chaykunapi phalashaqta rikurqanku. Chaymi Jesusqa paykunata nirqan: “¿Manachu qankunaqa chaykunamanta astawanraq valenkichis?”, nispa (Mat. 6:26). Chhayna sumaqtan Jesusqa discipulonkunata yachachirqan mana imamantapas llakikunankupaq (Mat. 6:31, 32). Jesuspa chay yachachisqankunaqa kay tiempopipas llapa Dios serviqkunatan kallpachashan. Jehová Diosqa llapa ima necesitasqanchistan qowasun. España nacionmanta juj sipas iñiqmasinchismi llakisqa kasharqan, manas payqa juj wasita tariyta atisharqanchu, chayllamansi pichinkuchakunata mijushaqta rikusqa. Chayta rikuspas payqa manaña nishutachu llakikusqa. Paymi nin: “Chhayna sumaqtataq Jehová Dios pichinkuchakunata uywan chayqa, ¿manachu noqatapas uywawanqa?”, nispa. Chay qhepallamansi chay hermanaqa juj wasita tiyananpaq tarisqa.

12. Mateo 10:29-31 nisqan jina, ¿imatan Jehová Diosmanta yachasunman pichinkuchakunata rikuspa?

¹² Jehová Diosqa sapanka jujninchistan munakuwanchis. Jesusmi apostolninkunata Diosmanta willanankupaq kachashaspan paykunata nirqan qatiykachasqaña kaqtinkupas, ama imatapas manchakunankupaq (leey Mateo 10:29-31). Chaytaqa ruwarqan pichinkuchakunamanta rimaspan, chay animaltaqa allintan llapa Israel runakunaqa reqsiqku. Chay tiempopiqa pisillatan chay animalqa valeq. Jesusmi ichaqa discipulonkunaman nirqan: “Manan jujllapas pampamanqa urmanmanchu janaq pacha Taytaykichis mana yachashaqtinqa”, nispa. Jinaspa nillarqantaq: “Ama manchakuychischu, qankunaqa askha pichinkukunamantapas astawanraqmi valenkichis”, nispa. Chaywanmi Jesusqa qatikuqninkunata yachachisharqan Jehová Diospas paykunamanta llakikusqanta, sapanka jujninkuta munakusqanta. Chayta yuyariymi paykunataqa yanaparqan qatikachasqaña kaqtinkupas ama imatapas manchakunankupaq. Diosmanta willaq rishaspaqa sapa pichinkuchakunata rikuspachá Jesuspa discipulonkunaqa yuyarirqanku pichinkukunamanta Jesuspa yachachisqanta. Chhaynatan noqanchispas pichinkukunata rikuspaqa Jehová Dios mayta munakuwasqanchista yuyarinanchis. Paypaqqa askha pichinkukunamantapas astawanraqmi valenchis. Qatikachasqaña kaspapas Jehová Diosmi yanapawasunchis, paymi kallpachawasunchis ama manchakunanchispaq (Sal. 118:6).

13. ¿Imatan ruwananchis Diospa kamasqankunamanta astawan yachashanallanchispaq?

¹³ Diospa kamasqankunata rikuspaqa imaymanatan Jehová Diosmanta yachasunman. Chaypaqmi ichaqa tiempota t’aqananchis Diospa kamasqankunata qhawananchispaq, jinaspa juj ratu sayaykuspa chaykunapi yuyaymanananchis. Chhaynapin Jehová Diostaqa astawan reqsisunchis. Mayninpin ichaqa chaykunata ruway sasa kanman. Camerún nacionmanta Géraldine hermananchismi nin: “Llaqta ukhupitaq wiñarqani chayqa sasan noqapaqqa chaykunata ruway karqan.  Chaymi astawanraq kallpachakunay karqan Diospa kamasqankunata qhawanaypaq”, nispa. Alfonso sutiyoq umalliqmi nillantaq: “Diospa kamasqankunata qhawanaypaqqa tiempotan t’aqani, jinaspa Diospa llapa kamasqankunapi yuyaymanani”, nispa.

14. ¿Imatan rey David yacharqan Diospa kamasqankunapi yuyaymanaspa?

¹⁴ Rey Davidqa yuyaymanallaqpunin Diospa kamasqankunapi, chaymi Jehová Diosta nirqan: “Kamasqayki cielota rikuspan, makiykiq llapa ruwasqankunata rikuspan, killatapas ch’askakunatapas rikuspan nini: ¿Imataq wañuq runari payta yuyarinaykipaq?”, nispa (Sal. 8:3, 4). Rey Davidqa ch’askakunata qhawaspaqa manan munay kasqallantachu qhawarqan, aswanpas chaykunata qhawaspaqa Jehová Diospin piensaq, chhaynapi reparaq may jatun Dios kasqanta. Chaymantapas rey Davidqa imaynatas mamitanpa wijsanpi wiñarqan chaypin yuyaymanaq. Chaykunapi piensaspachá rey Davidqa muspharqanraq Jehová Dios ancha yachayniyoq kasqanmanta (Sal. 139:14-17).

15. ¿Imakunatawanmi Jehová Diosmanta yachasunman llapa kamasqankunata qhawaspa? Wakinmanta willay (Salmos 148:7-10).

¹⁵ David jina Diospa kamasqankunapi yuyaymanananchispaqqa manan karutaraqchu rinanchis. Sapa p’unchaymi intiq ruphayninpi reparasunman Jehová Diospa atiyninta (Jer. 31:35). Urpichaq q’esachakusqanta rikuspan reparallasunmantaq Jehová Dios ancha yachayniyoq kasqanta. Chaymantapas alqochakunata chupankuwan pujllasqankuta rikuspan reparallasunmantaq Jehová Diosqa kusisqa Dios kasqanta. Juj mama wawanwan pujllashasqankuta rikuspan reparallasunmantaq Jehová Dios ancha munakuq kasqanta. Chhaynaqa, sapa p’unchaymi Jehová Diospa kamasqankunataqa qhawananchis. Chaykunaqa tukuy ladopin kashan. Diospa kamasqankuna jatunña juch’uyña kanman chaypas llapallankun Jehová Diostaqa jatunchanku (leey Salmos 148:7-10).

16. ¿Imata ruwananchispaqmi kallpachakunanchis?

¹⁶ Jehová Dios jinaqa manan pipas kanmanchu, payllan munakuq, ancha yachayniyoq, tukuy atiyniyoq Diosqa. Chhayna Dios kasqantaqa kamasqankunata qhawaspan reparasunman. Chhaynaqa tiempotan t’aqananchis Diospa kamasqankunata qhawananchispaq, jinaspa chaykunapi yuyaymanananchispaq. Chayta ruwaspan Jehová Diosta astawan reqsisun, jinaspapas astawanmi payman qayllaykusun (Sant. 4:8). Qatimuq yachachikuypin yachasunchis imaynatas tayta-mamakunapas Diospa kamasqankunawan wawankuta yachachinkuman chayta.