1. ¿Imaninmi Biblia cheqaq munakuymanta?

 BIBLIAN cheqaq munakuymanta nin: “Munakuyqa nina rauray jina mana tukurikuqmi, Jehová Diospa ninan jinan. May askha unupas manan munakuytaqa wañuchinmanchu, may askha mayupas manan munakuytaqa apanmanchu”, nispa (Cant. 8:6, 7). b ¡May sumaqmi chay simikunaqa! Chaypi nisqan jina esposaq qosaq munanakusqankuqa wiñaypaqmi kanman, chay munanakusqankutaqa manan imapas chiriyachinmanchu.

2. ¿Imatan casarasqakuna ruwananku munakuyninku ama chiriyananpaq?

² Qosapas esposapas tukuy atisqankutan kallpachakunanku munakuyninku ama chiriyananpaq. Munakuyqa nina jinan, mana wañunanpaqqa llant’atan churanayki, chayta mana ruwaqtiykiqa chay ninaqa wañurapunmanmi. Chhaynan casado kausaypi munakuywanpas. Chay munakuy ama chiriyananpaqqa iskayninkun kallpachakunanku. Mayninpin ichaqa imaymana sasachakuykuna kaqtin chay munakuy chiriyapunman, yaqapaschá qolqe mana kanmanchu otaq ima onqoykunapas kanman, wawakunata uywaypas sasan kanman. Chhayna sasachakuykunapi tarikuqtinkun mayninpiqa munakuyninku chiriyayta qallarinman. Sichus casado kashanki chayqa, ¿iman yanapasunkiman “Jehová Diospa ninan jina” munanakuyniykichis ama chiriyananpaq? Kay yachachikuypin kinsamanta yachasunchis, chaykunan yanapasunki casado kausayniykipi kusisqa kanaykipaq. c

3. ¿Imaraykun casarasqakuna Jehová Diosta munakunanku munakuyninku ama chiriyananpaq? (Eclesiastés 4:12; qhaway kay parrafopaq fotota).

³ Casado kausaypi munakuy ama chiriyananpaqqa, qosapas esposapas iskayninkun kallpachakunanku Jehová Diosta astawan munakunankupaq, ¿imaraykun chayta ruwananku? Sichus iskayninku Jehová Diosta munakunqaku chayqa facil-llatan kamachikuyninkunata kasukunqaku, chhaynapin munakuyninkuta chiriyachiq ima sasachakuytapas atipanqaku (leey Eclesiastés 4:12). Chaymantapas sichus Jehová Diosta munakunqaku chayqa tukuy atisqankutan ruwanqaku Jehová Dios jina munakuq, pacienciakuq, perdonaykukuq ima kanankupaq (Efes. 4:32–5:1). ¿Manachu casado kausaypi chayta ruwaqtinku munakuy t’ikarinqa? Arí, chhaynan kanqa. Lena hermananchisqa 25 wata masñan casarasqa kashan. Paymi nin: “¡May sumaqmi Diosta munakuq runawan kausayqa!”, nispa.

4. ¿Imaraykun Jehová Dios Josetapas Mariatapas ajllarqan Jesusta uywanankupaq?

⁴ Josemanta Mariamantawan yachasun. Paykunatan Jehová Diosqa Davidpa llapa miraynin kaqkunamanta ajllarqan Jesusta uywanankupaq. ¿Ichaqa imaraykun paykunata ajllarqan? Paykuna Jehová Diosta tukuy sonqo munakusqankurayku. Jehová Diosqa allintan yacharqan casado kausayninkupi paypa munayninta ñaupaqman churanankuta. ¿Imatan casarasqakuna Josemantapas Mariamantapas yachankuman?

5. ¿Imatan qosakuna José jina ruwananku?

⁵ Joseqa kasukullaqpunin Jehová Diospa kamachikuyninkunata chaymi yanaparqan allin qosa kananpaq. Kinsa kutipi jinan Jehová Diosqa Joseman imaymana kamachikuykunata qorqan familianta pusarinanpaq. Manaña chay ruway facilchu paypaq karqan chaypas kaq ratun kasukurqan (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21). Jehová Diosta kasukuymi Josetaqa yanaparqan Mariata ima sasachakuykunamantapas cuidananpaq. Chayta rikuspachá Mariaqa astawan Joseta munakurqan respetarqan ima. Qosakuna, José jina kanaykichispaqmi kallpachakunaykichis, Bibliapin familiaykichista uywanaykichispaq yuyaychaykunata maskhanaykichis. d Sasaña kanman chaypas chay yuyaychaykunata kasukunkichis chayqa esposaykichista munakusqaykichistan rikuchinkichis. Chhaynapin casado kausayniykichispas allin kanqa. Vanuatu nacionmanta 20 wata masña casarasqa hermananchismi nin: “Qosayqa kallpachakullanpunin ima ruwaypipas Jehová Diosta kasukunanpaq, chayraykun paytaqa astawan respetani. Jinaspapas yachanin imatapas allinta ruwananta”, nispa.

6. ¿Imatan esposakuna Mariamanta yachankuman?

⁶ Mariapas Jehová Diostan munakullaqtaq. Allin iñiyniyoq kasqanpas Jehová Dioswan allin amigontin kasqanpas manan Joseraykullachu karqan, payqa allintan Diospa siminta reqsirqan (qhaway español simipi Lucas 1:46 textopaq nota de estudio nisqata). Chaymantapas  Mariaqa llapa yachasqanpi yuyaymanananpaqmi tiempota orqoq (Luc. 2:19, 51). Mariaqa Dios sonqo warmi kasqanraykun allin esposa karqan. Kay tiempopipas askha hermananchiskunan María jina kanankupaq kallpachakunku. Émiko hermananchismanta yachasun, paymi nin: “Soltera kashaspaqa noqa kikiymi kallpachakuq kani Dioswan allinpi kanaypaq, casarakusqayku qhepamanmi ichaqa qosayllaña Jehová Diosmanta mañakuq, tukuy imatapas ruwaq Jehová Dioswan allinpi kanaykupaq. Chaypin repararqani iñiyniypi allin kanaypaq payllata suyashasqayta. Ichaqa noqapas kallpachakunaymi karqan Jehová Dioswan allin amigontin kanaypaq. Chayraykun kunanqa tiempota orqoni noqa kikiy Jehová Diosmanta mañakunaypaq, Bibliata leenaypaq, chaypi yuyaymananaypaq ima”, nispa (Gál. 6:5). Esposakuna, sichus kallpachakunkichis Jehová Diosta tukuy sonqomanta munakunaykichispaq chayqa, astawanmi qosaykichisqa munakusunkichis (Prov. 31:30).

7. ¿Imatan casarasqakuna yachankuman Josemantapas Mariamantapas?

⁷ Josepas Mariapas kuskan kallpachakuqku allin iñiyniyoq kanankupaq. Paykunaqa yacharqankun familiantin Diosta serviy imamantapas aswan importante kasqanta (Luc. 2:22-24, 41; 4:16). Chay ruwayqa sasapaschá karqan, astawanqa wawakunayoq kapusqankurayku, ichaqa chaywanpas kallpachakurqankun. Casarasqakunaqa imaymanatan Josemantapas Mariamantapas yachankuman. Sichus qankunapas wawakunayoq kankichis chayqa yaqapaschá mana facilchu kanman juñunakuykunaman riy, familiantin Diosta kuska yupaychanapaq tiempota orqoypas. Chaymantapas sasan kallanmantaq warmi-qhari jina Bibliata kuska leenaykichispaq Diosmanta mañakunaykichispaqpas tiempota orqoyqa. Ichaqa sichus tukuy atisqaykichista kallpachakunkichis familiantin Diosta yupaychanaykichispaq chayqa, Jehová Dioswanmi allin amigontin kankichis. Jinaspapas qankunapas astawanraqmi jujllachakunkichis. Chhaynaqa, Dios yupaychayta ñaupaqman churaychis.

8. ¿Imatan casarasqakuna ruwankuman familiantin Diosta adoray paykunapaq sasa kaqtin?

⁸ Yaqapaschá casado kausayniykichispi problemakuna kaqtin sasa kanman familiantin Diosta adoray ch’isita apariy. Chhayna kaqtin, ¿imatan ruwawaqchis? Yaqapaschá imachus iskayniykichisman gustasunkichis chayta t’aqwiriwaqchis. Chayta ruwaymi yanapasunkichis pisi-pisimanta casado kausayniykichispi allillan kanaykichispaq, Diosta kuska servinaykichispaqpas.

9. ¿Imaraykun qosapas esposapas kuska imatapas ruwanankupaq kallpachakunanku?

⁹ Casarasqakunaq munakuyninku ama chiriyananpaqqa kallpachakunankun kuska imatapas ruwanankupaq. Chayta ruwaymi paykunataqa yanapanqa imayna kashasqankuta imata piensasqankuta reparanakunankupaq (Gén. 2:24). Yachasun imatas Lilianwan Ruslanwan casarakusqanku qhepallaman repararqanku chayta. Paykunaqa 15 wata masñan casarasqa kashanku, hermananchismi nin: “Qallariypiqa kuska imatapas ruwanaykupaqmi yuyaykurqayku, chaymantan ichaqa repararqayku chay ruwayqa mana facilchu kasqanta. Noqaykuqa llank’ayllapi, wasipi imaymana ruwaykunallapin afanasqa kasharqayku, chaymantataq wawakunayoq kapurqayku. Chaypin repararqayku kuska imatapas ruwanaykupaq tiempota mana orqospaqa pisi-pisimanta karunchanakapunaykuta”, nispa.

10. ¿Imatan casarasqakuna Efesios 5:15, 16 nisqanman jina ruwananku?

¹⁰ Qosapas esposapas kuska imatapas ruwanankupaqqa allintan rimanakunanku. Chaymantapas iskayninku tiempota pasarinankupaqmi kallpachakunanku (leey Efesios 5:15, 16). Nigeria nacionmanta Uzondu hermanonchismi nin: “Imakunatachus ruwasaq chayta qhawarishaspaqa esposaywan kuska imatapas ruwanaykupaqmi  tiempota t’aqallanitaq. Chay t’aqasqay tiempopiqa manan wajtaqa imatapas ruwanichu”, nispa (Filip. 1:10). Yachallasuntaq Anastasia hermananchismanta, paypa qosanqa watukuq umallin. Paykunaqa Moldavia nacionpin Diosta servishanku. Anastasia hermananchismi willakun imatas ruwan qosanwan kuska tiempota pasarinanpaq chayta. Paymi nin: “Qosay iñiq t’aqapi ruwanankunata ruwashanankamaqa usqhayllan noqapas imachus ruwanaykunata ruwani, chhaynapi pay ruwanankunata tukuqtin kuska tiempota pasarinaykupaq”, nispa. Ichaqa, ¿imatan ruwawaqchis kuska kanaykichispaq tiempo mana aypasuqtiykichis?

11. ¿Imakunatan Aquilapas Priscilapas kuska ruwaqku?

¹¹ Casarasqakunaqa imaymanatan Aquilamanta Priscilamantawan yachankuman. Paykunaqa apostolkunaq tiemponpin kausarqanku (Rom. 16:3, 4). Manaña paykunamanta Biblia askhatachu willan chaypas, willanmi kuska imatapas ruwasqankumanta, kuska llank’asqankumanta, kuska Diosmanta willasqankumanta, kuska jujkunata yanapasqankumantapas (Hech. 18:2, 3, 24-26). Arí, Biblia paykunamanta rimaspaqa iskayninkumanta imatapas ruwasqankumantan willan.

12. ¿Imatan casarasqakuna ruwankuman tiempota kuska pasarinankupaq? (Qhaway kay parrafopaq fotota).

¹² ¿Imaynatan casarasqakuna Aquilaq ruwasqanta, jinallataq Priscilaq ruwasqanta qatikunkuman? Sapankaykichisña imaymana ruwanayoq kankichis chaypas, kallpachakuwaqchismi iskayniykichismanta imatapas kuska ruwanaykichispaq. Chaytan Aquilapas Priscilapas ruwaqku. Paykunaqa kuskan Diosmanta willaqku, qankunapas chaytan ruwawaqchis. Chaymantapas Aquilawan Priscilawanqa kuskan llank’aqku. Qankunapas jujniray llank’anayoqña sapankaykichis kawaqchis chaypas, kallpachakuwaqchismi wasipi ima ruwanallatapas kuska ruwanaykichispaq (Ecl. 4:9). Sichus kuska imatapas ruwankichis chayqa, juj nisqallan kausankichis. Jinaspapas chay ratukunapin imaymanamanta parlariwaqchis. Robert hermanonchisqa 50 wata masñan casarasqa kashan. Paymi nin: “Noqaykumanqa manan mayninpi tiempo aypawankuchu, chaymi iskaymanta imatapas ruwayku, noqan platokunata maqchini esposaytaq ch’akichin. Chaymantapas jardinpi llank’ashaqtiyqa esposaymi yanapaq jamuwan, pay yanapawaqtinqa kusisqan kani. Iskayniyku imatapas ruwaqtiykuqa munakuyniykun astawan t’ikarin. Kuska imatapas ruwaymi astawan jujllachawanku”, nispa.

13. ¿Imatan qosapas esposapas ruwananku juj nisqalla kanankupaq?

¹³ Ichaqa kaytan yuyarinaykichis: Wasipi kuska tiyayqa manan juj nisqalla kausaychu. Brasilpi tiyaq juj casarasqa hermananchismi nin: “Imaymana ruwanayoq kaspan mayninpiqa mana reparakusunmanchu pisi-pisimanta karunchanakapushasqanchista. Chaymi piensasunman: Kuskataq tiyashayku chayqa manañan necesitaykuchu kuska tiempota pasariytaqa, nispa. Ichaqa manan chhaynachu, manan kuska tiyayllachu. Chaymi noqaqa kallpachakuni imapichus necesitasqanpi qosayta yanapanaypaq”, nispa. Bruno hermanonchispas Tays esposanpas kallpachakurqankun tukuy yuyaywan uyarinakunankupaq. Bruno  hermanonchismi nin: “Kuska tiempota pasarinaykupaqqa celularniykutan waqaychayku”, nispa.

14. ¿Imatan casarasqakuna ruwankuman kuska imatapas ruway iskayninkuman mana gustaqtin?

¹⁴ Yaqapaschá iskayniykichisman kaq ruwaykunata ruwayqa mana gustasunkichismanchu otaq ratulla imamantapas phiñachinakuwaqchis. Chhaynaqa, ¿imatan ruwawaqchis kuska imatapas ruway mana gustasuqtiykichis? Qallariypi rimasqanchis ninamanta juj chhikantawan rimasun. Ninata jap’ichiqtinchisqa pisillatan ninaqa raurarin, chayman astawan llant’ata yapaykuqtinchismi ichaqa aswan kallpawanraq raurarin. Chhaynatan qankunapas ruwawaqchis. Sapa p’unchaymi kallpachakunaykichis iskayniykichis kuska tiempota pasarinaykichispaq. Imachá iskayniykichisman gustasunkichis chay ruwaypi tiempota pasariychis (Sant. 3:18). Chaykunata ruwaqtiykichismi munakuyniykichisqa pisi-pisimanta nina jinaraq astawan yapakunqa.

15. ¿Imaraykun respetanakuy kananpuni casado kausaypi?

¹⁵ Casado kausaypiqa qosapas esposapas respetowanpunin qhawarinakunanku. Imaynan ninaqa mana wayra kaqtinqa ratulla wañurapunman, chhaynatan casado kausaypipas respetanakuy mana kaqtinqa ratulla munanakuyninkuqa chiriyapunman. Ichaqa sichus qosapas esposapas respetowan qhawarinakunqaku chayqa munakuyninkuqa nina jinan raurashallanqa. Respetowan qhawarinakuyqa manan “qosaytaqa otaq esposaytaqa respetanin” niyllachu. Aswanpas qosaykin otaq esposaykin reparanan payta respetowan qhawarisqaykita. Aret hermanonchisqa 25 wata masña Penny esposanwan casarasqa kashanku. Penny hermananchismi nin: “Noqaykuqa repetowanpunin qhawarinakuyku chaymi wasiykupiqa munakuy kan. Ima piensasqaykutapas imayna kashasqaykutapas confianzawanmi willanakuyku, iskayniykun tukuy yuyaywan uyarinakuyku” nispa. Chhaynaqa, ¿imatan qosakunapas esposakunapas ruwananku respetanakusqankuta rikuchinakunankupaq? Chaypaq Abrahanmanta Saramantawan yachasun.

16. ¿Imatan qosakuna Abrahanpa ejemplonmanta yachankuman? (1 Pedro 3:7; qhaway kay parrafopaq fotota).

¹⁶ Abrahanqa respetowanpunin Sarata qhawariq. Tukuy yuyaywanmi imachus nisqanta uyariq, allintan reparaq imayna kashasqantapas. Juj kutinmi Saraqa may llakisqa phiñasqa ima kasharqan, jinan chay llakikuyninmanta Abrahanta juchacharqan. Paymi ichaqa mana phiñakurqanchu nitaqmi k’araq simikunawanchu kutichirqanpas. Abrahanqa allintan Sarata reqsirqan, yacharqanmi Saraqa payta respetasqanta ima nisqanpipas yanapasqanta. Chaymi Abrahanqa tukuy yuyaywan Sarata uyarirqan, jinaspa kallpachakurqan chay llakikuyninpi yanapananpaq (Gén. 16:5, 6). ¿Imatan qosakunapas Abrahanmanta yachankuman? Yachasqanchis jina familiapiqa qosan umalliqa (1 Cor. 11:3). Ichaqa manan chayraykuchu payqa munasqanta ruwanan, aswanpas tukuy yuyaymi esposanta uyarinan, imataña ruwaspapas esposanpin ñaupaqtaqa  piensanan (1 Cor. 13:4, 5). Yaqapaschá mayninpi esposayki sinchi llakisqa kanman, jinaspa chay llakikuyninmanta piwanpas rimayta munanman. Chhayna kaqtinqa respetowanmi esposaykita qhawarinayki, tukuy yuyaywanmi payta uyarinayki (Leey 1 Pedro 3:7). Dimitri iñiqmasinchisqa Angela esposanwanmi yaqa 30 wata jinaña casarasqa kashanku. Angela hermananchismi nin: “Imapas llakichiwaqtinqa otaq piwanpas rimayta munaqtiyqa tukuy yuyaywanmi qosayqa uyariwan. Mayninpi phiñasqaña kani otaq waqaytaña munani chaypas qosayqa pacienciawanmi uyariwan. Chaypin reparani qosay respetowan qhawariwasqanta”, nispa.

17. ¿Imatan esposakuna Saramanta yachankuman? (1 Pedro 3:5, 6).

¹⁷ Saraqa Abrahantan yanaparqan imachus ruway munasqanpi, chaypin rikuchirqan Abrahanta respetowan qhawarisqanta (Gén. 12:5). Juj kutinmi kinsa runakuna Abrahanpa kasqanman qonqaylla chayamurqanku. Jinan Abrahanqa imallatapas paykunaman qoyta munarqan, chaymi Sarata nirqan askha t’antakunata ruwananpaq. Saran ichaqa juj ruwaykunapi ocupasqa kasharqan (Gén. 18:6). Imaymana ruwanayoqña Sara kasharqan chaypas usqhayllan Abrahanpa nisqanta kasukurqan. Esposakuna, ¿imaynatan Saraq ejemplonta qatikuwaqchis? Qankunaqa Sara jinan qosaykichista imachus ruway munasqanpi yanapanaykichis, chayta ruwankichis chayqa munakuyniykichisqa astawanmi yapakunqa (leey 1 Pedro 3:5, 6). Ñaupaq kaq parrafopi rimamusqanchis Dimitri hermanonchismi nin: “Iskayniyku jujniraytaña ruwayta munayku chaypas esposayqa imachus ruway munasqaypin yanapawan. Mayninpi imachus ruwasqay manaña allinchu lloqsiruwan chaypas, esposayqa manan chaymantaqa juchachawanchu nitaqmi phiñakunpaschu. Chaypin reparani esposay respetawasqanta. ¡Kusikunin esposay chhayna kasqanwan!”, nispa. Chhaynaqa, sichus casado kausaypi respetanakuy kanqa chayqa sumaqtan munakuyqa t’ikarinqa.

18. ¿Imaynan casarasqakuna kanqaku munakuyninku ama chiriyananpaq kallpachakuqtinku?

¹⁸ Satanasqa manan munanchu casado kausaypi munanakuy kananta. Payqa yachanmi casado kausaypi munanakuy chiriyapuqtinqa casarasqakuna t’aqanasqa kanankuta, Jehová Diosmantapas t’aqakapunankuta. Ichaqa sichus tukuy sonqowan munanakunkichis chayqa, ¡manan imapas munanakuyniykichistaqa chiriyachinqachu! Chayrayku, qosakuna esposakuna kallpachakuychis Cantares libropi willakusqanman jina munanakunaykichispaq. Jinaspapas Jehová Dios yupaychayta ñaupaqman churaychis, tiempota orqoychis kuskalla imatapas ruwanaykichispaq, chaymantapas respetanakusqaykichista rikuchinakuychis; qosaykiq otaq esposaykiq imaynachus tarikusqanta, imachus necesitasqanta qhawariychis. Cheqaq munakuyqa Jehová Diosmantan jamun. Chaymi tukuy sonqowan munanakuspaqa Jehová Diosta jatunchankichis, jinaspapas chay munakuyniykichisqa nina jinan wiñaypaq raurashallanqa.