“Mana allinkaqtaqa allinkaqwan atipay”

“Mana allinkaqwanqa ama atipachikuychu, aswanpas mana allinkaqtaqa allinkaqwan atipay.” (ROMANOS 12:21.)

1. ¿Imaynapin yachanchis mana allinkaqta atipay atisqanchista?

¿ATIPASUNMANCHU k’arak phiñakuywan Diospa llaqtanta qatiykachaqkunata? ¿Atipasunmanchu millay kawsayman aysawaqninchiskunata, Diosmanta karunchakunanchista munaq awqanchiskunatapas? Arí, atipasunmanmi. ¿Imarayku chayta ninchis? Roma llaqtapi tiyaq cristianokunaman apóstol Pablo khaynata nisqanrayku: “Mana allinkaqwanqa ama atipachikuychu, aswanpas mana allinkaqtaqa allinkaqwan atipay” (Romanos 12:21). Sichus Jehová Diospi hap’ipakusun runakunaq millay ruwayninkunamantapas karunchakusun chayqa, atipasunmi kay pachapi millay ruwaykunata millay runakunatapas. “Mana allinkaqtaqa” atipashallaypuni nisqa rimaymi rikuchin kallpachakuspa mana allinkaqta atipananchista. Pisipaspa mana kallpachakuqkunallan kay millay pachawan aysachikunku, kay pachata kamachiq Satanaspa makinpipas urmanku (1 Juan 5:19).

2. ¿Imamanta yachananchispaqmi Nehemiasmanta yachasun?

² Pabloq kawsasqanmanta phisqa pachak wata ñawpaqtan Jerusalén llaqtapi Diospa huk kamachin tiyaran, chay runamanta yachaspan mana allinkaq atipaymanta Pabloq qelqasqanta sut’inchasun. Chay runaqa Nehemiasmi karan, payqa manan millay runakunallatachu atiparan mana allinkaqtapas allinkaqwanmi atiparan. Ichaqa, ¿ima sasachakuykunapin tarikuran? ¿Iman yanaparan atipananpaq? ¿Imakunapin payta qatikusunman? Chay tapukuykunata kutichinapaq Nehemiasmanta yachasun. *

3. ¿Imayna runakuna ukhupin Nehemías tiyaran, ima ancha allin llank’aytan ruwaran?

 ³ Nehemiasqa Persia suyupi Artajerjes kamachikuqpa kamachinmi karan. Huk dioskunata yupaychaq runakuna ukhupiña tiyaran chaypas, manan ‘imaynatachus kawsasqankuta hinaqa kawsaranchu’ (Romanos 12:2). Jerusalenpa perqankuna hatarichina kananta yachaspan sumaq kawsayninta saqespa karuta puriran Judá llaqtaman chayananpaq, chaypitaqmi llaqtaq perqankunata sayarichiypi umalliran (Romanos 12:1). Chay llaqtapi kamachikuqña karan chaypas sapa p’unchaymi “pacha paqariymanta tutayanankama” israelita wayqenkunawan llank’aran. Chhaynata llank’aspan iskay killallapi perqayta tukuranku (Nehemías 4:21; 6:15). Llank’ashantinkun imaymana sasachakuykuna karan, chhaynapi tarikushaspapas ratulla perqa sayarichisqankuqa ancha allinpunin karan. ¿Pikunan Nehemiaspa awqankuna karan, imatan munaranku?

4. ¿Imatan munaranku Nehemiaspa awqankuna?

⁴ Judá llaqtaq qayllanpi tiyaq Sanbalat, Tobías, Guésem atiyniyoq runakunan Nehemiaspa awqankuna karan. Kay awqakunan ‘Israel runakunaq allinninpaq [Nehemiás] Jerusalenman chayasqanta yachaspanku, sinchita phiñakurqanku’ (Nehemías 2:10, 19). Nehemiaspa perqa sayarichisqanta qolluchiyta munaspan chay runakunaqa imaymana millay ruwaykunata ruwaranku. ¿Iman sucederan? ¿Atipachikunmanchu Nehemías ‘mana allinkaqwan’?

“Sinchita phiñakurqan, sonqonpas rawrarirqanraq”

5, 6. a) ¿Ima nirankun Nehemiasta awqankuna perqa sayarichisqankumanta? b) ¿Imaraykun Nehemías mana manchakuranchu awqankunata?

⁵ Nehemiasmi allin kallpawan llaqtata niran: “Jerusalenpa muyuriq perqanta sayarichisun” nispa, paykunataq kutichiranku: “¡Sayarichisunchis, llank’asunchis!” nispa. Nehemías willan: “Paykunataq kallpachanakurqanku allin yuyaykusqankuman hina llank’anankupaq”. Willallantaq awqankunaq imayna kutichisqanta: “Yacharqospankutaq ñoqaykumanta asikurqanku. Pisichawaspankutaq niwarqanku: ¿Imatataq qankunari ruwashankichis? ¿Rey contrachu sayarishankichis?” nispa. Asipayasqankuta,  yanqamanta tunpasqankutawan mana kasuspan Nehemías kutichiran: “Hanaq Pacha Diosmi tukunaykukama yanapawanqaku”, nispa (Nehemías 2:17-20). Nehemiasqa manan chay allin ‘llank’anata’ saqeyta munaranchu.

⁶ Hukninkaq awqan Sanbalatmi “sinchita phiñakurqan, sonqonpas rawrarirqanraq”, chaymi astawanraq k’amiran. Asikuspan kayta niran: “¿Imatataq kay pisikallpa judío runakunari ruwashanku?” nispa, chaymantan nillarantaq: “¿Chay k’urpa montonmanta ruphasqa rumikunatapas horqonkumanchu?” nispa. Tobiaspas k’iriq simiwanmi nillarantaq: “Mayqen atoqllapas seqarqospaqa thunirparinqan”, nispa (Nehemías 4:1-3). ¿Imatan ruwaran Nehemías?

7. ¿Imatan Nehemías ruwaran awqankuna k’amiqtin?

⁷ Nehemiasqa manan kasuranchu asipayasqankuta, manataqmi vengakuranchu Diospa kamachikusqanta kasukuspa (Levítico 19:18). Jehová Diosmanmi saqeran vengakuyta, mañakurantaq: “¡Diosniyku, uyariy khaynata pisichawasqankuta! Paykunaman kutichiy k’amiwasqankuta”, nispa (Nehemías 4:4). Ñawpaqtaraqmi Jehová Dios kayta nisqa: “Ñoqan awqakunata vengakuqqa kani, ñoqan chaskinanta pagaqqa kani”, nispa (Deuteronomio 32:35). Chay simikunapin Nehemiasqa tukuy sonqonwan hap’ipakuran. Chayraykun Nehemiasqa mana imata manchakuspa israelitakunawan kuska ‘tukuy sonqo llank’ashallarqanku, chaymi kuskan perqakama sayarichirqanku.’ (Nehemías 4:6.) Awqakunaqa manan israelitakunaq perqasqanta qolluchiyta atirankuchu. ¿Imaynapin Nehemías hina kasunman?

8. a) Yanqamanta tunpawaqtinchis, ¿imatan ruwananchis Nehemías hina? b) Willay imakunapin yanaparasunki mana vengakuq kasqayki, huk cristianomanta yachaspapas willay.

⁸ Yaqapaschá pipas escuelapi, llank’anapi, otaq wasipipas asipayawasunman otaq yanqamanta tunpawasunman. Mayninpiqa aswan allinmi kanman “kanmi upallakuna tiempo” nispa Bibliaq nisqanta kasukuy (Eclesiastés 3:1, 7). Chayrayku Nehemías hina mana k’arak simiwanchu kutichinchis (Romanos 12:17). Aswanmi “ñoqañan kutichipusaq” nispa Jehová Diospa nisqanpi hap’ipakunchis (Romanos 12:19;  1 Pedro 2:19, 20). Chaymi awqanchiskunata mana kasuspa Diospa Reinonmanta allin willakuykunata predicashanchis, runakunatapas yanapashanchis Jesuspa qatikuqnin kanankupaq (Mateo 24:14; 28:19, 20). Cheqnikuwanchisña chaypas sapa kutilla predicasqanchiswanmi rikuchishanchis Nehemías hina kasqanchista.

“Wañurqachisunchis”

9. ¿Imatan Nehemiaspa awqankuna ruwallarankutaq, imatan Nehemías ruwaran?

⁹ ‘Jerusalén perqata usqhaylla sayarichishasqankuta’ yacharuspan awqankunaqa espadankuta hap’ispa ‘Jerusalenta phawaykuranku’. Judiokunaqa sinchi sasachakuypin tarikuranku, wichay ladopin tiyaranku samaritanokuna; inti lloqsimuy ladopi ammonitakuna; uray ladopi árabe runakuna; inti haykuy ladopitaq asdodita runakuna. Jerusalenqa chay llaqtakunaq chawpinpin tarikuran, chaymi llank’aqkunaqa wisq’asqa hina kasharanku. ¿Imatan ruwaranku? Nehemiasmi nin: “Diosniykumanta mañakurqayku”, nispa. Awqakunan khaynata niranku: “Wañurqachisunchis chay llank’ananku qollunanpaq”, nispa. Chayta uyarispan Nehemías llank’aqkunata kamachiran ‘espadata, lanzata, p’eqtata’ hap’ispa llaqtankuta amachanankupaq. Chay pisi t’aqa judiokunaqa manan paykunallamanta chay kallpasapa awqakunata atipayta atinkumanchu karan. Nehemiasmi ichaqa khaynata kallpacharan: “Ama manchakuychischu, yuyariychis Diosninchisqa hatunmi, manchanataq [kanpas]”, nispa (Nehemías 4:7-9, 11, 13, 14).

10. a) ¿Imarayku Nehemiaspa awqankuna qonqayllamanta kutiripuranku? b) ¿Imatan Nehemías ruwaran awqakunaq kutimunanta yachaspa?

¹⁰ Qonqayllamantan awqankuna kutiripuranku. ¿Imarayku? Nehemiasmi nin: ‘Contraykupi yuyaykusqankutan Dios qolluchiran’, nispa. Chaypas Nehemiasqa yacharanmi awqankunaq kutimunanta, chaymi allinta yuyaykuspa hukniraymanta llank’achiran. Chaymantapachan ‘huk makiwan llank’aranku, hukkaq makiwantaq armata hap’iranku’. Huk runatataq churaran awqakuna hamuqtin ‘trompetata tocananpaq’. Ichaqa kay simikunawanmi israelitakunata astawan kallpacharan: “Diosninchismi ñoqanchisrayku maqanakunqa”, nispa (Nehemías 4:15-20). Chaymi paykunaqa llank’ashallaranku,  awqanku hamuqtin maqanakunankupaqtaq kallpachasqa listollaña kasharanku. ¿Imatan chay willakuymanta yachanchis?

11. ¿Pimanmi cheqaq cristianokuna asuykunku Reinomanta predicayta hark’asqanku llaqtakunapi mana allinkaqta atipanankupaq, imatan ruwanku mana allinkaqta allinkaqwan atipanankupaq?

¹¹ Cheqaq cristianokunapas sinchi qatiykachasqan tarikunkuman. Wakin suyukunapin Jehová Diospa llaqtanpa awqankuna sinchi millay kanku. Runakunaq qhawarisqanman hinaqa manan wayqe pananchiskuna chay awqakunata atipayta atinkumanchu. Chay Testigokunan ichaqa ‘Dios paykunarayku maqanakunanpi’ suyakunku. Iñiyninkurayku qatiykachasqa cristianokunaqa yachankun mañakusqankuman hina Jehová Diospa kutichinanta, ancha atiyniyoq awqakunaq yuyaykusqanta qolluchinantapas. Reinomanta predicayta hark’asqanku llaqtakunapipas allin yuyaywanmi allichakunku predicashanallankupaq. Ñawpaqpi yachasqanchis hina Jerusalenpa perqankunata hatarichiqkunaqa hukniraymantan llank’ananku karan. Chhaynatan Jehová Diospa testigonkunapas qatiykachasqa tarikuspaqa mana ima armata hap’ispa allichakunku hukniraymanta predicanankupaq (2 Corintios 10:4). Imata ruwanankupaqña manchachinku chaypas predicashallankun (1 Pedro 4:16). Paykunaqa mana manchakuspan ‘mana allinkaqta allinkaqwan atipashallanku’.

“Hamuy [...] huñukusun”

12, 13. a) ¿Ima millay ruwaywanmi awqankuna Nehemiasta urmachiyta munaranku? b) ¿Imarayku Nehemías mana kasukuranchu awqankunaq waqyachisqanta?

¹² Nehemiaspa llank’achisqanta mana qolluchiyta atispan, awqankuna hukniraymantañataq yuyaykuranku, kinsa millay ruwaykunatan yuyaykuranku. ¿Imakunata?

¹³ Ñawpaqkaqpi, Nehemiasta q’otuyta munaranku kayta nispa: “Hamuy Ono pampa nisqapi hukkaq llaqtachapi huñukusun”. Ono llaqtan tarikuran Jerusalén llaqtaq Samaria llaqtaq kuskanninpi, paykunan Nehemiasta nisharanku chay cheqaspi huñukuspa rimanakunankupaq. Khaynatapaschá Nehemiasqa yuyaykunman karan: “Maqanakunaykumantaqa aswanpas rimanakamusaq”, nispa. Ichaqa manan  kasukuranchu, yacharanmi ‘mana allin ruwanankupaq waqyachisqankuta’. Payqa q’otusqankutan repararan, chaymi tawa kutita kutichiran: “Manan tiempoy kanchu qankunawan huñunakunaypaq. Llank’anaymi saqeykuqtiyqa qollunman”, nispa. Nehemiastaqa manan awqankuna urmachiyta atirankuchu, paytaqmi llank’ashallaran (Nehemías 6:1-4).

14. ¿Imanispan Nehemías kutichiran yanqamanta tunpasqankuman?

¹⁴ Iskaykaqpi, Nehemiasmantan llullakuspa rimakacharanku, tunparankutaqmi, kamachikuq Artajerjes ‘contranpin sayarishan’, nispa. Yapamanta nillarankutaq: ‘rimanakusunchis’, nispa. Yuyaykusqankuta reparaspan Nehemiasqa mana kasukullarantaqchu. Nehemiasmi nin: “Paykunaqa llapankun yuyaykurqanku: Mancharichispa pisi kallpayachisunchis llank’asqankuta ama tukunankupaq”, nispa. Kay kutipin ichaqa Nehemías yanqa tunpasqankumanta kayta kutichiran: “Rimasqaykiqa manan cheqaqchu, qanmi chaytaqa sonqoykimanta horqospa rimashanki”, nispa. Hinaspapas Jehová Diosta mañakuran yanapananpaq. Khaynata valekuran: “Kallpachaway llank’anaypaq” nispa, chaywanmi Nehemiasqa Jehová Diosta mañakusharan awqankunaq tunpasqanta mana kasuspa llank’ashanallankupaq (Nehemías 6:5-9).

15. ¿Imata ruwananpaqmi Semaya Nehemiasta yuyaycharan, imarayku mana kasuranchu chay llulla profetaq nisqanta?

¹⁵ Kinsakaqpitaq, Nehemías Diospa kamachikuynin contra huchallikunanpaq Semaya israelitata lluk’iykuranku q’otunanpaq. Semayan Nehemiasta niran: “Diospa wasinpi huñukusun, ch’uya cheqasman haykuspa punkuta allinta wisq’akamusun, kunan tutan wañuchiq hamusunkiku”, nispa. Nehemiastan niran mana wañuchisqa kananpaq yupaychana wasipi pakakunanta. Nehemiasqa manataq sacerdotechu karan chayqa, huchallikunmanmi karan yupaychana wasipi pakakuspa. ¿P’akinmanchu Diospa kamachikuyninta mana wañuchinankurayku? Paymi ichaqa kutichiran: “¿Ñoqa hina qhariqa pakakunanpaq ayqekunmanchu? ¿Diospa wasinmanpas haykunmanchu kawsayninta qespichinanpaq? ¡Manan, manan haykuymanchu!” nispa. ¿Imaynapin Nehemías  mana urmaranchu chay toqllaman? Semaya runa llaqtamasinña karan chaypas Nehemiasmi reparasqa “Diospa mana kamachisqanchu rimashasqanta”, Diospa cheqaq profetanqa manan hayk’aqpas Diospa kamachikuyninta p’akinanpaq yuyaychanmanchu. Chhaynapin Nehemiasqa yapamanta millay awqankunata atiparan. Chay qhepamantaq kayta willaran: “Elul killaq iskay chunka phisqayoq p’unchayninpin muyuriq perqa sayarichisqa tukukurqan, phisqa chunka iskayniyoq p’unchaypi”, nispa (Nehemías 6:10-15; Números 1:51; 18:7).

16. a) ¿Imatan ruwananchis iskay uya amigokuna, yanqamanta tunpawaqninchiskuna, wayqe panaman tukuqkunapas mana urmachiwananchispaq? b) ¿Imaynatan rikuchinchis wasipi, escuelapi, llank’anapipas iñiyninchispi qaqa sayasqanchista?

¹⁶ Nehemiasta hinan ñoqanchistapas iskay uya amigokuna, yanqamanta tunpawaqninchiskuna, wayqe panakunaman tukuqkunapas urmachiyta munawasunman. Wakinqa iñiyninchispin waqllichiwasunman. Niwasunmanpaschá, manachu Jehová Diospa munaynin ruwasqaykimanta tiempoykita t’aqawaq ima munasqaykitapas aypanaykipaq, nispa. Ichaqa manan uyariqpas tukunchischu Diospa Reinonta ñawpaqman churasqanchisrayku (Mateo 6:33; Lucas 9:57-62). Cristianokunapas yanqamanta tunpasqan kanchis. Imaynan Nehemiasta tunparanku, kamachikuqpa contranpi sayarin nispa, chhaynatan ñoqanchistapas wakin suyukunapi tunpawanchis, kamachikuqpa contranpin sayarishanku, nispa. Mayninqa yanqamanta tunpawasqanchistan tribunalkunapi sut’inchakun maynintaq ichaqa mana. Imaynaña kaqtinpas  Jehová Diosmantan mañakushallanchis paypa munasqanman hina imapas ruwakunanpaq (Filipenses 1:7). Jehová Diospa kamachinman tukuq runakunapas urmachiytan munawasunman. Imaynan Nehemiasta huk llaqtamasin urmachiyta munaran Diospa kamachikuyninta p’akinanpaq, chhaynatan ñoqanchistapas Diospa llaqtanmanta t’aqakuq runa imapipas urmachiyta munawasunman. Diospa kamachikuyninkunata p’akispaqa manan wiñaypaqchu kawsasunman, chaymi Diosmanta t’aqakuq runataqa mana uyarinchischu (1 Juan 4:1). Arí, Jehová Diospa yanapayninwanmi mana allinkaqkunata atipasun.

Mana allinkaqkuna ukhupiña tiyanchis chaypas predicashallanchismi

17, 18. a) ¿Imatan Satanaspas yanapaqninkunapas munanku? b) ¿Imata ruwananchispaqmi yuyaykunchisña, imarayku chayta yuyaykunchis?

¹⁷ Hawisqa wayqe panakunamantan Diospa Simin nin: ‘Diospa siminta willasqankuwanmi dragonta [Satanasta] atiparqanku’, nispa (Apocalipsis 12:11). Arí, Reinomanta allin willakuykunata predicasqanchiswanmi mana allinkaqta paqarichiq Satanasta atipanchis. Chayrayku Satanasqa hawisqa cristianokunata ‘ancha askha runakunatapas’ qatiykachachiwanchis (Apocalipsis 7:9; 12:17).

¹⁸ Yacharunchismi yanqa tunpaykunawan, manchachiykunawan, imaymanakunapiwan Satanaspa qatiykachawasqanchista. Chaykunawanmi Satanasqa predicacionta qolluchiyta munan. Ichaqa manan atinqachu, ñan Diospa llaqtanqa Nehemías hina ‘mana allinkaqta allinkaqwan atipananpaq’ yuyaykunña. Chayrayku chhayna kananpaq predicashallasun Jehová Diospa niwasqanchis p’unchaykama (Marcos 13:10; Romanos 8:31; Filipenses 1:27, 28).

[Uranpi willakuy]

¿Yuyarishankichu?

• ¿Ima sasachakuykunatan Diospa kamachinkuna atiparanku ñawpaq tiempopi kunan tiempopipas?

• ¿Imatan munaranku Nehemiaspa awqankuna, imatan kay tiempopi Diospa awqankunapas munanku?

• ¿Imaynatan kay tiempopi mana allinkaqta allinkaqwan atipasunman?

[Tapuykuna]

[31 paginapi recuadro]

Kaykunatan Nehemías libropi yachanchis

Diospa kamachinkunatan

• asipayanku

• manchachinku

• q’otunku

Q’otuyqa hamun

• iskay uya amigokunamanta

• yanqa tunpaqkunamanta

• wayqe panaman tukuqkunamanta

Diospa kamachinkunan atipanku mana allinkaqta

• Diospa llank’ana qosqanta hunt’aspa