Kasukusun conciencianchispa nisqanta

“Ch’uya kaqkunapaqqa tukuy imapas ch’uyallataqmi, ichaqa huchawan qhellichasqakunapaqpas mana iñiqkunapaqpas manan imapas ch’uyaqa kanchu.” (TITO 1:15.)

1. ¿Imaynapin Pablo reqsiran Creta islapi kaq iñiqkunata?

KINSA kutitañan apóstol Pablo karu llaqtakunata viajaran predicaq, chay qhepamantaq kamachikuqkuna payta hap’ispanku Roma llaqtaman aparanku, chaypitaq iskay wata carcelpi wisq’asqa karan. ¿Imatan ruwaran carcelmanta lloqsispa? Creta islamanmi Titowan riran. Qhepamantaqmi Titoman kayta qelqaran: “Creta islapiqa saqerqayki ruwanaraq kaqta tukupanaykipaqmi [‘mana allin kaqkunata allichanaykipaqmi’, NM], sapanka llaqtapi iñiqkuna ukhupi umalli runakunata churanaykipaqwan”, nispa (Tito 1:5). Chay kamachikuyta hunt’ananpaqmi Titoqa yanapanan karan Creta islapi kaq wakin iñiqkunata, chay iñiqkunaq conciencianmi mana allinchu kasharan.

2. ¿Imatan Tito ruwanan karan Creta islapi?

² Ñawpaqtan apóstol Pablo Titoman willaran Creta islapi wayqekuna umalli kanankupaq imakuna hunt’anankuta. Chaymantataq niran: “Askhan kanku mana kasukuq k’ullu runakuna, paykunan yanqa rimaspa q’otukuqkuna kanku, [...] paykunaqa mana yachachinata yachachispan familiakunata llapanta waqllichinku”, nispa. Chayraykun Titoqa sapa kutilla chay iñiqkunata anyanan karan (Tito 1:10-14, NM; 1 Timoteo 4:7). Pabloqa nillarantaqmi: ‘Yuyayninkupas concienciankupas huchawan qhellichasqan kashan’, nispa. Imaynan yuraq p’achata qhelli p’achawan kuskata t’aqsaqtinchis yuraq p’achaqa qhellichakun chay hinan paykunaq concienciankupas huchawan qhellichasqa kasharan (Tito 1:15). Wakinqa judiokunan kankuman karan, chaymi Pablo niran: “Paykunaqa  qhari kay qarachata señalakuymanmi k’askakunku”, nispa. Kunan tiempo congregacionkunapiqa manañan kanñachu qhari kay qarachata señalakuyman k’askakuqkunaqa, chaywanpas apóstol Pabloq Titoman qelqasqanqa askhatan yachachiwanchis concienciamanta.

Qhelli concienciayoqkuna

3. Titoman qelqaspa, ¿imaniranmi Pablo concienciamanta?

³ Apóstol Pablo Titoman niran: “Ch’uya kaqkunapaqqa tukuy imapas ch’uyallataqmi, ichaqa huchawan qhellichasqakunapaqpas mana iñiqkunapaqpas manan imapas ch’uyaqa kanchu, yuyayninkupas concienciankupas huchawan qhellichasqa kasqanrayku. Paykunaqa ‘Diosta reqsiyku’ ninkun, ichaqa ruwayninkuwanmi Diosta neganku”, nispa. Qhawasqanchis hina, wakin iñiqkunan kawsayninkuta t’ikrananku karan “iñiyninkupi allin kanankupaq” (Tito 1:13, 15, 16). Manan allintachu reparasharanku ch’uya kaqkunatapas qhelli kaqkunatapas. Concienciankun mana allintachu reparachisharan.

4, 5. ¿Ima mana allinkunatan wakin iñiqkuna ruwasharanku? ¿Imaynataq conciencianku kasharan?

⁴ Yaqa chunka watañan Kamachiq T’aqa (iñiqkunata umalliq t’aqa) llapa congregacionkunaman nisqaña: Diosta servinapaqqa manañan qhari kay qarachata señalakunañachu, nispa (Hechos 15:1, 2, 19-29). Ichaqa, Creta islapi wakin iñiqkunan ‘qhari kay qarachata señalakuyman k’askakusharankuraq’, chhaynapitaq Kamachiq T’aqaq contranpi sayarispa ‘mana yachachinata yachachisharanku’ (Tito 1:10, 11, NM). Yaqapaschá, yanqa yachachikuykunata yachachispanku iñiqkunata kallpachasharanku Moisespa Kamachikuyninman hina wakin mikhunakunata mana mikhunankupaq, chay Kamachikuyman hina ch’uyanchakunankupaqpas. Chaymantapas yaqapaschá yuyaykusqankuman hina Kamachikuy Simiman yaparanku huk kamachikuykunata imaynan Jesuspa tiemponpi judío umallikuna ruwaranku hinata, hinaspapas willarankupaschá judiokunamanta yanqa cuentokunata, yachachillankumantaqmi karan runaq ruwasqan kamachikuykunatapas (Marcos 7:2, 3, 5, 15; 1 Timoteo 4:3).

⁵ Chay hina pantasqata yachachispankun manaña allintachu repararanku allin kaqta mana allin kaqtapas; concienciankun waqllisqa kasharan. Chaymi apóstol Pablo niran: “Huchawan qhellichasqakunapaqpas  mana iñiqkunapaqpas manan imapas ch’uyaqa kanchu”, nispa. Chay iñiqkunaq conciencianmi sinchita waqllipusqa, chaymi conciencianku manaña yanaparanchu allin kaqta ruwanankupaq, imachus allin kasqanta mana allin kasqanta reparanankupaqpas. Chaymantapas chay iñiqkunaqa iñiqmasinkutan juzgasharanku Bibliaq mana hark’asqan ruwaykunata ruwasqankumanta, chay ruwaykunataqa sapanka cristianon decidinan ruwananpaqpas mana ruwananpaqpas. Chhaynapin chay iñiqkunaqa qhellipaq qhawasharanku ch’uya kaqta (Romanos 14:17; Colosenses 2:16). Diosta reqsiyku nirankuña chaypas ruwayninkuwanmi Diosta negasharanku (Tito 1:16).

“Ch’uya kaqkunapaqqa tukuy imapas ch’uyallataqmi”

6. ¿Ima iskay clase runakunamantan apóstol Pablo rimasharan?

⁶ Apóstol Pabloq Titoman qelqasqan carta, ¿imaynata yanapawanchis? Chaypaq allinta qhawarisun Pabloq kay nisqanta: “Ch’uya kaqkunapaqqa tukuy imapas ch’uyallataqmi, ichaqa huchawan qhellichasqakunapaqpas mana iñiqkunapaqpas manan imapas ch’uyaqa kanchu, yuyayninkupas concienciankupas huchawan qhellichasqa kasqanrayku”, nispa (Tito 1:15). Chhaynaqa, ¿ch’uyata kawsaq cristiano tukuy imatapas ruwallanmanchu? Manan. Apóstol Pabloqa huk cartakunapi willasqaña: Qhelli huchapi puriqkuna, ídolo yupaychaqkuna, layqakuqkuna, chaykunaman rikch’akuqta ruwaqkunapas “manan Diospa qhapaqsuyunman [‘Diospa reinonman’, NM] haykunqakuchu”, nispa (Gálatas 5:19-21). Titoman qelqasqanpiqa apóstol Pabloqa iskay clase runakunamantan rimasharan: Dioswan allinpi kaspa ch’uyata kawsaq runakunamanta, qhellita kawsaq runakunamantawan.

7. ¿Ima huchamantan Hebreos 13:4 rimashan, ima tapuytaq chaymanta kan?

⁷ Cristianokunaqa manan yuyaykunanchischu: Bibliaq hark’asqallantan mana ruwanaychu, wakintaqa ruwallaymanmi, nispaqa. Ejemplopaq Biblia nin: “Casarakuytaqa lliwlla allinpaq hap’ichunku, casarasqakunapas ama wasanchanakuchunkuchu. Ichaqa qhelli huchapi puriqkunatan wasanchaqkunatawanmi Dios huchachanqa”, nispa (Hebreos 13:4). Mana iñiq runakunapas, Bibliamanta mana yachaqkunapas entiendenkumanmi kay texto wasanchay hucha contra rimasqanta. Kay textopas huk textokunapas  sut’ita willakun casarasqa kashaspa hukwan pantayqa hucha kasqanta. Ichaqa, ¿imanisunmantaq iskay soltero wayna sipas qhari kayninta otaq warmi kayninta much’apayanakusqankumanta? Askha wayna sipaskunan ninku: Chay ruwayqa manan huchachu, manan warmi qhari puñuychu, nispa. ¿Cristianokunari, ch’uyapaqchu qhawarinkuman chay ruwayta?

8. Kay pachapi runakuna, ¿imaynata qhawarinku warmi kay qhari kay much’apayayta? Cristianokunari, ¿imaynatan chayta qhawarinchis?

⁸ Hebreos 13:4, 1 Corintios 6:9 textokunapi willakun Jehová Diosqa wasanchaytapas qhelli huchatapas cheqnikusqanta. ¿Imataq qhelli huchari? Griego rimaypi qhelli huchaqa por·néi·a ninmi, chayqa mana casarasqa kashaspa warmi qhariq puñuyninmi, aychata kusichinapaq warmi kayninwan otaq qhari kayninwan waqllisqa kaqta ruwaymi. Askha wayna sipaskunaña ninku: Warmi kayninta otaq qhari kayninta much’apayayqa manan huchachu nispa chaypas, chay ruwayqa qhelli huchan. Cristianokunaqa manan ‘yanqa rimaspa q’otukuqkunaq’ nisqanman hinachu yuyaykunchispas ruwanchispas (Tito 1:10). Aswanmi Bibliaq nisqanman hina yuyaykunchispas ruwanchispas. Chaymi mana allinpaqchu qhawarinchis warmi kaynin otaq qhari kaynin much’apayayta, aswanpas reparanchis qhelli hucha otaq por·néi·a kasqanta, chay reparasqanchisman hinataq conciencianchistapas yachachinchis (Hechos 21:25; 1 Corintios 6:18; Efesios 5:3). *

Sapankan ruwan conciencianman hina

9. ¿Imaninantan apóstol Pablo nisharan: ‘Tukuy imapas ch’uyan’, nispa?

⁹ ¿Imatapunitaq Pablo nisharan: “Ch’uya kaqkunapaqqa tukuy imapas ch’uyallataqmi”, nispa? ‘Ch’uya kaqkunaqa’ Bibliaq nisqanman hina yuyayninkutapas concienciankutapas t’ikraq cristianokunan. Chay cristianokunaqa yachankun kayta: Bibliaqa manan llapa ruwanatachu hark’an, chaymi wakinqa concienciankuman hina Bibliaq mana hark’asqanta ruwanku wakintaq mana. Ch’uya kaqkunaqa manan iñiqmasinkuta juzgankuchu, yachankun Diospa mana hark’asqan ruwaykunaqa ‘ch’uya’ kasqanta. Chayrayku mana pitapas mat’ipayankuchu yuyaykusqankuman hina ruwanankupaq. Qhawarisun wakin ejemplokunata.

10. ¿Imanaqtinmi wakin iñiqmasinchiskuna sasachaypi rikukunkuman mana iñiq familianmanta pipas casarakuqtin otaq wañuqtin?

 ¹⁰ Askha familiakunapin warmilla otaq qosalla iñiq kanku (1 Pedro 3:1; 4:3). Chay iñiqmasinchiskunan mayninpi sasachaypi rikukunku familianmanta pipas casarakuqtin otaq wañupuqtin. Ejemplopaq, pananchispa mana iñiq qosanpa familian iglesiapi casarakunqa (otaq qosanpa taytan wañupuran, hinaspa iglesiapi velanqaku). Iskayninkun invitasqa kashanku rinankupaq, chaymi qosanqa munan esposanwan riyta. ¿Imanintaq pananchispa conciencianri? ¿Rillay ninqachu icha hark’anqachu? Rikch’anachiy simillapi rimasunchis María, Juana pananchiskunamanta.

11. ¿Imatan huk pananchis ruwanman iglesiapi casarakuyman rinanpaq invitaqtinku? ¿Imanaqtintaq chayta ruwanman?

¹¹ María pananchismi yuyaymanashan Bibliaq ‘Hatun Babiloniamanta’ lloqsiychis nispa kamachisqanpi, chay Hatun Babiloniaqa pachantinpi llapa pantasqa religionkunan (Apocalipsis 18:2, 4). Ñawpaqpin payqa chay iglesiaman rillaqpuni karan, chaymi payqa yachan chay iglesiapi kaqkuna rezanankuta, takinankuta, cruzchakunankutapas. Kay pananchisqa manapunin chaykunata ruwayta munanchu, nitaqmi riytapas munanchu, riqtinqa mat’ipayankumanpaschá Diospa mana munasqanta ruwananpaq. Bibliaq nisqan hina qharin warmiq umanqa, chaymi Mariaqa qosanta respetan yanapaytapas munan, ichaqa manan Bibliaq contranpi imatapas ruwayta munanchu (Hechos 5:29). Chaymi sumaqllata rimaspa qosanta nin: Riyta munaspaqa rillawaqmi, ñoqan ichaqa mana atiymanchu. Riqtiyqa p’enqaypichá qhepachiykiman costumbrenkuman hina mana ruwaqtiy, chayrayku aswanpas sapallayki riy, nispa. Mariaqa chayta ruwan conciencian thak kananrayku.

12. ¿Imatan huk pananchis ruwanman iglesiapi casarakuyman rinanpaq invitaqtinku? ¿Imanaqtintaq chayta ruwanman?

¹² Juana pananchismanpas invitallankutaqmi iglesiapi huk casarakuyman rinanpaq. Kay pananchispas respetanmi qosanta, ichaqa Diospa munayninman hinapuni ruwayta munan, concienciantapas kasukuyta munan, paypa conciencianqa Bibliaq yachachisqanman hina kashan. Paypas María hinan yuyaymanayta qallarin, hinaspa Diosmanta mañakuspa, 2002 wata 15 mayo La Atalayapi “Preguntas de los lectores” nisqata t’aqwin. Pananchisqa  yuyarinmi kinsa hebreo runakuna reypa kamachisqanta kasukuspa ídolo yupaychana cheqasman risqankuta, ichaqa manan chay idoloman k’umuykurankuchu aswanpas Diospaq hunt’aq sonqo karanku (Daniel 3:15-18). Chaymi conciencianpa nisqanta uyarispa qosanwan kuska rin, ichaqa allinta yuyaykun chay iglesiaq costumbrenkunata mana ruwananpaq. Qosanman munayllata willan imakunata ruwanman imakunatataq manapuni ruwanmanchu chayta. Pananchis Juanaqa munanmi qosan yachananta, imaynachus cheqaq religión kasqanta, imaynataqchus pantasqa religión kasqantapas (Hechos 24:16).

13. ¿Imanaqtinmi mana musphananchischu iskay cristianokuna mana kaqllata ruwaqtinku?

¹³ Qhawasqanchis hina kay iskay pananchiskunaqa manan kaqllatachu ruwanku. ¿Huknin pananchispa conciencianchu mana allin kashanman? Icha, ¿kaqllachu kanman paykunaq ruwasqanku? Manan. Mariaq ruwasqanpi yuyaymanasun. Mariaqa ñawpaqpin chay iglesiaman rillaqpuni karan, chaypitaq takiq karan huk ruwaykunatapas ruwaran, chaymi payqa yachan chayman riyqa hatun peligro paypaq kananta. Chaymantapas ñapaschá pananchisqa ñawpaqpi chhaynapi tarikuranña, chaymi conciencianqa nishan ama rinanpaq. Paypa qhawarinanpaqqa mana riymi aswan allin.

14. ¿Imatan mana ruwananchischu pipas conciencianman hina ruwaqtin?

¹⁴ Chhaynaqa, ¿pantashanchu Juana qosanwan kuska iglesiaman rispa? Manan mayqenninchispas juzgasunmanchu chay ruwasqantaqa. Sichus pananchis chay iglesiapi casarakuyman rispa mana ima ruwaymanpas chhaqrukunchu chayqa, manan pipas huchachananchu nitaq ninanchu: Mana allintan ruwashan, nispaqa. Apóstol Pabloq mikhunamanta nisqantan yuyarinanchis, payqa yacharanmi ima mikhuypas otaq mana mikhuypas sapankaq akllanan kasqanta, chaymi niran: “Mikhuqqa ama pisichachunku mana mikhuqta, mana mikhuqpas ama juzgachunchu mikhuqtaqa [...]. Patronninmi niyta atin allin kasqantapas, mana allin kasqantapas. Ichaqa Jehová Diosmi atiyniyoq allinta sayachinanpaq, chaymi kamachiqa allinta sayanqa”, nispa (Romanos 14:3, 4, NM). Chay hinaqa, manan pitapas allin concienciayoq kaqta nisunmanchu: Ama concienciaykiq nisqanta uyariychu, nispaqa; chayta ruwasunman chayqa  ch’inyachishasunmanmi conciencianta, chhaynapitaq hark’ashasunman wiñay kawsayman chayananta.

15. Ima ruwanapaqpas, ¿imanaqtinmi tapukunanchis: Imaynatan hukkuna qhawarinqaku ruwasqayta, nispa?

¹⁵ Wakmanta rimasunchis Mariamanta Juanamantapas. Paykunan kayta tapukunanku: ¿Imaynatan hukkuna qhawarinqaku kay ruwasqayta? nispa. Apóstol Pablon yuyaychawanchis: ‘Ama iñiqmasita imapipas misk’achiychischu, nitaq urmachiychischu’, nispa (Romanos 14:13). Yaqapaschá Mariaqa rikuranña congregacionpi otaq familianpi chhayna casarakuykunaman riqtinku hukkunaq rimapakusqankuta. Chaymantapas yachanmi chayta ruwaqtin wawankunaq sonqon iskayananta. Juanan ichaqa rikuran ñawpaqpi huk iñiqkuna chhayna casarakuyman risqankuta, manataq congregacionpipas llaqtapipas rimapakurankuchu chay ruwasqankumanta. Imaynaña kaqtinpas lliwmi kayta yachananchis: Allin concienciayoq runaqa manapunin ruwayninkunawan runamasinta urmachiyta munanchu. Jesusmi niran: “¡Ay, pipas ñoqapi iñiq kay huch’uykunamanta hukninta huchaman urmachiqqa! Paypaqqa aswan allinmi kanman molino rumita kunkanman warkuykuspa lamar-qochaq ukhunman wikch’uykunanku”, nispa (Mateo 18:6). Pipas mana cuidakunchu runamasin urmachiymanta chayqa, qhelli concienciayoqmanmi tukunman, imaynan wakin Creta cristianokuna karanku hina.

16. Tiempoq pasasqanman hina, ¿imakunatan manaña ruwanchu cristianoman tukuq runa?

¹⁶ Imaynan cristianokunaqa aswanta Diosman asuykushananchis, chhaynallatataqmi aswanta conciencianchista uyarinanchis kasukushananchispas. Rikch’anachiypi rimallasuntaq Tomasmanta. Payqa chayllaraqmi saqen Bibliaq hark’asqan ruwaykunata: ídolo yupaychayta, yawar mikhuyta, hukkunatapas (Hechos 21:25). Kunanqa bautizasqañan kashan,  concienciantaq hark’an chaykuna ruwananta. Chaymantapas, pisillapipas chay ruwaykunaman rikch’akuqtaqa manapunin ruwanchu. Ichaqa manan entiendenchu imarayku wakinkuna mana allinpaq qhawarinku paypa wakin ruwasqanta, ejemplopaq, televisionpi wakin programakuna qhawasqanta.

17. Huk cristiano tiempoq pasasqanman hina Diosta aswan allinta reqsiqtin, ¿imaynan conciencianpas kawsayninpas kanqa?

¹⁷ Tiempoq pasasqanman hina Tomasqa aswan allinta Diosta reqsin, astawantaq payman asuykun (Colosenses 1:9, 10). ¿Imaynataq kunan conciencian kashan? Aswan allinmi kashan. Chaymi Tomasqa makilla uyarin conciencianpa nisqanta, allintataq Bibliaq kamachikuyninkunatapas yachan. Ñawpaqpin payqa ‘pisillapipas Diospa hark’asqan ruwaykunaman rikch’akuqta’ manapuni ruwaranchu, kunantaq ichaqa allinta yachan chay ruwaykunamanta wakinqa mana Diospa hark’asqanchu kasqanta. Chaymi rikuchin Tomaspa conciencian Bibliaq yachachisqanman hina kasqanta, kunanqa makillan uyarikun conciencianpa nisqanta. Chayrayku conciencianta kasukuspa manaña qhawanchu ñawpaqpi qhawasqan programakunata. Conciencianqa allinñan kapun (Salmo 37:31).

18. ¿Imaraykun kusikunchis?

¹⁸ Congregacionkunapiqa kanmi mosoqkunapas allin poqosqa wayqe panakunapas. Mosoqkunaq conciencianqa mayninpin mana imaninpaschu, mayninpitaq qaparishanmanpas hinaraq willan. Kay wayqe panakunaqa concienciankutan yachachinanku Jehová Diospa munasqanman hina, chaymantataq kasukunanku concienciankuq nisqanta, chaypaqmi ichaqa necesitanku tiempota hukkunaq yanapaynintapas (Efesios 4:14, 15). Paykunatan yanapankuman congregacionpi allin poqosqa wayqe pananchiskuna, paykunaqa ancha experienciayoqmi kanku Bibliaq yachachisqanman hina ruwanankupaq, concienciankupas Diospa munayninman hina kashan. ¡Ima sumaqmi chhayna “ch’uya” iñiqmasikunawan huñunakuyqa! Paykunaqa ‘ch’uyapaqmi’ qhawarinku Señorpa mana hark’asqanta (Efesios 5:10). Chay hinaqa, cheqaq kayman hina Diospa munayninman hina, llapallanchis kallpachakusun paykuna hina allin iñiyniyoq allin concienciayoq kanapaq (Tito 1:1).

[Uranpi willakuy]

¿Imaynatan kutichisunman?

• ¿Imanaqtinmi wakin Creta cristianokuna qhelli concienciayoq kasharanku?

• ¿Imaynapitaq allin concienciayoq cristianokuna mana kaqllatachu ruwankuman?

• Tiempoq pasasqanman hina, ¿imaynan conciencianchis kanan?

[Tapuykuna]