Jehová Diospa yachayninqa kamasqankunapin rikukun

“Diosqa kamasqankunapin sut’ita reqsichikun.” (ROM. 1:20.)

1. ¿Imaynan tarikunku kay pachaq yachayninman hina kawsaq runakuna?

RUNAKUNAQA yachayniyoqtan pitapas qhawarinku sichus imaymanata yachan chayqa, ichaqa ¿yachayniyoqchu kanku? Manan, kay pachapi yachayniyoq runakunaqa manan hukkunata yanapayta atinkuchu, nitaqmi imapaq kawsasqanchistapas kutichiyta atinkuchu. Paykunaq yachachisqanman hina kawsaqkunaqa, ‘llulla yachachikuykunawan qochata phoqchiqechiq wayrawan hinan kayman chayman apaykachasqa’ kanku (Efe. 4:14).

2, 3. a) ¿Imaraykun Jehová Dios “pay sapallan yachayniyoq”? b) ¿Imapin hukniray Diospa yachaynin runakunaq yachayninmanta?

² Cheqaq yachayta tariqkunan ichaqa kusisqa kanku, chay yachayqa Jehová Diospan. Chaymi Biblia nin: ‘Pay sapallanmi yachayniyoqqa’, nispa (Rom. 16:27). Diosllan allinta yachan universopi imaymana kaqkunamantaqa, imayna ruwasqachus kashan, imaynatachus paqariran chaytapas. Payqa askha kamachikuykunatan (leyes fisicas) universopi churaran chaywanmi cientificokunaqa imatapas investiganku. Chaymi Diosqa mana admirakunchu runakunaq ima ruwasqankuwanpas nitaq yachayninkuwanpas. “Kay pacha yachayqa mana yuyayniyoq kaymi Diospaqqa.” (1 Cor. 3:19.)

³ Bibliaq nisqan hina, Jehová Diosmi serviqninkunaman “yachayta qoqqa” (Pro. 2:6). Diospa yachayninqa manan runakunaq yanqa yachaynin hinachu. Aswanpas Paypa yachayninqa allin yuyaywan yachaywan takyasqan kashan chayraykun yanapawanchis imatapas allinta decidinanchispaq (leeychis Santiago 3:17). Apóstol Pabloqa anchatan admirakuran Diospa yachayninmanta, chaymi niran: “¡May hatunpunin Diospa qhapaq-kayninpas, yachayninpas, yuyayninpas! Yuyaykusqankunapas mana sut’inchay atinapunin, ruwasqankunapas mana entiendey atinapunin”, nispa (Rom. 11:33). Jehová Diosllan ancha hatun yachayniyoqqa. Chayraykun kamachikuyninkunaqa yanapawanchis aswan allinta kawsananchispaq. Payllan yachan kusisqa kawsananchispaq imatachus necesitasqanchistaqa (Pro. 3:5, 6).

Jesusqa Diostan llank’aysiran

4. ¿Imaynatan Diospa yachayninta reparasunman?

⁴ Jehová Diospa kamasqanta qhawarispan yachasunman yachayninmanta, ancha munakuq Dios kasqanmantapas (leeychis Romanos 1:20). Sinchi huch’uymanta nishu hatunkama kamasqankunapin rikunchis imayna Dios kasqanta. Cielotaña kay Hallp’ataña qhawarinchis chaypas, kamasqankunaqa sut’itan rikuchin yachayniyoq, munakuyniyoq kasqanta. Arí, kamasqankunamantaqa askhatan yachasunman (Sal. 19:1; Isa. 40:26).

5, 6. a) ¿Pin Jehová Diosta kamaypi yanaparan? b) ¿Imamantan kay estudiopi yachasun, imapaqmi chay yanapawasun?

⁵ Jehová Diosqa manan sapallanchu kasharan “hanaq pachata kay pachatawan” kamaspaqa (Gén. 1:1). Biblian willawanchis, manaraq imatapas kamashaspa Dios huk angelta kamasqanmanta paymi “tukuy ima kaqkunatapas” ruwaysiran. Chay angelmi karan sapan Churin, “payqa karqanñan manaraq imapas kamasqa kashaqtin”, tiempowantaq kay Hallp’aman hamuran paytan Jesús nispa sutichakuran (Col. 1:15-17). Jesuspas Taytan hina yachayniyoqmi. Proverbios 8 capitulopin Jesusta sutichakun ‘yachay’ nispa; paymi Diosta ‘llank’aysiran’ (Pro. 8:12, 22-31).

 ⁶ Chayrayku tukuy imaymanata qhawarispaqa mana Diospa yachaynillantachu reparasunman, Jesuspa yachaynintawanmi reparasunman. Diospa kamasqanmantaqa askhatan yachasunman. Tawa kamasqankunamanta yachasunchis, chaykunatan Proverbios 30:24-28 textopi sutichakun “yachaysapan”, nispa. *

Llank’aq sisikunamanta yachasun

7, 8. ¿Sisikunaq ima ruwasqanmantan aswanta admirakunki?

⁷ “Huch’uy animalkuna[pas]” askhatan yachachiwasunman imayna kamasqa kasqankuwan ima ruwasqankuwanpas. Qhawarisunchis sisikunaq yachayninmanta (leeychis Proverbios 30:24, 25).

⁸ Sisikunaqa askhallañan kanku, sisikunata estudiaq runakunaq nisqanman hinaqa, iskay pachak waranqa sisikuna hinas sapanka runapaq kanman, paykunaqa mana samaspan tapanku ukhupi hawapipas llank’anku. Yaqa llapan tapapin kinsa clase sisikuna kan, wakinmi reyna, wakintaq orqo, wakintaq llank’aq, sapanka t’aqan llapallankupaq huk nisqalla llank’anku. Yuyaykusun raphita kuchuq sisipi, kay sisikunaqa yunka ladopin kan. Huertapi allin llank’aq runa hinan paykunaqa tapanku ukhupi kaq hongokunata abonanku, huk ladoman plantanku, wit’unku ima, chhaynapi llank’asqanku aswan askha kananpaq. Sisikunata estudiaq runakunan ninku: “Chay sisikunaqa hayk’a mikhunatachus necesitasqankuman hinan llank’anku”, nispa. *

9, 10. ¿Imapin llank’aq sisikunaman rikch’akusunman?

⁹ Sisikunaqa imaymanatan yachachiwanchis. Ejemplopaq, sichus munanchis ima ruwasqanchispas allinpi tukunanta chayqa allin llank’aqmi kananchis. Biblian niwanchis: “Sisita qhawariy, imayna ruwasqanta qhawamuy, hinaspa sisimanta yachaqakuy. Chay sisin mana qollananpas mana kamachiqninpas mana patronninpas kashaqtin, mikhunanta ichhuy tiempopi waqaychakun, mikhunanta cosecha p’unchaykunapi huñun”, nispa (Pro. 6:6-8). Jesúsmi niran: “Yayayqa llank’ashallanpunin, ñoqapas llank’ashallanitaqmi”, nispa. Chaymi rikuchiwanchis iskayninku allin llank’aq kasqankuta (Juan 5:17).

¹⁰ Llapallanchismi paykuna hina llank’ananchis. Diospa llaqtanpi imapiña yanapakunchis chaypas “Señorpa llank’ananpi aswan aswanta llank’aspa[n]” kananchis (1 Cor. 15:58). Chaypaqqa Roma cristianokunaman apóstol Pabloq nisqantan kasukunanchis: “K’uchi kaychis, ama qellakuychischu, rawrashaq sonqowan Señorta serviychis” (Rom. 12:11). Diospa munayninta ruwananchispaq tukuy ima ruwasqanchisqa manan yanqapaqchu kanqa, Biblian niwanchis: “Diosqa chaninpunin, payqa manan qonqanchu ruwasqaykichiskunataqa [...] payta munakusqaykichistapas” (Heb. 6:10).

 Cuidakusun Diosmanta ama karunchakunanchispaq

11. Willay imayna damán qowi kasqanta

¹¹ Damán sutiyoq huch’uy animalmantapas askhatan yachasunman (leeychis Proverbios 30:26). Limaqowemanmi rikch’akun, ichaqa manan chakin hatunchu, ninrinpas huch’uyllan muyutaq. Qaqa t’oqokunapin tiyan, ñawinpas karutan rikun chaymi ankakuna otaq imapas hap’inanpaq hamuqtinqa chay raqrakunaman, t’oqokunaman ayqekun chaypi pakakunanpaq. Paykunaqa llapallankun huñulla tiyanku, chaymi ima peligromantapas hark’an, chhaynapin chiri tiempopipas q’oñichinakunku. *

12, 13. ¿Imakunatan yachasunman damán qowimanta?

¹² ¿Imakunatan yachanchis damán qowimanta? Chay animalchaqa cuidakunmi ima peligromantapas. Allin ñawiyoq kasqanraykun imatapas karupiraq kashaqtin rikun. Chaymantapas qaqa t’oqokunaq, raqrankunaq ladollanpin kashan chaypi pakakunanpaq. Chhaynallataqmi cristianokunapas listo rikch’asqa kashananchis, chhaynapi Saqraq tranpankunata reparananchispaq. Apóstol Pedron cristianokunata kayta anyawanchis: “Allin yuyayniyoq kaychis, makillapuni cuidakuychis, awqaykichis saqraqa qaparishaq león hinaraqmi tukuyneqta purishan pillatapas oqoykunanpaq maskhaspa” (1 Ped. 5:8). Kay pachapi kashaspaqa, Jesusqa rikch’asqallan kashaq imawanpas Satanás Diospaq hunt’aq kayninta waqllichinanmanta (Mat. 4:1-11). Payqa ¡allin ejemplon llapanchispaqpas!

¹³ ¿Iman yanapawasun rikch’asqa kashananchispaq? Jehová Dios pakaykuwananchispaq imaymanawan yanapawasqanchistan ancha allinpaq hap’inanchis. Manan saqenanchischu Biblia estudiayta, huñunakuykunaman riytapas (Luc. 4:4; Heb. 10:24, 25). Chaymatapas imaynan damán qowikuna llapallanku huñulla kasqankurayku kawsanku, chhaynallataqmi ñoqanchispas iñiqmasinchiskunamanta mana karunchakuspa huñulla kananchis, chhaynapi hukkuna kukkunawan ‘kallpachanakunanchispaq’ (Rom. 1:12). Lliw chaykunata ruwasun chayqa, salmista David hinan nisun: “Señor Diosqa hatun Qaqaymi, pakaykuwaqniymi, qespichiwaqniymi, Diosniyqa pakakunay Qaqan, [...] ancha hatun pakakunaymi”, nispa (Sal. 18:2).

 Sasachakuykunata atipasun

14. Manapaschá hukllaqa manchakunapaqchu kanman ichaqa, ¿imanisunmantaq tropantin langostakunamantari?

¹⁴ Langostakunamantapas yachallasunmantaqmi. Hukllaqa manan imapaschu kanman, sinchi askha tropantin langostakunan ichaqa manchakunapaqraq (leeychis Proverbios 30:27). Chay langostakunaqa huk ratullapin chakrantinta ima tarpusqatapas tukurapunkuman. Biblia ancha askha langostakunaq phawasqanmanta nin: “Awqa-tinkuypi [guerrapi] carretakuna hinan raqhaqenku, rastrojota ruphaykuq nina rawray hinan p’araqenku”, nispa (Joel 2:3, 5). Runakunan chay langostakunata ninawan wañuchiyta munaranku, ichaqa manan atirankuchu. ¿Imarayku? Askha langostakuna ninaman urmayuspan ninatapas wañuchipunku, chayraykun wakinqa phawashallanku. Paykunaqqa manan umalliqninku kanchu, chaywanpas huk ejército hinan wachuchasqa phawanku manataqmi imapas paykunataqa hark’anchu (Joel 2:25). *

15, 16. ¿Imapin Reinomanta willaqkuna rikch’akunku tronpantin phawaq langostakunaman?

¹⁵ Profeta Joelmi Diosta serviqkunaq llank’ayninta rikch’anachiran langostakunaq phawasqanwan. Khaynatan qelqaran: “Awqa-tinkuyman phawaq soldadokuna hinan langostakunaqa phawanku, awqa-tinkuq runakuna hinan perqata seqanku. Sapankan wachuchasqa purin, manataq mayneqmanpas q’ewirinchu. Manan paykunaqa tanqanakunkuchu, sapankan purinanta purinku, wach’ina chawpintan phawaykunku, manataqmi wachuchakusqankuta rawinkuchu”, nispa (Joel 2:7, 8).

¹⁶ Arí, Reinomanta predicaqkunaqa langostakunamanmi rikch’akunku predicaspa. Manan ‘perqa’ hina ima sasachakuypas predicasqankutaqa hark’aranchu. Runakunaq pisichasqanña kanku chaypas, Jesús hinan mana sayk’uspa tukuy sonqomanta Diospa munayninta ruwashallanku (Isa. 53:3). Wakin cristianokunataña wañuchiranku chaypas, predicaciontaqa manan  sayachiyta atirankuchu predicaqkunapas astawanraqmi yapakushan. Chaymantapas, qatiykachasqa kaspaqa lliwman ch’eqerisqankuraykun astawanraq allin willakuykunaqa mast’arikun, mana chayqa manan chay runakuna hayk’aqpas Reinomanta uyarinkumanchu karan (Hech. 8:1, 4). Qanrí, ¿langostakuna hinachu ñawpaqllaman phawanki runakunaña predicasqaykita mana uyarinkuchu, hark’asunkikuña chaypas? (Heb. 10:39.)

‘Allinkaqman k’askakuychis’

17. ¿Imaynatan geco qaraywaq chakin llusk’a perqakunamanpas k’askan?

¹⁷ Biblian nillantaq: “Geco qaraywaqa makinkunawan hap’ipakuspan seqan”, nispa (Proverbios 30:28, NM). Arí, chay huch’uy karaywaqa mana urmaspallan llusk’a perqakunapi, vidriomanta ventanakunapi ima phawaykachan. Chayta rikuspan cientificokunapas anchata admirakunku. ¿Imaraykun mana urmanchu? Manan ima pegamentowanchu. Sapanka dedonpin kan tunaspa qepunkuna hina waranqanpi suphuchakuna, chay sapanka suphuchakunaq puntanpitaq kan pachakninpi k’askaq huch’uy platillochakuna hina. Chaymi chay qaraywakunaq chakinqa qaqata hap’ipakun, vidrionta purispapas manan urmankuchu. Qaraywakunata estudiaqkunaqa ancha admirasqan kashanku, paykunan ninku: Sichus chay qaraywakunaq chakinpi kaq pegamentota hina ruwakunman chayqa, may allinmi kanman, nispa. *

18. ¿Imatan ruwasunman allinkaqman ‘k’askakushanallanchispaq’?

¹⁸ ¿Imatan yachasunman gecomanta? Biblian khaynata yuyaychawanchis: “Mana allinkaqta cheqnikuychis, allinkaqmantaq k’askakuychis”, nispa (Rom. 12:9, Edición 1988). Satanaspa kamachisqan millay pachaqa tanqawasunmami Diospa kamachikuyninkunaman manaña hap’ipakunanchispaq. Yaqapaschá amigota ruwasunman escuelapi otaq llank’anapi compañerokunawan, otaq ima mana allin kusirikuypipas purisunman. Diospa kamachikuyninkunata mana respetaq runakunamantan cuidakunanchis paykunawan huñukuspaqa manañan Diosta kasukusunmanchu. Rikch’asqan kashananchis chaykunapi mana urmananchispaq. Biblian yuyaychawanchis: “Ama yuyaykuychu yachaysapa kasqaykita”, nispa (Pro. 3:7). Ñawpaq tiempopi Diospa llaqtanman Moisespa nisqanta kasukusun, paymi niran: “Diosniykichis Señor Diostan manchakunkichis, pay sapallantataq servinkichis”, nispa (Deu. 10:20). Jehová Diosman k’askakuspaqa Jesuspa yupintan qatikushanchis, paymantan Biblia nin: “Chaninkaqtan munakurqanki, mana chaninkaqtataq cheqnikurqanki”, nispa (Heb. 1:9).

¿Imatan Diospa kamasqankuna yachachiwanchis?

19. a) ¿Imayna Dios kasqantan reparanki tukuy kamasqanta qhawarispa? b) ¿Imaynatan Diospa yachaynin yanapawanchis?

¹⁹ Rikusqanchis hina, Jehová Dios imayna kasqantaqa yachasunman kamasqankunata qhawarispan, chaykunamantaqa anchatan yachanchis. Kamasqankunamanta astawan yachaspaqa astawanmi admirakusun yachaywan ruwasqa kasqankumanta. Chay yachayniyoq Diostan makilla kasukunanchis chaymi yanapawasun kunan kusisqa kawsananchispaq hamuq tiempopitaq pakaykuwasun (Ecl. 7:12). Chayta ruwasun chayqa, Proverbios 3:13, 18 textoq nisqan cheqaq kasqantan yachasun chaypin nin: “Kusisamiyoqmi yachayta tariq runaqa, allin yuyaytapas tariq runaqa [...]. Yachayqa kawsay sach’a hinan chayta chaskikuqkunapaqqa, kusisamiyoqmi yachayman k’askakuqkunaqa”, nispa.

[Uranpi willakuykuna]

¿Yuyarishankichu?

¿Imatan yachachiwanchis . . .

• . . . sisikuna?

• . . . damán qowikuna?

• . . . langostakuna?

• . . . geco qaraywa?

[Tapuykuna]

[16 paginapi foto]

¿Raphita kuchuq sisikuna hinachu allin llank’aq kanchis?

[17 paginapi fotokuna]

¿Damán qowekuna hinachu iñiqmasinchiskunawan huñulla kanchis, ima peligromantapas pakaykusqa kananchispaq?

[18 paginapi fotokuna]

Reinomanta predicaq cristianakunaqa langostakuna hinan mana imawanpas hark’achikunkuchu

[18 paginapi foto]

Imaynan geco ima perqamanpas k’askakun chhaynatan cristianokunapas allinkaqman k’askakunku

[Fotota horqorqan]

Stockbyte/Getty Images