Hallp’api wiñay kawsay suyakuy hukmanta sut’iman orqosqa

‘Daniel, tukukuy tiempokama qelqa k’uyuta pakay [...]. Askhan t’aqwinqaku, cheqaq yachaytaq askhayanqa.’ (DAN. 12:4, NM.)

1, 2. ¿Ima tapuykunatan kay estudiopi kutichisun?

KAY tiempopiqa millonninpi runakunan yachanchis Hallp’api wiñaypaq kawsay suyakuy Bibliaq yachachisqan kasqanta (Apo. 7:9, 17). Jehová Diosqa runakunata kamaspan paykunaman willaran wiñaypaq kawsanankuta munasqanta, manataq pisi watakunallachu (Gén. 1:26-28).

² Israel runakunaqa suyakurankun, qhepa tiempoman mana huchayoqman runakuna tukupunankuta, imaynan Adanpas manaraq huchallikushaspa karan hinaman. Griego Rimay Qelqakunan willan imatas Jehová Dios ruwanqa kay Hallp’api wiñaypaq runakuna kawsanankupaq. Chhaynaqa, ¿imaraykun chay suyakuy hukmanta sut’iman orqosqa kanan karan? ¿Imaynapin sut’iman orqosqa kanman, Hallp’antinpi runakunapas yachankuman?

Cheqaq suyakuy pakasqa

3. ¿Imaraykun mana admirakunanchischu kay Hallp’api wiñaypaq kawsay suyakuy pakasqa kasqanmanta?

³ Jesusqa willaranñan llulla profetakuna mana yachachisqanman hinachu yachachinankumanta, askha runata pantachinankumantapas (Mat. 24:11). Apóstol Pedron cristianokunata niranña: ‘Qankuna ukhupin llulla yachachiqkuna kanqa’, nispa (2 Ped. 2:1). Apóstol Pablopas niranmi: “Hamuq tiempo chayamuqtinmi cheqaq yachachikuyta mana uyariytapas munanqakuñachu, aswanmi yanqa uyariyllata munaq kaspanku paykunaqa munayninkuman hina askha yachachiqkunata huñunqaku”, nispa (2 Tim. 4:3, 4). Satanasqa cristianoman tukuq religionkunawanmi runakunata pantachiran, chhaynapi runakunapaq kay Hallp’apaqpas imachus Diospa munasqan pakasqa kananpaq (leeychis 2 Corintios 4:3, 4).

4. ¿Hamuq tiempopaq ima suyakuytan mana allinpaqchu qhawariranku cristianoman tukuq umalliqkuna?

⁴ Biblian willawanchis Diospa Reinon kay Hallp’api lliw gobiernokunata ñut’unanmanta (Dan. 2:44). Chaymantapas willanmi Waranqa Wata Cristoq kamachisqan tiempopi, chinkay-chinkay ukhupi Satanás wisk’asqa kananta, wañusqakuna kay Hallp’api kawsarimpunankumanta, runakuna mana huchayoqman tukupunankumantawan (Apo. 20:1-3, 6, 12; 21:1-4). Cristianoman tukuq religionkunapi umalliqkunan ichaqa huknirayta yachachinku. Kinsa siglopi kawsaq, Iglesia umalliq Alejandría llaqtamanta Orígenes runaqa, huchacharanmi kay Hallp’api Waranqa Wata Gobierno kananpi creeqkunata. Enciclopedia Católica nisqanman hinataq, teólogo católico Agustín de Hipona (354-430) ‘mana creeranchu waranqa wata gobiernopi’. *

5, 6. ¿Imaraykun Orígenes Agustinwan mana creerankuchu Waranqa Wata Gobiernopi?

⁵ ¿Imaraykun Orígenes, Agustinwan mana creerankuchu qhepa tiempoman Waranqa Wata Gobierno kananpi? Orígenes runaqa griegokunaq yachachisqanman hinan creeran alma mana wañusqanpi. Werner Jaeger teologoq qelqasqanman hina, Origenesmi almamanta Platonpa yachachisqanta  ‘cristianokunaq yachachikuyninta hina churasqa’. Payqa Platonpa yachachisqanpi anchata creesqanraykun, yuyaykuran Waranqa Wata Gobiernopi bendicionkuna hanaq pachapi kananta, mana kay Hallp’pichu.

⁶ Agustinqa 33 watanpin católico religionman haykupusqa, chay ñawpaqtan ichaqa neoplatonismo yachachiypi creesqa, chaytaqa Plotinon kinsa siglopi rikhurichisqa, chayqa yaqa kaqllan karan Platonpa yachachisqanwan. Catolicoña kapuran chaypas, kaqllatan yuyaykusharan. Chayraykun Agustinqa “Mosoq Rimanakuy qelqapi yachachikuyta filósofo Platonpa yachachikuyninkunawan hukllachasqa.” (The New Encyclopædia Britannica.) Enciclopedia Católica nisqanman hina, Apocalipsis 20 capitulopi Waranqa Wata Gobiernomanta yachachiyqa, “huk rikch’anachiyllan” Agustinpaqqa kasqa. Chaymantan nillantaq: “Chay yachachikuytan [...] qhepaman paypa rantinpi haykuq Occidentemanta teologokuna yachachiranku, [chayraykun] waranqa wata gobiernomantaqa manaña pipas yachachiranchu”, nispa.

7. ¿Ima pantasqa yachachikuymi Hallp’api wiñaypaq kawsay suyakuyta qolluchipuran, imaynatan chay sucederan?

⁷ Arí, Hallp’api wiñay kawsay suyakuytaqa mana wañuq almapi creencian qolluchipuran, chay yachachiyqa Babilonia llaqtapiraqmi paqariran chaymantataq Hallp’antinman mast’arikuran. Católica religión chayta yachachiqtinmi, teologokuna hanaq pachapaq suyakuymanta Bibliapi rimaq textokunata pantachiranku “llapa allin runakunan hanaq pachaman rinku”, nispa yachachinankupaq. Pisi tiempollapaq kay Hallp’api kawsananchistan yachachiyta qallariranku, hinallataq hanaq pachaman rinanchispaq pruebapi tarikushasqanchismanta. Ñawpa tiempopi judío runakunaq wiñay kawsay suyakuyninkuwanpas chhaynallataqmi sucedesqa. Griegokunaq yachachiyninkupi mana wañuq almapi creesqankuman hinan judío runakunaqa pisi pisimanta manaña iñirankuchu Hallp’api wiñay kawsay kananpi. Diospa Simin Qelqaqa manan chaytachu yachachin. Aswanpas sut’itan nishan runaqa Hallp’api kawsananpaq kamasqa kasqanta mana hanaq pachapichu. Chayraykun Diosqa Adanta niran: “Ñut’u hallp’an kanki”, nispa (Gén. 3:19). Arí, runakunaqa Hallp’apin wiñaypaq kawsanqaku, manan hanaq pachapichu (leeychis Salmo 104:5, 115:16).

Laqhayaqpi k’anchay lliphllimun

8. ¿Imanirankun XVII siglopi wakin Bibliata estudiaqkuna runakunaq suyakuyninmanta?

⁸ Yaqa llapa cristianoman tukuq religionkunaña mana creenkuchu kay Hallp’api wiñaypaq kawsay kananpi chaypas, Satanasqa manan chay suyakuyta pakayta atiranchu. Tiempoq pasasqanman hinan, yachayta munaspa Bibliata estudiaq wakin runakuna lliphllimuq k’anchayta rikuranku, entienderankun pisillatapas imatachus Dios ruwanqa runakunata mana huchayoqman tukuchinanpaq chayta (Sal. 97:11; Mat. 7:13, 14; 13:37-39). XVII siglopi Bibliata imprimikusqanwan huk rimaykunamanpas t’ikrakusqanwanmi aswan askha runakuna Bibliata leeyta atiranku. 1651 watapin huk erudito niran: “Sichus Adanwan runakuna wañunku, paraisopas kay pachapi wiñay kawsaypas chinkapuran chayqa, Cristowanmi [...] runakunaqa kay pachapi kawsallanqakutaq, mana chayqa manan Adanta Cristowan tupachikunmanchu”, nispa (leeychis 1 Corintios 15:21, 22). Inglés rimaq John Milton poetan (1608-1674) El  Paraíso perdido y El Paraíso recobrado libronpi qelqaran kay Hallp’a paraisoman tukupuqtin chaypi Diospaq hunt’aq sonqo runakuna bendicionkuna chaskinankumanta. Unay tiempoña Milton Bibliata estudiaran chaypas, yacharanmi cheqaq yachachikuy, kamachikuq hina Cristoq kutimusqan tiempopiraq entiendekunanta.

9, 10. a) ¿Imatan Newton qelqaran runakunaq suyakuyninmanta? b) ¿Imaraykun Newton yuyaykuran unay tiempomantaraq kamachikuq hina Cristo kutimunanpi?

⁹ Allin reqsisqa Matemático Isaac Newtonpas (1642-1727) anchatan interesakuran Bibliapi. Paymi entienderan akllasqakuna hanaq pachapi kawsarichisqa kanankuta, hinaspa Cristowan kamachimunankuta (Apo. 5:9, 10). Chay Reinoq kamachisqan runakunamantataq kayta qelqaran: “Juicio p’unchay qhepamanqa [runakunan] kay hallp’api tiyanqaku, ichaqa manan waranqa watallachu, aswanpas wiñaypaqmi”, nispa.

¹⁰ Newtonqa yuyaykusqa, unay tiempomantaraq kamachikuq hina Cristo kutimunanpaqmi. ¿Imaraykun chhaynata yuyaykuran? Historiador Stephen Snobelen willan: “Trinidadmanta pantasqa yachachikuy sinchita q’oñirisqanmi Newtontaqa mana yanaparanchu. Chayraykun payqa yuyaykuran unay tiempomantaraq Diospa Reinon chayamunanta”, nispa. Reinomanta allin willakuykunaqa pakasqaraqmi kasharan, Newtonqa manan chay tiempopi ima religiontapas rikuranchu allin willakuykunata willananpaq hina. Chaymi niran: “Danielpa Juanpa qelqasqan profeciakunaqa, tukukuy tiempollapin entiendekunqa”, nispa. Nillarantaq: “Danielmi niran: ‘Askha runakuna kayman chayman purinqaku, yachaytaq yapakunqa’, nispa. Chayraykun Evangelioqa llapa nacionkunapi predicakunqa, manaraq manchay ñak’ariy, p’uchukaypas chayamushaqtin. Palmera k’allma hap’iyusqa askha runa manchay ñak’ariymanta lloqsimuqkuna, mana yupay atiy, llapa nacionkunamanta kanankupaqqa, ñawpaqtaraqmi Evangeliota predicakunan”, nispa (Dan. 12:4; Mat. 24:14; Apo. 7:9, 10).

11. ¿Imaraykun Miltonpa, Newtonpa tiemponpi cheqaq suyakuy yaqa llapa runakunapaq pakasqa karan?

¹¹ Miltonpa Newtonpa tiempopiqa, manan pipas Iglesiaq yachachisqan contraqa rimanmanchu karan, mana chayqa wañuchisqan kankuman karan. Chayraykun Bibliamanta entiendesqanku yaqa llapa qelqasqankuqa, wañusqanku qhepataña yachakuran. XVI siglopin wakin runakuna católico Iglesiamanta t’aqakuranku, hinaspa wakin pantasqa yachachikuyninkunata saqepuranku, ichaqa almaqa manan wañunchu nisqa yachachikuytaqa yachachishallarankun. Chaymantapas yachachishallarankun Agustinpa yuyaykusqanta Waranqa Wata Gobierno mana qhepa tiempomanchu kananta, aswanpas ñawpaq tiempopi sucedesqanta. ¿Yapakuranchu cheqaq yachay tukukuy tiempopi?

‘Cheqaq yachaymi askhayanqa’

12. ¿Hayk’aqmi cheqaq yachay askhayanan karan?

¹² Danielmi profetizaran ‘tukukuy tiempopi’ cheqaq yachay askhaman yapakunanmanta (leeychis Daniel 12:3, 4 *, 9, 10). Chay tiempopi sucedenanmantan Jesuspas niran: “Hinaqtinmi chanin runakunaqa Dios Yayankuq qhapaqsuyunpi inti hina k’ancharinqaku”, nispa (Mat. 13:43). ¿Imaynatan cheqaq yachay tukukuy tiempopi askhaman yapakunman? Chay tapuyta kutichinapaq, qhawarisunchis manaraq tukukuy tiempo 1914 watapi qallarishaqtin imachus ñawpaq watakunapi sucedesqanta.

13. ¿Imatan Russell qelqaran “restitución” nisqa yachachikuymanta estudiasqan qhepaman?

¹³ XIX siglo tukushaqtinñan askha Dios sonqo runakuna kallpachakusharanku Bibliapi “cheqaq yachachikuykunata” entiendenankupaq (2 Tim. 1:13). Hukninmi karan Charles Taze Russell, paymi 1870 watapi hukkunawan huñukuspa Bibliata estudiaranku. 1872 watapin estudiaranku “restitucion” yachachikuymanta, otaq qallariypi Adán hina mana huchayoqman runakuna tukupunankumanta. Qhepa watakunamantaq Russell qelqaran: “Chay tiempokamaqa manan sut’itachu entienderayku kunanpacha pruebaman churasqa kashaq iglesiaq [akllasqa cristianokuna] premion, wakin hunt’aq sonqowan Diosta serviq runakunaq premionwan mana kaqllachu kasqanta”, nispa. Diosta  serviq wakin runakunaqa “Edén huertapi taytanku Adán hina mana huchayoqmi tukupunanku” karan. Russellqa huk runakunaq yanapayninwanmi chay yachachikuyta entienderan. ¿Pikunan yanaparanku?

14. a) ¿Imaynatan Henry Dunn entienderan Hechos 3:21 textota? b) Paypa nisqanman hina, ¿pikunan Hallp’api wiñaypaq kawsanqaku?

¹⁴ Hukninmi karan Henry Dunn, paymi qelqaran ‘tukuy imaymanata Dios allichananmanta. Chaykunatan Diosqa paypa ch’uya profetankunawan unaymantaña willachiran’ (Hech. 3:21). Payqa yacharanmi chay sucedeqtin, Waranqa Wata Cristoq Gobiernonpi runakunata mana huchayoqman Dios tukuchipunanta. Chaymantapas estudiaranmi pikuna kay Hallp’api wiñaypaq kawsanankumanta, chaytaqa askha runakunan mana entienderankuchu. Willaranmi millonninpi runakuna kawsarimpuspa Diosmanta yachanankumanta, Cristopi iñinankumantapas.

15. ¿Imaniranmi George Storrs kawsarimpuymanta?

¹⁵ Brooklyn (Nueva York) llaqtapi tiyaq George Storrs runan Bible Examiner nisqa revistata qelqaq, paymi 1870 watapi entienderan Diosta mana reqsiq runakuna kawsarimpunankumanta, paykunan wiñaypaq kawsayta atinkuman. Bibliata estudiaspan entiendellarantaq chay tiempopi Diosta mana kasukuq runakuna ‘wañunankuta, pachak watayoqña kaqtinkupas’ (Isa. 65:20, NM).

16. ¿Imaraykun Bibliata Estudiaqkuna mana wakin religionkuna hinachu karanku?

¹⁶ Russellqa Bibliata estudiasqanraykun yacharan allin willakuykuna willakunanmanta, chaymi 1879 watapi Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence (La Torre del Vigía de Sión y Heraldo de la Presencia de Cristo), nisqa revistata orqoran runakuna leenanpaq, kunanqa chay revistata sutichakun, Qhawaq. Jehová Diospa Reinonmanta Willashan, nispa. Chaykamaqa pisi runakunallan yacharanku imachus runakunapaq cheqaq suyakuy kasqanta, chay watamantapachan ichaqa askha nacionkunapi Bibliata Estudiaqkuna Qhawaq revistata chaskispa estudiankuman. Paykunan entienderanku pisi runakunalla hanaq pachaman rinankuta, millonninpi runakunataq kay Hallp’api wiñaypaq kawsanankuta; chayta entiendesqankuraykun paykunaqa mana wakin religionkuna hinachu karanku.

17. ¿Imaynapin cheqaq kaymanta yachay askhaman yapakuran?

¹⁷ Danielpa profetizasqan ‘tukukuy tiempoqa’  1914 watapin qallariran. ¿Askhayaranchu chay tiempopi runakunapaq cheqaq suyakuymanta yachay? (Dan. 12:4.) 1913 watapin Russellpa discursokuna qosqan 2.000 periodicokunapi lloqsiran, chaytan leeranku 15.000.000 runakuna. 1914 wata tukushaqtinmi 9.000.000 más runakunaraq peliculapi hina rikusqaku “Foto-Drama de la Creación” nisqata, chaypin willakuran Waranqa Wata Cristoq Gobiernonmanta. 1918-1925 watakunapin Jehová Diospa testigonkuna Hallp’antinpi kinsa chunka más rimaykunapiraq “Millones que ahora viven no morirán jamás” nisqa discursota qoranku, chaymi willaran kay Hallp’api wiñay kawsay imayna kananmanta. 1934 watapin entienderanku kay Hallp’api wiñaypaq kawsayta suyakuqkunaqa bautizakunanku kasqanta, chaymi kallpacharan kusisqa Reinomanta allin willakuykunata predicanankupaq. Kunanqa millonninpi runakunan Jehová Diosta agradecekunku chay sumaq suyakuymanta.

Ñan ‘kacharichisqaña’ kasun

18, 19. ¿Imayna kawsaymantan willashan Isaías 65:21-25 texto?

¹⁸ Diosmi profeta Isaiasta yuyaycharan serviqninkuna Hallp’api imayna kawsanankumanta qelqananpaq (leeychis Isaías 65:21-25). Chay simikunata Isaías qelqasqan tiempopi kawsashaq wakin sach’akunaqa kashanraqmi kunankama, chay tiempomantaqa ñan 2700 wataña pasarun. ¡May sumaqchá kanqa waranqa waranqa wata wayna sipaslla, qhalilla kawsayqa!

¹⁹ Runakunaqa manan pisi tiempollachu Hallp’api kawsanqaku. Aswanpas imaymanata yachananchispaqmi tiempo kanqa, Isaiaspa nisqan hina, wasichanapaq tarpunapaqpas. Amigonchiskunawanpas wiñaypaqmi aswan allinta reqsinakusun. ‘Diospa wawankunaqa’, ¡ancha kusisqachá kay Hallp’api kawsanqaku huchamanta ‘kacharichisqa kaspanku’! (Rom. 8:21, MR.)

[Uranpi willakuykuna]

¿Kutichiwaqchu?

• ¿Imaynapin runakunaq cheqaq suyakuynin pakasqa karan?

• ¿Imatan entienderanku XVII siglopi wakin Bibliata leeqkuna?

• ¿Imaynatan sut’inchakuran 1914 wata ñawpaqta imachus runakunapaq cheqaq suyakuy kasqanta?

• ¿Imaynatan askhayaran Hallp’api wiñay kawsaymanta yachay?

[Tapuykuna]

[13 paginapi dibujokuna]

Poeta John Milton (lloq’epi) matemático Isaac Newton (pañapi), iskayninkun yacharanku Hallp’api wiñay kawsay suyakuymanta

[15 paginapi fotokuna]

Qallariypi Bibliata Estudiaqkunaqa entienderankun imachus runakunapaq cheqaq suyakuy kasqanmanta willanankuta